Wykłady Historia socjologii:

1. Wprowadzenie, porewolucyjne ideologie i ich teorie społeczeństwa- 27.II.2007.

2. August Comte i wczesny pozytywizm- 6.III.2007.

3. Herbert Spencer i wczesny ewolucjonizm- 13.III.2007.

4. Karol Marks i materializm historyczny- cz. I - 20.III.2007.

5. Karol Marks i materializm historyczny- cz. II -27.III.2007.

6. Socjologizm Emile'a Durkheima- 03.IV.2007.

Wykład pierwszy, wprowadzenie i kołysanka o światopoglądach, 27.II.2007

Informacje wstępne:

-obowiązujący materiał: Szacki J. Historia myśli socjologicznej- niektóre rozdziały; wykłady; ponad to na konwersatorium czytane będą teksty z serii Myśli i ludzie,

- poruszane kwestie: przegląd najbardziej reprezentatywnych przedstawicieli, szkół socjologii od momentu powstania socjologii jako dyscypliny naukowej,

- egzamin: pisemny, opisowy, należy odpowiedzieć na kilka(chyba pięć) pytań, w tym jedno polegające na porównaniu koncepcji dwóch socjologów.

Socjologia powstaje jako odpowiedź na pogłębiający się kryzys ówczesnych społeczeństw, na potrzebę diagnozy społecznej w początku XIX wieku. Powstają wówczas pierwsze projekty i syntezy myśli socjologicznej na temat społeczeństw.

Socjologia jest nauką wieloparadygmatyczną, która próbuje odpowiedzieć na pytanie dlaczego jest tak jak jest, która obok opisu tego jak jest poszukuje przyczyny zastanej rzeczywistości.

August Comte jest uważany za twórcę socjologii, gdyż w swoim dziele `kurs filozofii pozytywnej' jako pierwszy zarysował przedmiot jej badań i umiejscowił zakres jej zainteresowań.

………………………………………………………………………………………………...

Porewolucyjne ideologie i charakterystyczne dla nich teorie społeczne.

Ideologie- zespoły spójnych, charakterystycznych kwestii na temat oglądu rzeczywistości i związane z nimi światopoglądy; wskazują na to jak żyć i odnaleźć się w społeczeństwie oraz jak te społeczeństwo zmieniać. Główne z nich powstałe na przełomie wieków XVII i XIX to:

konserwatyzm liberalizm socjalizm nacjonalizm

Konserwatyzm

• conservere- zabezpieczam bez zmian, ochraniam,

• tradycja, zastany obraz rzeczy jest osią wokół której należy kształtować rzeczywistość, ochraniać ją ,

• jest ideologią reakcji na postępujące zmiany w ówczesnej Europie,

• akcentuje ciągłość świata, na obraz którego składa się to co przeszłe i teraźniejsze, i tylko przy uwzględnieniu tego można tworzyć projekcje przyszłości nie są więc przeciwnikami zmian, ale postulują ich ewolucyjny charakter, uwzględniający wszelkie aspekty życia człowieka; człowiek najlepiej funkcjonuje w spokoju dlatego nie można pozwolić na radykalne zmiany, jakieś eksperymenty,

• zwracają uwagę na to co ludzi łączy, na to co wypełnia rzeczywistość, na przestrzeń społeczną, która wynik z tego, że ludzie koegzystują z innymi na różnych poziomach i w wielu rolach; pokazują, że to pozwala ludziom się odnaleźć w świecie,

• człowiek działa nie tylko w sposób racjonalny; często uczucia, nawyki, przesądy determinują jego zachowanie tak samo licznie,

• należy się dystansować do nowych projektów, oglądać się wstecz, by zauważyć nieuzasadniony optymizm historiozoficzny i uniknąć go,

• zwraca uwagę na tradycje- selektywną transmisje przeszłości do teraźniejszości- tej przeszłości, która może przysłużyć się teraźniejszości,

• kładzie nacisk na człowieka w szerokim kontekście (historycznym, społecznym, kulturowym),

Liberalizm

• liberalis- dotyczący wolności,

• wolność stanowi najważniejszą wartość w życiu człowieka, oś wokół której należy organizować życie społeczne,

• ideologia ta swoimi źródłami sięga epoki oświecenia;

• zakłada, że człowiek jest egoistą i dąży do realizacji swoich własnych partykularnych interesów, jednak współtworzy społeczeństwo i nie działa przeciw niemu (nie jest szaleńcem),

• należy zostawić człowiekowi maksymalne pole wolności, pozwolić mu działać (leseferyzm), a nie ograniczać go, pętać, zniewalać (to by prowadziło tylko do nieposłuszeństwa i buntu) ta maksymalna wolność wyznaczy ramy społeczne- jednostkowe, partykularne interesy będą się zderzały i harmonijnie układały (samorzutny ład społeczny)

• wolność dla liberała nie jest absolutna, kończy się tam gdzie zaczyna godzić w wolność drugiego człowieka, człowiek nie będzie jej naruszał bo to by niszczyło jego poczucie bezpieczeństwa; wolność warunkuje bezpieczeństwo; początkowo liberałowie akcentują jedynie potrzebę wolności politycznej i gospodarczej, później poszerzają je o wolności osobiste,

• państwo ma ograniczoną role, stoi na straży własności prywatnej i reguł życia społecznego i produkcji gospodarczej

• trzy etapy w historii myśli liberalnej: 1. kapitalizm wolnorynkowy,

2. interwencjonizm państwowy: początek w latach trzydziestych XX wieku, jako odpowiedź na wielki kryzys światowej gospodarki, zakładał intensywne uczestnictwo państwa w gospodarce, mające łagodzić niedoskonałości rynku, np. New Deal w Stanach Zjednoczonych (F. D. Roosvelt, G. M. Keynes), kapitalizm ludowy w Niemczech, Nowy Dom w Szwecji,

3. konserwatywny liberalizm: lata osiemdziesiąte XX wieku, powrót do idei wolnego rynku, przy jednoczesnym zachowaniu pewnych wartości państwa opiekuńczego

Socjalizm

• centralną wartością jest równość, wokół niej tworzono wszelkie wizje idealnych społeczności,

• uwidocznił się już w utopiach Tomasza More'a(„Utopia”), Campanelli'ego(„Państwo słońca”),

• obecny w ideologiach Claude'a Henri de Saint Simone'a, Fourier'a, a najbardziej kojarzony z myślami Marksa, Engelsa, później Lenina, Stalina,

• socjaliści chcieli stworzyć świat bez różnic społecznych, mechanizmów owe nierówności społeczne kreujących; chcieli świata bez konfliktów i bez wszelkich antagonizmów,

• nawiązywanie do równości społecznej gromadziło rzesze ludzi wokół tej ideologii i jej haseł

Nacjonalizm

• najważniejszą wartością jest naród… i w zasadzie nic oprócz tego, że jego wynaturzona formą jest szowinizm, nasz kochany prowadzący nie powiedział…

Wykład drugi, O pozytywizmie i… frywolnej żonie Augusta Comte'a, 06.III.2007

Wstęp

Nauczenie się tego co Comte myślał o socjologii nie powinno stanowić problemu. Trudne natomiast jest zrozumienie tego, w jaki sposób rzeczywistość, która twórcę socjologii otaczała wpłynęła na jego myśli. Poznanie i zrozumienie okresu w którym Comte żył jest kluczowe dla zrozumienia jego teorii.

Obserwując współczesną rzeczywistość można dostrzec pewien paralelizm, podobieństwo doświadczania rzeczywistości teraz i na początku XIX wieku (poczucie krańcowości cokolwiek miało by to znaczyć). Podobnie jak ówczesne wydarzenia potrzebowały diagnozy (odpowiedzią na tą potrzebę była socjologia) tak współczesność również jej potrzebuje.

Trzy rewolucje- amerykańska, francuska, przemysłowa- przygotowały grunt dla przyspieszenia we wszystkich dziedzinach życia i jednoczesnego kryzysu społecznego w początku XIX wieku. Przyspieszenia, które zrodziło potrzebę zrozumienia, całościowej i szerokiej interpretacji wydarzeń ówczesnego świata…

„Wiedzieć, aby przewidzieć, aby zapobiec” Augusta Comte'a

wiedzieć umiejętność wyjaśniania, odpowiedzenia na pytanie dlaczego?, zrozumienia mechanizmów znajdujących się za pewnymi zjawiskami (funkcja eksplanacyjna), co miało stanowić bazę dla przewidywania w oparciu o odkryte mechanizmy

przewidzieć wiedza o mechanizmach ma nam służyć do przewidywania(funkcja predyktywna) i w rezultacie do zapanowania nad otaczającymi nas zjawiskami, po temu ;p ma służyć zdobywana wiedza, którą przenosimy w przyszłość

Pozytywizm i jak można go rozumieć

1. wszystko to co jest dokonaniem Augusta Comte'a (1798-1957) i jego uczniów,

2. szeroki prąd umysłowy odciskający piętno na wszystkich aspektach życia w II połowie XIX wieku,

3. postawa metodologiczna, która nakazuje odrzucać wszystko co jałowe, niepewne oraz funkcjonować na mocnych podstawach badawczych (wówczas wiedza będzie pozytywna- naukowa, pewna, ścisła, a nie wyspekulowana, wydumana, metafizyczna, nierealna)

Pozytywizm a nauka- postulaty

* badając świat należy odrzucić wszelką metafizykę=urojenia,

* ograniczyć to co za naukowe uchodzi, a nie ma charakterystycznych dla epoki naukowych podstaw,

* skupić się na poszukiwaniu związków przyczynowo- skutkowych, prawidłowości i regularności,

* w naukach społecznych należy stosować te same co w naukach ścisłych metody badawcze,

* badać świat taki jaki jest, a nie przez pryzmat wymyślonych konstrukcji teoretycznych,

ERGO pozytywizm postuluje jedność nauki i zasad poznania faktów,

na straży których ma stać wiedza i nauka

August Comte- życie

Francuz, stąd socjologia jest nauką proweniencji (k…jakie mądre słowo) francuskiej,

od wczesnej młodości postrzegany jako zdolny człowiek; wychowywał się w urzędniczej, katolickiej rodzinie, sam jednak prezentował postawę nonkonformistyczną zwłaszcza wobec religii (wcześnie „stracił słuch religijny”),

przez rok studiuje matematykę, jednak zostaje relegowany z uczelni; po odmowie pomocy ze strony rodziny utrzymuje się sam dając korepetycje

1817- zostaje zapoznany z Claudem Henri de Saint-Simonem (utopijny socjalista, koncepcja industrii, próby ulepszania świata, wybitna postać ówczesnej Europy),-zostaje jego sekretarzem,

1817-1824 okres pracy u Saint-Simone'a zakończony nieporozumieniem, przekreślającym ich współprace,

otwiera salon w Paryżu do którego zaprasza naukowców, myślicieli i innych wybitnych ludzi ówczesnego świata,

1824-1830- przerwa w dorobku naukowym spowodowana chorobą psychiczną (`frywolne' zachowanie jego żony spowodowało depresję),

1830 powrót do pracy naukowej z wypracowaną już koncepcją nauki o świecie, którą przedstawił w sześciu tomach „Kursu filozofii pozytywnej”(wydawanych w latach 1831-1842; czwarty tom poświęcony nowej nauce społecznej),

lata 50. XIX wieku- Comte wydaje „System polityki pozytywnej”, uzupełnienie wcześniejszego dzieła poruszające kwestie rozwoju ludzkiego umysłu (liniowa wizja postępu, rozwój jako postęp, doskonalenie się umysłu)

Augusta Comte'a wizja nauki społecznej

on jako pierwszy wskazał na przedmiot badań socjologii, zebrał metody badań, które nowej nauce mogą być wykorzystane- zbudował syntezę poglądów swojej epoki…

ład, porządek, pokój, postęp- słowa klucze dla Comte'a, stanowiły dla niego remedium na bolączki ówczesnego świata,

wiedza i nauka:

* trzy kryteria rozwoju wiedzy: 1. kryterium malejącej ogólności nauk- najpierw pojawiają się nauki ogólne, które później przechodzą w bardziej szczegółowe,

2. kryterium rosnącej złożoności przedmiotu badań kolejnych nauk,

3. kryterium rosnącej złożoności praktycznej,

* klasyfikacja nauk w oparciu o powyższe kryteria: nauki podstawowe- główne,

nauki szczegółowe wynikające z podstawowych,

* matematyka językiem wszelkich nauk- dopiero wykształcenie się podstaw tej nauki pozwoliło na powstanie pierwszej wielkiej nauki pozytywnej- astronomii (zajmowała się wyjaśnianiem otaczającego ludzi świata, miejsca człowieka we wszechświecie)- której osiągnięciem było wskazanie na cykliczność czasu i przyrody

* etapy pojawienia się nauk pozytywnych:

(matematyka)astronomiafizykachemiabiologiaSOCJOLOGIA

socjologia:

* statyka społeczna- nauka o strukturze społecznej, anatomii społeczeństwa, instytucjach społecznych (rodzina podstawową komórką społeczną; państwo, rząd opiekujące się hierarchicznym i zcentralizowanym społeczeństwem)

* dynamika społeczna- teoria rozwoju społecznego- prawo trzech stadiów:

- stadium teologiczne: w którym to moce sprawcze są poza człowiekiem(fetyszyzm> politeizm> monoteizm)

- stadium metafizyczne: zanik bogów, ale nie wykształciło się jeszcze nic zastępczego, co wskazuje na przejściowy charakter tego stadium

- stadium naukowe: pojawia się nowa religia- nowa wiara- wiara w człowieka i naukę, która może polepszyć jego los, ludzie muszą uwierzyć, że postęp prowadzi do szczęścia; koryfeusze nauki-kapłani nowej wiary…

Wykład trzeci, O ewolucji kamyczków, robaczków i ludzi w nauce H. Spencera, 13.III.2007

Wstęp

Nazwiska A. Comte'a i H. Spencera wymieniane są jednym tchem obok siebie gdyż im socjologia zawdzięcza położenie swoich podstaw. Dla obu nauka o społeczeństwie była uzupełnieniem ich całościowych, (jakże popularnych ówcześnie) próbujących ogarnąć całą rzeczywistość syntez, systemów naukowych. Co więcej to myśli obu panów się uzupełniały…

Ewolucjonizm

• termin ten, podobnie jak określenie `pozytywny', był kluczowy dla XIX-wiecznych uczonych; obiegowo używany synonim słów zmiana, postęp, wzrost,

• 
  w okresie wielkich syntez rzeczywistości był poglądem spajającym wielkie teorie,

• wywodzi się z pozytywistycznej/ naturalistycznej zasady jedności świata, jedności nauki (miał się wpisywać w tą zasadę), której podstawą było stosowanie tych samych metod w badaniu rzeczywistości (obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza), choć z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych nauk (takim uwzględnieniem dla socjologii miała być metoda historyczno- porównawcza),

• dla rozwoju ewolucjonizmu przysłużyły się badania nad obcymi kulturami (etnograficzne, później antropologiczne) i zauważenie podobieństw w nich występujących mimo ich nierównomiernego rozwoju,

• najważniejszą założeniem ewolucjonizmu był genetyzm, pogląd, że aby zrozumieć i poznać zjawisko należy podjąć próbę wytłumaczenia go w całym jego przebiegu ze szczególnym uwzględnieniem początków, źródeł,

• obok genetyzmu, innym założeniem był monokauzalizm- upatrywanie we wszelkich zjawiskach, zdarzeniach jednej przyczyny, zasady- w tym przypadku taką ogólną zasadą miała być ewolucja

Herbert Spencer- życie

Anglik urodzony w 1820 roku, słabego zdrowia; w dzieciństwie wyjątkowo odporny na wpajaną mu naukę, czego efektem był brak uczelnianego wykształcenia (częsty zarzut jego przeciwników);

niechęć do nauki dotyczyła jedynie klasycznych przedmiotów; ogarnięty pasją samokształceniową (samoukiem pozostał do końca swojego życia, co często podkreślał), z talentem do matematyki, ciekawy świata sam poszerzał swoją wiedzę;

w wieku 17. lat idzie do pracy (na kolei jako inżynier), zafascynowany wszelkimi nowinkami ze świata nauki, początkowo interesował się geologią, dopiero później zauważył potrzebę nauk społecznych;

przez całe swoje życie (więc i we wszystkich swoich dziełach) akcentuje swój liberalny światopogląd- zwraca uwagę na prawa jednostki (jest zwolennikiem walki kobiet o ich prawa), potępia wszelkie próby ograniczenia jednostki przez państwo, sam nic nie chciał od państwa do końca swojego życia;

w1950 zostaje wydane jego dzieło „Statyka społeczna”, które stanowi przełom w jego życiu naukowym;

1958 ogłasza, że ma gotowy projekt nowej filozofii, który chce zawrzeć w dziele „Filozofia syntetyczna” (początkowo wydawane w subskrypcjach).

H. Spencer- „Filozofia syntetyczna”

* 10-tomowe dzieło było wydawane w latach 1862- 1896;

* tom pierwszy poświęcony był ogólnym zasadom jego syntezy (w rozdziałach `to co niepoznawalne', i `zasady świata poznawalnego' sformułował tezę, że człowiek nie jest w stanie poznać wszystkiego- pogląd nazwany później przez Husserla agnostycyzmem), w następnych tomach wyłożył zasady odnoszące się do poszczególnych nauk- biologii (tomy II, III), psychologii (tomy IV, V), etyki (tomy IX, X);

* w tomach VI, VII, VIII „Filozofii syntetycznej” wyłożył zasady socjologii;

* najważniejsze kwestie poruszone w „Filozofii…” nie dotyczące bezpośrednio socjologii:

- wiedza- ogół luźnych i niepowiązanych informacji o świecie,

- nauki- starające się w sposób metodyczny uporządkować wiedzę, trzy stopnie poznawalności świata

- filozofia- która zsyntetyzuje, przedstawi w sposób całościowy wszelką wiedzę;

> ewolucja trzech światów: nieorganicznego, organicznego, ponadorganicznego,

> prawa ewolucji wyciągnięte z fizyki (jako, że przemieszczanie się materii, jej

zmiany i ruch są w świecie fizykalnym najważniejsze),

> ewolucja jest to integracja materii i rozpraszanie się ruchu, w wyniku czego

materia przechodzi od stanu nieokreślonej, niespójnej jednorodności do stanu teoria ewolucji (dot. wszelkich

określonej, spójnej różnorodności, aspektów życia człowieka)

> ewolucja to połączone procesy rozwoju i rozkładu, przez co jest wznoszącą się

linią postępu przerywaną stanami regresu

> tak rozumiana teoria ewolucji została przeniesiona na grunt socjologii.

Socjologia H. Spencera

nauka o budowie, strukturze i rozwoju społeczeństw oraz o społecznej organizacji (na którą składają się poszczególne instytucje społeczne)

analogia organicystyczna - porównanie społeczeństwa do żywego organizmu, potwierdzające tezę o jedności świata,

- wskazuje przede wszystkim na podobieństwa:

1. możemy zauważyć wzrost masy w organizmie jak i w społeczeństwie,

2. zróżnicowanie budowy organizmów/społeczeństw wraz ze wzrostem ich masy,

3. wraz ze wzrostem masy i postępującym zróżnicowaniem organizmów/społ. zwiększa się ilość wypełnianych przez nie funkcji,

4. całość trwa dłużej niż życie jego poszczególnych elementów,

- jak również na różnice:

1. brak jednego ośrodka sensorycznego,

2. nie ma określonego kształtu, jasno wytyczonych granic.

instytucje społeczne - współdziałając tworzą organizacje społeczną, która uczy człowieka żyć z innymi ludźmi:

*domowe: instytucje podstawowe, niezbędne, bez których inne by się nie wykształciły, np. typy małżeństw, relacje między pokoleniami,

*obrzędowe: dotyczące kontroli społecznej; zasady, obyczaje, kodeksy postępowania, określające charakter odnoszenia się ludzi do siebie, oddawania szacunku,

*polityczne: związane z władzą (np. władza ojca nad synem), analizowane od początków do współczesności; tutaj Spencer ukazuje się jako liberał: (`państwo ma służyć jednostce') sprzeciw wobec jurydyzacji- nadmiernemu tworzeniu praw i tym samym ograniczaniu przestrzeni działania jednostce przez państwo,

*kościelne: nie religia, a kler jest instytucją- śledzimy więc role kleru od szamana po rydzyka

*zawodowe: instytucje wolnych zawodów i ich stopniowe powstawanie; przyswajają człowiekowi uczucia społeczne; mają coraz większe znaczenie w skutek specjalizacji

*przemysłowe: wiek XIX jest okresem przejściowym między epoką tradycyjną a przemysłową

typologia społeczeństw- ukazująca modele wyjściowe, stanowi jedynie fikcję heurystyczną

Społeczeństwo militarne - jego istotę stanowi konieczność obrony bądź prowadzenia wojny, - posiada wyraźny ośrodek władzy, - jest zhierarchizowane, regimentacyjne, - statusy są przypisane, a nie osiągane, a więc mobilność społeczna jest znikoma - lojalność i dyspozycyjność

Społeczeństwo industrialne - istotą jest produkcja, dobrobyt społeczeństwa, społeczeństwo pacyfistyczne, - władza jest rozproszona, wiele ośrodków władzy, - jest pluralistyczne, zróżnicowane, - statusy są osiągane, zwiększa się mobilność i powstają nowe możliwości- po prostu BAJKA ;D -wolność i odpowiedzialność

wskazanie trudności w rozwijaniu nauk społecznych:

*podmiotowe: uprzedzenia teologiczne, polityczne, ekonomiczne; wynikają z tego, że każdy badacz funkcjonuje w jakimś szerszym kontekście; należy więc `odgradzać' własną osobę od prowadzanych badań;

*przedmiotowe: wynikające ze specyfiki przedmiotu badań- społeczeństwa, życia zbiorowego, różnych materiałów socjologicznych

Wykład IV i V, czyli o tym jak to Engels pracował na Marksa, 20.III.2007/27.III.2007

Wstęp

Marksowska teoria przetrwała samego twórcę, a jej rozwój i kontynuacje zadziwiły by zapewne samego autora. Niemniej jednak zaprząta ona umysły intelektualistów po dziś dzień (proszę spojrzeć na pasję z jaką o Marksie rozwodził się pan

Matuszek), i przez to silnie oddziałuje współcześnie. W Polsce jednak z racji negatywnych doświadczeń poprzedniego ustroju (i bynajmniej, nie chodzi mi tu o III RP- ratunku!), jest ona mało popularna- należy więc dokonać rehabilitacji

osiągnięć Marksa i podejść do niego przez pryzmat jego intelektualnej działalności, dzięki której zasłużył sobie poczciwy Marks na tytuł „ojca socjologii”. Należy więc zacząć od rozróżnienia teorii marksowskiej, złożonej z osobistych założeń, koncepcji i idei Marksa i będącej odpowiedzią na XIX-wieczne problemy społeczeństw w fazie silnej industrializacji; od teorii marksistowskich, kontynuatorskich, wtórnych, i tworzonych już po śmierci Marksa.

Zaplecze intelektualne:

XIX- wieczny filozof niemiecki, co ma nam uzmysłowić, że na jego poglądy ogromny wpływ miała zarówno epoka, jak i miejsce, w których przyszło mu żyć;

niemiecka filozofia idealistyczna: stanowiąca główne zaplecze intelektualne i w której uwidacznia się przemożny wpływ Hegla, jak również kontestującej jego idee `grupy młodoheglistów';

angielska ekonomia polityczna: zwłaszcza zaplecze II fazy jego życia, inspiracje pracami A. Smitha, uwidacznia się zwłaszcza w „Kapitale”;

francuski utopijny socjalizm: różni autorzy i utopiści francuscy wieku XIX.

Bibliografia intelektualna:

*urodził się w Niemczech, w Trewirze, pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny, która przeszła na protestantyzm (mimo rabinicznych tradycji), wychowywany był w liberalnej i wolnościowej atmosferze;

*rozpoczął studia w zakresie prawa, jednak zafascynowany filozofią to w jej zakresie napisał prace dyplomową; początkowo inspirowała go myśl Hegla; później jako członek grupy młodoheglistów w swych pracach krytykuje idealistyczne podejście Hegla; sam skłania się ku materialistycznemu podejściu- stawia myśli Hegla z `głowy na nogi';

*po studiach rozpoczyna prace w redakcji czasopisma w Kolonii, gdzie pisząc artykuły przeciwko cenzurze i opresyjności państwa pruskiego rozpoczyna swoją działalność polityczną;

*w Kolonii poznaje Fryderyka Engelsa (autora `Połażenia klasy robotniczej w Anglii', którym zwraca na siebie uwagę Marksa) i odtąd będą współpracować;

*dzięki ich wspólnej pracy powstają:

-`Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki', dzieło w którym rozprawiają się z grupą filozofów niemieckich skupioną w grupie młodoheglistów,

-`Ideologia niemiecka', ideologia jako fałszywa świadomość, odwrócona na opak rzeczywistość, które należy odrzucić, by przestały służyć interesom autorów tychże idei,

-`Rękopisy ekonomiczno- filozoficzne'(1844), gdzie ukazuje się kategoria alienacji;

*na skutek represji politycznych Marks opuszcza Niemcy, udaje się do Brukseli, potem do Paryża i tu współpracuje ze Związkiem Sprawiedliwych, dla którego pisze `Manifest komunistyczny' (później związek zmienia nazwę na Związek Komunistyczny i działa pod hasłem `proletariusze wszystkich krajów łączcie się');

*po próbie powrotu do Kolonii, z powodu okresu reakcji po wiośnie ludów wyjeżdża do Londynu- następuje etap londyński, powstają wówczas takie pracy jak:

-`Walki klasowe we Francji'- relacje dla `New York'a, zebrane później w `18 brumaira L. Bonaparte',

-`Nędza filozofii'- odpowiedź na dzieło P. Proudhona `Filozofia nędzy'',

-`Kapitał' niedokończone, jedne z ważniejszych dzieł (z planowanych 3-4 tomów, wydane zostały tylko dwa)

-`Krytyka programu Gottajskiego'(?)- krytyka programu socjaldemokratów niemieckich z Ferdinandem Lassal'em(?) czele; tu pojawia się projekcja socjalizmu...

*1883- umiera w Londynie.

Marks sam siebie uważał za krytyka kapitalizmu, uważał że taki system ulegnie załamaniu- dojdzie do rewolucji w krajach najbardziej rozwiniętych, tam gdzie napięcia społeczne spowodowane polaryzacją społeczeństwa będą najsilniejsze.

Głębinowe założenia Marksowskich koncepcji:

teza realizmu socjologicznego >społeczeństwo jako całość i jedność swoich elementów i występujących miedzy nimi relacji- kieruje się w stronę holizmu naukowego,

>mereostrukturalizm- całość ze względu na sieć relacji- by scharakteryzować całość należy skupić uwagę na wzajemne oddziaływania poszczególnych części na inne, to co społeczne realizuje się w interakcjach,

>holostrukturalizm- oprócz relacji również cechy części składowych są istotne...

założenie dynamizmu # rzeczywistość ulega przeobrażeniom, zmiany natomiast są kierunkowe,

# zmiana może być spowodowana czynnikami egzogennymi- wewnętrznymi, ale wg Marksa to czynniki endogenne- autodynamizm, spowodowany wewnętrznymi sprzecznościami (naleciałość heglowskiej triady: teza-antyteza-synteza)- są siłą motoryczną zmian

#czynniki wewnętrzne to np. sprzeczność interesów (przy ograniczonej ilości pożądanych dóbr, ciężko o rozdział ich wg potrzeb- dlatego dochodzi do rywalizacji), sprzeczności strukturalne (żeby je przełamać należy zmienić system społeczny- w skokowy sposób dokonać zmiany jakościowej)

zasada esencjalizmu ~rzeczywistość jest istotnościowo zróżnicowana (zjawiska główne-poboczne), jednak jest ona budowana przez te główne, zasadnicze czynniki; do nich należy docierać natomiast poboczne można odsunąć,

~w związku z tą zasadą Marks będzie formułował teorie o różnym stopniu ogólności- od konkretnych do zupełnie abstrakcyjnych

Zjawisko alienacji/ wyobcowania/ odczłowieczenia

*praca jako cecha gatunkowa człowieka; pozwoliła mu na, mimo jego słabości, podporządkowanie sobie świata, swoboda świadczenia pracy była charakterystyczna dla człowieka, jednak w kapitalizmie ona zanika, co staje się przyczyna alienacji.

*należy na nie patrzeć przez pryzmat trzech perspektyw:

al. ekonomiczna >pierwsza i podstawowa z form alienacji; praca, która jest gatunkowa cechą człowieka i odróżnia go od innych istot staje się w różnych systemach (najbardziej uwidacznia się to we współczesnym Marksowi krwiożerczym kapitalizmie) czynnikiem uzależniającym- człowiek zatraca się w niej i przez nią staje się bardziej zależny od swojego pracodawcy;

>w kapitalizmie człowiek zrzucił z siebie wiele zależności ale popadł w zależność od swoich wytworów, nad którymi przestaje mieć kontrole- zostają zawłaszczone przez kapitalistów;

>płaca za prace robotnika przestaje być ekwiwalentna, do tego traci on kontrole nad efektami swojej pracy- nie realizuje więc swojej gatunkowej cechy- zatraca swoje człowieczeństwo;

>produkt na rynku musi być coraz tańszy (zmniejszając tym samym płace), i musi być produkowana większa jego ilość (więcej pochłaniającej robotnika pracy), co sprawia, że następuje, w sposób wręcz naturalny i konieczny, zubożenie i degradacja robotnika, a społeczeństwo się coraz bardziej polaryzuje: robotnicy-właściciele;

al. polityczna #ludzie skupieni w społecznościach powołali do życia rożne instytucje, które w założeniu miały służyć ogółowi, a w praktyce wyrwały się z pod kontroli ogółu- na skutek postępującej polaryzacji kontrolę nad nimi przejęli kapitaliści;

#państwo stało się narzędziem ucisku klasy panującej nad klasą uciskaną;

al. ideologiczna ~ideologia wg Marksa jest fałszywą świadomością, czymś złym co utrzymuje podziały społeczne, ukazuje zastany porządek społeczny jako jedynie słuszny, a poprzez narzucanie myśli i światopoglądów taka wizja świata jest utrzymywana w ludziach

*gdy ludzie podlegają trzem wymiarom alienacji, świat staje się zagrożeniem dla człowieczeństwa -alienacja jako odczłowieczenie

Teoria formacji społeczno- ekonomicznych

*siły wytwórcze,

*stosunki produkcji, tworzą zastany ustrój społeczny

*nadbudowa prawna i polityczna;

Siły wytwórcze dynamizują ustrój społeczny. Podlegają ciągłym ulepszeniom, by ludzie mogli lepiej zaspokajać swoje potrzeby. Raz zapoczątkowany proces rozwoju sił wytwórczych nie zatrzymuje się dlatego, że zaspokojenie jednych potrzeb prowadzi do wytworzenia się kolejnych, które również muszą zostać zaspokojone w odpowiedni sposób.

Stosunki produkcji są to relacje, które rodzą się miedzy ludźmi i wskazują na to do kogo należą środki produkcji; najważniejsze z pośród nich są stosunki własności, z racji tego, ze to właściciel decyduje o podziale wytworzonego produktu. Razem z nadbudową prawną

Nadbudową… są wszelkie nieekonomiczne instytucje i formy świadomości utrzymujące zastany porządek, będące na usługach właścicieli kapitału i przeciwne wszelkim zmianom.

*siły wytwórcze + stosunki produkcji sposób produkcji

Patrząc na dzieje można wyróżnić kilka okresów ze względu na sposób produkcji:

(wspólnota pierwotna)- hipotetyczna pierwsza epoka, w której, z racji tego, ze sposób produkcji nie był jeszcze rozwinięty, społeczeństwo było równe, niespolaryzowane i panował komunizm pierwotny,

antyczny spos. prod.- oparty na niewolnictwie, rozwijał się w basenie morza śródziemnego,

azjatycki spos. prod.- patrz niżej,

feudalny spos. prod.- wyższy poziom sposobu produkcji oparty na pracy zniewolonego po części chłopa pańszczyźnianego,

kapitalistyczny s. p.- ludzie uzyskują wolności polityczne i osobiste jednak rodzi się również niewola ekonomiczna.

Rozwój sił wytwórczych sprawia że obecny sposób produkcji jest nieadekwatny do potrzeb i domaga się zmiany. Napotyka jednak sprzeciw sił uprzywilejowanych w obecnym układzie społecznym wspieranych nadbudową prawną i polityczną. Taka sytuacja wywoła napięcie, którego rozwiązaniem będzie rewolucja. Jest to próba wytłumaczenia historii w całym przebiegu- Marksowska teoria historii:

…rozwój sił wytwórczych

osiągnięcie pewnych granic wydajności

poszukiwanie nowego sposobu produkcji

próby zmiany stosunków i sposobu produkcji

sprzeciw grup uprzywilejowanych- obrona `układu'

rodzenie się świadomości grup uciskanych i ich walka

skok w następną epokę musi się pojawić by siły wytwórcze mogły swobodnie rozwijać sposoby zaspokajania coraz to nowych potrzeb…

Kapitalizm u Marksa jest ustrojem znajdujący się na krawędzi zmiany jakościowej, domagającym się tej zmiany… która wg Marksa ma nastąpić na skutek napięć pomiędzy wielkimi grupami ludzi- klasami społecznymi

Marksowska teoria klas społecznych

Klasy społeczne, rozumiane w najprostszy sposób, to wielkie grupy ludzi znajdujące się w różnych miejscach w społecznej hierarchii, realizujące różne interesy. Niezależnie od tej mocno ogólnej definicji istnieją trzy sposoby rozumienia klas społecznych:

# ze względu na funkcje- taka koncepcję odnajdujemy u A. Smitha, wg którego społeczeństwo jest układem, w którym można wyróżnić różne funkcjonalne grupy społeczne;

# ze względu na cechę- w amerykańskiej socjologii różnicuje się społeczeństwo wg jakiejś cechy- grupy społeczne ułożone w gradacyjny sposób;

# perspektywa dychotomiczna- biegunowa, taką jaką zaproponował K. Marks; w każdym społeczeństwie można wyróżnić 2 klasy, które różnicuje przede wszystkim stosunek do środków produkcji, określający która z nich eksploatuje drugą klasę; sprzeczność interesów określa ich relacje- wrogie, antagonistyczne nastawienie; czynnikiem, który pozwala mówić o `klasie' w pełnym sensie jest świadomość klasowa- świadomość eksploatowania jednych przez drugich i uprzywilejowanie przeciwstawnej grupy:

klasa bez świadomości, zauważalna jedynie w sensie

obiektywnym, czyli `klasa w sobie'

`klasa dla siebie', gdy zaistnieje czynnik subiektywny- świadomość, aktywizująca klasę, zapoczątkowująca walkę z władzą

Po zakończeniu walki klas instytucja państwa wg Marka ma zaniknąć; jednak podczas rewolucji pojawi się jego forma zastępcza (jako że państwo to `ręce i nogi' społeczeństwa klasowego), czyli dyktatura proletariatu!

Zjawisko równowagi klas społecznych

Występuje wówczas, gdy żadna z antagonistycznych klas społecznych nie jest w stanie zdobyć przewagi; wtedy władze przejmuje ktoś trzeci, np. wojskowi; następuje wówczas okres dominacji władzy politycznej nad siłami ekonomicznymi (w drodze wyjątku). Taką sytuacje Marks zauważył analizując azjatycki sposób produkcji (uogólnione określenie dla starożytnych cywilizacji nad rzekami w Afryce, Azji, czy w Amerykach). W tych hydraulicznych społeczeństwach, których przetrwanie zależało od utrzymywania systemu irygacyjnego, władza musiała mieć bardzo silną pozycję, by moc egzekwować od poddanych obowiązek pracy przy naprawie kanałów nawadniających. System ten stworzył szeroka siatkę urzędniczą, rozciągającą władze nad ludźmi, zniewalającą ich; uczestnictwo w tych swoistych zalążkach biurokracji niosło za sobą wysoką pozycję ekonomiczną i sprawiało że to władza trzymała piecze nad kwestiami ekonomicznymi.

Wykład VI, czyli dlaczego protestanci zabiją się częściej niż masoni, a anomia jest zła, 03.IV.2007.

Wstęp

Socjologizm Durkheima stanowi kontynuacje myśli Comte'a- wg Durkheima były one z konieczności ogólnikowe- choc w dużej mierze odrzucił on wiele z tego co zostawił po sobie ojciec socjologii. Z pewnością jednak jego socjologizm, nazywany czasem `imperializmem socjologicznym', dopełnia i kontynuuje francuska szkołę socjologii.

Społeczeństwo wg Durkheima jest rzeczywistością swoistą a co za tym idzie socjologia jako nauka o społeczeństwie jest nauką wystarczającą- ma swój przedmiot badań. Takie ujęcie społeczeństwa wskazuje na to, że nauka francuskiego socjologa będzie realizowała koncepcje realizmu socjologicznego.

Biografia intelektualna

1858- urodzony w rodzinie żydowskiej, przygotowywany do roli rabina- ostatecznie zaczął studia filozoficzne w Paryżu, szczególnie interesował się moralnością- etyką oraz teorią wychowania- pedagogiką;

po studiach nauczał w paryskich liceach, następnie po douczeniu się w Niemczech rozpoczyna karierę akademicką- w 1896 obejmie pierwszą na świecie katedrę socjologii w Bordeaux, a w 1902 katedrę na paryskiej Sorbonie;

reprezentował pewne poglądy:

*głosił solidaryzm i potrzebę świeckiego wychowania,

*zwalczał socjalizm, klerykalizm, liberalizm- miał krytyczny stosunek do wszelkich ideologii;

autor wielu wybitnych prac socjologicznych:

>'Zasady i metody socjologiczne'- w tym dziele pojawia się kategoria faktu społecznego, czym jest i jak go badać,

>'O podziale pracy społecznej'- gdzie zarysował wizje historii ujętą przez pryzmat postępującego podziału pracy; który ciągle się pogłębia; termin ten posłużył mu do zarysowania tendencji zmian

>'Samobójstwo'- socjologiczne studium samobójstw, duży wpływ na jego powstanie miało samobójstwo przyjaciela,

>'Elementarne formy życia religijnego'- gdzie pojawia się funkcjonalna definicja religii;

połączył badania empiryczne z perspektywą teoretyczną,

od 1898 roku do swojej śmierci w 1917 roku wydaje `Rocznik Socjologiczny' (w sumie wyszło za jego życia 13 numerów), który był najważniejszym pismem socjologicznym, drukującym najważniejsze wówczas artykuły socjologiczne.

Społeczeństwo ~rzeczywistość swoista, zupełnie nowa jakość niesprowadzalna do cech elementów składowych,

~ludzie uwikłani w życie zbiorowe wytwarzają zupełnie nową jakość- tworzą fakty społeczne,

więc Socjologia ma być nauką o faktach społecznych; zbiorem różnych teorii dotyczących różnych

dziedzin faktów społecznych

Fakty społeczne

# to wszelkie sposoby działania, zdolne do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; albo takie, które są powszechne w społeczeństwie i mające swoją własną egzystencję, niezależną od jednostkowych manifestacji,

# np. język, prawo, religia, zwyczaje, obyczaje…

# należy je badać jak rzeczy:

1. uznać ich zewnętrzność (echa pozytywizmu/naturalizmu),

2. przyjąć odpowiednią postawę metodologiczną, a by mieć gwarancje obiektywności należy zawiesić całą dotychczasową wiedze jaka posiadamy bo ona zawsze jest fałszywa (bo jednostkowa)

# maja podwójna naturę:

- z jednej strony mają charakter duchowy, idealny i stanowią sferę zbiorowej świadomości,

- z drugiej należy badać je jak rzeczy, jak wszystko co istnieje zewnętrznie wobec podmiotu badającego.

Podobnie człowiek ma dwoista naturę (homo duplex):

---rodzi się jako istota biologiczna -----------------------------------------staję się człowiekiem w trakcie nabywania niezbędnych cech społecznych- dzięki kulturze;

---ciało---------------------------------------------------------------------------dusza;

---zmysły------------------------------------------------------------------------rozum;

---egoista------------------------------------------------------------------------altruista.

Samobójstwa

badał częstość popełniania samobójstw wśród wolnomyślicieli, protestantów, katolików, Żydków;

postawił hipotezę, że samobójstwo jest odwrotnie skorelowane ze stopniem integracji z grupą, a w związku z tą hipotezą stwierdził, że samobójstwo jest bardziej faktem społecznym, niż jednostkową manifestacją ;

na podstawie badań stworzył klasyfikacje samobójstw:

1. egoistyczne- pojawiają się gdy jednostka jest najmniej związana z grupa i nie potrafi sprostać swoim rosnącym potrzebom;

2. altruistyczne- gdy grupa jednostkę „pożarła” (wchłonęła)- sprawiła, że postępuje ona wg nakazów grupy;

3. anomiczne- gdy jednostce brakuje pewników moralnych i gdy powstaje chaos aksjonormatywny, próżnia socjologiczna - sytuacja anomii;

4. fatalistyczne- gdy jednostka wyobraża sobie, że jednostka wyobraża sobie, że nie można naprawić tego co się stało

Religia

dla Durkheima najważniejsze jest to co sprzyja utrzymywaniu więzi społecznych; te elementy, które spajają są funkcjonalne, utrzymują harmonię; należy do nich właśnie religia;

religia -system wierzeń i praktyk odnoszący się do rzeczy świętych i łączący ludzi we wspólnotę zwana kosciołem,

-dzieli rzeczywistość na rzeczy święte i świeckie: świat sacrum i świat profanum,

funkcje religii:

1. inicjująca do życia społecznego (pierwsza szkoła życia społecznego, przez nią człowiek uczy się tego co w życiu społecznym istotne;

2. integrująca (spaja, petryfikuje, pozwala się dostrzec);

3. regulująca stosunek ludzi do rzeczy świętych;

4. podtrzymująca tradycje;

5. euforyczna (pozwala jednostce przetrwać ciężkie dla niej chwile).

`Podłoże' dla faktów społecznych

*f. s. funkcjonują zawsze na określonym, materialnym podłożu, i zawsze tego konkretnego podłoża dotyczą

*Durkheim sprowadza te podłoże do dwóch kategorii:

~objętości- mówi o liczebności społeczeństwa;

~gęstości- w sensie materialnym jako gęstość zaludnienia, a w sensie moralnym mierzona w interakcjach w jakie ludzie wchodzą w określonym środowisku.

Typologia solidarności (która się ciągle zmienia)

Solidarność mechaniczna - ludzie mechanicznie reagują na rzeczywistość, która oczekuje od nich podporządkowania, rutyny, - przeważa prawo karne i sankcje represyjne

Solidarność organiczna - społeczeństwo otwarte o organicznych typach więzi, - prawo oparte na sankcjach restytucyjnych (cywilnych, handlowych, administracyjnych), - przeważa prawo kooperacyjne,

Anthony Giddens:

-twierdzi, że współcześni socjolodzy nadal posługują się dorobkiem wyprac. przez klasyków,

- posługuje się pojęciem `późnej nowoczesności', a nie ponowoczesności

Św. Augustyn:o

-„przeszłość to obecność rzeczy minionych jako pamięć; teraźniejszość to obecność rzeczy zastanych jako postrzeganie, przyszłość to obecność rzeczy przyszłych jako oczekiwanie”

Karl Popper:

-przeszłość nie istnieje dokładnie, ale istnieją tylko jej interpretacje- jest ona selektywnie przekazywana do teraźniejszości

• `kto mając lat 20. nie jest socjalistą ten jest głupi, ale kto mając lat 40 jest socjalistą nadal jest jeszcze głupszy'

• ` kto za młodu nie był socjalistą ten na starość może być tylko chamem'

Anaksymander: `historia kołem się toczy'; linearna koncepcja czasu pojawia się dopiero w społecznościach judeochrześcijańskich

Karl Popper:

`Ewolucjonistom tego okresu nie zależało na badaniu historii; była ona jedynie narzędziem, instrumentalnie wykorzystywanym do wtłaczania przykładów do z góry ustalonych schematów był to więc, stojący w opozycji do historyzmu, historycyzm'

Max Weber

`choć badacz zawsze jakoś wartościuje to należy w maksymalnym stopniu realizować postulat obiektywności w nauce'

Leszek Kołakowski

`Główne nurty marksizmu. Powstanie rozwój i rozpad' w którym Kołakowski poszukuje odpowiedzi na pytanie jak `prometejski humanizm' przerodził się w system okrucieństw

Anomia

*gr. `anomos'- `nie ma prawa'

*sytuacja gdy stare wartości się dewaluują, odchodzą; no- we natomiast choć już funk- cjonują to nie upowszechniły się jeszcze w społeczeństwie

---