Zagadnienia do egzaminu z wprowadzenia do pedagogiki
1. Określenie pojęć: pedagogika, pedagogia, pedagogizm.
Pedagogika - dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego.
Pedagogia - Zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli; Odnosi się do praktycznej „sztuki wychowania” w odróżnieniu od pedagogiki, która jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki pedagogicznej, ideologii edukacyjnej bądź ukrytego programu wychowawczego (np. szkoły).
Pedagogizm - pojęcie negatywne, przerost teorii, sztuczne oddzielenie procesu wychowania i nauczania.
2. Pedagogika jako nauka (kryteria).
- historia
- posiada przedmiot badań (proces wychowania)
- posiada terminologię
- metodalogia badań
3. Podstawowe pytania współczesnej pedagogiki (sfera faktów, sfera wartości, sfera działania)
1.Sfera faktów -> Kim jest człowiek? - spojrzenie na człowieka z perspektywy empirycznej - „tu i teraz”
2. Sfera wartości -> Kim ma być człowiek? - spojrzenie na człowieka z perspektywy aksjologiczno-światopoglądowej
3. Sfera działania -> Kim się staje człowiek? - spojrzenie na człowieka z perspektywy prakseologicznej.
4. Czynniki rozwoju osobowości człowieka (teoria natywistyczna, środowiskowa, konwergencji, czterech czynników)
- teoria natywistyczna - (zadatki dziedziczne) dziecko rodzi się z zadatkami na doskonałego człowieka, więc powinno się ingerować w jego rozwój
- teoria środowiskowa - (środowisko) człowiek przychodzi na świat jako „tabula rasa” i to jak przebiega jego rozwój i kim się staje zależy od środowiska
- Teoria konwergencji - (geny+środowisko) dziecko rodzi się z zadatkami na doskonałego człowieka, jednak do idealnego, optymalnego rozwoju potrzebuje jeszcze bogatego środowiska zewn. („wysokiej jakości ziarno” + „urodzajna gleba”)
- teoria czterech czynników - ( geny+środowisko+wychowanie+aktywność własna) dziecko rodzi się z zadatkami na doskonałego człowieka jednak na drodze do doskonałości napotyka szereg przeszkód i bez świadomych zabiegów wych., jego własnych starań i korzystnego środowiska nie osiągnąłby optymalnego rozwoju.
5. Symptomy przemian współczesnej kultury.
1. Kultura konsumpcji - orientacja na przyjemność i przymus szczęścia (idea szczęścia oparta na udanym życiu rodzinnym, duchowości religijnej czy sukcesie zawodowym, została zastąpiona „euforią supermarketu” związaną z „udanymi zakupami”, „byciem na czasie” oraz interesującym i ekscytującym stylem życia)
2. Kultura typu instant - orientacja na natychmiastowość
- Triada: Fast food (szybkie jedzenie) - kuchenka mikrofalowa, rozpuszczalna kawa, gorący kubek itp.
Fast sex (szybki sex) - natychmiastowa satysfakcja seksualna, której egzemplifikacją jest Viagra - instant sex bez zobowiązań i zaangażowania emocjonalnego (zagrożenie AIDS)
Fast car (szybki samochód) - symbol kurczenia się czasu i przestrzeni
- Natychmiastowa komunikacja - tel. Kom., fax, e-mail, stacje telewizyjne, MTV, CNN.
- Chirurgia plastyczna - natychmiastowa forma uzyskania idealnego ciała, młodości i piękna.
- Kultura klikania (Zapping) - nawyk nieustannego zmieniania kanałów telewizyjnych i zdolność do jednoczesnego oglądania kilku programów (tracimy nawyk systematyzacji i kategoryzacji świata, tracimy poczucie życia w świecie uporządkowanym, tracimy zdolność do „bycia zdziwionym”. Fascynacja tym „co się pojawi”.
- Supermarkety - rzeczywistość „w pigułce”, „Kaczor Donald idzie na zakupy” - metafora idealnego konsumenta, który posiada sprzeczne motywy, pragnienia i fantazje.
- Telewizyjna stacja MTV - unieważnia wszelkie estetyczne hierarchie.
- Internet - natychmiastowe, dowolne przemieszczanie się przez informacje, kultury, społeczeństwa.
- Moda - tożsamość znajduje się w szafie, wystarczy otworzyć drzwi i wybrać
3. Prymat kultury popularnej - edukacja postrzegana jako „zło konieczne” - nie jest sensem codziennego życia. Supergwiazdy filmu i estrady kształtują wzory osobowe. Zniesienie różnic między kulturą wysoką i niską, elitarną i popularną.
4, Kultura upozorowania - ludzie nabierają doświadczenia tylko przez kontakt z mediami. „Medialne image” zastępuje ludziom ideały a sławne osoby z telewizji - bohaterów. Utracona została zdolność między „kształtem, a jego cieniem” (media nie tyle reprezentują rzeczywistość co ją wytwarzają)
- Inflacja znaczeń - (zagubienie jednoznacznych układów odniesienia) - „ekstaza komunikacji” (obsesyjne konsumowanie informacji), „epidemia znaczeń” (znacznie „zwielokrotniają się” i tracą natychmiast swoje znaczenie - nie ma kontroli nad tym procesem)
- kultura skoku adrenaliny i ryzyka - fascynacja ekstremalnymi emocjami
- kultura kultu ciała i seksualności - samo uśmiercające się ciało: wygolone, wykolczykowane, odlotowe (narkotycznie), wytatuowane itd.;
- „taniec wokół seksu” - dążenie do maksymalnego zaspokojenia seksualnego.
5. Amerykanizacja - („coca - colizacja”, „mcdonalizacja”) dominacja kultury amerykańskiej, język angielski, moda - jeansy, muzyka - Madonna.
6. Charakterystyczne cechy społeczeństwa konsumpcyjnego.
Orientacja na przyjemność i przymus szczęścia (idea szczęścia oparta na udanym życiu rodzinnym, duchowości religijnej czy sukcesie zawodowym, została zastąpiona „euforią supermarketu” związaną z „udanymi zakupami”, „byciem na czasie” oraz interesującym i ekscytującym stylem życia)
Społeczeństwo konsumpcyjne - jest to społeczeństwo nowoczesne, w którym nadrzędnym celem - ze względu na zwiększenie się jakości życia względem czasów dawniejszych, jest konsumpcja, zaś polityka, moralność społeczna i obyczaje, podporządkowują się jej.
7. Definicja pojęcia wychowania ( wg W.Okonia, B.Suchodolskiego, antypedagogów)
Wychowanie wg W.Okonia - świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poszanowaniem rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Wychowanie wg B.Suchodolskiego - przygotowanie jednostki do spostrzegania zmian jakie niesie ze sobą rozwój cywilizacji, do wymogów przyszłości i umiejętności reagowania na nie. („Wychowanie do życia w przyszłości”)
Wychowanie wg antypedagogów - Wychowanie, całkowicie podporządkowujące dziecko autorytetowi osoby dorosłej, która kształtuje jego osobowość według z góry określonego wzorca i narzuca mu gotowy, własny system wartości, antypedagogika uważa za naruszenie prawa jednostki do samookreślenia. Takiemu wychowaniu przeciwstawia układ, w którym obie strony - wychowawca i wychowanek - mają takie same prawa, a rola pedagoga polega jedynie na życzliwym wspieraniu dziecka w jego samodzielnych poszukiwaniach i wyborach.
Wychowanie, wg antypedagogiki, pozornie opierając się na szacunku wobec dziecka, ostatecznie sprowadza się do pozostawienia go samemu sobie. W tak rozumianym wychowywaniu błędnie, pozostawia się dziecku swobodny wybór postępowania, zapominając o tym, że człowiek wprawdzie przychodzi na świat z niektórymi cechami wrodzonymi, ale właściwe postawy wobec norm moralnych i hierarchia wartości, kształtują się w nim dopiero w trakcie rozwoju, stopniowo i pod wpływem otoczenia. Psychologia rozwojowa stwierdza, iż rozwój dziecka wymaga stworzenia mu odpowiednich i konkretnych warunków, gwarantujących pełny rozwój jego człowieczeństwa. Wymaga określonych działań z zewnątrz, czyjejś ingerencji, stawiania właściwych wymagań, a przede wszystkim doświadczenia rodziców i ich autorytetu.
8. Cechy wychowania.
- złożoność - uwikłanie w wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych wychowanka
- intencjonalność - wychowawca realizuje jakieś cele
- interakcyjność - wychowanie odbywa się we wzajemnych interakcjach wychowawcy i wychowanka
- relatywność - tzn. trudne są do przewidzenia jego skutki
- długotrwałość - trwa całe życie
9. Określenie pojęć: edukacja, podmiotowość, socjalizacja (pierwotna i wtórna), akulturacja, inkulturacja, anomia.
Edukacja - ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (fizycznych, poznawczych, estetycznych, moralnych i religijnych) czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji. Temu pojęciu najpewniej odpowiada termin „kształcenie”.
Podmiotowość - to poczucie bycia kimś, posiadanie tożsamości odróżniającej jednostkę od innych. W jej ramach człowiek wierzy, że własna aktywność w znacznym stopniu zależy od niego samego. Aby stać się podmiotem trzeba dokonać świadomych założeń dotyczących samego siebie i wybrać własną drogę rozwoju. Poczucie podmiotowości rozszerza możliwości edukacyjne człowieka i pozwala na rozkwit jego osobowości.
Socjalizacja - proces i rezultat procesu przekazywania jednostce systemów wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w danej zbiorowości, a także określanych umiejętności, w tym zwłaszcza związanych z opanowaniem narzędzi ( sposobów) posługiwania się przedmiotami będącymi wytworami człowieka ( oraz wejściem w świat społecznych instytucji. Dokonuje się poprzez oddziaływania środowiska społecznego, osób i sytuacji wychowawczych.
Pierwotna:
- składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu poprzez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej.
- człowiek oddziałuje na nią w dzieciństwie i dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. Pod wpływem interakcji ze swoimi opiekunami uczy się języka, gestów, wzorów zachowań, wartościowania, oceniania itp. Socjalizacja ta przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami.
Wtórna:
- składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.). Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w socjalizacji uogólnionego innego dziesięciościanu edukacyjnego.
- socjalizacja pierwotna ma ogromny wpływ na socjalizację wtórną. W socjalizacji wtórnej dziecko dochodzi do odkrycia istnienia ogólnospołecznych reguł.Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjalizacja_wt%C3%B3rna"
Akulturacja - proces przyswajania obcej kultury przez przedstawicieli innego, mniej dynamicznego kręgu kultury, bądź proces stopienia się asymilacji różnych kultur. Rzadko przebiega on bezkonfliktowo.
Inkulturacja - proces jednostkowego wchodzenia w kulturę społeczności i społeczeństwa. Proces całożyciowy, dynamiczny, pozwalający człowiekowi lepsze i pełniejsze poznawanie i rozumienie społecznego świata.
Anomia - zachowanie występujące głównie u dzieci w wieku przedszkolnym, nie kierują nim normy ustanowione przez innych, lecz własne chwilowe zachcianki dziecka. W miarę rozwoju dziecka anomia jest zastępowana przez heteronomie; Stan rozpadu norm postępowania powszechnie przyjętych za obowiązujące w danym społeczeństwie.
10. Klasyfikacja wartości wg Jedlińskiego.
1)Transcendentne- Bóg, świętość, wiara, zbawienie
2)Uniwersalne - dobro, prawda
3)Estetyczne - piękno, moda
4)Poznawcze - wiedza, mądrość, refleksyjność
5)Moralne - bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość,
wierność
6)Społeczne - demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina
7)Witalne - siła, zdrowie, życie
8)Pragmatyczne - praca, spryt, talent, zaradność
9)Prestiżowe - kariera, sława, władza, pieniądze
10)Hedonistyczne - radość, przyjemność, zabawa, seks
11. Wartości preferowane w wychowaniu wg M.Łobockiego
1. Altruizm - oznacza troskę o dobro konkretnej osoby lub grupy osób. Troska ta polega zazwyczaj na wyświadczaniu komuś jakiejś przysługi w sposób świadomy, dobrowolny i bezinteresowny.
2.Tolerancja - na ogół to „skłonność do zgody na myślenie, działanie i uczucie inne niż nasze” lub przyznawanie innym prawa: do własnych poglądów, do określonego postępowania i stylu życia mimo odmiennego od naszego, a nawet sprzecznego, do wierzeń religijnych i światopoglądów pomimo odmienności od naszego światopoglądu i wyznawanej wiary.
3. Odpowiedzialność - zobowiązanie jednostki aby wypełniała ona wyznaczone czynności w sposób, w miarę swych możliwości, najlepsze cztery sposoby rozumienia odpowiedzi: powszechna odpowiedzialność, podejmowanie odpowiedzialności, pociągnie do odpowiedzialności, działanie odpowiedzialne.
4. Wolność - jest daleka od samowoli i pozostaje w zgodzie z postulatem uznawania każdego człowieka za osobę której przysługuje godność osobista. Jest wyrazem niezaprzeczalnej dojrzałości moralnej czy wręcz subtelnej szlachetności w codziennym postępowaniu.
5. Sprawiedliwość - polega „na gotowości oddania każdemu tego, co mu się należy, czyli na traktowaniu każdego zgodnie z jego uprawnieniami”. To także przestrzeganie prawa.
12. Właściwości konstytutywne wychowania (akomodacja, aproksymacja, indoktrynacja)
Akomodacja - (przystosowanie) wg Piageta proces przekształcania się nabytych przez jednostkę schematów czynnościowo-poznawczych stosowanie do nowych i nie poddających się asymilacji oddziaływań środowiskowych.
Aproksymacja - zastępowania jednych wielkości innymi, bliskimi w ściśle sprecyzowanym sensie, przybliżenie jednej wartości za pomocą innych. Ujęcie czegoś w sposób przybliżony. Przybliżenie jednostce norm, zadań, wartości.
Indoktrynacja - świadomie i systematycznie stosowana strategia działania, której celem jest wpojenie ludziom określonych przekonań; główne drogi ind. To: środki masowego przekazu, system oświaty.
13. Klasyfikacja celów wychowania.
- Cele kreatywne - typu: wywołać, ukształtować, wzbudzić np. nowe zainteresowania, nowe przekonania
- Cele optymalizujące - typu: zwiększyć, wzmóc, poszerzyć np. wrażliwość, zaangażowanie
- Cele minimalizujące - typu: osłabić, zredukować, ograniczyć np. agresję, nadmierną wrażliwość
- Cele korekcyjne - typu: przekształcić, zmienić np. postawę, przekonania
14. Pojęcie teleologii, aksjologii, pedeutologii.
Teleologia - wieloznaczny termin filozoficzny najczęściej oznaczający celowość lub pogląd, że coś jest celowe, zmierza do jakiegoś celu. Zdaniem filozofów teleologia jest nie tylko cechą człowieka lecz także własnością życia jako takiego. Jest składnikiem doktryny chrześcijańskiej uznającej, że świat zmierza do konkretnego celu; Jest to nauka o stanowieniu celów w świetle, której cele wychowania są przyznawane w stosunku do wychowania.
Aksjologia - nauka o wartościach, teoria wartości; zajmuje się badaniem natury wartości, ustalaniem norm i kryteriów wartościowania; też konkretny system wartości.
Pedautologia - (dział pedagogiki) nauka o sobie i zawodzie nauczyciela.
15. Główni przedstawiciele pedeutologii i ich poglądy dotyczące osobowości nauczyciela.
- J.W.Dawid - „dusza nauczycielstwa” - pojęcie osobowości, określił cechy niezbędne aby być dobrym nauczycielem.
Wzorzec osobowości nauczyciela:
Miłość do innych ludzi „miłość dusz”; Bogato rozwinięte życie wewnętrzne: Poczucie odpowiedzialności; Potrzeba doskonałości; Nieprzeparta potrzeba czynu; Wewnętrzna prawdziwość moralna; Odwaga postępowania zgodnie z własnym przekonanie.
- Iza Moszczeńska - „instynkt nauczycielski” - rzecz wrodzona
- Zygmunt Myszłakowski - „talent pedagogiczny”
- Stanisław Szuman - filozof zajmujący się pedagogiką; bogactwo własnej osobowości + sposób rozdawania oddziaływania na innych.
- Stanisław Baley - „psychika nauczyciela - zdatność wychowawcza”
- M. Kreutz - „psychika nauczyciela - zdatność sugestywna”
- Zygmunt Baumana - określił współczesne role nauczyciela
16. Współczesne role nauczyciela wg Z.Baumana.
1.Nauczyciel - przewodnik - prowadzi za sobą uczniów (po własnych śladach) z jednoczesnym otwieraniem przez nauczyciela perspektyw autokreacyjnych, związanych z ukazywaniem drogi rozwojowej, możliwości kreowania siebie i świata. Nauczyciel przewodnik zna cel wędrówki; drogi, którymi można dojść do celu i potrafi wśród nich wybrać tę najlepszą, wie wszystko o marszu, jego regułach, sposobie i tempie. Nie narzuca celu, drogi, sposobu marszu, oferuje je, odnawia, otwiera nowe znacznie. Nauczyciel idzie na czele pewien swej wiedzy o miejscach, ku którym prowadzi, jednocześnie musi dostrzegać, słyszeć i usłyszeć (wziąć pod uwagę) rację tych, którzy zostają z tyłu.
2. Nauczyciel - tłumacz - jego funkcją jest objaśnianie rzeczywistości, poczucie odpowiedzialności za tłumaczenie, pośredniczenie między jednostką a światem społecznym, kulturą. Zna język, kompetencje, sposoby interpretacji swoich słuchaczy, lecz jego własne kompetencje są znacznie szersze, gdyż wzbogacone o wielość języków, spojrzeń, punktów widzenia i odniesień.
3. Nauczyciel - refleksyjny praktyk - buduje swoje kompetencje w oparciu o własne doświadczenie praktyczne ze świadomością iż mają one charakter dialogowy, wymagają ciągłego sprawdzania, problematyzowania i usensawniania na nowo. Inteligentne twórcze działanie zrelatywizowane w stosunku do konkretnej niepowtarzalnej sytuacji w której znajduje się praktyk. Refleksyjny praktyk „wie-co”, „wie jak”, „wie dlaczego”, „wie-kto” i „dlaczego ja”
4. Nauczyciel - badacz - badania edukacyjne powinny być integralną częścią szkolnej pracy nauczyciela. Podejmuje studia nad własnymi działaniami praktycznymi w klasach czy szkołach. Działania badawcze stwarzają możliwość do budowania samowiedzy nauczyciela.
5. Nauczyciel - wyemancypowany - rozumienie wolności i podmiotowości ucznia. Zdolność nauczyciela do modyfikacji tradycyjnych czynności, przyjęcie perspektywy ucznia, przekraczanie ograniczeń, uwalniania się od algorytmów i stereotypów.
17. Nauczycielskie normy moralne:
1. Dobrze uczyć:
- biegłość w swej specjalności
- właściwe przygotowanie do lekcji
- kwalifikacje zawodowe
2. Życzliwość dla ucznia:
- poważne traktowanie każdego ucznia
- respektowanie poczucia własnej wartości
- gotowość pomocy
3. Sposób bycia nauczyciela:
- zachowuj się tak, jakbyś chciał, żeby zachowywali się twoi uczniowie
- autorytet nauczyciela
4. Wprowadzenie w wartości kultury:
- emocjonalne zaangażowanie w wartości
- właściwa postawa w obliczu konfliktu wartości
18. Wyznaczniki współczesnej edukacji.
- „Uczyć się, aby wiedzieć” - czyli uczyć się aby umieć korzystać z możliwości, które Stawarza edukacja przez całe Zycie. Uczyć się tak, aby w większym stopniu opanować narzędzia wiedzy, aniżeli zdobywać encyklopedyczne i skodyfikowane wiadomości;
- „Uczyć się, aby działać” - czyli uczyć się, aby nie tylko zdobyć kwalifikacje zawodowe, ale przede wszystkim uzyskać kompetencje, które umożliwiają rozwiązywanie życiowych problemów i wyposażą jednostkę w umiejętności pracy w zespole.
- „Uczyć się, aby żyć wspólnie” - czyli uczyć się współżycia z innymi, wzbogacać wiedzę o innych ludzi, ich kulturze i duchowości oraz podejmowania wspólnych działań z poszanowaniem pluralizmu i wzajemnego zrozumienia
- „Uczyć się, aby być” - uczyć się tak, aby edukacja była przede wszystkim wędrówką, której kolejne etapy wiążą się z nieustannym rozwojem osobowości.
19. Prawa dziecka wg J. Korczaka i Hubertusa von Schonebecka (Manifest Praw Dziecka)
Korczak:
- Prawo do szacunku - (dla niewiedzy, dla smutku, niepowodzeń i łez, dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości).
- prawo do tajemnicy - (tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań)
- prawo do samorządności - (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)
- prawo do własności - (siebie - do samo posiadania i do swoich rzeczy)
- prawo do miłości - (do piersi matki, atmosfery, troskliwości i przyjaźni)
- prawo do własnego rozwoju i dojrzewania,
- prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania,
- prawo do sprawiedliwości w życiu,
- prawo do śmierci,
- prawo do dnia dzisiejszego,
- prawo do samostanowienia - (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)
- prawo dziecka, by było tym „czym jest”.
Hubertus von Schonebeck (Manifest Praw Dziecka)
1. Prawo podstawowe:
- prawo do równości
- prawo do swobodnego rozwoju
- prawo do odpowiedzialności prawnej za swoje życie i czyny
- prawo do odmowy prawnej
2. Prawo społeczne:
- prawo do prawnej regulacji własnej aktywności społecznej
- prawo do uczestnictwa w życiu społecznym, publicznym
- prawo do uczestnictwa w wyborach
- prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów
- prawo do otrzymywania wynagrodzenia za pracę
- prawo do wyboru życiowego partnera
- prawo do wsparcia ze strony dorosłych w kierowaniu własnym życiem
- prawo do minimalnego wpływu na życie w państwie
3. Prawa indywidualne:
- prawo do zadowalających dziecko rodzin
- prawo do nienaruszalnej cielesności
- prawo do swobodnego przyjmowania pożywienia
- prawo do własnego imienia
- prawo do własnego życia
- prawo do seksualizmu
- prawo do samostanowienia o własnej edukacji
- prawo do wolności religijnej
- prawo do swobody
- prawo do informacji w zakresie wszystkich interesujących faktów i zdarzeń
20. Rodzaje alternatyw edukacyjnych (nazwa teorii lub nurtu wychowania, przedstawiciele, charakterystyczne cechy)
1. Anty-postpedagogika (AP) - Hubertus von Schönebeck
- Nurt współczesnej pedagogiki antyautorytarnej, której dewizją jest „wspierać a nie wychowywać”
- Demonstruje represyjny charakteru dotychczasowego systemu edukacji
- Odrzuca wychowanie rozumiane jako świadomy proces formacyjny podporządkowujący dziecko autorytetowi osoby dorosłej
- Akcentuje godność dziecka oraz prawo do jego samostanowienia we wszystkich obrzaskach życia
- relacje dorosłych z wychowankami opiera na dialogu partnerskim
Przedstawiciele: A.Miller, E. von Braunmühl, Hubertus von Schönebeck
Antypedagogika stawia pytania:
- czy człowiek musi być wychowany?
- czy rzeczywiście można wychowywać drugą osobę?
- czy tworzone z takim wysiłkiem i uporem specjalne instytucje kształcenia kadr pedagogicznych służą w istocie osiągnięciu coraz lepszych prawności i efektywności oddziaływań wychowawczych?
- dlaczego wychowujemy dzieci i młodzież, a często także dorosłych wbrew woli, potrzebom i oczekiwaniom?
- jak to się dzieje, że społeczeństwo zmierzające do demokracji bądź nazywające się demokratycznymi nie dostrzegają w pedagogice źródła tyranii, przemocy strukturalnej i symbolicznej, inhibitora zmian warunkujących rozwój prawdziwej demokracji?
Na podstawę antypedagogiki wobec praw składają się przynajmniej trzy składniki:
- przekonanie, że status dziecka nie zależy od sił transcendentnych ani nie jest zdeterminowany biologicznie, ale tworzy jest przez ludzi i może polegać zmianom
- niezadowolenie z tego statusu
- podejmowanie działań oświatowych i społeczno-politycznych w bardzo rożnych formach na rzecz zmiany statusu dziecka we współczesnym świecie
Krytyka antypedagogiki:
- dziecko nie jest zdolne do przyjęcia odpowiedzialności za własną drogę życiową
- dziecko nie może dokonywać istotnych wyborów, do czego jest konieczne doświadczenie oraz wiedza o możliwych konsekwencjach podejmowanych decyzji oraz czynów
- dziecko zadowolone z własnego życia wpędzone jest w osamotnienie i prezentuje niezdolność życia w grupie
- działanie antypedagogów niwelują autorytet nauczyciel, wychowawców oraz rodziców
- proponując nauczanie orientalne na uczeniu w praktyce antypedagogów staje się doktrynę uzasadniającą niewielki wysiłek organizacyjny
- przeceniając w wychowaniu dziecka rolę jego własnej dynamiki rozwojowej i samostanowienie sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół
- działania te mogą prowadzić do kryzysu system demokratycznego, w którym tego typu wychowanie nie jest zainteresowe aktywnym uczestnictwem w życiu politycznym państwa.
2. Pedagogia nieautorytarna - Thomas Gordon
- Dr Gordon jest uznawany za pioniera w sferze rozwoju demokratycznego i opartego na współpracy modelu przywództwa oraz w zakresie identyfikowania umiejętności skutecznej komunikacji, których wymaga ten model.
- Pedagogia Thomasa Gordona, określana powszechnie mianem wychowania bez zwycięzców i bez pokonanych, opiera się na teorii równoważnych (symetrycznych) stosunków interpersonalnych między ludzmi, w tym także między dorosłymi (wychowawcami) a (małymi) dziećmi czy młodzieżą. Każdy w tych relacjach musi być traktowany podmiotowo, z pełnym poszanowaniem jego praw i potrzeb.
- Thomas Gordon przedstawia nowatorską koncepcję wychowawczą. Jest ona alternatywą wobec dominujących dotąd modeli rozwiązywania problemów między dorosłymi a dziećmi. Dotycz czasowe modele zakładały, że jedynie jedna ze stron konfliktu może odnieść zwycięstwo, druga natomiast zawsze zostawała pokonana. Nowa metoda godzi interesy oby stron, dzięki czemu żadna z niech nie ponosi porażki. Efektywność tej metody wyznaczona jest pewnymi zasadami. Dotyczą one niezaburzonej komunikacji oraz uświadomienia sobie istoty problemu i wspólnego zaangażowania się oby stron w jego rozwiązywanie.
- Punktem wyjścia tej metody jest autentyczna akceptacja dziecka przez rodziców oraz zewnętrzne jej okazywanie. Udawanie, że akceptuje się wszystkie zachowania dziecka prowadzi do fałszywej akceptacji, z jednej strony jest ona werbalizowana w formie aprobaty, z drugiej zaś przekazywana w formie niewerbalnych komunikatów jako dezaprobata, w konsekwencji czego dziecko otrzymuje sprzeczne komunikaty i jest niepewne prawdziwych uczuć dorosłych.
- Proces nauczania i uczenia się może przebiegać prawidłowo (a co za tym idzie: być skuteczny) jedynie wtedy, gdy stosunki między nauczycielem a uczniami opierają się na wzajemnym poszanowaniu odrębności, życzliwości i zaufaniu, a także gdy obie strony nie są zbytnio zaabsorbowane dodatkowymi, nie związanymi z nauką problemami i gdy mogą swobodnie realizować swe potrzeby.
- Gordon proponuje wykorzystywanie umiejętności doradztwa, zwaną aktywnym słuchaniem. Ale pomoc ta udzielana jest w sposób, który umożliwia uczniowi znalezienie własnego rozwiązania - w przeciwieństwie do gotowych rozwiązań bądź sugestii, co jest typowym sposobem reagowania nauczycieli na problemy uczniów. Metoda aktywnego słuchania polega na tym, że słuchający jak gdyby odbija kwestie wypowiadane przez mówiącego, zręcznie podtrzymuje w swym rozmówcy poczucie odpowiedzialności. Powstrzymując się od rozwiązania problemu uczeń wypracowuje własną strategię rozwiązania problemu.
- Akceptacja według Gordona jest tym co umożliwia człowiekowi stawanie się niezależnym i zmienianie się tak, aby zrealizować więcej z tego, do czego jest zdolny. Okazywanie dziecku przez rodziców akceptacji, pomaga mu w zdobywaniu poczucia własnej wartości, w rozwoju, w akceptacji własnej osoby, stawaniu się lepszym. Tą akceptacje należy okazywać przez zachęcanie do mówienia, wyrażania własnych uczuć. Ma to wpływ na rozwój poczucia własnej wartości, szacunku dla samego siebie, umożliwia również przeprowadzenie konstruktywnych zmian.
- „Co to znaczy: dobre stosunki nauczyciel - uczeń? Cechuje je wtedy:
otwartość i przejrzystość, pozwalająca na ryzyko bezpośredniości i uczciwości we wzajemnych kontaktach;
wzajemna troska, kiedy to każdy wie, że jest ceniony i dostrzegany przez drugą stronę;
poszanowanie odrębności, pozwalające obu stronom na rozwój swych twórczych zamierzeń i indywidualności - wzajemne uwzględnianie potrzeb, tak by nic nie działo się kosztem którejś ze stron”.
W niesieniu uczniom pomocy w rozwiązywaniu problemów przeszkadzają blokady komunikacyjne. Gordon naliczył ich dwanaście:
Nakazywanie, komenderowanie, polecanie. Przykład: „Przestań się użalać i weź się do roboty!”.
Ostrzeganie, groźba: „Jeżeli nie będziesz dużo pracował, nie masz co marzyć o dobrych stopniach w tej klasie”.
Moralizowanie, głoszenie kazań: „Wiesz dobrze, że z chwilą, gdy przychodzisz do szkoły twoim zadaniem jest nauka”.
Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań: „Musisz lepiej zaprogramować sobie dzień. Wówczas uda ci się wszystko wykonać”.
Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie argumentów: „Przyjrzyjmy się faktom. Pamiętaj, że do końca roku szkolnego jest jeszcze tylko 34 dni i tylko tyle zostało ci na wykonanie tego zadania”.
Osądzanie, krytykowanie, dezaprobata: „Jesteś po prostu leniwy, albo lubisz odkładać wszystko na ostatnią chwilę”.
Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie: „Zachowujesz się jak czwartoklasista, a nie jak kandydat do szkoły średniej”.
Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie: „Starasz się po prostu wykręcić od wykonania tego zadania”.
Chwalenie, aprobowanie: „Jesteś naprawdę bardzo zdolnym, młodym człowiekiem. Jestem pewien, ze jakoś dasz sobie z tym radę.”.
Uspakajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie: „Nie jesteś jedyny, który to przeżywa. Ja miałem takie same problemy z trudnym zadaniami.”.
Wypytywanie, krzyżowy ogień pytań: „Czy uważasz, ze zadanie jest za trudne? Ile czasu mu już poświęciłeś? Ile godzin dziennie na to poświęcasz?”.
Odwracanie uwagi, dowcipkowanie, zabawianie: „Porozmawiajmy o czymś przyjemniejszym. Teraz nie czas o tym mówić. Wydaje mi się, że ktoś wstał dziś lewą nogą”.
Założenia tej teorii mówią iż:
dorośli powinni przestać traktować swoich wychowanków jako szczególne istoty i zacząć widzieć w nich osoby
muszą zrozumieć iż zachowania dzieci kształtują się według tego, co rozgrywa się w układzie rodzic - dziecko
muszą zrozumieć kilka podstawowych zasad komunikacji międzyludzkiej
W tej teorii wychowania bez porażek można wyróżnić cztery podstawowe techniki:
1.Słuchanie bierne - Czasami nie mówienie może równie dobrze wyrażać akceptację. „Bierne słuchanie” onieśmiela dziecko i pozwala mu wypowiedzieć się do końca. W tym przypadku sprawdza się stare powiedzenie, że „mowa jest srebrem, a milczenie złotem”.
2. Zaakcentowanie uwagi - Samo milczenie nie przekonuje dziecka, że uważnie je słuchamy. Dlatego też w przerwach powinno się dawać sygnały bezsłowne (marszczenie czoła, uśmiech, inne ruchy ciałem) lub udzielać wypowiedzi słownych ( „hm...”, „och”, „rozumiem”). Te zachowania nazwane zostały reakcjami uwagi, ich zadaniem jest zaakcentowanie swojego zainteresowania rozmową.
3. „Otwieracze” i zachęty - Bardzo ważne w rozmowie z dzieckiem są tak zwane „otwieracze drzwi” czyli wypowiedzi, które mają pomóc dziecku jeszcze bardziej otworzyć się, zachęcić go do dalszego mówienia. To odpowiedzi które nie wyrażają żadnych osobistych sądów, opinii, czy uczuć. Do takich wypowiedzi zalicza się „aha”, „och”, „hm...hm...”, „interesujące”, „rzeczywiście”, „serio?!”, „to ty zrobiłeś?!”, „doprawdy?”. Niektóre z tak zwanych otwieraczy są zachętą do mówienia. Należą do nich wypowiedzenia typu „opowiedz mi o tym!”, „chciałbym coś o tym usłyszeć”, „interesował by mnie twój punkt widzenia”, „chciałbyś o tym pomówić?”, „porozmawiajmy sobie o tym”, „opowiedz mi całą historię”, „mówże słucham!”, „to brzmi jak byś mi miał o tym coś do powiedzenia”, „to wydaje się być dla ciebie czymś bardzo ważnym”. Te wypowiedzenia zachęcają do mówienia ale również są przeciwnością codziennych wypowiedzi moralizujących, pouczających rodziców.
4. słuchanie aktywne - Szczególnym środkiem wyrażania akceptacji jest „czynne słuchanie”. Polega ono na tym, że odbiorca próbuje zrozumieć co czuje nadawca lub mówi poprzez swoją wypowiedź. W odpowiedzi na to formułuje swoje zrozumienie własnymi słowami (kodem) i oznajmia je na powrót nadawcy w celu uzyskania potwierdzenia. Odbiorca nie wysyła sądu, opinii, rady, analizy, czy pytania. Czynne słuchanie pomaga dziecku powiedzieć więcej, pójść dalej, ustalić problem i poszukać sposobu jego rozwiązania. W tej technice osoba słuchająca tak operuje słowem aby nie wyrażać własnego zdania.
3. Pedagogika antyautorytarna - A.S.Neill, B.Spock
Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogiki:
- dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać
- należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących
- najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny
- cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia
- relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne
- podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych jest samostanowienie i samorządność
- rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwości do przeżywania przez dzieci swojej seksualności
- dobrowolny udział w zajęciach szkolnych
- uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.
Pedagogikę antyautorytarną najczęściej krytykuje się za to, że:
- nie wnosi nic nowego do pedagogiki, gdyż podobne rozwiązania znalazły się w szkołach Nowego Wychowania (od 1921 r.)
- celem naczelnym czyni szczęście osobiste, gdy tymczasem jest ono ubocznym celem wychowania. Wychowanie nie może być gwarancją ludzkiego szczęścia
- akcentuje w wychowaniu samo urzeczywistnienie, osobiste zadowolenie jednostki z życia, co może spowodować osamotnienie i niezdolność do życia w grupie społecznej
- rozbudza skłonności do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi dorosłych
- przecenia w wychowaniu rolę dynamiki rozwojowej i samostanowienia dziecka
- sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół dla zamożnych, pomija dzieci z rodzin robotniczych
- nie przygotowuje do życia w świecie pełnym walki, konkurencji, korupcji
- pozwala na dobrowolny udział dzieci w zajęciach szkolnych, bazuje na antyintelektu i odrzuceniu duchowych wartości,
- programy szkół antyautorytarnych są nie do powtórzenia w innych placówkach tego typu, gdyż ich wychowawcze sukcesy zależą od niepowtarzalnej osobowości ich twórcy
- zwracając zbyt dużą uwagę na ucznia, doprowadziła do nieuczenia się, przez co wrósł odsetek analfabetów i wtórnych analfabetów
- doprowadziła do kryzysu system demokratyczny, w którym autorytarnie wychowane pokolenie nie jest zainteresowane aktywnym uczestnictwem w życiu politycznym państwa
- przyczyniła się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży oraz wychowała dzisiejszych neofaszystów
- krytykując autorytety, zburzyła wzajemne zaufanie i ciągłość między dziećmi a starszym pokoleniem
- przez przyznanie dzieciom prawa do samo- i współstanowienia, doprowadziła do upadku roli nauczyciela i spadku autorytetu rodziców.
21. Krytyka współczesnej szkoły (dyskurs wiedzy, dyskurs władzy, dyskurs praktyki edukacyjnej)
Dyskurs wiedzy:
- w szkole dominuje wiedza naukowa, która porządkuje i przyporządkowuje myślenie uczniów podczas lekcji (własne doświadczenie),
- proces poznania świata jest zbliżony do modeli poznania naukowego (własne sposoby poznania świata w szkole są ograniczone)
- w szkołach polskich podczas lekcji trwa cisza i bierność uczniów - im wyższy etap kształcenia, tym więcej ciszy podczas lekcji (odpytywanie uczniów z przedstawionych prawd o świecie)
- szkoła daje obietnice pewności zdobywanej wiedzy, pewności wszelkich rozstrzygnięć, pewności sukcesu, pewność znalezienia dla siebie bezpiecznego miejsca w otaczającym świecie społecznym (wyrażenie pewności zwiększa ilość wydawanych certyfikatów)
- Istnieje wyraźna sprzeczność między pewnością w którą szkoła wyposaża swoich absolwentów, a porażka jaką odnoszą na rynku pracy (źródło rozczarowań, napięć i konfliktów, gniew i frustracja, poczucie winy u bezrobotnych wzrasta wraz z poziomem wykształcenia i atrakcyjności ukończonego kierunku.
Dyskurs władzy:
- szkoła jest obrazem władzy dorosłych nad młodymi. Zarówno przestrzeń jak i czas oraz relacje międzyludzkie takiej władzy podlegają
- praktyka codziennego życia w szkole jest wyznaczona przez dyscyplinowanie czasu
- przestrzeń, klasa lekcyjna, katedralność, odpowiedź, gabinet dyrektora - miejsce niedostępne, pokój nauczycielski - nauczyciele odpoczywają od uczniów.
- relacje międzyludzkie (nauczyciel formułuje temat lekcji, decyduje o jakości rozmowy, przebiegu, konkluzji, nauczyciel jest właścicielem prawdy - zna odpowiedzi i daje oceny, pochwały
Dyskurs praktyki edukacyjnej:
- dominacja lekcji jako formy dydaktycznej
- dominacja metod słownych nad metodami poszukującymi bądź problemowymi
- dominacja treści naukowych traktowanych algorytmicznie czyli jak zadań z tylko jedną dobrą odpowiedzią
- istnieje przepis formalny na temat wypracowania, referat z historii, odpowiedzi z geografii, którego autorem jest nauczyciel prowadzący przedmiot
- w systemie oceniania nauczyciel jest naczelnym Sędzią Kontrolerem, który ocenia zawsze wszystko i wszędzie.
Podsumowanie:
- Polska szkoła nie pasuje do współczesnego świata, buduje przepaść między swymi praktykami, a praktykami codzinności
- jest archaiczna odzwierciadla stary nie istniejący już porządek społeczny
- szkoła nieświadoma własnych ograniczeń rości sobie prawo do panowania nad jednostką (jej rozwojem, tożsamością, wiedzą)
- Absolutyzuje własne założenia rości prawo do przekazywania
22. Pojęcie i klasyfikacja błędu wychowania wg A. Guryckiej (błędy ciepłe i błędy zimne)
Wychowanie błędne - zaburzenie w życiu wychowanka, które niesie ze sobą dla niego skutki niekorzystne.
Wychowanie nieskuteczne - brak efektywności w procesie wychowania.
Błędy ciepłe:
- eksponowanie siebie - koncentrowanie uwagi dziecka na przecenianych walorach wychowawcy
- bezradność (uleganie) - spełnianie zachcianek dziecka
- wyręczanie (zastępowanie) - bez oczekiwania na wysiłki pracy dziecka, zastępowania go w działaniu
- idealizacja - utożsamianie dziecka z najwyższym dobrem, przypisywanie mu cech ideału.
- niekonsekwencja - przemienność wrażeń, odczuć ocen, brak programu działania
Błędy zimne:
- rygoryzm - bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria ocen
- agresja - atak słowny, fizyczny lub symboliczny
- hamowanie aktywności - przerywanie, zakazywanie aktywności własnej dzieci, zmienianie bez racjonalnych przyczyn rodzaju aktywności.
- obojętność - obserwowany dystans do spraw dziecka.
23. Przykłady krzywdzenia emocjonalnego
Krzywdzenie emocjonalne to: lekceważenie, obrażanie, grożenie, izolowanie, wyśmiewanie, upokarzanie, wyzywanie, poniżanie, straszenie, szantażowanie, terroryzowanie, nadmierna kontrola, wzbudzanie poczucia winy, nadopiekuńczość.
Dziecko jest samotne, chroni rodziców, których kocha i potrzebuje, wypiera to co je spotkało bo umarłoby z bólu. Tłumi złość, rozpacz i bezsilność, nie ufa własnemu cierpieniu, przyjmuje, że skoro jest upokarzane, zasługuje na to. Zakazany gniew przeradza się w nienawiść do siebie lub innych ludzi. Niewiele wiemy o przemocy emocjonalnej i jej skutkach, ponieważ jest to zwykłe krzywdzenie nieświadome, niezamierzone, jakże często dokonywane przez wykształconych rodziców, w dobrych domach dla dobra dzieci. Wpływ krzywdzenia emocjonalnego jest bardziej szkodliwy dla rozwoju dziecka niż skutki wykorzystywania seksualnego lub stosowania fizycznej przemocy.
Kary niewłaściwe: krzyk, straszenie, bicie, izolacje, wyzwiska.
Kary właściwe: zmartwienie rodziców, czasowe odebranie przywilejów z przyznanych swobód, kary naturalne, tłumaczenie - moralizowanie, wyrażanie dezaprobaty - nagany.
24. Przyczyny niepowodzeń szkolnych (społeczno-ekonomiczne, biopsychiczne, pedagogiczne)
Niepowodzenia szkolne - brak harmonii między wymaganiami i oczekiwaniami szkoły a tym co reprezentuje sobą uczeń.
1. Społeczno-ekonomiczne
- rodzina (patologia - pełna, zrekonstruowana, status wykształcenia, wielodzietność), metody wychowania, sytuacje traumatyczne
- środowisko lokalne
- polityka społeczna
2. Biopsychiczne
- choroby
- IQ
- nieustalona lateralizacja ciała
- parcjalne zaburzenia funkcji wzrokowo-słuchowo-ruchowej
3. Pedagogiczne
- nauczyciel
- metody wychowania i nauczania
- program
- wyposażenie szkoły
- liczebność klas
25. Skutki ubóstwa materialnego.
Ubóstwo materialne -> ubóstwo intelektualne -> ubóstwo duchowe -> ubóstwo językowe -> ubóstwo uczuciowe