Odmiany dramatu i gatunki dramatyczne
Tragedia - wg Arystotelesa na tragedię złożyły się dwa starsze gatunki literackie :
Dytyramb - pieśń wykonywana najczęściej chóralnie, poświęcona bogu wina i wegetacji Dionizosowi. Pierwotny dytyramb miał charakter ludowo-obrzędowy.
Dramat satyrowy - w swej pierwotnej postaci był wstępem aktorów również przebranych za kozłów wyobrażających satyrów bożków spokrewnionych z bóstwem płodności.
Komedia
Tragifarsa - stanowi efekt połączenia poetyki farsy i właściwych jej kategoriach estetycznych z niekomediowymi strukturami dramatycznymi. Tragifarsa kumuluje cechy komedii charakterów, obyczajowej, komizmu postaci i komizmu sytuacyjnego. Poetyka tragifarsy polega na zamianie znaków wartości i stanowi znakomity przykład sposobów, jakimi posłużyć się może dramat poszukujący nowych środków ekspresji.
Tragikomedia - wyróżnia się strukturą tragedii, której akcja rozwiązuje się komediowo, zgodnie z życzeniem bohatera, brak jej natomiast innych komponentów komediowych. Gatunek ten powstał w starożytności (Arystoteles zdawał sobie sprawę z jej odrębności gatunkowej). Tragikomedia uświadamia, że dramat rozwija się poprzez krzyżowanie cech gatunkowych.
Dramat średniowieczny
dramat liturgiczny - związany z liturgią kościoła , przedstawiał najczęściej epizody z Nowego Testamentu , ale często wzbogacane były wątkami pochodzącymi spoza liturgii
Misterium - widowisko swoim charakterem wywodzące się od dramatu liturgicznego. Krzewiły zasady wiary. Początkowo pisane po łacinie , niezbyt rozbudowane, wystawiane w kościołach . Skupiały się na samej akcji, ujmowanej dosłownie. Z czasem przeniesiono je na place i rynki miejskie. Akcja toczyła się na ziemi i w sferze pozaziemskiej. W misterium występowały intermedia - sceny komiczno - satyryczne rozdzielające tekst misterium bądź moralitetu. Ich funkcja polegała na zmianie poważnego nastroju wprowadzonego przez tekst misterium.
Moralitet - gatunek dydaktyczny, którego cechą wyróżniającą jest to, że posługuje się alegorią. Tematem moralitetu był wybór między dobrem a złem jaki musi dokonać każdy człowiek. Moralitet pouczał widza jak żyć godnie , jednocześnie ośmieszając typowe wady.
Dramat romantyczny
Kompozycja dramatu romantycznego była luźna, poszczególne epizody cechowała duża niezależność, utwór nie podlegał typowym zasadom poetyki klasycystycznej, jak zasada trzech jedności czy zasada pięciu aktów, sceny monumentalne przeplatały się z kameralnymi i lirycznymi, toteż kwalifikuje się go do gatunku mieszanego. Typowe dla dramatu romantycznego było łączenie uważanych przez klasyków za wykluczające się kategorii estetycznych - patosu i groteski, realizmu i fantastyki, komizmu i tragizmu. Łączono także wszelkiego rodzaju przeciwstawne konwencje stylistyczne i gatunkowe oraz techniki dramaturgiczne.
Dramat mieszczański
Odmiana dramatu popularna w XVIII i pierwszej połowie XIX wieku. Swą tematyką i formą przeciwstawiał się regułom dramatu klasycystycznego. Dramat mieszczański miał duże znaczenie dla rozwoju nowych form inscenizacyjnych.
Dramat mieszczański rozwinął się w dwóch kierunkach, co doprowadziło do wykrystalizowania się dwóch nowych gatunków :
Melodramat - wywodzi się z komedii łzawej i wyróżnia się sensacyjną akcją opartą na intrydze skierowanej przeciwko głównej postaci.
Dramat psychologiczno - obyczajowy - ukształtował się jako kontynuacja komedii poważnej i domowej. Ukształtowany w XIX wieku .Utwory eksponowały w treści obyczajowość, psychologizm w kreśleniu postaci, w warstwie językowej kolokwializmy codziennej rozmowy. Dramat obyczajowo-psychologiczny wykorzystał możliwości ekspresji zarówno tragedii, jak i komedii . Dramat ten stanowi najbardziej reprezentatywną odmianę gatunkową realizmu krytycznego i naturalizmu.
Dramat wieku XX wymyka się wszelkim próbom typologii. Rozróżnia się :
dramat symboliczny
dramat epicki
dramat ekspresjonistyczny
dramat groteskowy - polega na skonstruowaniu absurdalnej sytuacji która zastępuje akcje dramatyczną
dramat poetycki - dramat , który łączy odejście od jego klasycznych zasad. Charakteryzuje go swobodna kompozycja, poetyckość języka i tekstu, stylizacyjność, i/lub paraboliczność. Świat przedstawiony w dramacie poetyckim jest nośnikiem metaforycznych i symbolicznych znaczeń, nadających mu charakter filozoficznego uogólnienia.