terapialogopedyczna, Logopedia


TERAPIA LOGOPEDYCZNA

Sprawne posługiwanie się językiem ojczystym jest podstawą sukcesów szkolnych, a potem zawodowych. Praca nad mową to nie tylko systematyczne ćwiczenia (gdy jest taka potrzeba), to nieustanne zwracanie uwagi na to, jak dziecko mówi, to życzliwe i cierpliwe tłumaczenie, chwalenie go za ładnie wyrecytowany wiersz czy zaśpiewaną piosenkę.

Prawidłowy rozwój mowy uwarunkowany jest właściwym rozwojem intelektualnym, fizycznym i emocjonalnym ale pamiętać należy o tym, iż mowa rozwija się tylko poprzez kontakt werbalny z drugą osobą drogą naśladownictwa.

Większość dzieci zaczyna mówić poprawnie we właściwym czasie. U innych mowa pojawia się z opóźnieniem ale ich wymowa jest prawidłowa. Bywają też takie dzieci, które zaczynają mówić we właściwym czasie ale nieprawidłowo.

Ze złożoności problemu „mowy” zdajemy sobie sprawę dopiero wówczas, gdy ta pozornie „błaha” ludzka umiejętność staje się przyczyną zmartwień, głębokich przeżyć, cierpień i trudności w porozumiewaniu się.

O wadach (defektach) wymowy można mówić wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem. Należy odróżnić wady wymowy od nieukończonego rozwoju mowy, który charakteryzuje się wymową właściwą dla wcześniejszych okresów życia dziecka. Nie wolno zatem mylić wad wymowy z jej niedojrzałymi, rozwojowymi formami, jak też dopatrywać się ich w regionalizmach, które stanowią lokalną normę językową. Różnica dotyczy prognoz terapeutycznych.

W przypadku nieukończonego rozwoju mowy może nastąpić (oczywiście nie w każdym przypadku) samoistna poprawa wymowy, natomiast w przypadku wady wymowy nie można na to liczyć - konieczna jest interwencja logopedy i im wcześniej ona nastąpi, tym skuteczniejsza będzie terapia logopedyczna.

Do najczęściej występujących wad wymowy u dzieci poniżej 7 roku życia, wymagających interwencji logopedy, zalicza się dyslalie o charakterze deformacji (zniekształcenia) głosek, w wyniku czego powstają dźwięki nie należące do zasobu głosek języka polskiego. Są to między innymi:

Normą jest gdy:

Dziecko trzyletnie - wymawia wszystkie samogłoski a, o, e, u, i, y, ą, ę,

oraz spółgłoski p, b, m, w, f, t, d, n, ch, k, g, l, ś, ź, ć, dź, ń, j, ł,

Dziecko czteroletnie - oprócz wyżej wymienionych, wymawia głoski s, z, c, dz,

Dziecko pięcioletnie - dodatkowo wymawia głoski sz, ż, cz, dż, r,

Dziecko sześcioletnie - mówi zupełnie poprawnie pod względem artykulacyjnym,

(wszystkie głoski wymawia i używa prawidłowo),

Dziecko siedmioletnie - mówi zupełnie poprawnie pod względem artykulacyjnym

(zachowując właściwy akcent, rytm i melodię mowy),

gramatycznym i składniowym.

U dzieci powyżej 7 roku życia do wad wymowy zalicza się dyslalię o charakterze deformacji głosek oraz wymowę charakteryzującą się zamianą głosek trudniejszych łatwiejszymi, gdyż w 7 roku życia rozwój mowy dziecka powinien być zakończony od strony artykulacyjnej.

Najnowsze badania statystyczne wykazują, że co trzecie dziecko w wieku przedszkolnym wymaga zindywidualizowanej opieki logopedycznej.

Pierwszym sygnałem jest opóźniony rozwój mowy - zarówno późniejsze pojawienie się pierwszych słów, zdań, jak i powolne tempo ich przyrostu. Dziecko, które dłużej niż inne używa prostych, dwusylabowych słów, słowa wielosylabowe zniekształca, zdania buduje nieudolnie, co często powoduje zmianę ich sensu - wymaga wczesnej interwencji logopedycznej. Jeśli w wieku przedszkolnym mowę charakteryzują poważne zaburzenia artykulacyjne, spieszczanie, skracanie mowy dziecko wymaga ćwiczeń i korekcji już przed czwartym rokiem życia.

Stan mowy ma ogromny wpływ na naukę szkolną. Od tego, jak dziecko mówi zależą w znacznej mierze jego postępy w nauce oraz pozycja społeczna w grupie klasowej, co nazywa się powodzeniem szkolnym.

Wady wymowy mogą prowadzić do niepowodzeń szkolnych. Dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie, diagnoza i terapia logopedyczną. Rodzice winni konsultować się z nauczycielem przedszkola i logopedą. Nie mogą liczyć na to, że dziecko „wyrośnie”.

Wpływ zaburzeń mowy na trudności w nauce przejawia się w przedmiotach, które wymagają od dziecka poprawnego pisania, czytania i wypowiadania się (dzieci z wadami artykulacyjnymi popełniają te same błędy w czytaniu, w pisaniu, które wykazują w mowie spontanicznej).

Najczęściej spotykane błędy wiążą się z seplenieniem, reraniem, ubezdźwięcznianiem głosek dźwięcznych, co często prowadzi do zmiany znaczenia wyrazu (dom - tom, bije - pije). Błędy wynikające z nieprawidłowego wybrzmiewania głosek syczących oraz głoski r stosunkowo rzadko zmieniają sens wyrazów, np. szafa - safa, czapka - capka, rower - lowel. W tych przypadkach obserwuje się zamiany głosek, które zmieniają sens czytanego tekstu i pisanego wyrazu, np. szum - sum, rak - lak. Zmiana znaczenia poszczególnych słów utrudnia uchwycenie sensu czytanego tekstu, co ma negatywne znaczenie dla procesu uczenia się. W pisaniu wypracowań i pisaniu ze słuchu pojawiają się błędy, będące odzwierciedleniem wadliwej wymowy.

Zaburzenia mowy powinny być zniwelowane przed rozpoczęciem nauki szkolnej - inaczej spowodują trudności w nauce a w efekcie niepowodzenia szkolne. U dzieci pojawią się też kompleksy oraz lęk przed mówieniem.

Jak wynika ze statystyk wśród uczniów, którzy mają trudności w czytaniu i pisaniu, dzieci z zaburzeniami mowy jest około 50%.

CELE ZAJĘĆ LOGOPEDYCZNYCH

Podczas zajęć logopedycznych prowadzona jest terapia zaburzeń mowy. Jest to całość czynności podejmowanych przez logopedę mających na celu usunięcie tychże zaburzeń u dzieci zakwalifikowanych na zajęcia (wyłonionych podczas badań przesiewowych).

Cel strategiczny:

Cele operacyjne:

PLAN TERAPII LOGOPEDYCZNEJ (ETAPY PROCESU)

I ETAP - WSTĘPNY PRZESIEWOWY

  1. Przeprowadzenie badań przesiewowych (selekcyjnych) - wstępna ocena stanu mowy, wykrycie zaburzeń jej rozwoju; wyselekcjonowanie dzieci, które powinny być poddane szczegółowym badaniom.

Przeprowadzenie badań wstępnych.

  1. Przeprowadzenie pogłębionych badań zaburzonej artykulacji (ustalenie czy dziecko artykułuje dany dźwięk w każdym kontekście fonetycznym, czy też tylko w sąsiedztwie niektórych głosek, lub też - czy w każdej, czy tylko w niektórych pozycjach wokalicznych).

II ETAP - DIAGNOSTYCZNO - KWALIFIKACYJNY

  1. Obserwacja aktywności słownej dziecka.

  2. Obserwacja obecnych możliwości dziecka.

  3. Określenie rodzaju zaburzeń artykulacji - przeprowadzenie indywidualnej diagnozy specjalistycznej.

  4. Wybór właściwej metody korekcji (wywołania głoski).

  5. Ustalenie ogólnych zasad postępowania korekcyjnego (opracowanie indywidualnych programów terapii logopedycznej).

III ETAP - OGÓLNOROZWOJOWY

  1. Określenie niezbędnych kierunków rozwoju dziecka i działań terapeutycznych.

  2. Prowadzenie ćwiczeń ogólnorozwojowych przygotowujących do kolejnych etapów pracy logopedycznej.

  3. Weryfikowanie diagnozy.

IV ETAP - WYWOŁUJĄCY GŁOSKI I SŁOWA

  1. Określenie stanu narządów mowy jako bazy do artykulacji oraz stanu funkcjonowania struktur mózgowo - nerwowych.

  2. Wywołanie prawidłowej artykulacji konkretnej, zaburzonej głoski lub niewystępującej dotąd w systemie fonologicznym dziecka (na początku głosek łatwych optycznie oraz kolejno pojawiających się w rozwoju mowy dziecka).

  3. Kontynuowanie proponowanych ćwiczeń i zabaw.

  4. Motywowanie dziecka do częstych i systematycznych powtórzeń.

  5. Włączanie rodziców do aktywnej współpracy.

V ETAP - WDRAŻAJĄCY GŁOSKI I SŁOWA

  1. Uzyskanie trwałego zapamiętania formy językowej lub niejęzykowej występującej w akcie mowy. Dążenie do wypracowania cech umożliwiających swobodne jej użycie w tym akcie tj. w sposób zautomatyzowany (arefleksyjny).

  2. Wdrażanie prawidłowej artykulacji w logotomach, słowach i frazach, w mowie kontrolowanej oraz w piśmie (etap szkolny).

  3. Wprowadzanie wywoływanych głosek do stałego zasobu wymowy dziecka oraz do tworzenia nowego nawyku mowy przez zastosowanie wprowadzonego słownictwa z odpowiednimi formami gramatycznymi, fleksyjnymi i składniowymi (na miarę możliwości dziecka).

VI ETAP - UTRWALAJĄCO - AUTOMATYZUJĄCY

  1. Utrwalanie i automatyzacja głosek w mowie spontanicznej oraz utrwalanie wprowadzonego słownictwa.

  2. Zachęcanie dziecka do:

VII ETAP - KOŃCOWY

  1. Podsumowanie pracy terapeutycznej jednorocznej lub w cyklu nauczania i wychowania.

  2. Zapewnienie możliwości cyklicznego, ale rzadszego korzystania z konsultacji logopedycznych.

  3. Kontrolowanie stanu spontanicznej mowy dziecka w grupie przedszkolnej lub szkolnej.

  4. Prowadzenie ćwiczeń automatyzujących.

  5. Skontrolowanie dydaktycznych skutków metodyki usuwania zaburzeń mowy odniesionej do konkretnego dziecka/ucznia.

Praca terapeutyczna przebiega przy współpracy wspierających osób dorosłych - rodzica i nauczyciela.

Efekty pracy dziecka są uzależnione od stopnia:

dlatego też czas trwania terapii jest bardzo zróżnicowany.

PLAN PRACY KOREKCYJNEJ

(RAMOWY PLAN BEZPOŚREDNIEJ PRACY Z PACJENTEM)

Etapy pracy korekcyjnej to następujące po sobie w ściśle ustalonej kolejności etapy pracy korekcyjnej zmierzające do uzyskania prawidłowej artykulacji głoski oraz jej utrwalenia i automatyzacji.

I ETAP WSTĘPNY - wybór właściwej metody korekcji i ustalenie ogólnych zasad postępowania korekcyjnego, następujący po ustaleniu i zorientowaniu się w możliwościach dziecka

II ETAP PRZYGOTOWAWCZY - Ćwiczenia przygotowawcze (przygotowanie podbudowy anatomiczno - fizjologicznej) - zespół czynności przygotowujących dziecko z zaburzeniami artykulacyjnymi do etapu właściwej pracy korekcyjnej (wszystkie czynności poprzedzające wywołanie głoski).

1. Ćwiczenia oddechowe

    1. ćwiczenia mobilizujące aparat oddechowy

    2. ćwiczenia kształtujące oddychanie brzuszno - przeponowe

    3. ćwiczenia łączące oddychanie z ruchem

    4. ćwiczenia oddechowo - fonacyjne

  1. Ćwiczenia fonacyjne

  1. ćwiczenia wstępne znoszące napięcie mięśni krtani

  2. ćwiczenia w wymawianiu samogłosek

  3. ćwiczenia w wymowie samogłosek i spółgłosek

3. Ćwiczenia słuchowe

  1. ćwiczenia słuchu fizycznego i muzycznego

  2. ćwiczenia słuchu fonemowego

  3. ćwiczenia słuchu fonetycznego

4. Ćwiczenia usprawniające narządy mowy / motoryki narządów mowy

  1. ćwiczenia warg

  2. ćwiczenia języka

  3. ćwiczenia podniebienia miękkiego

  4. ćwiczenia szczęki dolnej

Ćwiczenia prowadzone są w formie zabaw, nie tylko w przypadku korekty wad wymowy, ale także w ramach szeroko rozumianej profilaktyki logopedycznej).

III ETAP - WŁAŚCIWA PRACA KOREKCYJNA - Ćwiczenia artykulacyjne

  1. Wywołanie żądanej głoski - opanowanie przez dziecko, przy pomocy środków technicznych i słuchu, umiejętności poprawnego artykułowania dźwięku (2 - 4 tygodnie)

  2. Utrwalanie i automatyzacja artykulacji głoski (utrwalanie oraz automatyzacja ruchów narządów mowy charakterystycznych dla nowo nauczonej głoski)

    1. etap utrwalania artykulacji głoski