Kwalitologia - nauka zajmująca się jakością Twórca - Romuald Kolman, lata 70. XXw.
Jest to interdyscyplinarna wiedza, nie w pełni ukształtowana (teoria 40%, praktyka 60%). Dzielimy ją na: teorię jakości i inżynierię jakości (kwalimetria, zarządzanie jakością, ekonomika jakością).
Inżynieria jakości - praktyczna dyscyplina (dział kwalitologii stosowanej), wykorzystana do czynnego kształtowania w systemach gospodarczych najkorzystniejszej jakości ekonomicznej uzasadnionej: z zastosowaniem własnych elementów metodologicznych konkretyzowania informacji o jakości - przy wykorzystaniu elementów dziedzin wiedzy
Jakość - Ogól własności obiektu mających się z jego zdolnością do zaspokojenia potrzeb stwierdzonych i oczekiwanych.
Cechy określające jakość towarów: mierzalne (masa, gęstość, twardość, wymiary); niemierzalne (estetyka, smak, zapach). Podział ze względu na rodzaj: techniczne, użytkowe, estetyczne, ekonomiczne, ergonomiczne, ekologiczne, logistyczne.
Jakość totalna to optymalizacja zaspokojenia potrzeb klienta przy uzasadnionym koszcie i we właściwym czasie. Filary: własności, koszt, termin.
Jakość z punktu widzenia producenta
Zysk: jednostki zysku: (koszty i cena); jednostki ilościowe (udział w rynku, wielkość rynku). Konkurencyjność (wizerunek, przywództwo technologiczne, ciągłe doskonalenie organizacji).
Jakość projektu -jakość typu, wzoru, stopień trafności w jakim przewidywania zawarte w dokumentacji technicznej odpowiadają wymaganiom odbiorców;
Jakość wykonania - stopień zgodności pomiędzy wytwarzanym obiektem a wzorcem;
Jakość eksploatacji - stopień zgodności między rzeczywistym przebiegiem procesu użytkowania a zasadami zawartymi w dokumentacji technicznej i obsługowo - naprawczej (wypadkowa jakości użytkowania oraz jakości obsługi technicznej;
Nadzorowanie jakości - monitorowanie i weryfikacja stanu procedur, metod, warunków, procesów, stanu wyrobów i usług oraz ich analiza,
Niezawodność - zespół właściwości, które opisują gotowość obiektu do wypełnienia wymaganych funkcji w danych warunkach i wymiarze czasu,
Nowoczesność - stopień zgodności parametrów i wskaźników wyrobu z parametrami technicznymi i wskaźnikami techniczno - ekonomicznymi przodujących firm światowych,
Uszkodzenie - utrata zdolności obiektu do wypełniania wymaganych funkcji;
Wada - niespełnienie wymagań związanych z zamierzonym użytkowaniem;
Funkcjonalność - charakterystyka jakościowa wyrobu określająca rodzaje funkcji i stopień ich spełnienia przez wyrób.
Specyfikacja - dokument opisujący wymagania które wyrób lub usługa powinny spełniać;
Każde przedsiębiorstwo powinno uwzględnić trzy rodzaje wymagań:
-wymagania ogólne (przepisy prawie, ekologiczne, humanitarne itp.),
-wymagania klienta (parametry techniczne, termin, ilość, koszt posiadania, informacja),
-potrzeby przedsiębiorstwa (pewność jutra, zysk zadowolenie pracowników).
Fazy cyklu życia produktu:
- wprowadzanie produktu na rynek,
- wzrost sprzedaży produktu,
- dojrzałość produktu,
- nasycenie rynku,
- spadek sprzedaży produktu.
Total Quality Management- filozofia kompleksowego zarządzania jakością, opierająca
się na 5 zasadach:
1. zaangażowanie managementu
2. skupienie na kliencie oraz na pracowniku
3. koncentracja na faktach
4. systematyczne doskonalenie (filozofia Kaizen)
5. powszechny współudział
Tradycyjne systemy zarządzania jakością:
1. INSPEKCJA - najprostsza forma sformalizowanej kontroli jakości Jest to przegląd wyrobów na różnych etapach cyklu produkcyjnego, zapewniający spełnianie standardów technicznych
2. KONTROLA JAKOŚCI - zbiór funkcji i działań zapewnienia standardów jakości. Kontroli poddawany jest produkt lub proces powstawania według 3 funkcji: ustalenie standardu, porównanie badanego procesu/ produktu ze standardami, podjecie działań korygujących. Statystyczna kontrola jakości - stosowanie statystycznych metod we wszystkich etapach procesu produkcyjnego w celu spełnienia standardów jakości, redukcji zmienności procesów.
3. ZAPEWNIANIE JAKOŚCI -system dostarczający metod opartych o normy ISO z serii 9000. Celem systemu jest uzyskanie stałego poziomu jakości produktów, obiektem działań jest całe przedsiębiorstwo.
4. kompleksowe zarządzanie jakością (tqm)
system zarządzania jakością składa się z trzech komponentów:
- kontroli jakości,
- zapewniania jakości,
- poprawy (doskonalenia) jakości.
Kaizen - wywodząca się z Japonii filozofia zarządzania, której celem ciągły proces ulepszania wszystkich aspektów działalności firmy. W praktyce: Zaplanuj co chcesz zrobić - zrób to co zaplanowałeś - sprawdź to co zrobiłeś - wprowadź standardy. Wdrażanie strategii Kaizen możliwe jest dzięki zastosowaniu koncepcji TQM.
5S - podejście do organizacji i zarządzania miejscem procesem pracy, zmierzającym do zwiększenia produktywności. Japońscy specjaliści w dziedzinie szkoleń z zakresu jakości określają zasadę 5S jako połączenie dobrych obyczajów/ wywodzących sie z tradycyjnych sposobów utrzymania higieny w domu. Zasada 5S jest podstawą KAIZEN.
- organizacja SERI
- porządek SEITON
- czystość SEISO
- utrwalenie SEIKETSU
- dyscyplina SHITSUKE
Six Sigma - metoda zarządzania jakością mająca na celu wyeliminowanie zmienności, uznawanej za główny powód problemów związanych z jakością, wydajnością i wysokimi kosztami. Etapy:1. redukcja błędów produkcyjnych; 2. doskonalenie w obszarze zarządzania kadrami, finansach marketingu i innych; 3.ocena jego ziemności niezależnie w jakiej sferze przebiega proces.
Lean management - technika zarządzania przedsiębiorstwem, która ma celu stworzenie prostych struktur oraz przypisanie większego znaczenia zasobom pracy,
Oznacza:
- standaryzację pracy.
- stosowanie kontroli wizualnej
- redukcję czasu ustawiania maszyn i urządzeń,
- zapewnienie ciągłości przepływów produkcji w toku poprzez minimalizację opóźnień, ograniczenie kolejek, racjonalizację transportu, wariantowanie liczebności partii.
- przestrzeganie praktyk 5 S
Reengineering - daje dodatkowy impuls procesom doskonalenia. Prowadzony w kierunku Lean Management ma podobny do niego wpływ. Przedmiotem jest zmiana usprawniająca procesy wewnętrzne organizacji. Polega na fundamentalnym przemyśleniu od nowa i radykalnym przeprojektowaniu procesów, prowadzącym do przełomowej poprawy osiąganych wyników w zakresie jakości kosztów, efektywności itp. Wprowadzenie w życie reengineeringu powoduje znaczne przeobrażenia we wszystkich sferach działalności w szczególności organizacyjnej.
Outsourcing - pozwala skoncentrować się na procesach podstawowych i tych, w których ma się najwyższe kompetencje. Przedsięwzięcie polegające na wydzieleniu ze struktury organizacji działań powtarzalnych i przekazanie ich do wykonania podmiotom zewnętrznym. Głównym celem jest skoncentrowanie się przedsiębiorstwa na procesach kluczowych decydujących o jego pozycji i perspektywach rozwoju.
Total Prcventive Mainteniince -Wpływa pozytywnie na stan techniczny infrastruktury co wprost przekłada się na utrzymanie.
Benchmarking - poszukiwanie najlepszych procesów i sposobów organizacji produkcji w przemyśle, zmierzającym do osiągnięcia najwyższej wydajności.
Just in Time-strategia zarządzania zapasami, której celem jest redukcja poziomu zapasów
Założenia:
- zero zapasów,
- małe i częste dostawy dóbr,
- krótkie cykle realizacji zamówienia,
- wysoka jakość.
Cele:
-mniejsze zapasy,
-wyższa jakość,
-wyższa produktywność.
Zadaniem szeroko rozumianego just in time jest także zwalczanie marnotrawstwa.
Kanban - metoda zarządzania produkcja, której celem jest odpowiednie sterowanie zapasami, co w konsekwencji ma prowadzić do niemal całkowitej eliminacji magazynów. Zorientowany jest na zapewnienie: krótkiego czasu przetwarzania; niskich zapasów przy jednoczesnej terminowości realizacji a co za tym idzie: wielkość produkcji dopasowana do liczby zamówień; kontrola jakości na wszystkich etapach procesu.
Vendor Managed Inventory
Koncepcja VMI polega na monitorowaniu przez producenta swoich produktów w całym systemie dystrybucyjnym. Cele:
- zwiększenie dostępności zapasów
- zwiększenie sprzedaży
- polepszenie obsługi klientów
- zmniejszenie poziomu zapasów w skali łańcucha dostaw
- zmniejszenie wahań wielkości produkcji dostawcy
Skale pomiarowe wartości lub stanów cech: nominalna (przypisanie do grupy); porządkowa (podzielenie na dobre, złe, itp); przedziałowa; ilorazowa (trwałość obiektu na 100h jest 2x mniejsza niż na 50h).
Niezgodność - nie spełnianie ustawowych wymagań.
Wada - nie spełnianie wymagań zapewniających możliwość użytkowania zgodnie z przeznaczeniem (rodzaje wad: zasadnicze, nieistotne, jawne, ukryte, wady starości).
Specyfikacja - dokument opisujący wymagania które wyrób lub usługa powinny spełniać.
Wartość użytkowa towarów - zdolność towarów do zaspokajania potrzeb ludzkich.
Użyteczność - stopień akceptacji towaru przez jego użytkownika.
Zadania kontroli jakości:
wykrywanie przyczyn powstawania wadliwych produktów,
znajdowanie środków zaradczych,
badania porównawcze i rozwojowe wyrobów,
czuwanie nad techniką pomiarową i kwalifikacjami pracowników,
kontrola prawidłowości technologii,
kontrola środków produkcji,
sprawdzanie surowców, materiałów, półfabrykatów,
kwalifikowanie wyrobów do odpowiednich klas jakości,
kontrola konserwacji opakowań i przechowywania.
Rodzaje kontroli jakości: 1.Kontrola stuprocentowa - największe gwarancie utrzymania odpowiedniej jakości towarów, kosztowna. 2.Kontrola wyrywkowa - nie ma technicznego i ekonomicznego stosowania kontroli stu procentowej, sprawdzenie jakości produktu powoduje jego zniszczenie. 3.Statystyczna Kontrola Jakości (SKJ) Shewhart - losowe pobieranie próbek i odniesienie wyników do całej partii, metody statystyczne z założonym prawdopodobieństwem, metoda najsprawniejsza i najtańsza, zastosowanie SKJ w procesach wytwarzania, odbioru jakościowego, eksploatacji. 4.Formy kontroli ostatecznej wyrobu - badania odbiorcze; analiza jakości na podstawie prób reprezentujących partie wyrobu gotowego (okresowe, ciągłe).
Metody badania jakości:
- organoleptyczne
- laboratoryjne
- doświadczalnego użytkowania
Metody laboratoryjne
Wymagają aparatury, instrumentów, odczynników, różne sensory. Metody laboratoryjne są dokładne, obiektywne ale drogie, dają ścisłą charakterystykę jakości produktu,
Podział:
a) metody ogólne - pomiar gęstości, kwasowości, lepkości,
b) metody specjalne - dostosowane do badań konkretnych produktów (oznaczanie tłuszczu, cukru, witamin, zanieczyszczeń);
Zasada „zero defektów” (CROSBY'ego)
Należy dążyć do całkowitego wyeliminowania błędów, czyli produkcji bezusterkowej, poprzez następujące działania:
- obiektywny pomiar i przedstawianie wyników jakości,
- propagowanie grupowej pracy dla formułowania i realizowania celów poprawy jakości,
- tworzenie systemu komunikacji między pracownikami (dla poprawy jakości).
ZASADA PRACY ZESPOŁOWEJ
Ponieważ produkty i procesy są coraz bardziej skomplikowane, zalecane jest:
- konieczność włączenia do realizacji celów organizacji coraz szerszej grupy pracowników,
- dążenie do zarządzania partycypacyjnego,
- stosowanie „burzy mózgów” oraz działania „kół jakości”.
QFD (Quality Function Deployment, dom jakości) - metoda zarządzania mająca na celu analizę informacji rynkowej oraz jej wdrożenie w celu ulepszenia produktu/usługi. Pozwala przetwarzać potrzeby odbiorców na charakterystyki wyrobów, jest szczególnie przydatna dla działań w sferze przedprodukcyjnej (etap projektowania wyrobów).
FMEA (failure mode and effect analysis, analiza przyczyn, skutków i krytyczności wad) - metoda zarządzania polegająca na regularnej identyfikacji wad produktu lub procesu oraz ich redukcji lub minimalizacji skutków.
Statystyczne sterowanie procesem (SPC, Statistical Process Control) - Statystyczne sterowanie procesem jest strategią systematycznej, etapowej optymalizacji procesu produkcji. Celem jest wykrycie rozregulowań, tzn. „wyłowienie” tych próbek wyrobu, które są (pod jakimś względem) istotnie różne od innych próbek.
Filary: sporządzenie dokładnego diagramu procesu produkcji; pobieranie losowych próbek i dokonywanie na nich pomiarów; wykorzystanie zaobserwowanych sygnałów rozregulowania procesu do wykrywania przyczyn ich powstania. Zasady: znajdź sygnał rozregulowania procesu; wykryj przyczyny zaobserwowanego rozregulowania; użyj uzyskaną informację do poprawy jakości procesu.
Karty kontrolne (Shewharta) - Służą do śledzenia przebiegu procesu i oceny kontrolowanych cech - poprzez wybrane miary statystyczne - dla stwierdzenia czy proces nie uległ rozregulowaniu, co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do produkowania wyrobów nie spełniających wymagań.
Lista zbiorcza - (formulaż zbierania danych) Służy do zbierania i zapisywania danych.
Formularze są projektowane stosownie do potrzeb.
Histogram - specjalny typ wykresu słupkowego, pokazujący rozkład pewnej cechy (częstotliwość występowania poszczególnych jej wartości). Wykorzystuje się go przy:
• prezentacji wyników potrzebnych do analizy problemu
• identyfikacja rozkładu
• prezentacji danych obrazujących efektywność rozwiązań
Diagram przyczynowo-skutkowy (wykres Ishikawy) - Dla określenia i/lub usystematyzowania przyczyn określonego sukcesu. Charakteryzuje się podejściem całościowym, jest czytelny, prosty i łatwy do opracowania. Jest to analiza jakościowa zjawisk.
Analiza Pareto - Lorenza (analiza nierównomierności rozkładu) - Umożliwia hierarchizację czynników wpływających na badane zjawisko. Stosuje się taką analizę do określania zjawiska o największej częstotliwości występowania lub przyczyny największych kosztów.
Określić cechę danego problemu; zaprojektować formularze; zebrać dane; uporządkować dane malejąco; obliczyć wartości skumulowane; przeliczyć wartości skumulowane na procenty; określić obszar; sporządzić wykres (procentowy).
Wykres rozrzutu (scatter diagram) - wykres, na którym wartości jednego czynnika X wykreślane są w odniesieniu do zbadanych wartości drugiego Y.
Diagram zależności (relacji) - Do uporządkowania informacji i wskazania, które przyczyny wpływają na określony skutek, oraz jakie są zależności między przyczynami. Podobny do analizy przyczynowo-skutkowej. Przydatny zwłaszcza w planowaniu i projektowaniu.
Diagram pokrewieństwa (powinowactwa) - Do gromadzenia, porządkowania i logicznego przedstawienia pomysłów. Procedura opracowania diagramu: określa się temat; każdy z zespołu zapisuje swoje propozycje na kartkach; kartki są mieszane, układane losowo, a potem układane w grupy według podobieństwa, dobierając karty tytułowe.
Ruch konsumencki - ochrona nabywców przed towarami o niskiej jakości, ochrona praw i interesów konsumenta, poradnictwo przy zakupie, edukacja, testowanie produktów;
IOCU - International Organisation of Consumers Union - Haga 1960 (170 organizacji z całego świata) - badania porównawcze produktów powszechnego użytku, wymiana doświadczeń.
Federacja konsumentów - Warszawa 1981, zrzesza konsumentów oraz instytucje spoza sfery produkcji, handlu i usług,
Konsumencki Instytut Jakości - 1991:
-określanie wymagań konsumentów w dziedzinie jakości towarów i usług, -przeprowadzanie testów porównawczych jakości produktów, -informowanie i edukowanie konsumentów, -prowadzenie banku danych o jakości produktów.
Norma - reguły, wzory, zasady dla wyrażenia jakości danego przedmiotu badań
Podział norm ze względu na zasięg:
1. Międzynarodowe (ISO, FAO, WHO, IATA,UPU, ....)
2. Regionalne (Unia Europejska, Panamerykańska Komisja w Ameryce, kraje arabskie, kraje afrykańskie, obszar Pacyfiku)
3. Krajowe
4. Branżowe
5. Zakładowe
Normalizacja - proces tworzenia i stosowania reguł porządkujących działalność dla dobra i współpracy zainteresowanych, co pozwala osiągnąć optymalną oszczędność z uwzględnieniem wymagań funkcjonalnych i bezpieczeństwa. Cel normalizacji: uzyskanie optymalnego w danych okolicznościach stopnia uporządkowania w określonej dziedzinie nauki, techniki lub gospodarki.
Typizacja - wzorce, rozwiązania konstrukcyjne części, zespołów spełniających w różnych wyrobach te same funkcje.
Unifikacja - przyjęcie jednego rozwiązania, nieliczne rodzaje wyrobów w dużych seriach (żarówki).
PKN cele:
-określenie stanu i kierunków rozwoju działalności normalizacyjnej,
-prace dotyczące podstaw i metod działalności normalizacyjnej,
-opracowanie projektów PN,
-opracowanie i nadzór nad publikowaniem i rozpowszechnianiem PN,
-finansowanie działalności normalizacyjnej,
-organizowanie i prowadzenie szkoleń, promocji, informacji o normach w krajach i zagranicą
-wynik działalności PKN to polska norma ogłoszona w miesięczniku „Normalizacja”;
Organizacje konsumenckie
FAO Międzynarodowa Organizacja Wyżywienia i Rolnictwa; WHO Światowa Organizacja Zdrowia; EOQC Europejska Organizacja Sterowania Jakością; IDF Międzynarodowa Organizacja Mleczarska; BIH Międzynarodowe Biuro Miar; FAO/WHO Komisja Kodeksu Żywnościowego
Dokumenty normatywne - 1.zasady, wytyczne, charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników; 2. normy, specyfikacje techniczne, kodeksy (pracy, zdrowia), przepisy.
Rodzaje polskich norm: 1.Polskie Normy (PN) - ustanowione przez PKN i ogłoszone w Monitorze Polskim. Określają wymagania, metody badań i innych czynności (BIHP, cechy jakościowe, główne parametry, dokumentacja techniczna); 2.Normy Zakładowe (ZN) - ustanawia kierownik zakładu, publikowane w dziennikach urzędowych odpowiednich resortów. Oddziaływają korzystnie na jakość produkcji; zawierają wyłącznie postanowienia nie zamieszczone w PN lub je zaostrzają lub uszczegóławiają; opiniują je dostawcy, odbiorcy, użytkownicy, organizacje konsumenckie. 3.Normy branżowe - zostały zlikwidowane w 1993r.
Konieczność stosowania normy - Stosowanie PN dobrowolne. Na wniosek PKN ministrowie mogą wprowadzić obowiązek stosowania PN gdy konieczna jest: -ochrona życia, zdrowia, mienia, bezpieczeństwa pracy, -ochrona środowiska, -ochrona interesów skarbu państwa, -ochrona interesów konsumentów i użytkowników. Sankcje karne za niestosowanie PN uznanych za obowiązujące!
Typy norm (PN-N-02000:1994)
przedmiotowe - ustalenie wymagań jakościowych przedmiotów, metod sprawdzania, charakterystyka opakowania, znakowania, przechowywania, transportu,
czynnościowe - ustalające metody wykonywania czynności w zakresie projektowania, konstruowania, budowy, magazynowania, badania i oceny towarów,
terminologiczne -jednoznaczne pojęcia, nazwy, definicje, symbole,
klasyfikacyjne - klasyfikacja wyrobów, materiałów, przedmiotów,
wyrobu (wymagania spełnione przez wyrób + powoływanie się na normy związane),
procesu - zapewnienie funkcjonalności,
usługi (pralnictwo, hotelarstwo, transport, ubezpieczenia, telekomunikacja, bankowość, handel),
interfejsu - wymagania dot. kompatybilności produktów, systemów w miejscach ich łączenia,
danych - wykaz właściwości, danych w celu określenia produktu, procesu, usługi,
Certyfikacja - potwierdzanie zgodności z wymaganiami.
Akredytacja - potwierdzanie kompetencji.
Certyfikacja w Polsce
Trzy jednostki organizacyjne: Polski Komitet Normalizacyjny (PKN); Główny Urząd Miar (GUM); Polskie Centrum Badań i Certyfikacji.
Certyfikacja obowiązkowa: certyfikacja na znak bezpieczeństwa B, wydawane na 3 lata, przedłużenia na lat 5 (opłaty ponosi właściciel certyfikatu)
HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points) - Cel: -wyeliminowanie zagrożeń zdrowotnych i higienicznych oraz ustanowienie kontrolnych punktów krytycznych; -poprawa efektywności ekonomicznej i obniżenie kosztów u producenta.
Zasady HACCP - 1.Analiza zagrożeń 2.Wyznaczenie krytycznych punktów kontroli 3.Ustalenia dla każdego CCP wartości krytycznych 4.Opracowanie systemu monitorowania wartości na każdym CCP 5.Ustalenie działań korygujących, które należy wykonać, gdy wartości krytyczne zostaną przekroczone 6.Ustalenie procedur weryfikujących funkcjonowanie systemu HACCP przez zespół; 7.Opracowanie dokumentacji i systemu rejestracji danych wynikających z zasad systemu HACCP i ich zastosowań/
Składniki dokumentacji HACCP:
-analiza zagrożeń,
-procedury i zapisy ustalania CCP,
-procedury i zapisy ustalania wartości krytycznych,
-rejestr zmian,
-protokoły z przeprowadzonych weryfikacji,
-zapisy wyników badań.
System to zespół powiązanych ze sobą elementów, które stanowią pewną całość. Istotną cechą systemu jest to, że nie jest ona prostą sumą samych części. Pomiędzy poszczególnymi elementami systemu występują sprzężenia zwrotne, które tworzą wartość dodaną w wyniku synergii.
System zarządzania jakością opiera się w przedsiębiorstwie na spełnianiu ustalonych standardów. Celem systemów zarządzania jakością jest stworzenie warunków pozwalających na produkowanie wyrobów i dostarczanie usług spełniających wymagania klientów.
Polityka jakości jest nadrzędnym dokumentem, w którym kierownictwo organizacji określa swoje zasady i ramy dla całego systemu zarządzania jakością.
Cele dotyczące jakości określa kierownictwo dla poszczególnych szczebli w organizacji. Cele te określają do czego ma dążyć organizacja.
Księga jakości - dokument opisujący system zarządzania jakością zaimplementowany w danej organizacji.
Koszty jakości to koszty ponoszone w związku z zagwarantowaniem i zapewnieniem zadawalającej jakości, a także straty ponoszone z powodu nie osiągnięcia zadawalającej jakości.
8