METODOLOGIA BADAŃ - WYKŁADY

Prof.dr hab. Stanisław Juszczyk (dziekan)

stanisł[e-mail]

Literatura:

1. Babbie. E., badania społeczne w praktyce. PWN, Warszawa 2004

2. Juszczyk S., badania ilościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne. ŚWSZ, Katowice 2005.

3. Sobocki. M., Metody techniki badań pedagogicznych. Impuls, Kraków 2000.

4. Maszke. A., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004.

5. Nowak. S., red. Metodologia badań społecznych. PWN. Warszawa 1985.

6. Palka. S., Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna. GWP. Gdańsk 2006.

7. Pilch. T., Bauman. T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Żak, Warszawa 2001.

SPIS TREŚCI

1. Badania naukowe i ich metodologia

1. podstawy metodologiczne nauk społecznych

2. teorie, modele, paradygmaty

3. rodzaje badań naukowych

2. Struktura badan empirycznych w naukach społecznych

1. problemy badawcze i cele badań

2. hipotezy badawcze

3. zmienne, skale pomiarowe i wskaźniki zmiennych

4. metody, techniki, i narzędzia badań

5. Organizacja badań

6. Podstawowe problemy teorii doboru próby

3. Materiał badawczy, jego opracowania i analiza.

Podstawy metodologiczne nauk społecznych

NAUKA- jej celem jest poznanie prawdy, czyli zdobycie dającej się zweryfikować wiedzy, umożliwiającej wyjaśnienie, przewidywanie i zrozumienie interesujących badacza zjawisk.

Tradycyjny model nauki: teoria, operacjonmalizacja i obserwacja.

Obserwacja np. sceny przemocy w pokazach medialnych są jednym z czynników przejawiania agresji wśród młodych odbiorców.

Hipoteza im więcej przemocy zaobserwowanej w mediach, tym częstsze przejawy agresji w zachowaniach odbiorców.

Zmienne przekazy medialne (sceny przemocy oraz ich zawartość) oraz agresja (hierarchiczne ułożone zachowania agresywne).

Przeprowadzenie tzw. Mierzalnych obserwacji - czyli operacjonalizacja - określenie operacji związanych z pomiarem zmiennej - wywiad.

Model 2: nauka ma; teorię i obserwację - naukowe rozumienie świata. Zgodnie z obserwacja i teorią gromadzenia danych i ich analiza.

WIEDZA NAUKOWA

(s. Nowak) to pewien uznawany przez przedstawicieli danej dyscypliny naukowej zespół przeświadczeń i sądów o tym jaki jest, jak się rzeczy mają i dlaczego tak one się mają , bądź opisy poszczególnych fragmentów rzeczywistości, bądź teorie wyjaśniające zjawiska danej dziedziny.

- wiedza praktyczna oparta na doświadczeniu jednostki

- wiedza teoretyczna (naukowa) dostarcza danych o rzeczywistości.

- wiedza naukowa pomaga wyjaśnić i zrozumieć oraz przewidzieć obserwowane zjawiska empiryczne.

Celem badań jest wyjaśnienie przyczyn określonego zdarzenia lub zachowania poprzez systematyczną analizę czynników sprawczych.

Wyjaśnienie: polega na przekonaniu, że całość stanowi sumę prostą części a połączenie części w działający mechanizm pozostawia je takimi jakie było poprzednio- oddalone od siebie. Wyjaśnienie jest analityczne (mechaniczne), statystyczne oraz systemowe.

Przewidywanie (odwrócenie procesu wyjaśniania): to podstawowa cecha myślenia naukowego - jeżeli A powoduje B, a wiemy, że A zaszło, to przewidujemy że zajdzie B.

Rozumienie:

1. (jako verstehen) oparte na empatii lub

2. jako rozumienie predyktywne

Dualizm wynika stąd, że podmiotem w naukach społecznych jest człowiek, a sam badacz staje się obserwatorem, a czasem podmiotem badań i rozumienie cudzego punktu widzenia , symboli, postaw, wartości.

Nauka dąży do opisu, wyjaśniania i zrozumienia zjawisk i procesów przyrodniczych, społecznych, kulturowych oraz edukacyjnych - 3 główne funkcje.

1. OPISOWA

2. WYJAŚNIAJACA

3. PROGNOSTYCZNA

FUNKCJA OPISOWA: badacz chce opisać, zrozumieć dlaczego tak się dzieje. Opisy dają odpowiedz na pytania: Jak jest? Jak się rzeczy mają?

FUNKCJA PROGNOSTYCZNA: umiejętność przewidywania przez badacza wszelkiego rodzaju zmian, jakich można się spodziewać w przyszłości. Dotyczyć one mogą szkół, instytucji oświatowych, placówek wychowawczych, resocjalizacyjnych, metod oraz form nauczania i wychowania, stylów uczenia się, programów nauczania.

FUNKCJA WYJAŚNIAJACA: uzyskujemy odpowiedz na pytania: Dlaczego rzeczy mają się tak, jak się mają? Jakie są tego przyczyny? Na co wpływa dane zdarzenie?

EPISTYMOLOGIA I METODOLOGIA

EPISTYMOLOGIA - nauka o poznaniu, badanie postaw wiedzy, natury, przesłanek i role jakie odgrywają.

METODOLOGIA- (dziedzina epistemologii) system jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania, stanowiącej podstawę ewolucji wiedzy. Kryteria empirycznej obiektywności = prawdy oraz ich weryfikacja.

SYSTEM - ma charakter dynamiczny - jest nieustannie modernizowany; poszukiwanie nowych metod obserwacji, analizy, logicznego wnioskowania i uogólniania.

METODOLOGIA BADAŃ - rozwija się wolno poprzez ciągłą wymianę idei, informacji i uwag krytycznych - instytucjonalizacja powszechnie akceptowanych reguł i procedur oraz konstrukcji właściwych metod i technik badawczych.

METODOLOGIA OFÓLNA I METODOLOGIE SZCZEGÓŁOWE

METODOLOGIA OGÓLNA - zajmuje się prawidłowościami rządzącymi w procesie poznawczym, wspólnymi dla wszystkich nauk.

Przedmiotem badawczym w metodologii ogólnej jest formułowanie ogólnych warunków, jakie powinny spełniać wszelkie sposoby uprawiania działalności badawczej. Określa sposoby wyjaśniania zjawisk, zdarzeń, procesów, uzasadniania twierdzeń, budowy teorii i modeli, czynności prowadzących do formułowania problemów, weryfikacji hipotez, analizowania wyników badań, wnioskowania i uogólniania. Wskazuje tak prawidłowego postępowania badawczego.

METODOLOGIA SZCZEGÓŁOWA - zajmuje się zaleceniami odnoszącymi się do konkretnego procesu badawczego, stosowanego w poszczególnych dyscyplinach naukowych i czynnościami badawczymi: planowanie i organizowanie badań, dobór metod i technik badawczych, zbieranie i kontrolowanie oraz opracowanie zebranego materiału, wyjaśnianie zjawisk i uogólnianie wyników badań.

TEORIE, MODELE

TEORIA- to rodzaj konceptualizacji lub historia idei, to konstrukcja umysłowa pozwalająca zrozumieć związki między zjawiskami.

TEORIA (wężej) - to system logiczno - dedukcyjny składający się ze zbioru powiązanych ze sobą pojęć, z których dedukcyjnie można wyprowadzić dające się sprawdzić twierdzenia

MODEL - jest reprezentacją rzeczywistości i opisuje te rzeczy świata rzeczywistego, które maja największy związek z badanym problemem.

MODEL - jest zmienny tak, aby był zgodny z najnowszą wiedza. Modele stosujemy po to, aby uzyskać wiedzę o zjawiskach, których nie możemy bezpośrednio obserwować.

CECHY TEORII:

• Naśladuje wybrany aspekt rzeczywistości - wysuwanie przewidywań dotyczących konkretnych sytuacji.

• Oddzielona od empirii - nie jest podsumowaniem obserwacji, lecz dziełem myśli twórczo wykraczające poza zgromadzone dane.

• Konstrukcja umysłowa - uznana przez społeczność uczonych, ponieważ wybrane przewidywania teorii zgadzają się z faktami.

• Służy zrozumieniu związków między zjawiskami, których przejawem jest możność wyjaśnienia i przewidywania różnych zjawisk.

Teorie buduje się i rozwija poprzez prowadzenie badań zarówno teoretycznych jak również empirycznych.

• Badania eksploracyjne dostarczają wskazówek co do budowy teorii, a badania weryfikacyjne sprawdzają przewidywania teorii, z myślą o jej potwierdzeniu lub podważeniu.

RODZAJE BADAŃ NAUKOWYCH:

Badania są jedną z form ludzkiej aktywności, ukierunkowanej na: poszukiwanie i poznawanie odkrywanych zjawisk, studiowanie ich natury badanych środowisk oraz systemów. To zbiór procesów zarówno poznawczych jak również konceptualnych. Zbieranie i analizowanie danych w celu znalezienia odpowiedzi na postawione pytania badawcze.

SCHEMATY BADAWCZE ( 1-3 ilościowe; 4-5 jakościowe)

1. Eksperyment, jako ujawnienie skutków oddziaływań.

2. Badanie porównawcze; różnice między realnymi populacjami.

3. Badanie przeglądowe( survey): poznawanie własności obiektów pojedynczej populacji i ujawnianie związków między nimi.

4. Badania etnograficzne: zbieranie i przetwarzanie różnorodnych danych o kulturowych sposobach życia grupy społecznej.

5. Studium przypadku: zbieranie i analiza danych pojedynczego obiektu (jednostki), reprezentującej zjawisko ogólne.

BADANIA ILOŚĆIOWE

1. Polegają na opisie i analizie faktów, zjawisk i procesów, przedstawiając je w formie zestawień (tabele, diagramy) i obliczeń statystycznych (statystyka matematyczna i opisowa).

2. Od pomiaru dydaktycznego różnią się: teoretycznym uzasadnieniem własnej koncepcji podejmowanych badań, precyzyjnym sformułowaniem celów badawczych i hipotez roboczych, operacyjnym zdefiniowaniem i wyszczególnieniem zmiennych i przypisywanym im wskaźników, uważną konstrukcją narzędzi badawczych, uporządkowaniem danych

i przeprowadzeniem obliczeń statystycznych.

3. Obiektem badań są ściśle zdefiniowane zmienne, wynikające z hipotez.

4. Zaplanowanie i wystandaryzowanie narzędzia, a typowe techniki to:

Wywiad kwestionariuszowy ( bez pytań otwartych), testy, techniki eksperymentacyjne i socjometryczne analiza treści oraz obserwacja kontrolowana.

5. Celem jest ustalenie powiązań przyczynowo skutkowych.

6. Standaryzacji podaje się także maksymalną liczbę sytuacji badawczych.

7. W organizowaniu procesu badawczego z góry uwzględnia się potrzeby metod statystycznych: losowy dobór próby, kategoryzacja narzędzi, kodowanie, statystyczne procedury analizy danych, ilościowy opis wyników.

Wnioski wysuwane z badań ilościowych wyrażane są w kategoriach prawdopodobieństwa, a nie konieczności.

Zalety:

Możliwość porównywanych zjawisk w czasie i w przestrzeni, ustalania siły związków i określenia istotności różnic miedzy zmiennymi, uogólnienie wniosków posługuje się

precyzyjnymi narzędziami.

Wady:

Precyzyjna procedura badawcza narzuca schemat postępowania i kształt danych, uśrednienie przebiegu zjawiska procesu i brak pogłębionego, indywidualnego podejścia typu intencje, sensy, wartości, przekonania-stąd brak rozpoznania subtelności, odmienności, analiza zjawisk powszechnych, przeciętnych.

BADANIA JAKOŚCIOWE

Polegają na dokonywaniu całościowej (holistycznej) analizy badanych zjawisk. Na wyróżnianiu w nich elementarnych, składowych, na wykrywaniu między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nich funkcji.

Jakościowy opis faktów, zjawisk i procesów odbywa się głównie w formie narracyjnej lub eseiostycznej, z wykluczeniem na ogół wszelkich zawitych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. Badacz nastawia się na indukcyjny opis kontekstu, w jakim tkwi jednostka lub zjawisko, w celu zrozumienia sytuacji tak, jak czyni to osoba badana -> utożsamianie się z osobą badaną (empatia), interpretującą indywidualnie rzeczywistość, bez narzucania przypuszczeń i schematów. Miarą trafności badań jakościowych jest uznanie osób badanych, że opis badacza faktycznie przedstawia ich życie. Badania są bardziej nastawione na procesy, ciągi zdarzeń niż rezultaty

Nie stawiane są hipotezy. W chwili rozpoczęcia badań trudno mówić o ich strukturze, aby nie zawężać perspektywy badawczej. Dane gromadzone są w sposób otwarty za pomocą niestrukturyzowanych metod, technik i narzędzi np. swobodny wywiad z ogólnym planem zagadnień, wywiad interakcyjny, niekontrolowany, obserwacja uczestnicząca , jakościowa, analiza dokumentów osobistych, studium przypadku, analiza biograficzna.

Badania jakościowe często nazywane są badaniami etnograficznymi, terenowymi, alternatywnymi lub antropologicznymi, ekologicznymi.

Celem jest opis i interpretacja zjawisk, wydobywanie ich znaczenia. Badacz zbiera teksty, analizuje przekształca je w inne teksty będące relacjami. Teren badań jest konkretny dla badanego. Badanych wybiera się w sposób intencjonalny. Badania nie SA reprezentatywne.

Preferowany jest mieszany typ badań: jakościowo-ilościowy lub ilościowo- jakościowy.

RODZAJE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH

* Badania jakościowe: diagnostyczne, eksploracyjne, weryfikacyjne lub eksploracyjno - weryfikacyjne.

- badania jakościowe prowadzące do teorii jednostkowej

- badania jakościowe prowadzące do typologii

- badania jakościowe jako wstęp do badania ilościowego

- badania jakościowe sprawdzające wyniki badania ilościowego

- elementy ilościowe i jakościowe w tym samym badaniu

- badania jakościowe i ilościowe jako niezależne i uzupełniające się przedsięwzięcia naukowe

* Badania separacyjne - człowiek i jego otoczenie traktowane oddzielnie.

* Badania relatywne - człowiek i środowisko maja część wspólną.

* Badania systemowe - człowiek całkowicie tkwi w środowisku swej twórczej aktywności.

PODZIAŁ BADAŃ ZE WZGLĘDU NA ICH CELE

1. BADANIA TEORETYCZNE ZWANE PODSTAWOWYMI - mające zasadnicze znaczenie dla rozwoju nauki i jej społecznej użyteczności.

- Polegają na poznaniu zmierzającym do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizacje, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości.

- dostarczają informacji o zależnościach między badanym zmiennej, wzbogacają wiedzę danej dyscypliny naukowej o różne informacje, nowe pojęcia, nową wiedzę poprzez jej poszukiwanie i gromadzenie

- wnoszą podstawy w kład w rozwój i precyzowanie teorii naukowych, tworzenie ogólnych praw w określonej dyscyplinie naukowej.

- w każdym badaniu empirycznym jest cząstka teoretycznego poznania.

Badanie teoretyczne z intencją ogólną i indywidualną:

• Badania mające intencje ogólną maja na celu ustalenie ogólnych prawidłowości zbiorów, przedmiotów, ich uwarunkowań przyczynowych, istniejących korelacji cech powiązań zależnościowych- wykorzystuje się w nich teorie ogólne np. teorię dysonansu poznawczego.

• Badania mające intencję indywidualną mają za zadanie identyfikację jednostkowych przedmiotów, jednostkowych przebiegów ich wyjaśnienie genetyczne , określenie znaczenia dla większych całości, podanie przewidywanego rozwoju - wykorzystuje się w nich teorie jednostkowe np. teorię rewolucji przemysłowej.

2. BADANIA STOSOWANE (PRAKTYZCNE): podejmowane są z myślą o uzyskaniu odpowiedzi na pytania o charakterze praktycznym:

• opierając się na wiedzy teoretycznej zmierzającej do wdrażania jej do praktyki społecznej np. kształcenia, zarządzania, kierowania.

• Wykorzystują wiedzę skonstruowaną w wyniku prowadzenia badań podstawowych modernizują i formułują wskazania użyteczne dla praktyki - rozwiązania konkretnych problemów.

• Jednostki będące podmiotem badań powinny mieć tego świadomość natomiast powinny być do nich przygotowani pod względem merytorycznym.

• Teoria powinna być sprawdzana w praktyce, co powoduje potrzebę jej modernizacji. Gdy jest wiarygodna stanowi podstawę rzetelnej wiedzy, pomaga wyjaśnić oraz przewidywać zjawiska, a stąd podejmować właściwe decyzje praktyczne. Badania praktyczne mają rozwiązywać trudności ich odbiorcy.

3. STUDIA EKSPLORACYJNE: mają za zadanie odkrycie pewnych zależności i prawidłowości, czasami tylko w ograniczonej, niewielkiej liczbie przypadków np. dostępnych dla jednego badacza. Są one szczególnie ważne w psychologii i socjologii oraz pedagogice resocjalizacyjnej i terapii pedagogicznej.

4. BADANIA WERYFIKACYJNE : polegają na sprawdzeniu skutków zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegoś układu, a także poszukiwania cech, właściwości zdarzeń i procesów.

• Ich celem jest sprawdzenie empiryczne, kontrola prawidłowości jednego bądź też całego zespołu, ogólnych twierdzeń o związkach między pewnymi, ogólnie zdefiniowanymi klasami zjawisk.

• Angażują najczęściej sporą grupę badaczy, prowadzących badania na szerszym materiale np. wybieranych osobach z całej populacji miasta lub kraju.

• Sprawdzają skutki wprowadzanych reform oświatowych, innowacji pedagogicznych, programów nauczania, podręczników, zmian strukturalnych, zwiększenie aktywności szkoły itp.

5. BADANIA DIAGNOSTYCZNE: polegają na określeniu stron rzeczy lub zdarzenia, czyli ich celem jest ustalenie cech czy zasad funkcjonowania pewnego konkretnego wycinka rzeczywistości, będącego głównym przedmiotem poznawczych zainteresowań.

• znamy objawy, skutek - poszukujemy przyczyn, źródeł okoliczności i uwarunkowań.

• Diagnoza umożliwia dokonanie interpretacji stanu istniejącego, jak i sformułowanie praktycznych wniosków do przeprowadzenia zmian poszukując odpowiedzi na pytania. Dlaczego tak jest? Jakie są przyczyny istniejącego stanu rzeczy?

• Celem diagnozy jest rozpoznanie i opisanie procesów edukacyjnych.

BADANIA DIAGNOSTYCZNE W OŚWIACIE:

- stanowią podstawę kształtowania polityki oświatowej

- przydatne przed wprowadzeniem reform, zmian strukturalnych, organizacyjnych, programowych szkolnictwa

- niezbędna duża wiedza o zjawiskach, przedmiotach czy procesach oraz umiejętnościach ich przeprowadzania.

= diagnoza ma być:

- celowa, korzystna, skuteczna i zakończona sformułowaniem prognozy

= heurystyczne badania diagnostyczne - odkrywają typ badanego przedmiotu lub zjawiska, jego genezę i inne zależności.

= weryfikacyjne badania diagnostyczne - sprawdzają postawioną diagnozę.

6. BADANIA PRZEKROJOWE - składają się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska, zebranym w jednym punkcie czasu np. Badania eksploracyjne i opisowe - spis powszechny, badania wyjaśniające np. ogólnopolski sondaż diagnostyczny dotyczący ustalenia źródeł niechęci w stosunku do określonej mniejszości narodowej lub przyczyn nietolerancji w stosunku do osób o innej orientacji płciowej.

7. BADANIA DYNAMICZNE - są tak zaplanowane, aby umożliwić obserwację tego samego zjawiska przez dłuższy czas np. obserwacja fanów zespołu rocowego: od zdobycia popularności przez zespół, aż do jej utraty, czyli utraty również fanów.

Zaliczamy tutaj: projekty badań terenowych wykorzystujące obserwację bezpośrednią oraz wywiady pogłębione.

8. BADANIA TRENDÓW, KOKOST DEMOGRAFICZNYCH I PANELOWA:

• Badania trendów - koncentrują się na zmianach wewnątrz określonej populacji dokonywających się w czasie np. zmiana warunków ekonomicznych rodzin górniczych w latach 1990-2000r.

• W badaniach kokost demograficznych - badacz analizuje zmiany zachodzące w poszczególnych subpopulacjach.

• Badania panelowe - (podobne do badania kokost) dotyczą zawsze tego samego zbioru ludzi np. badanie polityków na początku i pod koniec ich kadencji.

PORÓWNANIE BADAŃ TRENDÓW, KOKOST I PANETOWYCH.

Porównanie trzech wymienionych typów badań na podstawie analizy tej samej zmiennej np. zależności politycznej.

• Badanie trendów - przesunięcie przynależności partyjnej w latach 1990-2000.

• Badanie kokost demograficznych- mogłyby wskazywać na przesunięcie przynależności partyjnej wśród wybranej grupy wiekowej

• Badania panelowe - należałoby rozpocząć w 1990r. badając grupę 30-latków, kontynuować badania 35-latków w 1995r. oraz 40-latków w 2000r.

Badania dynamiczne mają przewagę nad badaniami przekrojowymi- dostarczają informacji opisujących proces w czasie, ale są droższe.

ETYKA W BADANIACH NAUKOWYCH.

- uzyskanie świadomej zgody na udział w badaniach,

- zachowanie popularności otrzymanych informacji oraz aminowości,

- zachowanie prawa do prywatności,

- zabezpieczenie przed negatywnym wpływem udziału w badaniach,

- pogodzenie interesów badacza i osoby instytucji finansującej badania,

- unikanie nakłaniania do udziału w badaniach osób słabszych np. zależnych od innych.

STRUKTURA BADAŃ EMPIRYCZNYCH W NAUKACH SPOŁECZNYCH - PROCES BADAWCZY:

Proces badawczy - to całościowy schemat działań, które podejmuje badacz w celu skonstruowania wiedzy o rzeczywistości. Spójny projekt badań, realizacja przyjętej procedury metodologicznej.

1. Kwerenda - zapoznanie się z istniejącym pośrednictwem w interesującej badacza dziedzinie(prace klasyczne-podstawowe i najnowsze monografie, prace pod redakcją, artykuły i referaty konferencyjne, analiza elektroniczna bez wiedzy np. PsyeArtiches)

2. Określenie celów badań - teoretycznego, diagnostycznego (co i dlaczego chcemy poznać), i eksploracyjnego, weryfikacyjnego (weryfikacja hipotezy), eksploracyjno-weryfikacyjnego, prognostycznego, poznawczego (naukowego).

3. Dobór próby :

- jednostka, grupa, organizacja, badania pełne/częściowe

- dobór próby intencjonalny lub losowy

4. Charakterystyka terenu badań

5. Wybór metod/technik oraz narzędzi badawczych.

6. Metody analizy danych.

7. Harmonogram badań (podziała na zadania badawcze, ich porządek czasowy oraz oszacowanie kosztów)

8. Określenie sposobu ogłoszenia wyników badań: referat konferencyjny, artykuł, monografia, sprawozdania dla instytucji, osoby zamawiającej

9. Cykliczność procedury badawczej - badania prowadzi się permanentnie.

(teorie i modele)

Problem badawczy zawiera w sobie pytania szczegółowe.

W badaniach jakościowych nie ma zmiennych i statystyki.

- wskaźnikowanie zmiennych- operacjonalizacja zmiennych.

Zmienna jakościowa, której się nie opisuje to płeć.

- Badania pilotażowe - muszą być wykonywane wtedy, gdy nie wykorzystujemy narzędzi standardowych.

PROBLEMY BADAWCZE

Problem badawczy to bodziec intelektualny wszczynający procedurę badań naukowych empirycznie uzasadnione, proste, jasne, dokładne i wyczerpujące.

(S. Nowak) problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.

Typy problemów badawczych:

1. deskryptywne (opisowe)

2. demonstracyjne (doświadczane)

3. eksplikacyjne (tłumaczące)

4. definicyjne (określające)

5. eksploracyjne (wyjaśniające)

6. dowodzące (np. założeń, teorii)

7. diagnostyczne

8. relatywizujące (wskazujące na różne zależności między danymi zjawiskami)

9. optymalizujące

Rodzaje pytań badawczych:

• Pytania typu rozstrzygnięć : Czy? Dotyczą cech zmiennych, czyli pytań o pojedyncze fakty,

- Przykłady: Czy studenci w swych pracach magisterskich zawierających wyniki badań ilościowych zawsze stosują metody statystyczne - pyt. Zamknięte: tak lub nie.

• Pytania ilościowe - stawia się wtedy, gdy teoria mówiąca że jedno zjawisko wpływa na drugie , nie jest w stanie przewidzieć siły tego wpływu.

Charakter pytań badawczych

• Pytania typu dopełnień: Jak? Kto? Co? Kiedy? Ile?

Dotyczą relacji związków między zmiennymi, czyli pytań o złożone zależności, często hipotetycznie rozstrzygane. Mają postać pytań otwartych, w których nie przesądza się jednocześnie rodzaju i liczby możliwych odpowiedzi

• Określenie problemu badawczego

- wyczerpuje zakres niewiedzy, zawarty w temacie badań

- zawiera zależności między zmiennymi lub wartościami wskaźników

- wyrażony w języku naukowym

JEDNOSTKI ANALIZY

- formułując problem badawczy należy rozważyć tzw. Jednostki analizy - określić jakie są podstawowe elementy badanego zjawiska

- jednostka (poziom) analizy warunkuje wybór planu badawczego, metody zbierania danych oraz metody analizy danych

- określa czy problem badawczy dotyczy spostrzeżeń, postaw czy zachowania

- określa czy badacz skupia się na jednostkach czy grupach, instytucjach czy społecznościach

- wybierając jednostki analizy, badacz dostosowuje do nich procedury badawcze, poziom i zakres uogólnień oraz sformułowań teoretycznych.

BŁĄD EKOLOGIZMU :

- uogólnienia wyników badań jednostek w dużej grupie mogą być całkowicie różne. Przyczyną niejasności jest prawdopodobieństwo wykorzystywanych pojęć różniących się odniesieniami do badanych prób

- Błąd ekologizmu (ekologiczny) przenoszenie wyników z bardziej złożonej jednostki analizy na prostszą jednostkę analizy, czyli wyższego poziomy na poziom niższy może być błędne.

BŁĄD REDUKCJONIZMU(indywidualizmu)

- błąd redukcjonizmu popełnia badacz poszukujący odpowiedzi jedynie na wybrane pytania

- czyli badacz redukuje to co w rzeczywistości jest złożone do prostego wyjaśnienia. Redukcja uśrednia wyniki badań, usuwa często bardzo ważne subtelności.

- redukcjonizm sugeruje przewagę określonych zmiennych nad innymi.

HIPOTEZA, CZY PYTANIE BADAWCZE

Pytanie badawcze <-> hipoteza, integrująca założenia teorii (modelu).

PROBLEMY BADAWCZE - PRZYKŁADY

Czy określenie postaw młodzieży, będącym wynikiem oglądania różnych przekazów medialnych.

Charakterystyka postaw (główne pyt. badawcze)

1. Jakie postawy wśród młodzieży kształtują oglądane przekazy medialne?

- Podzmienne - postawy akceptowane społecznie obojętnie i postawy obojętne nieakceptowane.

- ujawniamy obserwowane postawy a następnie je charakteryzujemy oraz uzyskujemy w jakich zachowaniach są one egzemplifikowane

Poznanie mechanizmów wpływu na kształtowanie postaw

2. W jaki sposób przekazy medialne mogą wpływać na proces kształtowania postaw wśród młodzieży?

- Bierzemy pod uwagę określenie przekazy medialne oraz rolę rodziny, szkoły i grupy rówieśniczej, które mogą wzmacniać lub osłabiac mechanizmy wpływu np. alkoholizm i przemoc w domu rodzinnym, wysoki status społeczny rodziny może zobojętniać na postawy innych, częste korzystanie z Internetu może uzależniać

PYTANIA szczegółowe:

1. Jakie przekazy medialne w największym stopniu wpływają na młodzież?

2. Jakie treści i jakie sceny są najczęściej przyswajane przez młodzież?

3. W jakim stopniu młodzież przyswaja przemoc medialna, a w tym trzy aspekty: przemoc naśladowaną, desentyzację, katharsis?

4. W jaki sposób przekazy medialne kształtują kulturę własnego ciała i wyglądu oraz kondycję fizyczną?

5. W jaki sposób erotyka zawarta w filmach i reklamach wpływa na zachowanie młodzieży?

6. Czy płeć różnicuje młodzież pod wzglądem natężenia wpływu oraz rodzajów przekazów medialnych, a stąd kształtowania zróżnicowanych postaw?

Operacjonalizacja w procedurze badawczej:

Operacjonalizacja to wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych, bądź przez terminy mające jednoznaczny sens empiryczny bądź przez czynności , jaskie należy wykonać aby opisać zjawisko.

Operacjonalizacja to taki umiejętny dobór wskaźników, określenie wartości wskaźnikowej obserwowanych faktów oraz wnioskowanie ze wskaźników.

ZMIENNE W BADANIACH PEDAGOGIKI MEDIÓW

Zmienne służą przejściu z poziomu pojęciowego na poziom empiryczny poprzez ich zmienne lub ich przekształcenie w zbiór wartości. Proces określania dokładnego znaczenia pojęcia wymaga opisu wskaźników.

Zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość częstotliwości występowania może ulegać zmianą w zależności od okoliczności: to czynnik przypisujący różne wartości w badanym zbiorze.

RODZAJE ZMIENNYCH

• zmienne ilościowe (mierzalne)- można je mierzyć, podać ich wartości w określonych jednostkach np. wzrost, waga, staż pracy wiek.. Wartość zmiennej ilościowej mogą występować w postać zmienności ciągłej i zmienności skokowej.

• Zmienna jakościowa - można jedynie utwierdzić fakt ich występowania lub ich braku Określenie zmiennej jakościowej polega na zakwalifikowaniu danego obiektu do dokładnie jednej z dopuszczalnych kategorii np. płeć.

• Zmienne pośredniczące

- poziom dysfunkcyjności rodziny

- deficyty rozwojowe młodego człowieka

- wpływ grupy rówieśniczej

- wpływ szkoły

WSKAŹNIKI ZMIENNYCH

Nadanie zmiennym sensu empirycznego wymaga ich dalszego uszczegółowienia poprzez wskaźnikowanie(eksponując cechy i występujące między nimi zależności), dające się badać empirycznie. Wyszczegółowienie różnych wymiarów pojęcia (wskaźników) prowadzi do pełniejszego zrozumienia przedmiotu badań.

WSKAŹNIK- to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością lub z pewnym prawdopodobieństwem, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje.

Dokonując pomiaru wskaźników badacz powinien kierować się precyzją i poprawnością oraz rzetelnością i trafnością.

WSKAŹNIKI:

• definicyjne - poprzez definicję badanego zjawiska

• empiryczne - (ustalone w trakcie eksperymentu)

• referencyjne - jako wynik wnioskowania lub domniemywania

Charakterystyka zmiennych:

Obserwuje się nieścisłości i niejasności obrazów mentalnych poszczególnych badaczy przy analizie poszczególnych pojęć.

Relacje między zmiennymi a ich wskaźnikami.

ZMIENNE

Obserwowane nie obserwowane

• Możliwe do * dostępne w badaniach

bezpośredniej oceny i sprawdzalne poprzez

wskaźniki

• możliwe do oceny

poprzez wskaźniki

Przykłady wskaźników zmiennych:

ZMIENNA ZALEŻNA: postawy młodzieży- akceptowane społecznie, obojętnie, nie akceptowane społecznie.

- Postawy akceptowane społecznie: np. wspieranie słabszych i osoby starsze, zainteresowania rozbudzające aspiracje edukacyjne i zawodowe

- Postawy obojętne: naśladowcze np. moda, muzyka- włosy, makijaż, język ciała, język bohaterów przekazów medialnych

- Postawy nie akceptowane społecznie: np. konsumpcja, agresja, przemoc, wzbogacające kult własnego ciała, antyzdrowotne - anoreksja, bulimia.

ZMIENNA NIEZALEŻNA GŁÓWNA: oglądanie przez młodzież przekazy medialne, filmy sensacyjne, thrillery, horrory, strony WWW zawierające przemoc, agresję , sex, programy TV zawierające przemoc i agresję, kroniki kryminalne, programy relativ show, reklamy, filmy, anonimowe, seriale, rozrywkowe i inne.

ZMIENNE NIEZALEŻNE UBOCZNE: płeć: dziewczyna/chłopak, częstotliwość oglądania przekazów: codziennie/kilka razy w tygodniu/raz w tygodniu. Czas oglądania przekazów: godzina/klika godzin/wiele godzin.

ZMIENNE NIEZALEŻNE POŚREDNICZĄCE: poziom dysfunkcyjności rodziny: wysoki/niski/przeciętny.

DEFICYTY ROZWOJOWE MŁODEGO CZŁOWIEKA: zaburzenia komunikowania, nadpobudliwość psychoruchowa, upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, autyzm, zespół Downa.

GRUPA RÓWIEŚNICZA: wzmacniająca, utrwalająca, obojętna.

SZKOŁA: skutecznie kształcąca postawy akceptowane, zaniedbująca proces wychowania.

ZMIENNA ZALEŻNA:

- zmienna niezależna główna

- zmienne niezależne równorzędne

- zmienne niezależne uboczne

-zmienna pośrednicząca

- zmienna interwencyjna

- zmienna zakłócająca

ZMIENNE ZALEŻNE I NIEZALEŻNE:

Zmienna zależna (kryterialna) - podlega zmianie w wyniku działania zmiennych niezależnych, czyli jest to zmienna, która jest przedmiotem analiz i weryfikacji empirycznej. W pedagogice jest to czynnik zmieniający się pod wpływem oddziaływań pedagogicznych.

Zmienne niezależne (wyjaśniające) - nie podlegają wpływom innych zmiennych występujących w badanym zbiorze np. wiek ucznia, staż pracy nauczyciela. Nazwana jest zmienną wyjaśniającą(predykcyjną), ponieważ jest zakładana poprzez badacza jako przyczyna zmian wartości zmiennej .

Zmienne niezależne główne -(globalne np. metoda nauczania), zmienne niezależne uboczne(szczegółowe, drugorzędne- np. liczebność klasy, wiek, płeć uczniów)

Zmienna niezależna

Główna (globalna) uboczne (szczegółowe)

Między zmiennymi niezależnymi może istnieć interakcja - jak się zmienia poziom jednej zmiennej niezależnej, to może się też zmieniać poziom drugiej zmiennej niezależnej.

ZWIĄZEK POZORNY MIĘDZY ZMIENNYMI

Związek pozorny między zmienną zależną a zmienną niezależną to taki, który można wyjaśnić za pomocą innych zmiennych, niż pierwotnie uwzględniana w hipotezie badawczej.

Jeżeli wpływ innych zmiennych zostanie wyeliminowany(lub będzie kontrolowany) a związek miedzy zmiennymi nadal będzie obserwowany, to nie jest on związkiem pozornym.

Posługując się zmiennymi kontrolowanymi, badacz upewnia się, że między zmiennymi istnieje rzeczywiste, przyczynowe powiązanie oraz to, że obserwowany związek wynika związku analizowanego a nie innego.

WSPÓŁZMIENNOŚĆ ZMIENNYCH

Współzmienność(kowariancja)zmiennych: zmiana jednej zmiennej powoduje zmianę drugiej zmiennej (przykład)

Przykłady zmiennych:

- zmienna zależna: postawy młodzieży ujawniające się w zachowaniach

- zmienne niezależna główna: oglądanie przez młodzież przekazy medialne

- zmienne niezależne uboczne:

* płeć odbiorców przekazów medialnych

* czas i częstotliwość oglądania przekazów medialnych

HIPOTEZY BADAWCZE

HIPOTEZA- przypuszczenie, domysł wysunięty prowizorycznie dla określenia lub wyjaśnienia czegoś, co wymaga sprawdzania, czyli weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce. Ich cechy charakterystyczne:

- jasno sformułowane, pojęciowo i operacyjnie

- konkretnie (specyficznie), charakteryzujące związki między zmiennymi i warunki ich korelacji.

- mają poddawać się weryfikacji empirycznej za pomocą dostępnych metod badawczych

- mogą być pozbawione elementów wartościujących- obiektywność.

* Hipotez nie stawia się w badaniach diagnostycznych i eksploracyjnych. Stawiamy przy badaniach badawczych typu: Dlaczego? Od czego zależy? Jaki ma wpływ? Pozwala porządkować fakty, sugeruje nowe doświadczenia, obserwacje. Prowadzi do odkryć.

PRZYKŁADY HIPOTEZ

• Przekazy medialne mogą kształtować zróżnicowane postawy wśród młodzieży zależące od szeregu zmiennych, wspomagających też proces - hipoteza główna.

• W największym stopniu na młodzież wpływają filmy, reklamy oraz informacje zawarte na stronach WWW i w Internecie.

• Młodzież najczęściej przyswaja język mediów, przemoc stosowaną w określonych sytuacjach, kult własnego ciała oraz zachowania pro- lub anty- zdrowia.

METODY BADAŃ

Metoda naukowa to określony i powtarzalny sposób rozwiązywania pewnego problemu naukowego (S. Nowak)

Metoda badawcza jest przeważnie bardzo sformalizowana wyposażona w specyficzne reguły i procedury, które większość badaczy musi akceptować jako składowe metody, zachowując określoną etykietę lingwistyczną, jak wywiad, przegląd, obserwacja.

SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY

Jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybieranych zbiorowości nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych w oparciu o próbę reprezentatywną.

Sondaż wykorzystuje się najczęściej w badaniach:

• socjologicznych

• etnograficznych

• etnologicznych

Sondaże: ankietowe, jednorazowe na próbie nieważonej, sondaże powtarzalne, i wiele innych różniących się specyfiką doboru próby oraz narzędzi do zbierania informacji.

WYWIAD: (technika dialogowa)

To rozmowa z badanym przeprowadzona z jakimś ogólnym lub szczegółowym planem - technika kwestionariuszowa.

• wywiad pisemny (ankiety)

• wywiad ustny(osobisty) - sytuacja bezpośredniej relacji interpersonalnej.

- wywiad nieskategoryzowany (swobodny, nieukierunkowany)

- wywiad jawny (respondent jest o nim poinformowany)

- wywiad ukryty (respondent nie wie, że udziela wywiadu)

- Wywiad jawny nieformalny

- wywiad indywidualny

- wywiad zbiorowy

ROZMOWA: (technika dialogowa)

- Rozmowa indywidualna lub grupowa

- Rozmowa bezpośrednia (tradycyjna bez listy pytań)

- Rozmowa pośrednia (swobodne, szczere, spontaniczne wypowiedzi na temat myśli, uczuć)

- Rozmowa oparta na słuchaniu biernym (nastawiona na odbiór odpowiedzi rozmówcy)

- Rozmowa oparta na słuchaniu czynnym (badacz potwierdza, że rozumie i że słucha)

Rejestr wypowiedzi - dyktafon, rejestr video.

ANKIETA:

Niesamodzielna technika gromadzenia informacji, polega na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, najczęściej o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub najczęściej bez obecności ankietera.

• ankieta imienna(znamy nazwisko ankietowanego), jasne pytania z metryczki pozwalają na ustalenie respondenta np. zawód ojca, anonimowa ale dobrowolna.

• Kwestionariusz - jest narzędziem badawczym, będący uporządkowaną merytorycznie i graficznie, zwykle wydrukowaną listę pytań, na jeden temat lub na wiele tematów.

• Badanie jednokrotnie z użyciem kwestionariusza nazywamy sondażem, sondażem ankietowym.

• Badanie co najmniej dwukrotne w określonych odstępach czasu, w celu stwierdzenia zmian lub stałości cech np. postaw, zachowań nazywamy badaniem panelowym.

OBSERWACJA:

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną metodą zbierania danych polegających na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń.

Cechy obserwacji: premedytacja, planowość celowość, aktywność, systematyczność.

Rodzaje obserwacji:

- otwarta i swobodna

- bezpośrednia i pośrednia

- kontrolowana i niekontrolowana

- jawna i ukryta

EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY:

Jest najważniejszą metodą badawczą w celowo kontrolowanych warunkowych wywołują się ściśle określone zjawiska, po to aby poznać związki typu przyczynowego istniejące między tymi zjawiskami a zjawiskami, którymi świadomie manipulujemy.

Eksperyment pedagogiczny: metoda badania określonego wycinkiem rzeczywistości (np. wychowawczej) polegającej na wywoływaniu lub tylko zmianie procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanej zmiany powstałej pod jego wpływem. Istotą jest manipulacja zmiennej niezależnej i kontrola zmian zmiennej zależnej.

SKŁADNIKI KLASYCZNEGO EKSPERYMENTU:

• zmienne zależne i zmienne niezależne (bodziec eksperymentalny)

• pretest i posttest (ustalenie porównywalnych cech i wspólnych właściwości)

GRUPA EKSPERYMENTALNA I KONTROLNA

- eksperyment z jedna grupą (np.logopedia -pedagogika res.)

- metoda grup rotacyjnych

- eksperyment podwójnie ślepy np. w medycynie (testowanie leku)

METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW

Metoda pojedynczych przypadków, zamiennie studium przypadku, analiza przypadków, metoda kliniczna, polega na wszechstronnym badaniu i opisie jednej lub kilku osób.

Stosowana w : medycynie, psychologii, psychiatrii, neurologii, socjologii, pedagogice.

Cel: odkrywanie słabych punktów, a następnie modyfikowanie istniejących teorii społecznych. Badacz chce nie tyle wyjaśnić, co zrozumieć zjawisko - stąd zastosowanie w badaniach trudnych i rzadkich zjawisk społecznych, pedagogicznych psychicznych bądź socjologicznych.

Podmiot badań oraz obszary badań:

Podmiot: dzieci, młodzież, nauczyciele, pacjenci, sportowcu lub trenerzy, osoby nieprzystosowane społecznie, wykluczone, nieporadne, wymagające socjalnej opieki i troski, osoby wykwalifikowane, nadużywające alkoholu, dzieci z ADHD.

Wielostronna (interdyscyplinarna) i dokładna analizy: zachowań, postaw, wartości, konfliktów z otoczeniem, brak lub niedosyt w zaspokajaniu podstawowych potrzeb, zainteresowań, poczucie niezależności.

Zalety metody ind. Przypadków:

- źródło hipotez i pomysłów na temat normalnego zachowania jednostki

- badanie rzadkich zjawisk

- badanie idiograficzne

- poszerzenie badań ilościowych

Wady metody ind. Przypadków:

- wiele niekontrolowanych zmiennych zakłócających

- koincydencja kilku czynników

- tendencyjność

- uogólnienie wyników

-lepszy eksperyment z udziałem jednej osoby.

1

---