Opryszczka pospolita

 

I. Wiadomości ogólne

II. Podział opryszczek ze względu na lokalizację

1. Opryszczka jamy ustno - gardłowej

2. Zakażenia oczne

3. Zakażenia skórne

4. Zakażenia narządów płciowych

5. Zakażenia noworodków

6. Zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych i mózgu

III. Leczenie

IV. Diagnostyka

 

I.

Opryszczka pospolita jest zmianą skórną wywoływaną przez wirusy HSV-1 i HSV-2. Pierwszy z nich powoduje powstanie zmian w górnej części ciała, a drugi w dolnej w tym na narządach płciowych. Oba wirusy są ze sobą blisko spokrewnione (należą do podrodziny Alphaherpesvirinae) a zarówno ich budowa jak i niesiony przez nie materiał genetyczny wykazują duże podobieństwo, dlatego zmiany przez nie wywoływane niezależnie od umiejscowienia praktycznie nie różnią się wyglądem.

Przygoda człowieka z wirusem opryszczki niezależnie od jej umiejscowienia zaczyna się od zakażenia pierwotnego które z reguły ma najcięższy przebieg. Potem zmiana znika a wirus przemieszcza się drogą nerwów do zwojów nerwowych gdzie nie wywołując zmian patologicznych wbudowuje się do materiału genetycznego komórek nerwowych i czeka na sygnał do rozpoczęcie ataku (reaktywację).

Sygnałem takim może być:

-przemarznięcie,

-przeziębienie, 

-ekspozycja na silne światło słoneczne (promieniowanie UV),

-menstruacja, 

-stres.

Wszystkie te sytuacje powodują zachwianie równowagi organizmu i pobudzają wirusa do wywędrowania ze zwojów nerwowych i powrotu w miejsce pierwotnego zakażenia oraz wywołania w jego okolicy nowych zmian. Proces ten powtarza się przez całe życie chorego, choć w większości przypadków z wiekiem zmniejsza się częstotliwość nawrotów a ich przebieg jest coraz łagodniejszy. Oczywiście zdarzają się wyjątki!

II

1. Opryszczka jamy ustno - gardłowej

Do pierwotnego zakażenia jamy ustno-gardłowej często dochodzi u dzieci poniżej 4 roku życia, z reguły przez pocałunki nosicieli HSV-1. Należy pamiętać że osoby nie mające aktualnie objawów klinicznych opryszczki tez mogą zakażać! Zakażenie pierwotne może przebiegać bezobjawowo, albo jako ostre zapalenie dziąseł i jamy ustnej. Powstają wtedy bardzo bolesne owrzodzenia na wargach i dziąsłach utrudniające spożywanie pokarmu. Zmiany te ustępują po około dwóch tygodniach. Nawroty choroby zazwyczaj przebiegają łagodniej od pierwszego epizodu.

2. Zakażenia oczne

Opryszczka może także zaatakować spojówkę i rogówkę oka, co w przypadkach zaniedbanych często nawracających epizodów może być przyczyną bliznowacenia rogówki a nawet utraty wzroku. Ta postać choroby wymaga bezwzględnego udania się do okulisty.

3. Zakażenia skórne

Do pierwotnego zakażenia skóry często dochodzi u personelu medycznego nie używającego rękawiczek, u sportowców uprawiających dyscypliny kontaktowe (np. zapaśników). Do zakażenia może także dojść przez wtarcie chorobotwórczego materiału z maty lub innego przyrządu. Szczególnie narażone na zakażenia skórne są osoby cierpiące na egzemę. Te osoby koniecznie muszą znajdować się pod opieką dermatologiczną ponieważ opryszczka (wyprysk opryszczkowy) jest stanem zagrożenia życia.

4. Zakażenia narządów płciowych

Do zakażenia narządów płciowych dochodzi prawie zawsze w wyniku kontaktu z nosicielem HSV-2, nawet gdy w chwili zbliżenia nie miał objawów klinicznych choroby. U mężczyzn powstają wtedy pęcherzyki na prąciu, czasem również w cewce moczowej powodując utrudnienie lub uniemożliwienie oddawania moczu. U kobiet zmiany pojawiają się na wargach sromowych, pochwie, kroczu czasami na wewnętrznej powierzchni ud a także na szyjce macicy. U homoseksualistów może rozwinąć się opryszczkowe zapalenie odbytnicy. Choroba ma charakter nawracający, a ponowne epizody mogą następować w krótkich odstępach czasu po sobie, choć z reguły są mniej nasilone. Do powikłań zakażenia opryszczkowego narządów płciowych należy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu(patrz niżej) dotykające często homoseksualistów. Według niektórych teorii opryszczkowe zapalenie szyjki macicy zwiększa ryzyko rozwinięcia raka szyjki macicy.

Opryszczkowe zapalenie narządów płciowych wymaga zgłoszenia się do lekarza.

W przypadku męskich narządów płciowych należy udać się do dermatologa-wenerologa, natomiast gdy choroba dotyczy żeńskich narządów płciowych poza wizytą u dermatologa konieczna może okazać się konsultacja ginekologa który oceni stan szyjki macicy.

Kobiety spodziewające się dziecka muszą mieć na uwadze ze zaniedbanie choroby najprawdopodobniej zakończy się zakażeniem dziecka w trakcie porodu.

5. Zakażenia noworodków

Zakażenia noworodków najczęściej są spowodowane przez HSV-2 czyli wirusa pochodzącego z dróg rodnych kobiety. Skutkiem tych zakażeń mogą być niegroźne zmiany pęcherzykowe rozsiane na skórze, ale także mogą być ciężkie zakażenia mózgu, wątroby i innych narządów prowadzące do śmierci. Rozpoznanie pierwotnych zmian opryszczkowych w narządzie rodnym jest wskazaniem do cięcia cesarskiego dlatego obowiązkiem kobiety jest powiadomienie ginekologa o niepokojących ją zmianach, choć teoretycznie lekarz sam powinien zauważyć nieprawidłowości w trakcie badania.

6. Zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych i mózgu

Zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i mózgu może czasami towarzyszyć opryszczkowemu zakażeniu narządów płciowych, choć większość przypadków tej najcięższej postaci choroby jest wywoływane przez wirusa HSV-1 czyli tego odpowiedzialnego za wywoływanie zmian w górnej części ciała. Opryszczkowe zapalenie mózgu jest chorobą niezwykle groźną która gdy nie jest leczona w 70% kończy się śmiercią, a u ozdrowieńców często występują trwałe schorzenia neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne. Choroba zaczyna się nie charakterystycznymi objawami takimi jak gorączka i bóle głowy. W miarę rozwoju sprawy pojawiają się zmiany w zachowaniu chorego. W schyłkowej fazie dochodzi do zaburzeń przytomności i może rozwinąć się śpiączka. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu wymaga bezwzględnej interwencji neurologa.

III

Jak dotąd nie wprowadzono żadnej skutecznej szczepionki, choć badania nad nią trwają.

Opracowano natomiast lek który wnika do zakażonych komórek i uniemożliwia namnażanie wirusa. Dzięki temu można złagodzić przebieg choroby, o ile wdroży się leczenie odpowiednio wcześnie. Lek ten w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych podaje się dożylnie, w przypadku ostrych zakażeń narządów płciowych oraz masywnych zmianach skóry lub błon śluzowych podaje się doustnie, na niewielkie opryszczki skórne nakłada się go w postaci maści, a w przypadku opryszczki oka zakrapla się go.

Wszystkie formy tej substancji poza maścią dostępne są na receptę.

Należy jednak podkreślić że lek o którym mowa nie działa na wirusy które osiadły w neuronach zwojów nerwowych, dlatego nie ma możliwości całkowitego wyleczenia opryszczki. Można jedynie zmniejszyć jej objawy, oraz częstotliwość występowania ataków.

Lekiem tym jest oczywiście Acyklowir

Zdecydowana większość przypadków opryszczki śluzówkowo-skórnej nie wymaga specjalistycznego leczenia.

W tych przypadkach należy osuszać zmiany kwasem bornym lub spirytusem.

 

IV

Objawy opryszczki z reguły są na tyle jednoznaczne ze zbędne jest wykonywanie diagnostyki laboratoryjnej.

Badania wykonuje się w przypadku zakażeń narządów płciowych, oczu, opryszczkowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, oraz w diagnostyce różnicowej opryszczki uogólnionej i ospy wietrznej-półpaśca u pacjentów z upośledzoną odpornością.

Testy serologiczne: OWD, ELISA - możliwe reakcje krzyżowe z wirusem ospy wietrznej-półpaśca.

Lepszą metodą od testów serologicznych wykrywających przeciwciała jest wykrycie samego wirusa. W tym celu wykorzystuje się mikroskopię elektronową, lub immunofluorescencję. W obydwu technikach najważniejsze jest właściwe pobranie materiału. Do badania nadaje się tylko płyn surowiczy z nie zakażonych wtórnie pęcherzyków. Nie nadają się zmiany na których już wytworzył się strup! Immunofluorescencja umożliwia bezbłędne natychmiastowe określenie czy mamy do czynienia z HSV-1, czy HSV-2, a mikroskopia elektronowa nie.

Jest możliwa również izolacja wirusa przy urzyciu hodowli najczęściej na ludzkich komórkach diploidalnych. Ocenia się zmiany cytopatyczne. Pojawiają się ogniska powiększonych komórek z których niektóre są wielojądrzaste. HSV-2 wywołuje większą balonowatość komórek niż HSV-1.

---