Podstawowe pojęcia socjologiczne

1. Grupa społeczna

Grupa społeczna to co najmniej trzy osoby połączone stosunkowo trwałą więzią społeczną, która istnieje dzięki wspólnocie potrzeb lub celów, opiera się na wzajemnych interakcjach między jednostkami, zespalają ją pewne wspólne działania.

Według socjologów nie wszystkie grupy mają status grupy społecznej. Grupą społeczną nie jest np. zbiorowość, czyli grupa osób nie wchodzących ze sobą w interakcje społeczne i nie mających poczucia odrębności. Zbiorowością, a nie grupą jest tłum, grupa osób na dworcu czekająca na pociąg, itp. Zbiorowość może być groźna dla poszczególnych jednostek. Grupa społeczna natomiast posiada świadomość wspólnoty i odrębności.

Podział grup społecznych:

a. duże i małe (ze względu na wielkość);

b. pierwotne i wtórne (ze względu na typ więzi społecznych). Pierwotne są to grupy, poprzez które jednostka wchodzi w społeczeństwo (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, grupa rówieśnicza). Charakteryzują się niewielką liczbą członków, w związku z tym miedzy jednostkami występują bezpośrednie interakcje. Członkowie takiej grupy są także głęboko zaangażowani emocjonalnie w jej działalność. Grupy wtórne są to natomiast grupy liczne, gdzie nie jest możliwe bezpośrednie kontaktowanie się z wszystkimi członkami grupy. Zaangażowanie emocjonalne nie jest duże, ponieważ są to grupy celowe i najważniejszym zadaniem grupy jest realizacja celu, do którego została powołana. Grupy pierwotne mogą się przekształcić na grupy wtórne, proces odwrotny też jest możliwy.

c. formalne i nieformalne. (ze względu na stopień formalizacji). Formalne wyznaczają ramy członkostwa w postaci rozmaitych przepisów pozostawionych na papierze ( szpital, szkoła, zakład pracy), natomiast nieformalne powstają w sposób spontaniczny i nie precyzują kryteriów członkostwa. Taką grupą nieformalną jest np. grupa zabawowa.

d. swoje oraz obce. Z grupami uznawanymi za swoje jednostka się identyfikuje, postrzega je pozytywnie oraz podtrzymuje przyjacielskie relacje. Pielęgnuje z nich tylko miłe wspomnienia. Natomiast grupa obca jest postrzegana negatywnie, z wrogością, w relacjach z nią jednostka pielęgnuje negatywne odczucia. Dobre uczynki są natomiast traktowane jako incydentalne

e. ekskluzywne i inkluzywne (ze względu na kryteria rekrutacji członków). Grupy ekskluzywne mają ograniczoną liczbę członków, gdyż kandydaci muszą spełnić ściśle określone warunki, by do nich przystąpić (np. Business Centre Club). Grupy inkluzywne zapraszają natomiast każdego, kto zechce być członkiem grupy.

f. autoteliczne i celowe (ze względu na realizację celu). Członkowie grupy autotelicznej są ze sobą bez względu na korzyści, jakie im to przynosi. Grupą autoteliczną jest rodzina. Natomiast członkowie grupy celowej są powiązani jakimś interesem, są członkami grupy, ponieważ realizują za jej pośrednictwem swoje interesy;

g. grupy odniesienia audytoryjne, normatywne oraz porównawcze (ze względu na odniesienie własnych postaw do postaw innych ludzi oraz ich oceny).

Przykładowe czynniki integrujące grupę:

• osoba przywódcy;

• wierzenia, obrzędy praktykowane w grupie;

• symbolika;

• przedmioty materialne, będące w posiadaniu grupy.

Etapy tworzenia się zbiorowości społecznych:

• bezpośrednia styczność jednostek i wynikające z niej wzajemne zainteresowanie;

• oddziaływanie między jednostkami;

• pierwsze wspólne działania społeczne grupy;

• stworzenie pierwszych stosunków wewnątrz grupy;

• pojawienie się wzajemnych zależności wewnątrz grupy.

2. Więź społeczna

Więź społeczna to ogół stosunków społecznych oraz wzajemnych zależności łączących jednostki w grupy.

Charakter więzi społecznej:

• naturalny, obiektywny - oparty np. na zamieszkiwaniu wspólnego terytorium;

• subiektywny - oparty na poczuciu wspólnoty, dążeniu do wspólnego celu.

Mechanizm tworzenia się więzi społecznej:

• styczność przestrzenna;

• styczność psychiczna;

• łączność psychiczna.

Typy styczności społecznych:

• ze względu na czas trwania - przelotne i trwałe

• ze względu na sferę, w której następuje nawiązanie więzi społecznej - publiczne i prywatne

• ze względu na charakter więzi - rzeczowe i osobiste

• ze względu na charakter relacji między partnerami - pośrednie i bezpośrednie

Rozpad więzi społecznych następuje wskutek:

• podziału grupy i konfliktu miedzy rywalizującymi ze sobą podgrupami;

• braku celu, wobec którego integruje się grupa;

• wyobcowania się z grupy;

• nie utożsamiania się z wartościami grupy;

• konflikt co do sposobów realizacji celu.

3. Organizacja społeczna

Cechy organizacji: (wg Maxa Webera):

• specjalizacja oraz podział pracy - pracownicy mają określone zadania i są obowiązani je wykonać

• hierarchiczność - stanowiska pracownicze są wzajemnie połączone. Istnieje podział na stanowiska przełożonych oraz podwładnych

• regulacje i zasady - organizacja posiada spisane i powszechnie dostępne regulacje, które obowiązują wszystkich. Zasady te regulują wszystkie czynności wykonywane w organizacji

• neutralność uczuciowa - pracownicy organizacji nie mogą być zaangażowani emocjonalnie w czynności wykonywane w organizacji. Najważniejszy jest cel.

• dokumentowanie wszystkich działań organizacji

• fachowość - każdy członek organizacji winien się znać na swoich obowiązkach

• nie przyporządkowywanie stanowisk w organizacji konkretnym jednostkom

Najważniejsze zjawiska negatywne występujące w organizacji:

• brak elastyczności organizacji oraz zbytni tradycjonalizm

• niechęć do przeprowadzania zmian

• zmiana hierarchii celów

• upodmiotowienie stosunków wewnątrz organizacji

Wyróżniamy następujące rodzaje organizacji społecznych:

• dobrowolne - każda jednostka może brać udział w życiu społeczeństwa. Dobrowolne organizacje są tworzone przez samych obywateli, którzy chcą działać dla dobra ogółu. Każdy, kto chce, może stać się ich członkiem. Obrazem takiego zaangażowania obywateli jest teraz często używane pojęcie "społeczeństwo obywatelskie".

• przymusowe - izolują jednostki od reszty otoczenia, mocno zhierarchizowane i posiadające sztywną strukturę formalną. Nie tolerują nieposłuszeństwa

• utylitarne - organizacje tworzone, aby zrealizować określony cel (np. wojsko, policja, szkoła, itp.)

Pojęcia związane z organizacjami:

• ekologia organizacji - oznacza wzajemną zależność między organizacjami, a środowiskiem, na którego terenie działa. Mamy z nią do czynienia tam, gdzie istnieje zapotrzebowanie na usługi organizacji

• dynamika organizacji - wszelkie procesy zachodzące w łonie organizacji, przeobrażające jej strukturę oraz relacje między ich członkami (np. walka o przywództwo, zmiana hierarchii wartości, zmiana celów, itp.)

• funkcjonalizm - prąd umysłowy koncentrujący się na badaniu hierarchii potrzeb w organizacjach oraz grupach społecznych. Wyróżniamy bowiem nie tylko potrzeby związane z materialną sferą życia człowieka, ale również potrzeby duchowe. Właściwa równowaga między tymi dwoma rodzajami potrzeba gwarantuje pomyślność i szczęście człowieka.

Socjologia ogólna

Dla przypomnienia - 3

1

---