1.Wyjaśnij pojęcie społeczna rola nauczy ciela.
Na pojęcie roli społecznej składa się podzielany przez większość członków pewnej społeczności zespół oczekiwań. Oczekiwania te określają, jak jednostka należąca do pewnej kategorii społecznej powinna myśleć i co powinna robić, a także - czego wolno jej żądać od innych osób z jej otoczenia.(def Konarzewskiego)
Działalność nauczyciela jest czynnością społeczną. Najpopularniejszym podziałem roli jest na wewnątrzszkolne
- nauczyciel w roli organizatora i kierownika procesu dydaktycznego w szkole;
- nauczyciel w roli wychowawczej opiekuna klasy;
- nauczyciel w roli organizatora i kierownika wychowania pozalekcyjnego;
- nauczyciel w roli osoby studiującej i doskonalącej się.
I pozaszkolne:
- w roli organizatora współpracy domu rodzinnego i szkoły;
- w roli działacza społecznego.
2. Wymień i krótko scharakteryzuj trudności roli zawodowej nauczyciela.
Wg Konarzewskiego:
1.niejasność roli - brak kryteriów zawodowej doskonałości: Po czym poznać, że nauczyciel jest „dobry”?
2.wewnętrzna niespójność - istnienie wykluczających się oczekiwań w stosunku do roli lub utrudniających spełnianie innych oczekiwań (np. trudności z jednoczesną realizacją podstawowych zadań edukacyjnych w zakresie wspomagania indywidualnego rozwoju każdego ucznia, przy konieczności zachowania zasady indywidualizacji nauczania i jednocześnie jego zbiorowego charakteru).
3.psychologiczna trudność - przeciętna wysokość kosztów psychicznych, które trzeba ponieść przy wykonywaniu roli. Główne koszty: bezradność, niedwzajemnianie, osamotnienie, poczucie niższości, brak społecznego uznania.
4.niezgodnośc z innymi rolami społecznymi - spełnianie oczekiwań związanych z rolą utrudnia/uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków nakładanych przez inną rolę
3.Zdefiniuj pojęcie samokształtowanie
Maria Dudzikowa: „Przez samokształtowanie (pracę jednostki nad sobą, samodoskonalenie) rozumieć będę: inicjowanie i realizowanie przez jednostkę zadań w celu osiągania we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez tę jednostkę standardami”.
4.Cechy procesu samokształtowania.
1.Może być aktywnością wewnętrzną (np. na drodze kontemplacji) i zewnętrzną (poprzez czyn)
2.Może być podejmowane przez osoby dojrzałe psychofizycznie, społecznie, moralnie
3.Osadzone są w całokształcie warunków społecznych, w których człowiek żyje. Bardziej sprzyjają im sytuacje trudne niż stabilizacja
4.Wiążą się z planami życiowymi człowieka. Mogą być instrumentalne, autoteliczne, społeczne i moralne
5.Aktywności tej przypisuje się różny stopień świadomości, dobrowolności, samodzielności w odniesieniu do wyboru celów samokształtowania, form i metod realizacji, kontroli wykonania powziętego planu i przyjętego programu oraz oceniania wyników
5.Fazy procesu autokreacji.
Autokreacja jest procesem składającym się z 4 faz:
1/Poznawczo - oceniająca (stwierdzenie różnic między „ja” realnym a „ja” idealnym)
2/Konceptualizacyjna (opracowanie programu zmian)
3/Realizacyjna (wdrożenie przyjętego programu)
4/Sprawdzająco - oceniająca
6.Jak współczesny indywidualizm łączy się z ideą autokreacji?
Indywidualizm sprzyja egoistycznym formom samorealizacji, spadkowi aktywności obywatelskiej i obniża więzy rodzinne.
7.Jak współczesny konsumpcjonizm łączy się z ideą autokreacji?
Przejście od społeczeń stwa produkującego do konsumpcyjnego opierało się na kilku podstawo wych przemieszczeniach:
-od kolektywu do jednostki - czynnościa indywidualną
-od kariery do portfolio - mobilne umiejętności
-od oszczędności do kredytów - karty kredytowe
-od etyki pracy do estetyki konsumpcji - przyjemności
-od nowoczesnego do ponowoczesnego ja: pragnieniom i zachciankom.
Ryzyko pseudosamo realizacji wzrasta wśród młodych, biednych i słabo wykształconych.
8.Jak skłaniać ludzi do podjęcia pracy nad sobą?
-rozwijanie mądrości życiowej
-rozwijanie idei kształtowania przez całe życie
-rozwijanie refleksyjności i krytyczności
Skłaniać ku postawom indywidualsitycznym
9.Co nazywamy trudnościami wychowawczymi?
Trudności wychowawcze to wszelkiego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne utrudniające prawidłowe zachowanie się dzieci i młodzieży. Doprowadzają one do zachowań niezgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego i do zaburzeń poprawnych układów w stosunkach społecznych.
10.Wymień najczęstsze zachowania wskazujące na trudności wychowawczych.
Zaburzenia odnoszące się do kontaktów dziecka z dorosłymi: nieposłuszeństwo, nierespektowanie poleceń i wymagań rodziców czy wychowawców; arogancki, agresywny stosunek do nich.
Trudności wychowawcze występujące w kontaktach dziecka z rówieśnikami: dokuczanie, przezywa nie, otwarta agresja w postaci bójek, nieumieję tność dostosowania się we wspólnej zabawie i pracy.
Trudności wychowawcze wiążące się ze stosunkiem dziecka do zadań i obowią zków: tzw. lenistwo szkol ne, nieodrabianie zadań, ucieczki z lekcji.
Odchylenia od prawidło wego zachowania przeja wiające się w stosunku do norm i zasad współżycia: zachowania o charakterze chuligańskim, niszczenie mienia społecznego, kradzieże.
Trudności wychowawcze przejawiające się w zachowaniach będących wyrazem zaburzonego
stosunku do siebie same go: trudności o chara kterze pośrednim - tzn. nieadekwatny stosunek do
siebie jest przyczyną różnego rodzaju zacho wań, które zwykle dopiero w dalszym etapie nabiera ją znamion trudności wychowawczych - np. bierność i lękliwość spowodowane zaniżoną samooceną, czy wybuchy agresji, spowodowane niepowodzeniem wynikają cym ze stawiania sobie zbyt wysokich wymagań przez dziecko o zawyżonej samoocenie. (T. MACIEJEWSKA
11.Trudności, jakie sprawiają dzieci o przewadze procesów pobudzania.Za L.Bandurą - Trudności sprawiane przez dzieci o przewadze procesów pobudzania: przeszkadzanie nauczycielowi i uczniom podczas lekcji, przejawiająca się zbytnia ruchliwość i brak opanowania, arogancja, zuchwałość, wyzywające, agresywne zachowanie, brak obowiązkowości, lekceważący stosunek do nauki szkolnej i szkoły w ogóle, nieprzestrzeganie zasad czystości, porządku, naruszanie cudzej własności (w klasach starszych, ale sporadycz nie również w młod szych)- uprawianie gier liczbowych, palenie papierosów, picie alkoholu, narkotyki, ucieczki z domu, wagary, trudności natury seksualnej.
12.Trudności, jakie sprawiają dzieci o przewadze procesów hamowania. Za L.Bandurą - Trudności sprawiane przez dzieci o przewadze procesów hamowania: zachowują się biernie, wykazują wyraź nie osłabioną aktywność społeczną i poznawczą, unikają nawiązywania kontaktów z innymi, dlatego okazują się niewdzięcznymi part nerami do współdziałania i współpracy, są na ogół niezadowolone, ze smut nym niezadowolo nym wyrazem twarzy, przeja wiają lęk, apatię, brak wia ry w siebie, nieuf ność do innych, zdradzają skłonno ści marzycielski, robią wrażenie dzieci o obniżo nej sprawności umysło wej. Bandura zwraca uwagę na to, że w grupie dzieci o przewadze proce sów hamowania znajdują się dzieci często fizycznie słabo rozwinięte, niskiego wzrostu, niezręczne i niezdarne.
13.Rodzinne przyczyny trudności wychowawczych
Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym:
a) warunki materialne rodziny -, niekorzystne elementy wpływające na sytuację dziecka to: bezrobocie, niskie renty i emerytury, uciążliwość pracy na zmiany, niskie wynagrodzenia, wyjazdy ojców rodziny do pracy za granicą kraju, niedożywie nie, brak wyposażenia. Te sytuacje są źródłem różno rodnych stresów rodziców. Uciążliwości i trudności w rozwiązywaniu spraw ro dzinnych, kłopoty, zmart wienia, wobec których ro dzice są często bezsilni, łatwo prowadzą do błędów w sferze porozumiewania się rodzice często złosz czą się, gniewają, krzyczą, są niecierpliwi, karzą, zabraniają, nakazują lub bagatelizują sprawy dziec ka. Często obserwuje się brak ufności, zahamowa nie i bezwzględne zmu szanie do zachowań przy jętych jako formy obowią zujące w rodzinie.
b) sytuacja życiowa dziecka w rodzinie- Syt uacja jedynaka w rodzinie jest mniej korzystna od sytuacji dziecka, które ma rodzeństwo. Jedynacy otaczani są zazwyczaj nadmiarem opieki rodzicie lskiej. Okazywana im dba łość sprawia, że często mają oni wygórowane ambicje i stają się egois tami. Tylko mądra miłość rodziców daje najlepszą gwarancję dobrego wychowania. Natomiast wychowanie zbyt toleran cyjne, jak i zbyt rygorys tyczne jest zwykle obar czone błędami wychowaw czymi wyzwalającymi i nasilającymi zaburzenia zachowania dziecka.
c) dezintegracja życia rodzinnego charakteryzuje się niskim poziomem kultury bycia na co dzień i słabą więzią społeczną między członkami rodziny. Wymownymi wskaźnikami tego są: niezgodne współżycie rodziców, ciągłe niesnaski i awantury, wybuchowe i nieopanowane zachowanie się jednego lub obojga rodziców, różnego rodzaju nałogi, w tym zwłaszcza alkoholizm ojca lub matki.
Dezintegracja taka dostar cza dziecku przeżyć i doś wiadczeń o wybitnie przyk rym skutku. W wielu przy padkach jest jawnym aktem poniżania i ponie wierania jego godności osobistej. Z reguły blokuje zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb psychospołecznych i biolo gicznych. Pozbawia go zwłaszcza ciepła uczu ciowego i tak niezbędnego w prawidłowym rozwoju społeczno-moralnym poczucia bezpieczeństwa i wspólnoty rodzinnej, czy też przysłowiowego wew nętrznego ładu i spokoju. Dezintegracja życia rodzin nego prowadzi konsekwen tnie do wewnętrznej dezin tegracji dziecka, które poz bawione więzi uczuciowej z rodziną szuka jej namias tki poza domem i to nie rzadko wśród ludzi równie nieodpowiedzialnych za wychowanie, jak jego rodzice.
d) nieprawidłowe postawy rodziców
nadmiernie wymagająca,· nadmiernie chroniąca,
unikająca· odtrącająca.
e) błędy wychowawcze rodziców: są niekonsek wentni w postępowaniu z dzieckiem, spełniają jego wszystkie życzenia i zachcianki; akceptują negatywne zachowania dziecka; brakuje im systematyczności; wykazują nadmierną pobłażliwość i rozpieszczają dziecko; brakuje szczerych rozmów z dziećmi; zajmują bierną postawę wobec przyjmowania przez dziecko negatywnych wzorów czerpanych z rodziny, grup rówieśniczych, czy mediów; błędnie nagradzają i karzą; wykazują agresję: atak słowny lub fizyczny, zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka; wygłaszają niewłaściwe opinie na temat nauczycieli w obecności dziecka, co w konsekwencji prowadzi do lekceważącego stosunku uczniów do nauczycieli
14.Szkolne przyczyny trudności wychowawczych
Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym:
a) przyczyny organiza cyjne
nadmiernie przeładowane programy nauczania,
podręczniki pisane przez fachowców, ale nie liczące się ze sposobem myślenia i uzdolnieniami uczniów, jak również ich zaintereso waniami,
dużą liczbę lekcji prowadzonych w warun kach klasowo-lekcyjnych, które nie uwzględniają w wystarczającym stopniu psychospołecznych pot rzeb dzieci i młodzieży,· zbyt liczne klasy i szkoły, które nie stanowią zwar tych społeczności, charak terystycznych dla szkół liczebnie małych,
mała liczba lekcji przezna czonych na wychowanie fizyczne.
Do przyczyn organizacyj nych M. Łobocki zalicza też wadliwy system kształ cenia nauczycieli. Często przygotowuje on do prze kazywania dzieciom wiadomości i umiejętności z określonych przedmio tów nauczania, a jedno cześnie bagatelizuje spra wy związane z rozwojem uczniów pod względem ich zainteresowań.
b) przyczyny psychologiczno - społeczne polegają najczęściej na nieznajo mości ucznia, zwłaszcza jego sytuacji życiowej i wychowawczej w środowisku rodzinnym oraz jego potrzeb, zaintere sowań i uzdolnień, a także na zaniżonym oczekiwa niu nauczycieli wobec niego, stanowiącym nierza dko bezpośredni skutek jego niedostatecznej znajomości. Mamy tu częs to do czynienia z nagmin nym i pochopnym przypi sywaniem uczniowi ety kiety ucznia trudnego, niezdolnego, leniwego itp. Ponadto do grupy przy czyn psychospołecznych zalicza się również niską pozycję społeczną ucznia w klasie, a więc jego mało znaczące miejsce w jej strukturze stosunków społecznych. To znaczy, nie cieszy się on uznaniem kolegów i koleżanek klaso wych, a przeciwnie wielu z nich wyraża wobec niego obojętny stosunek nacechowany nieraz wyraź ną niechęcią lub wrogością.,
c) przyczyny pedagogii czne, zbyt mało uwagi przywią zuje się do wyrabiania w uczniach pozytywnej motywacji uczenia się. Uczniowie są przymuszani do nau ki za pomocą sankcji, gróźb, nakazów i poleceń - towarzyszy temu przesa dny dydaktyzm i nielicze nie się z potrzebami, moty wami, uzdolnieniami i możliwościami ucznia.
autokratyczna postawa nauczyciela - karzący stosunek nauczyciela wo bec ucznia, częste sankcje, krytyka, wymyślanie, ostre zakazy wcześniej lub póź niej zniechęcają ucznia do nauki. Dydaktyzm i autokratyzm nauczyciela hamują aktywność i samo dzielność u uczniów. błędy wychowawcze - niesprawiedliwe traktowa nie uczniów, nadmierna troska o karność, nielicze nie się z ich godnością oso bistą, nierespektowanie indywidualności i upodo bań, brak zainteresowania sprawami osobistymi ucz niów, niedotrzymywanie słowa, koncentrowanie się na ich ujemnych cechach, manifestowanie swej wyższości, złego humoru itp.
przyczynami wtórnymi trudności wychowaw czych tkwiącymi w środo wisku szkolnym są: naras tające niepowodzenia uczniów w nauce, nadmierne przeciążenie pracami domowymi i drugoroczność.
zbytnie przeciążanie ucznia pracami domowymi to także jedna z ważnych przyczyn trudności wychowaw czych. Odczuwają to na sobie szczególnie ci, któ rzy są pozbawieni pozyty wnej motywacji do nauki i nie nadążają za wymaga niami szkolnymi. W zwią zku z tym coraz bardziej zaniedbują się w nauce szkolnej.
Najbardziej niebezpieczną przyczyną nieprzystoso wania społecznego jest drugoroczność, która wypacza rozwój osobowości uczniów.
15.Warunki zapobiegania trudnościom wychowawczym w szkole.
-systematyczna praca z uczniami trudnymi, ciągła ich profilaktyka i walka z trudnościami -podmiotowe traktowanie uczniów.- jego humanistyczne do nich podejście, postrzeganie każdego ucznia jako jednostki autonomicznej, liczenie się z jego godnością, okazywanie mu poszanowania i serdeczności, uwzględnianie najbardziej podstawowych jego potrzeb i udzielanie mu niezbędnej pomocy., Postulat ten wymaga spełnienia podczas wszelkich kontaktów z uczniami
-utrzymywanie karności wśród uczniów - istnieją 3 rodzaje karności: zewnętrzna (niepożądana, przejawiająca się w ślepym podporządkowaniu uczniów wymaganiom nauczycieli), wewnętrzna (zbyt mocno koncentruje uwagę uczniów na nich samych) i świadoma (najbardziej pożądana, której cechą jest rozumienie konieczności podporządkowania się ściśle określonym wymaganiom, pożądanym z punktów dobra ogólnego).
-dobra organizacja pracy i życia uczniów - istnieje potrzeba stałego dopasowywania owych procedur do możliwości uczniów, ich samopoczucia, zaangażowania emocjonalnego w sprawy klasy i szkoły, wieku, zainteresowań i zarazem potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji w życiu społecznym.
-porozumiewanie się nauczycieli i uczniów - otwartość i przejrzystość, pozwalające na ryzyko bezpośredniości i uczciwości we wzajemnych kontaktach;- wzajemna troska, kiedy to każdy wie, że jest ceniony i dostrzegany przez drugą stronę;- wzajemna zależność (będąca przeciwieństwem zależności jednostronnej);- poszanowanie odrębności, pozwalającej obu stronom na rozwój swych twórczych zamierzeń i indywidualności;- wzajemne uwzględnianie potrzeb, tak by nic nie działo się kosztem którejś ze stron
16.Wyjaśnij pojęcie kultura.
Kultura z łac. Colere-uprawa,dbać, pielęgno wać, termin wieloznaczny. Kultura to ogół wytworów ludzkich zarówno material nych jak niematerialnych: symbolicznych i ducho wych. Mogą nimi być wzory zachowania i myśle nia. Najczęściej jest rozu miana jako całokształt materialnego oraz ducho wego dorobku społe czeństw. Często jest utożsamiana z cywilizacją. Kulturę tworzy człowiek, to ogół tego co zostało stworzone przez ludzi, wszystko co ma wartość naukową, społeczną, artystyczną i techniczną należy do kultury.
17.Wyjaśnij pojęcie rozwój.
Rozwój to proces przeobrażeń, przemian, przechodzenia do stanów bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych. Związek między rozwojem człowieka i wychowaniem jest naturalny. Rozwój jest wynikiem dwóch procesów: dojrzewania i uczenia się. Celem rozwoju jest samorealizacja, czyli dążenie do robienia tego, do czego ktoś się najlepiej nadaje.
18,Na czym polega optymistyczna i pesymistyczna koncepcja znaczenia kultury dla rozwoju człowieka?
Stanowisko optymistyczne - kultura stanowi źródło pozytywnych impulsów rozwojowych (np.Kozielecki).
Pesymistyczne-kultura jest inhibitorem dla rozwoju człowieka, jest źródłem jego cierpienia i ograniczeń (np. Witkowski)
19.Wskaż wybrane zmiany kulturowe (np. z trzeciej kultury) i ich skutki pedagogiczne.
Trzecia kultura to kolejna kultura, to kultura „pomiędzy”.
1.Antropologiczna koncepcja klasyczna opracowana przez Margared Mead, wg niej badania antropologiczne stwierdziły ponad wszelką wątpliwość, że wynalazki technologiczne, przyjmując formę instytucji wprowadzają nieodwołalne zmiany charakteru kultury. Zmiany techniczne, technologiczne są istotnym czynnikiem zmiany kultury. Trzy typy kultury wg Mead: postfiguratywne (dzieci uczą się głównie od rodziców), kofiguratywne (dzieci i dorośli uczą się od swoich rówieśników); prefiguratywne (dorośli uczą się również od dzieci).
2.Koncepcja trzech fal cywilizacyjnych Alvina i Heidi Tofflerów, do opisania zachodzących zmian kulturowych wykorzystano metaforę fali: pierwsza fala - rewolucja agrarna, druga fala - rewolucja przemysłowa, trzecia fala - rewolucja antyprzemysłowa.
3.Koncepcja związana z rozwojem nauki i badań naukowych John Brockman (1996) - dzięki nowej elicie intelektualniej, która pracuje na styku nauki i nowoczesnych technologii (GRIN - genetyka, robotyka, informatyka i nanotecjnika) powstaje kultura „nowego Renesansu”
20.Scharakteryzuj pedagogiczne konsekwencje dwóch wybranych zjawisk kultury popularnej.
21.Główne założenia antropologicznej pedagogiki ogólnej.
. człowiek jest z natury dobry
.człowieczeństwo jest immanentną cechą człowieka
. dziecko rodząc się jest już człowiekiem
. aktualizm - kryterium „tu i teraz” - powinno się przywiązywać wagę do danej chwili życia dziecka
. znaczenie czynności funkcjonalnych - wszystko czemuś służy
. podmiot jest autonomii czny, niepowtarzalny - znaczenie potrzeb podmio tu - myślenie o wyjątkowo ści każdego człowieka w związku z czym nie można ujednolicić wychowania, tylko dostosować je do dziecka
. Znaczenie determinan tów biologicznych (czynniki biologiczne + etapy rozwoju).- .Odrzucenie instrumentalnego traktowania człowieka .Praktyka wychowawcza ma być adekwatna do sytuacji
. Działalność wychowawcy ma być twórcza, spontaniczna
.Nacisk na autonomię wychowania - szkoła ma być „na miarę dziecka”
.Wychowawca przyrównywany do ogrodnika - „pielęgnowanie pędu życia dziecka”
.Dyrektywą jest swoboda, a nie przymus. .Wychowanie to proces spontanicznego rozwoju
.Znaczenie sublimacji kary naturalnej rezulta tów badań nauko wych. W tworzeniu wiedzy praktycznej wiedza naukowa jest narzędziem.
22.Pedagogiczne koszty neoliberalnych reform edukacyjnych.
Neoliberalizm jest dominującą ideologią we współczesnym świecie, wywiera ogromny wpływ także na edukację. O ile wybitni ekonomiści mówią otwarcie o błędach doktryny neoliberalnej i o potrzebie wymyślenia nowej koncepcji, o tyle pedagodzy w naszym kraju (bo nie za granicą) na ogół milczą na temat .neoliberalne reformy edukacji są integralną częścią projektu niezwykłej koncentracji władzy ekonomicznej i politycznej, zmiany modelupaństwa oraz zmasowanego oddziaływania na człowieka celem urobienia go dla potrzeb światowej finansjery i gospodarki. Sami rzecznicy wprowadzanych zmian określali je mianem „rewolucji”. My nazwiemy je kontrrewolucją, regresem w stosunku do powojennego kompromisu klasowego i osiągnięć w demokratyzacji życia w ogóle, w tym demokratyzacji edukacji.
Narastająca dominacja procesów rynkowych w oświacie, podporządkowywanie edukacji regułom, które nie muszą liczyć się z człowiekiem jako osobą, tylko generują możliwości akumulowania kapitału przez korporacje czy wąskie grupy interesów,
Nie idzie więc o to, że jakiś rodzaj zewnętrznie usytuowanej „niedobrej ekonomii” robi ludziom krzywdę, lecz o fenomen takiego osadzenia człowieka w już nierozróżnialnym splocie jego zysków i strat, że zaciera się różnice między nimi, a zyskując pewne walory, nie wiadomo, kiedy i jak człowiek traci siebie, gdyż owe walory zastępują mu jego samego. Można więc mówić o zjawisku fascynująco kamuflowanej ludzkiej samodestrukcji.
Mamy zatem kolejną, niezwykle ważną rozprawę z obszaru pedagogiki krytycznej i emancypacyjnej nurtu politycznego, której treść nie pozostawi nikogo obojętnym, zgodnie zresztą z liberalną zasadą, że o wolności w edukacji stanowi m.in. możliwość formułowania pytań, poszukiwania na nie odpowiedzi i dyskutowania. Nie da się bez podejścia krytycznego uchwycić zjawisk, w które wszyscy jesteśmy niejako zaplątani - uczniowie, ich rodzice, studenci i nauczyciele, ale także szeroko rozumiane społeczeństwo.