POŁĄCZENIA KOŚCI

1. Połączenia ścisłe (nieruchome) - synarthroses; są niezróżnicowane ciągłe i bez szczeliny stawowej. Połączenia ciągłe w zależności od rodzaju tkanki łącznej zespalającej kości dzielą się na:

1. Więzozrosty (syndesmoses), zwane także połączeniami włóknistymi (juncturae fibrosae), występują pod czterema postaciami:

1. więzozrost włóknisty (syndesmosis fibrosa) - połączenie tworzone jest przez różnej długości kolagenowe pasma łącznotkankowe np. błony międzykostne przedramienia i goleni, więzadło rylcowo-gnykowe.

2. więzozrost sprężysty (syndesmosis elastica) - występuje w postaci pasm łącznotkankowych, łącznotkankowych których włókna sprężyste zastępują włókna klejodajne, nadają one tkance zabarwienie żółte np. więzadła żółte między łukami kręgów czy aparat więzadłowy w obrębie krtani.

3. Szew (sutura) - występuje gdy między dwiema kośćmi znajduje się cienka (ok.0,5 mm), ale bardzo mocna warstwa tkanki łącznej. W zależności od kształtu brzegów łączących się kości wyróżniamy:

• Szew gładki (sutura plana) - najprostsza forma szwu, występująca gdy brzegi obu kości są gładki lub prawie gładkie np. wyrostki podniebienne szczęk czy blaszki poziome kości podniebiennych.

• Szew łuskowy (sutura squamosa) - przebiega skośnie do powierzchni obu kości tak, że jedna zachodzi na drugą dachówkowato np. połączenie łuskowej części kości skroniowej z kością ciemieniową

• Szew piłowaty (sutura errata) - najmocniejsze połączenie tego rodzaju, występuje gdy ząbki i zagłębienia brzegu jednej kości zachodzą między ząbki i zagłębienia brzegu drugiej kości. Tak połączona jest większość kości sklepienia czaszki np. szew strzałkowy.

4. Wklinowanie (gomphosis) - jest to sposób umocowania korzeni zębów w ścianie zębodołu dzięki cienkiej warstwie tkanki łącznej (zębnej czyli okostnej zębodołu)

2. Chrząstkozrost (synchondrosis) albo połączenie chrzęstne (junctura cartilaginea) polega na połączeniu dwóch kości tkanką chrzęstną. W wieku dziecięcym i młodzieńczym połączenie takie jest częste i występuje w kościach długich pomiędzy trzonem, a nasadą kości w postaci chrząstki nasadowej. Materiałem łączącym jest wtedy chrząstka szklista. Z wiekiem chrząstka szklista przekształca się całkowicie lub częściowo w chrząstkę włóknistą tak, że u dorosłego człowieka z wyjątkiem chrząstki pomiędzy pierwszym żebrem, a mostkiem nigdzie nie mamy chrząstki szklistej wszędzie tylko chrząstkozrosty włókniste np. krążki międzykręgowe, chrząstki na podstawie czaszki, chrząstka między kośćmi łonowymi.

3. Kościozrost (synostosis) - najmocniejsze połączenie kości, które powstaje z wiekiem przez kostnienie obu pierwszych postacipołączeń ciągłych (więzozrostów). Typowym zjawiskiem jest tu kostnienie chrząstek nasadowych i szwów czaszki. Również stawy mogą kostnieć np. stawy kości krzyżowej.

2. Połączenia wolne czyli STAWY (articulationes), zwane również połączeniami maziowymi (juncurae synoviales). Każdy staw zbudowany jest ze stałych i niestałych składników stawu.

SKŁADNIKI STAŁE STAWU:

• Powierzchnie stawowe (facies articulares) - na ogół pokryte są chrząstką szklistą, tylko w stawach, w których występuje krążek stawowy, chrząstką włóknistą (np. staw mostkowo-obojczykowy). Chrząstka pokrywająca powierzchnie stawowe nazywana jest chrząstką stawową (cartilago articularis). Zazwyczaj przylegające do siebie powierzchnie są dobrze dopasowane tzn. jedna jest negatywem drugiej. Kształt powierzchni stawowych uzależniony jest od funkcji stawu. Mogą one przybierać kształt kulisty, elipsoidalny czy siodełkowaty. Powierzchnie wklęsłe stanowią panewką stawową, powierzchnie wypukłe główkę stawową.

• Torebka stawowa (capsula articularis) - otacza cały staw izolując go od otoczenia, oraz przyczynia się do silniejszego przylegania powierzchni stawowych. Torebka zbudowana jest z dwóch warstw. Zewnętrzna, gruba i bardzo mocna nosi nazwę błony włóknistej (membrana fibrosa), zaś wewnętrzna dużo delikatniejsza i cieńsza, to błona maziowa (membrana synovialis).

Błona włóknista jest zbudowana głównie z włókien kolagenowych, które przebiegają równolegle lub krzyżują się ze sobą, przechodząc w miejscach przyczepu torebki w okostną. Grubość tej błony jest zróżnicowana zarówno za równo różnych stawach jak i w obrębie tego samego stawu. W niektórych miejscach błona znacznie grubieje tworząc pasma zwane więzadłami

Błona maziowa jest cienką przesuwalną błoną łącznotkankową, która zawiera włókna sprężyste, komórki tłuszczowe i jest bogato unaczyniona i unerwiona. Wewnętrzna powierzchnia błony maziowej jest pozbawiona nabłonka, a w zamian jest pokryta warstwą komórek łącznotkankowych. Wpuklenia błony maziowej do wewnątrz jamy stawowej tworzą fałdy i kosmki maziowe. Uwypuklenia na zewnątrz stawu budują kaletki maziowe, ułatwiające ślizganie się mięsni i ścięgien.

Błona maziowa wytwarza maź (synovia), która gromadzi się w jamie stawowej. Maź stawowa to płyn o barwie blado-żółtej zawierający mucynę i kuleczki tłuszczowe. Maź wypełnia całkowicie przestrzeń pomiędzy powierzchniami stawowymi, a jej funkcją jest zwiększenie przylegania powierzchni między sobą i ograniczenie tarcia.

• Jama stawowa (cavum articulare) - jest pojęciem teoretycznym, gdyż w prawidłowym stanie jest szczeliną całkowicie wypełnioną mazią stawową. Dopiero w stanach patologicznych ma wygląd jamy. W normalnych warunkach powierzchnie stawowe przylegają do siebie ściśle ze względu na ciśnienie atmosferyczne wywierane na nasze ciało, przylepność powierzchni stawowych i napięcie mięśni przebiegających na wysokości danego stawu.

SKŁADNIKI NIESTAŁE STAWU:

• Więzadła stawowe (ligamenta articularia) - zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej zbitej. Więzadła mogą przebiegać na zewnątrz lub wewnątrz stawu. Ich funkcja polega na wzmocnieniu torebki stawowej, utrzymaniu kości w prawidłowym położeniu, hamowaniu zbyt obszernych ruchów i ochronie stawu przed zwichnięciem.

• Obrąbki stawowe (labra glenoidalia) - zbudowane najczęściej z chrząstki włóknistej. Ich funkcją jest powiększenie i pogłębienie powierzchni stawowych.

• Krążki stawowe (disco articulares) - podobnie do obrąbków stawowych są zbudowane z tkanki łącznej włóknistej, mają okrągły kształt i dzielą jamę stawową na dwie części. Krążki zmniejszają tarcie pomiędzy powierzchniami stawowymi oraz dopasowują je do siebie.

• Łękotki stawowe (meniski articulares) - także leżą w jamie stawowej, lecz tylko częściowo dzielą ją na dwa piętra. Kształt łękotki w przekroju poprzecznym podobny jest do półksiężyca. Zadaniem łękotek jest pogłębienie powierzchni stawowych, zmniejszenie tarcia i amortyzacja.

PODZIAŁ STAWÓW ZE WZGLĘDU NA UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI STAWOWYCH:

1. STAW KULISTY (articulatio spheroidea) - posiada jedną powierzchnię stawową wypukła w kształcie głowy, stanowiącą wycinek kuli, której odpowiada druga, wklęsła powierzchnia, zwana panewką lub wydrążeniem panewki np. staw ramienny. Staw kulisty jest stawem wieloosiowym, co znaczy, że można w nim wykonywać ruchy we wszystkich kierunkach.

2. STAW KULISTO-PANEWKOWY (articulatio cotylica) - jest odmianą stawu kulistego, różnica polega na tym, że głowa wchodzi głębiej w panewkę, poza równik. Panewka jest większ, głębsza i obejmuje ponad 50% powierzchni głowy np. staw biodrowy. Jest to również staw wieloosiowy z ograniczonym zakresem ruchów.

3. STAW KŁYKCIOWY (ELIPTYCZNY) (articulatio condylaris) - jedna powierzchnia stawowa jest wypukła w osiach długiej i krótkiej, a powierzchnia druga jest w obu tych osiach wklęsła np. staw promieniowo-nadgarstkowy. Staw kłykciowy jest stawem dwuosiowym.

4. STAW SIODEŁKOWY (articulatio sellaris) - obie powierzchnie stawowe są wklęsło-wypukłe, kształtem przypominające siodło np. staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka. Jest to staw dwuosiowy.

5. STAW ZAWIASOWY (articulatio ginglymus) - w stawie zawiasowym powierzchnia wypukła ma postac bloczka, natomiast powierzchnia wklęsła jest jej negatywem np., stawy międzypaliczkowe. Jest to staw jednoosiowy.

6. STAW OBROTOWY (articulatio trochoidea) - w tym stawie powierzchnia wypukła położona jest na obwodzie walca, zaś wklęsła powierzchnia pokrywa wcięcie kości sąsiedniej i przylega tylko do niedużego odcinka obwodowej powierzchni stawowej np. staw promieniowo-łokciowy bliższy. Jest to staw jednoosiowy.

7. STAW ŚRUBOWY (articulatio cochlearis) - zaliczany jest do stawów jednoosiowych, jednak ruch w tym stawie odbywa się w dwóch prostopadłych do siebie płaszczyznach. Ruch ten składa się ze skrętu wokół osi długiej i przesuwania się względem tej osi np., staw szczytowo-obrotowy posrodkowy.

8. STAW PŁASKI (articulatio plana) - posiada dwie powierzchnie stawowe płaskie np. staw krzyżowo-biodrowy, stawy kości nadgarstka. Ruchomość w tym stawie jest bardzo niewielka.

Stałe składniki stawu:

1. błona włóknista torebki stawowej

2. błona maziowa torebki stawowej

3. jama stawowa

4. powierzchnia stawowa wypukła (główka)

5. powierzchnia stawowa wklęsła (panewka)

6. jedna z dwóch kości budujących staw

1

2

3

4

5

6

---