Układy zbiorowe pracy

 

Układ zbiorowy pracy to dwustronna umowa, zawierana przez partnerów społecznych. W hierarchii źródeł prawa pracy - określonych w art. 9 Kodeksu pracy - układ został wymieniony tuż po przepisach Kodeksu oraz przepisach innych ustaw i aktów wykonawczych. Takie usytuowanie układu jest w pełni uzasadnione, gdyż stanowi on podstawę ustalania w indywidualnych umowach o pracę uprawnień pracowników do wynagrodzeń i świadczeń związanych z pracą, a także umożliwia dochodzenie roszczeń w tym zakresie.

Przepisy

Przepisy Działu XI Kodeksu pracy umożliwiają zawieranie układów:

zakładowych - które zawierają pracodawcy z działającymi u nich zakładowymi organizacjami związkowymi,

ponadzakładowych - które zawierają:

ze strony pracowników:

- właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej,

ze strony pracodawców:

- właściwy statutowo organ organizacji pracodawców w imieniu zrzeszonych w tej organizacji poszczególnych pracodawców, albo - właściwy minister lub centralny organ administracji rządowej - w imieniu pracodawców zatrudniających pracowników państwowych jednostek sfery budżetowej, niezrzeszonych w organizacjach pracodawców, - odpowiednio wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa oraz przewodniczący zarządu związku międzygminnego lub powiatowego - w imieniu pracodawców zatrudniających pracowników samorządowych jednostek sfery budżetowej, niezrzeszonych w organizacjach pracodawców.

 

Zawarcie układu zbiorowego pracy następuje w drodze rokowań. Aby zbytnio nie ograniczać swobody negocjacji stron - prowadzonych w celu zawarcia układu - przepisy Kodeksu pracy określają tylko podstawowe warunki, które muszą być uwzględniane przy ustalaniu jego treści. W związku z tym strony powinny pamiętać, że:

- postanowienia zawieranego układu ponadzakładowego nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych (art. 9 § 3 Kp), - zawarcie układu ponadzakładowego dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych tych jednostek może nastąpić wyłącznie w ramach posiadanych środków finansowych, będących w ich dyspozycji, co musi oświadczyć organ założycielski tych jednostek we wniosku o rejestrację zawartego układu (art. 240 § 4 i 5), - postanowienia zawieranego układu nie mogą naruszać praw osób trzecich oraz określać spraw, uregulowanych w przepisach prawa pracy w sposób bezwzględnie obowiązujący (art. 240 § 2 i 3 Kp).

Strona uprawniona do zawarcia układu nie może odmówić żądaniu drugiej strony podjęcia rokowań, jeśli mają one na celu zawarcie układu dla pracowników dotąd nim nie objętych lub jeśli zmiana układu jest uzasadniona istotną zmianą sytuacji ekonomicznej lub finansowej pracodawcy, albo pogorszeniem sytuacji materialnej pracowników. Nie może ona również odmówić, jeżeli żądanie zostało zgłoszone nie wcześniej niż 60 dni przed upływem okresu, na jaki układ został zawarty, lub po dniu wypowiedzenia układu.

 

Podmiot występujący z inicjatywą zawarcia układu jest obowiązany powiadomić    o tym każdą organizację związkową reprezentującą pracowników, dla których ma być zawarty układ, w celu wspólnego prowadzenia rokowań przez wszystkie organizacje związkowe.

 

Układ zawiera się w formie pisemnej na czas określony lub nieokreślony. Przed upływem terminu obowiązywania układu zawartego na czas określony strony mogą przedłużyć jego obowiązywanie lub uznać układ za zawarty na czas nieokreślony.

 

Układ zbiorowy pracy rozwiązuje się na podstawie zgodnego oświadczenia stron lub z upływem okresu, na który został zawarty, względnie z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron. Okres wypowiedzenia układu wynosi trzy miesiące, chyba że strony w układzie postanowią inaczej.

 

Zmiany do układu wprowadza się w drodze protokołów dodatkowych. Przy zawieraniu protokołów dodatkowych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące układów zbiorowych pracy.

 

Układy zbiorowe pracy podlegają rejestracji na zasadach określonych rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych (Dz. U. Nr 34, poz. 408). Rejestrację układów poprzedza badanie zgodności ich postanowień z prawem. Ponadzakładowe układy zbiorowe są rejestrowane przez ministra właściwego do spraw pracy, a zakładowe układy zbiorowe przez właściwych okręgowych inspektorów pracy.

 

Ponadzakładowe układy zbiorowe pracy

Na dzień 31 marca 2010 r. minister właściwy ds. pracy zarejestrował ogółem:

- 169 ponadzakładowych układów zbiorowych pracy,

- 292 protokoły dodatkowe do tych układów,

- 46 porozumień o stosowaniu w całości lub w części innego zawartego ponadzakładowego układu zbiorowego pracy,

- 8 protokołów dodatkowych do tych porozumień.

Na wniosek jednej ze stron ze 169 zarejestrowanych układów ponadzakładowych dokonano wpisu do rejestru informacji o wypowiedzeniu bądź rozwiązaniu 54 układów, a w przypadku 11 układów i 45 porozumień o stosowaniu w całości lub w części innego układu ponadzakładowego, pomimo że figurują w rejestrze, to można je określić jako „martwe”, gdyż nie można w nich dokonać żadnych zmian ze względu na to, że organ, który je zawarł ze strony pracodawców utracił dotychczasowe uprawnienia.

Ponadzakładowymi układami zbiorowymi pracy jest objętych ogółem około 391 tysięcy pracowników. Są to:

1. samorządowi pracownicy oświaty niebędący nauczycielami lub samorządowi pracownicy gospodarki komunalnej,

2. pracownicy państwowych jednostek sfery budżetowej, zatrudnieni w:

Krajowym Zarządzie Parków Narodowych oraz Parkach Narodowych,

jednostkach gospodarki wodnej,

gospodarstwach pomocniczych jednostek organizacyjnych więziennictwa,

wojskowych jednostkach organizacyjnych sfery budżetowej,

3.    pracownicy:

przemysłu energetycznego,

zaplecza energetyki,

zakładów górniczych węgla brunatnego,

przedsiębiorstw przemysłu obronnego i lotniczego,

zatrudnieni przez pracodawców zrzeszonych w Związku Pracodawców Kolejowych,

zatrudnieni u pracodawców zrzeszonych w Sekcji Rozwoju Budownictwa Izby Pracodawców Polskich oraz w Narodowej Kasie Urlopowej,

Telekomunikacji Polskiej S.A.,

„ORBIS” S.A.,

Państwowego Gospodarstwa Leśnego LASY PAŃSTWOWE, 

Prowadzeniem spraw związanych z ponadzakładowymi układami zbiorowymi pracy zajmuje się Wydział Prawno-Legislacyjny i Układów Zbiorowych Pracy w Departamencie Dialogu i Partnerstwa Społecznego.

Do zadań tego Wydziału należy m.in.: 

1. sprawdzanie czy ponadzakładowe układy zbiorowe pracy, zgłaszone do rejestracji¹⁾:

zostały zawarte zgodnie z prawem oraz

czy postanowienia w nich zawarte są zgodne z prawem;

2. sprawdzanie¹⁾: 

pod względem formalnym i merytorycznym wniosków o rejestrację ponadzakładowych układów zbiorowych pracy,

pod względem formalnym i statutowym - pełnomocnictw osób, podpisujących układ w imieniu jego stron;

3. rozpatrywanie wniosków o rozszerzenie stosowania układu ponadzakładowego na pracowników nie objętych żadnym układem ponadzakładowym;

4. opiniowanie aktów prawnych, w zakresie zbiorowego prawa pracy;

5. udzielanie wyjaśnień w zakresie zagadnień dotyczących ponadzakładowych układów zbiorowych pracy

6. przygotowywanie dokumentów do rejestrowania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy i porozumień o stosowaniu tych układów oraz protokołów dodatkowych do układów i porozumień;

7. prowadzenie akt rejestrowych dla zarejestrowanych przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej układów ponadzakładowych oraz porozumień o stosowaniu tych układów¹⁾;

8. przechowywanie oryginałów ponadzakładowych układów zbiorowych pracy, porozumień o stosowaniu ponadzakładowego układu zbiorowego pracy oraz protokołów dodatkowych do tych układów i porozumień, zarejestrowanych przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej;

9. rozpatrywanie wystąpień, zawierających zastrzeżenia, że układ zbiorowy pracy - zarejestrowany przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej - został zawarty z naruszaniem przepisów o zawieraniu układów zbiorowych pracy;

 

¹⁾ dotyczy także protokółów dodatkowych do układów ponadzakładowych oraz do porozumień o stosowaniu tych układów.

---