ZAGADNIENIA NA EGZAMIN

1. Pedagogika jako swoista nauka o człowieku - definicja, etymologiczne znaczenie nazwy pedagogika ale także wyrazów pochodnych tj: pedagogia, pajdeja, pedagog itd.

PEDAGOGIKA wg:

• Śliwerskiego: to nauka o wychowaniu, kształceniu i edukacji.

• Kwiecińskiego: to nauka o szeroko rozumianych procesach edukacyjnych oraz o uwarunkowaniach dyskursu edukacyjnego.

• Okonia: to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa, a przede wszystkim młodego pokolenia, w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

• Suchodolskiego: to nauka o procesach organizacyjnych wychowania, a więc warunkach w jakich ten proces przebiega, a także metodach, formach i środkach, które są narzędziami do realizacji tego procesu.

Paidagogos- prowadzący chłopca.

Paidagogike techne- wiedza o wychowaniu wymagana od nauczyciela.

Pedagogia- zespół umiejętności wychowawczych.

Paideia- kształcenie i wychowanie na dobrach kultury.

Humanitas- ludzkość, renesansowe pojmowanie edukacji jako działań nakierowanych na wszechstronny rozwój człowieka.

Pedagog-wychowawca, nauczyciel; specjalista w dziedzinie pedagogiki; w Starożytnej Grecji i Rzymie-niewolnik, który towarzyszył dzieciom w drodze do szkoły , prywatny nauczyciel.

2. Przedmiot i zadania pedagogiki, funkcje, system pojęciowy pedagogiki: edukacja, wychowanie, samowychowanie, osobowość, kształcenie, samokształcenie, kształcenie ustawiczne, nauczanie, uczenie się

Edukacja- wg Zbigniewa Kwiecińskiego jest to ogół oddziaływań mających na celu zmienianie, formowanie i rozwijanie zdolności życiowych człowieka.

Osobowość- wg Wincentego Okonia oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających dana jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania. Jest to też wewnętrzny system regulacji umożliwiający adaptację i wewnętrzną integrację uczuć, myśli, emocji, motywacji i zachowania w określonym środowisku i w danym czasie.

Wychowanie- wg Wincentego Okonia to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na poznaniu stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

Kształcenie- wg Wincentego Okonia to system działań zmierzający do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do jego zmieniania i ukształtowanie własnej osobowości.

Uczenie się- wg Wincentego Okonia jest to proces nabywania zmian w naszym zachowaniu na drodze bezpośredniego i pośredniego poznania rzeczywistości.

Nauczanie- wg Wincentego Okonia to planowana i systematyczna praca nauczyciela z uczniem mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości, pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.

Samokształcenie- wg Wincentego Okonia to osiąganie wykształcenia przez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. Jest to poznanie świata, norm, nabycia sprawności zawodowych i ogólnych.

Samowychowanie- wg Wincentego Okonia to samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości. To aktywność w celu samo urzeczywistnienia się.

3. Pedagogika - geneza i rozwój

I STADIUM (okres działania Sofistów V-IV w. p. n. e.):

• Humaniści jako pierwsi sformułowali problem pedagogiki

• Wychowanie przez etykę, filozofię, prawo i religię.

II STADIUM (epoka wielkich filozofów greckich V-IV w. p. n. e.)

• Arystoteles, Platon, Sokrates

• Arystoteles: -ojciec teorii nauczania

-uczenie się polega na spostrzeganiu zapamiętywania umiejętności, doświadczeń i tworzenia więzi pojęciowej

-proces nauczania polega na pokazywaniu utrwalania , ćwiczeniach, przechodzeniu od rzeczy znanych do nieznanych, z zastosowaniem metod edukacyjnych i dedukcyjnych.

• Sokrates: ucieleśnienie nauczyciela-wychowawcy

III STADIUM (przyjęcie chrześcijaństwa I w. p. n. e. - chrystianizacja):

• Pojawiła się zasada równości wszystkich ludzi i nowego sposobu wartościowania każdego człowieka

• Poza cnotami wyprowadzonymi z filozofii (cnoty kardynalne) do myślenia o wychowaniu wprowadzono cnoty teologiczne: WIARA, NADZIEJA, MIŁOŚĆ.

• Drogą wychowania jest modlitwa i praktykowanie miłosierdzia, a zapewnia to wychowanie chrześcijańskie, do którego powołany jest Kościół i chrześcijańska rodzina.

• Nowa koncepcja człowieka zakłada równość ludzi wobec Boga, a więc brak uzasadnienia dla dawnych układów społecznych

• Zwrócenie uwagi na podmiotowość człowieka oraz na jego życie wewnętrzne

• Podkreślenie szczególnej wartości dzieciństwa. Jej wartością jest ukazanie pedagogiki, która realizuje się w działaniach, a nie jest wyłącznie abstrakcją.

IV STADIUM (epoka renesansu, XVII w. -humanizm- człowiek jako istota rozumna):

• Jan Amos Komeński - ojciec pedagogiki „Wielka dydaktyka”

-zwolennik naturalnych metod wychowania

-propagował pedagogikę jako wiedzę i sztukę

-uważał, że każdy człowiek ma przyrodzony rozum, w związku z tym każdemu potrzebne jest wykształcenie i wszyscy mogą nauczyć się wszystkiego

- nauczanie oparte jest na znajomości ludzkiego poznania, który cechuje współdziałanie rozumu, mony i działania

-upowszechnił idee nauczania poglądowego postulując by wychowanie rozwijało naturalną ciekawość wiata, by uczyło dostrzegania rzeczy

-w swej pedagogii i teorii nauczania naturalistycznego postulował urozmaicenie programów nauczania, doskonalenia metod nauczania i wychowania

V STUDIUM (racjonalizm oświeceniowy)

• Filozofia oświeceniowa ukształtowała się pod wpływem idei racjonalizmu, empiryzmu i antydogmatyzmu

• Kartezjusz jako przedstawiciel racjonalizmu, domagał się jasnych, wyraźnych metod we wszystkich badaniach naukowych

• Wg Johna Locke'a człowiek jest jak tabula rasa

• Immanuel Kant- dogmatyzm

• Czynniki, które wpływały na proces wyodrębniania się pedagogiki jako nauki:

-kulturalno-społeczna (rewolucja francuska)

-proces zmian ekonomicznych i politycznych (powstanie klasy robotniczej)

-tzw. Iluminizm- człowiek jest konstruktorem swego historycznego poznania

4. Emancypowanie się pedagogiki jako nauki, fazy rozwoju pedagogiki

Szczególnym momentem wzmożonej refleksji nad wychowaniem był okres oświecenia. W tym czasie zaczyna się w pedagogice szukać naturalnych metod wychowania. Proces rozwoju tożsamości autonomii pedagogiki powoduje, że pedagogika zdobywa miejsce wśród dyscyplin naukowych. Proces ten wspierany jest przez następujące czynniki: kulturowe i społeczne, zmiany ekonomiczne i polityczne, wprowadzenie do studiów uniwersyteckich- pedagogiki.

W średniowieczu panuje myślenie teologiczne, myślenie na temat wychowania ma charakter religijny, o wiedzy decyduje metafizyka.

Renesans jako epoka, w której zaczyna być niezależna wiedza, okres krytyki metafizyki i zwrócenie się ku racjonalności. Stare formy wychowania oparte na religii i teologii przeżywają kryzys, rodzą się nowe zadania i potrzeby wychowawcze społeczeństwa.

W oświeceniu następuje zerwanie z dogmatycznym myśleniem, zerwano z nienaukowym myśleniem na temat świata, zaprzeczono teorii kreacji, na rzecz teorii rewolucji. Wiedza jako środek opanowania i wyzyskiwania przyrody, badania, eksploracje, obserwacje, analizę ilościową. Pedagogika nazywana jest nauką o wychowaniu i ma miejsce wśród innych nauk.

W latach powojennych zwrócono się do wiedzy wyprowadzonej z kultury opartej na myśleniu pragmatycznym, wiedzy poszukiwano w myśli komunistycznej, uzależnienie od ideologii faszystowskiej i komunistycznej. Po II Wojnie Światowej jako okres walki o wpływy i wielkich zadań pedagogiki. W pedagogice widziano myśli polityczne. Zerwanie z filozofią europejską, zerwanie z religią, historią i kulturą. Wszystko odcina się grubą kreską na rzecz filozofii marksistowskiej. Zrywa się z pedagogiką, która krytykuje. Do przełomu lat 80. XX w. wprowadza się jednowymiarowy pogląd na rzecz upragnionych wielości (pluralizm).

5. Klasyfikowanie nauk, miejsce pedagogiki wśród innych nauk

Pedagogika współczesna dzieli się na cztery zasadnicze działy : pedagogikę praktyczną lub empiryczną, zajmującą się obserwacją, badaniem całości doświadczeniowych, pedagogikę opisową lub eksperymentalną, jako dział uogólniający doświadczenie oraz badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych, pedagogikę normatywną, która na podstawie filozofii człowieka, bada naturę człowieka, oraz wytwory jego kultury, pedagogikę teoretyczną, czyli ogólną, obejmującą całość badanego przedmiotu.
Miejsce pedagogiki jest wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych, wypada
w środku pomiędzy nimi. Możemy powiedzieć, że pedagogika należy częściowo do jednych
i drugich, ponieważ co do swego charakteru jest nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest ona nauką przyrodniczą, przede wszystkim dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa, a także zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jak pisze S. Kunowski, strona przyrodnicza. Nauki pedagogiczne można podzielić ze względu na : nauki badające fragmenty rzeczywistości wychowawczej : dydaktykę, pedagogikę społeczną, pedagogikę specjalną, nauki badające podmioty wychowania : pedeutologię, pedologię, juwentologię, andragogikę, gereontologię, nauki badające instytucje : pedagogikę przedszkolną, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, pedagogikę wojska, pedagogikę sportu, nauki badające pewne zjawiska wychowawcze, nauki badające całość wychowania, teorię pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę porównawczą. Nauki, które badają pedagogikę jako naukę: historia pedagogiki (jako wiedza
o wychowaniu), pedagogika ogólna (pojęcia), metodologia pedagogiki

Nauki współdziałające z pedagogiką

-nauki realne - higiena z naukami medycznymi, demografia, ekonomika oświaty i kształcenia

-nauki formalne - cybernetyka, praksjologia, logika

-nauki aksjologiczne - etyka, estetyka

- praksjologia - zmiany w procesie rozwoju

- antropologia - nauka o naturze człowieka

- demografia - struktura społeczeństwa, analfabetyzm, uświadomienie, że człowiek nie jest sam

- historia wychowania - ideał wychowania na przełomie wieków, skutki reform edukacyjnych

- teologia - wpływ religii, dogmatów wiary na proces wychowania; zajmuje się badaniem światopoglądów poszczególnych religii i dogmatów wiary

- filozofia - ideał człowieka, wartości etyczne; istota edukacji

- socjologia - zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa

- psychologia

6. Charakterystyka pedagogiki jako nauki

Pedagogika jest nauką o wychowaniu człowieka. Jako dyscyplina naukowa tworzy teoretyczne i metodyczne podstawy planowej działalności wychowawczej, mającej na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę ogólną i zawodową, w system wartości i przekonań niezbędnych dla funkcjonowania. Formułuje również teorię celów wychowania, uwarunkowanych historycznie i klasowo. Rozwój pedagogiki jako nauki był powolny i trudny. Doświadczenia praktyki dostarczały wprawdzie empirycznej wiedzy o procesach nauczania i wychowania, nie stwarzały jednak podstaw do teoretycznych uogólnień i naukowego opracowania norm i zasad planowego działania wychowawczego. Dopiero rozwój wiedzy o przyrodzie i społeczeństwie, lepsze i pełniejsze poznanie praw rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka pozwoliły na podjęcie prób oparcia procesów wychowawczych na bardziej ścisłych podstawach. Pod koniec XIX w. ukształtował się zasób wiedzy pedagogicznej, dyponującej aparatem naukowej analizy zagadnień wychowania: pedagogika stała się samodzielną dyscypliną naukową.

Pod wpływem ogromnego rozwoju praktyki wychowawczej rozszerzył się zakres przedmiotu zainteresowań pedagogiki. Obejmuje on obecnie nie tylko problematykę wychowania dorastających pokoleń, ale również wychowanie i kształcenie ludzi dorosłych, bo człowiek całe Zycie podlega procesowi wychowania. Przedmiotem badań pedagogiki jest nie tylko proces planowego i calowego wychowania człowieka, lecz również wpływy wychowawcze niezamierzone i żywiołowe.

7. Interdyscyplinarne podstawy nauki

W OPARCIU O PYTANIA A. COMTE`A UDOWODNIĆ, ŻE PEDAGOGIKA JEST NAUKĄ.
Angielski filozof August Comte w XIX w. w swoim dziele pt. „Kurs filozofii pozytywnej” wprowadził po raz pierwszy pojęcie „socjologia” dla określenia nauki o społeczeństwie. Comte`a nazywa się ojcem socjologii. Stworzył przy tym po raz pierwszy kryteria naukowości. Jego zdaniem, by odpowiedzieć na pytanie czy dana dziedzina wiedzy jest nauką, trzeba znaleźć odpowiedzi na 4 pytania:
1) Czy dana dyscyplina posiada własny przedmiot badań?
2) Jakie miejsce zajmuje w systemie nauk?
3) Czy posiada własny swoisty przedmiot badań?
4) Czy posiada swój warsztat metodologiczny?
Ad. 1. Posiada przedmiot badań. Pedagogika zajmuje się człowiekiem na różnych etapach jego życia i rozwoju - od urodzenia aż do śmierci; zajmuje się procesami edukacyjnymi czyli nauczaniem i wychowaniem.
Ad. 2. Jest nauką empiryczną i społeczną.
Ad. 3. Tak, posiada. Bada człowieka w aspekcie społecznym tj. bada jak jeden człowiek zmienia się pod wpływem drugiego człowieka.
Ad. 4. Tak, posiada. Do metod badań pedagogiki należą następujące metody: obserwacja pedagogiczna, eksperyment pedagogiczny, monografia pedagogiczna, analiza dokumentów i tworów ucznia.
Następcy Comte`a dodali jeszcze jedno pytanie: Czy dana dyscyplina ma swój własny system pojęć?
Odp. Tak, ma. Są to pojęcia: wychowanie, uczenie się, nauczanie, wykształcenie, osobowość, środowisko wychowawcze, kultura, czas wolny.

Diagnoza interdyscyplinarna tj. wieloaspektowa, uwzględnia zebranie informacji w następujących zakresach:
1. w zakresie społecznym - badamy środow3isko rodzinne ucznia, jego sytuację, warunki w jakich żyje, środowisko szkolne - funkcjonowanie dziecka w roli ucznia i członka zbiorowości klasowej.
2. w zakresie medycznym - badamy rozwój fizyczny dziecka, jego ogólny stan zdrowia (b. słuchu, wzroku)
3. z zakresie psychologicznym - dokonujemy oceny poziomu rozwoju funkcji intelektualnych, orientacyjnych, wychowawczych (badamy iloraz inteligencji)
4. w zakresie pedagogicznym - dokonujemy analizy poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych dziecka oraz specyfiki trudności w uczeniu się.

8. Propozycje usystematyzowania poszczególnych dyscyplin w pedagogice - formalna klasyfikacja nauk pedagogicznych (subdyscypliny)

a)Pedagogika ogólna - bada i uzasadnia związek wychowania z innymi dziedzinami rzeczywistości społecznej, z gospodarką narodową, kulturą, środowiskiem przyrodniczym, obejmuje historię wychowania i myśli pedagogicznej, dydaktykę, teorię wychowania; uzasadnia potrzebę i znaczenie badania procesu wychowania i jego uwarunkowań społecznych, kulturowych i geograficznych, jego trwałość i zmienność, różnorodność i uniwersalność; tworzy ogólnoteoretyczne podstawy dla badań pedagogicznych.

1. Pedagogika społeczna - bada warunki środowisk, w jakich przebiegają procesy wychowawczo - opiekuńcze. Uwzględnia się w tych badaniach warunki (życie) społeczne, kulturowe, przyrodnicze i biopsychiczne.

2. Pedagogika wczesnoszkolna - przedmiotem jest nauczanie i wychowanie dzieci w kilku pierwszych klasach szkoły podstawowej, w tym działalność nauczyciela - wychowawcy.

3. Pedagogika porównawcza - zajmuje się analizą i porównywaniem systemów wychowania i oświaty w różnych krajach powiązanych z ich rozwojem polityczno - ekonomicznym i społeczno - kulturowym

4. Teoria wychowania - zajmuje się problematyką celów, treści, metod i organizacji wychowania moralnego, społecznego, estetycznego, fizycznego.

5. Historia wychowania i oświaty - przedstawia historyczny rozwój teorii i praktyki edukacyjnej w danym kraju na tle przemian edukacyjnych na świecie.

6. Dydaktyka - przedmiotem jest kształcenie ludzi, wszelkie nauczanie innych i uczenie się niezależnie czy wiedzę zdobywa się w szkole, poza szkołą, czy z codziennych sytuacji życiowych. Zajmuje się badaniem działalności osób uczących się i nauczających , celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem środowisk, w których się ta działalność odbywa.

7. Pedagogika kultury - polega na przygotowaniu człowieka do uczestnictwa w świecie wartości kulturowych i rozwinięcia się na tej podstawie sił duchowych oraz do tworzenia nowych wartości.

8. Pedagogika religii - pedagogika chrześcijańska, zajmująca się teorią i praktyką wychowania religijnego/chrześcijańskiego. Badania prowadzone są nad:

- dziejami Kościoła

- bezpośrednia działalność wychowawczo - kształtująca Kościoła

- bezpośrednim wpływem Kościoła na edukację poprzez środki masowe

9. Pedagogika pracy - przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania, jej wpływ wychowawczy na jednostkę - wpływ automatyzacji produkcji na człowieka, znaczenie pracy wytwórczej na kształcenie ogólne.

10. Pedagogika specjalna - zajmuje się teorią, praktyką i wychowaniem osób z odchyleniami od normy:

• Oligofrenopedagogika - wychowanie i kształcenie dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym

• Surdopedagogika - wychowanie i kształcenie dzieci głuchych

• Tyflopedagogika - wychowanie i kształcenie dzieci z wadami wzroku/niewidomymi

• Pedagogika resocjalizacyjna - wychowanie i kształcenie młodzieży, dzieci, dorosłych niedostosowanych społecznie, wykolejonych lub zagrożonych wykolejeniem

• Defektologia - wychowanie i kształcenie dzieci moralnie zaniedbanych, trudnych, niedorozwiniętych umysłowo, ociemniałych, głuchoniemych

• Logopedia - przedmiotem jest mowa dziecka, przekazywanie i odbiór informacji słownych oraz jej strona dźwiękowa

• Rewalidacja - obejmuje teorię i praktykę oddziaływania na osoby niepełnosprawne

11. Andragogika - bada zagadnienia dotyczące młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem zainteresowań badań i uogólnień jest proces kształcenia, wychowania, samokształcenia, samowychowania dorosłych

12. Pedeutologia - przedmiotem badań są zagadnienia dotyczące nauczycieli, osobowości, dobór kandydatów (do tego zawodu), kształcenie, doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa

13. Pedagogika opiekuńcza - zajmuje się problemami opieki nad młodym pokoleniem powierzonym pieczy dorosłych osób: nauczycieli, wychowawców. Działalność opiekuńcza w instytucjach opieki całkowitej lub częściowej

14. Pedagogika przedszkolna - przedmiotem badań jest przedszkole, jako instytucja kształtująca i wychowująca dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Analizuje programy, metody, formy działalności dydaktyczno - wychowawczej przedszkola, ich związek z potrzebami psychofizycznymi dzieci, ich związek z dalszą edukacją szkolną dzieci

15. Pedagogika zdrowia - stanowi teoretyczną podstawę wychowania zdrowotnego. Głównym jej zadaniem jest wypracowanie formuły kooperacji pedagogiki z medycyną, a następnie przekładanie kategorii medycznych na kategorie pedagogiczne.

9. Nauki współdziałające z pedagogiką

Nauki biologiczne

Nauki biologiczne zajmują się podstawami życia organizmów żywych, a więc ich rozwojem, przekazywaniem życia i rozrodu, jak również aspektami uwarunkowań ich procesu wychowawczego (biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), higieną osobistą, szkolną i pracą. Wśród nauk biologicznych wyróżnia się nauki medyczne, głównie z zakresu defektologii, czyli dziedziny zajmującej się przywracaniem lub usprawnianiem osób przewlekle chorych lub chronicznie zagrożonych chorobą, oraz psychopatologii - czyli nauki zajmującej się psychicznymi zaburzeniami (chorobami psychicznymi, upośledzeniem dzieci, nadpobudliwością itp.).

Nauki psychologiczne

Wśród nauk psychologicznych wyróżnia się następujące dziedziny współpracujące z pedagogiką:

• psychologia rozwojowa; a w jej zakresie:

→ pedologia (rozwój psychiczny dzieci)

→ hebologia (rozwój psychiczny młodzieży)

→ andrologia (rozwój psychiczny dorosłych)

• psychologia ogólna (funkcjonowanie psychiki człowieka)

• psychologia wychowawcza (procesy uczenia się i zachowania dzieci i młodzieży)

Nauki socjologiczne

Główną nauką z gałęzi socjologii, która współpracuje z pedagogiką, jest socjologia wychowania. Zajmuje się ona badaniem zależności, jakie występują między wychowaniem i jego efektami oraz środowiskiem społecznym, w którym procesy te się odbywają. Na środowisko społeczne człowieka składają się zwyczaje, stosunki międzyludzkie oraz instytucje społeczne. W tym ujęciu, głównym zadanie wychowania będzie zaadaptowanie dziecka do życia w społeczeństwie, oraz przygotowanie go do pełnienia odpowiednich ról społecznych. Do nauk współpracujących z pedagogiką zaliczyć można również socjologię przemysłu, miast i wsi oraz socjologię kultury ( przede wszystkim kultury masowej).

Nauki polityczne i ekonomiczne

Znaczącą rolę w pedagogice odgrywają nauki polityczne, zajmujące się kwestiami państwa, prawa, ideologii społecznej, oraz wyznaczaniem podstaw wychowania obywatelskiego. Do nauk współpracujących należy również zaliczyć ekonomię, a głównie ekonomikę wzrostu gospodarczego oraz ekonomikę kształcenia. Przedmiotem zainteresowań ekonomiki kształcenia jest rola oświaty oraz demografia (stan liczbowy ludności, przyrost naturalny, migracje, struktura wieku, płci, struktura zawodowa, narodowościowa i wyznaniowa). Demografia pozwala lepiej zrozumieć sytuację kolejnych pokoleń.

Nauki historyczne

Wśród nauk historycznych współpracujących z pedagogiką wyróżnia się przede wszystkim historię szkolnictwa i wychowania oraz historię myśli i doktryn pedagogicznych. Historia szkolnictwa zajmuje się popularyzacją książek, rozwojem czytelnictwa i prasy, kulturą masową (kino, radio, telewizja). Przedmiotem historii wychowania jest badanie instytucji powołanych do wychowywania dzieci i młodzieży, programy kształcenia, środki i metody postępowania pedagogicznego, jak również sam zawód nauczyciela i wychowawcy. Natomiast historia myśli i doktryn pedagogicznych, to nauka zajmująca się rozwojem refleksji nad problemami wychowania w postaci idei i reform, przy uwzględnieniu polityczno - społecznego aspektu. Najważniejszym przedmiotem tej nauki jest kształtowanie się ideologii wychowawczej, ideału człowieka i teorii pedagogicznych.

Nauki filozoficzne

Filozoficzną stroną pedagogiki zajmują się następujące nauki:

• antropologia wychowawcza → przedmiotem jej zainteresowań jest teoria człowieka

• estetyka → bada i analizuje wartości estetyczne (zawarte zarówno w dziełach sztuki jak i w naturze) oraz sposób ich oddziaływania na odbiorcę i wpływ na uzdolnienia człowieka

• etyka → podstawa moralnego wychowania

10. Relacje pedagogiki z filozofią, psychologią, socjologią.

Interakcja pedagogiki z filozofią:

Pod względem metod badań a także założeń światopoglądowych i wskazań ideowych pedagogika nawiązuje bezpośrednio do filozofii. Przyczyną tej interakcji jest fakt, że filozofia pomaga pedagogice w całościowym podejściu do człowieka. Ponad to filozofia udostępnia podstawowe wskaźniki wzorca osobowości człowieka, czyli pedagogika odwołuje się do pewnych prawidłowości ludzkiego istnienia w tworzeniu zasad, praw i ustalaniu norm wychowania odpowiadających aktualnym potrzebom. Teoria wychowania czerpie dość dużo z filozofii, ponieważ to właśnie filozofia nadaje sens( określony według konkretnych zasad, za pomocą rozumu), czyli konsekwentną pod względem zarówno światopoglądowym jak i ideowym praktykę pedagogiczną, która wytycza kierunki myśli poglądów a także opinii w zakresie teorii wychowania. Nadaje treść intencjom teorii wychowania a tym samym wypełnia nią dążenia i działania pedagogiczne. Można więc stwierdzić, że jest to pewne ześrodkowanie czynności wychowawczych na ideowej pryncypialności zasad ( kierujących zachowaniem człowieka w stosunku do człowieka) oraz podejmowanie tych czynności na podstawie określonych wskaźników norm. Gdyby nie było tych zasad to teoria wychowania stałaby się pedagogicznie bezsensowna, bo nie miałaby ukierunkowania( ludzko-celowego). Szczególna rola w tym „ukierunkowywaniu” przypada filozofii materializmu dialektycznego i historycznego. Filozofia ta wykrywa ogólne, przedmiotowo-podmiotowe zasady. Poza tym w materialno- duchowej obiektywności spaja rzeczywistość świata i człowieka z działalnością wychowawczą. Rzeczywistość ta to nic innego, jak świat społeczny istnienia człowieka i jego otoczenia i to właśnie owa rzeczywistość stanowi źródło celów człowieka i w niej rozwija się wszelka działalność pedagogiczna. Filozofia materializmu dialektycznego i historycznego ukazuje, że zarówno w teorii jak i praktyce wychowanie nigdy nie było „neutralne”, ponieważ wychowujący, jak i wychowywany przynależą różne miejsca w społeczeństwie. Człowiek jako jednostka stanowiąca zarazem przedmiot i podmiot oddziaływań i działań wychowawczych, jednostka uniwersalna a przede wszystkim samo określająca się. Ideałem wychowania opartego na tej koncepcji jest jak najszerzej rozumiany humanizm. Co najważniejsze wychowywany jest równocześnie własnym wychowawcą (a nie biernym podmiotem), co czyni go odpowiedzialnym za siebie i za swoje zachowanie. Dlatego filozofia materializmu dialektycznego i historycznego staje się dla pedagogiki teoretycznym i metodologicznym źródłem zasad poznania, ale także daje podstawy etyki i wychowania moralnego, odpowiadające godności człowieka.- ,,bądź człowiekiem” Pedagogika przeobraża wychowanie w ,,czynienie człowieka człowiekiem”, czyli przystosowywanie go do życia, do jego tworzenia i korzystania z jego uroków. Natomiast drugi człon przesłania: ,,bądź człowiekiem `', czyli :”powróć do samego siebie jako do człowieka społecznego, to znaczy ludzkiego”- mowa jest tu o tym , że człowiek , który przestaje być narzędziem i środkiem staje się dla siebie i dla innych najwyższą wartością. Pedagogika w procesie wychowawczym łączy osobowościową istotę człowieka z jego społecznym istnieniem, prowadzi do zniesienia konfliktu między światem rzeczy, a nowo budowanym „światem człowieka”, konfliktu między człowiekiem ,a człowiekiem (pedagogika socjalistyczna)- człowiek jako wartość najwyższa. Należy jednak zaznaczyć, że wiele systemów filozoficznych początkowo zamykało się na człowieka, nie doceniało go. Zapominano o człowieku konkretnym, tworząc jeden model człowieka, absolutny, ponadjednostkowy i przede wszystkim ponadhistoryczny- po prostu nierzeczywisty. Dlatego sens i celowość pedagogiki jest możliwy tylko z filozofią dla , której najwyższą wartością jest człowiek, a najważniejszym zadaniem humanizowanie świata.

Interakcja pedagogiki z psychologią:

Na wstępie należy przedstawić przedmiot badań psychologii. Początkowe teorie wyjaśniania czym zajmuje się psychologia np. teoria behawioryzmu, introspekcjonizmu, czy psychoanaliza Freuda zostały wyparte przez następującą, właściwą teorię: psychologia jest to nauka o regulacji czynności ludzkich. Do głównych procesów regulacji zaliczamy: uczenie się, temperament, zdolności, osobowość. W związku z tym jeśli oddziaływanie pedagogiczne ma przynieść pożądane rezultaty to musi liczyć się z prawidłowościami psychologicznymi, a mianowicie procesem przyswajania wiedzy i formowania osobowości. Wszelkie oddziaływania pedagogiczne muszą być dostosowane , czyli posiadać zespół cech związanych z wiekiem osób na które oddziaływają. Badaniem właściwości funkcjonowania psychicznego w poszczególnych okresach życia zajmuje się psychologia rozwojowa. Istotnym faktem jest także to, że oddziaływania pedagogiczne musza różnic się w zależności od indywidualnych cech wychowanków: różnice temperamentu, zdolności, różnice w stosunkach rodzinnych, w toku kształcenia to czynniki różnicujące wpływ wychowawców na wychowanków. Wiąże się to z umiejętnością pedagoga ,rozpoznania przyczyn braku pozytywnego oddziaływania na daną jednostkę(jego indywidualne problemy, trudności). Na wychowanka oddziaływuje się za pomocą określonych technik i sposobów. Natomiast każdy z tych środków posiada własne, określone właściwości ze względu na wpływ jaki wywiera na ucznia/wychowanka. I tu zaznacza się także rola psychologii, ponieważ prowadzi badania zmierzające do wykrywania tych specyficznych właściwości technik, od których zależy wpływ na osobę kształconą np. badania nad rolą filmów i telewizji. Badania psychologiczne mają duże znaczenie dla pedagogiki należą do nich np. studia nad przekazywaniem wiadomości- teoria wiadomości. To właśnie na podstawie badań psychologicznych można doprowadzić do bardzo ważnych i istotnych udoskonaleń procesu dydaktyczno- wychowawczego. Kolejnym przykładem współpracy obu nauk jest sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia. W psychologii wprowadzono wiele technik zmierzających do obiektywizacji tych czynności. Przyczyniają się m.in. do bardziej sprawiedliwej oceny a także są łatwiejsze w użyciu, ponad to kierują pracą ucznia. Należy jednak podkreślić, że nie tylko pedagogika wykorzystuje osiągnięcia psychologii, ale dzieje się również odwrotnie- również psychologia czerpie z działalności pedagogicznej bardzo ważne doświadczenia będące podstawa do weryfikacji twierdzeń psychologicznych. Można więc stwierdzić, że obie nauki są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania.

Interakcja pedagogiki z socjologią:

Pedagogika i socjologia posiadają wspólny przedmiot badań jakim jest proces wychowania, czyli: dorastanie do zadań, ludzi konkretnych społeczeństw danych okresów historycznych. Tak wychowanie jest definiowane przez nauki pedagogiczne. Ale jednocześnie akceptowane i wykorzystywane przez socjologię, ponieważ wskazuje, że proces ten zachodzi w obrębie danej kultury, czy też cywilizacji stanowiąc uspołecznienie jednostki w wyniku uczestnictwa jej w tym życiu społecznym. W związku z tym wykształcone zostają dwa ogniwa stosunku wychowawczego: społeczeństwo wychowujące, jako podmiot wychowawczy, a także pokolenie wychowywane, jako jego przedmiot. Widoczne są płaszczyzny tego procesu, czyli płaszczyzna wpływów wychowawczych niezamierzonych oraz płaszczyzna planowanego wychowania w zinstytucjonalizowanym systemie wychowawczym. Proces wychowawczy przebiega inaczej w poszczególnych kulturach, czy społeczeństwach o rożnych ustrojach społeczno- gospodarczych; dostosowane do ustroju systemy oświatowe. Należy zaznaczyć, naukowe sprecyzowanie szerokiej definicji wychowawczej zawdzięczamy socjologii, ale nauka ta nie rezygnuje z badania wychowania zinstytucjonalizowanego, a nawet w wyniku analizy instytucji wychowawczych na tle życia społeczno- kulturowego, zwraca uwagę na uproszczony sposób badania tych instytucji przez pedagogów. Przy czym socjologia traktuje je na równi z innymi instytucjami, jako jedną ze swoich podstawowych dziedzin badawczych. Natomiast nieuzasadnione jest to, że wychowanie naturalne12 znajduje się często poza zasięgiem badań pedagogiki. Wychowanie jest istotnym elementem w życiu społeczeństwa i czynnikiem ogólnego postępu- staje się przedmiotem zainteresowania społecznego , jako całości. Wychowanie zarówno w wąskim , ja i szerokim znaczeniu jest przedmiotem badań pedagogiki jak i innych nauk z nią współdziałających, w szczególności socjologii. Należy jednak zaznaczyć różnice między obiema naukami. Pedagogika spełnia funkcje ingerencyjno-integracyjną, jako nauka prakseologiczna. Pedagogika badając proces wychowawczy ujmuje go z konieczności całościowo, we wszystkich jego aspektach- w rozwiązywaniu problemów praktycznych wykorzystuje metody badawcze i systemy wiedzy różnych nauk zajmujących się procesem wychowania. Natomiast socjologia , jako nauka opisowo- wyjaśniająca bada procesy wychowawcze w aspekcie społecznym. Analizuje je, jako zjawiska albo procesy społeczne, posługując się przy tym własnymi założeniami metodologicznymi, procedurami badawczymi i systemami wiedzy. Pojawiają się także różnice w stosunku do przedmiotu badań i chociaż jest on wspólny dla obu nauk to występują różne podejścia badawcze. Dla socjologa proces wychowawczy stanowi kategorię interesujących go zjawisk społecznych. Pedagog natomiast kierując się przesłankami prakseologicznymi ujmuje go w jego najpełniejszej strukturze- w miarę potrzeb praktyki. Różnice te spowodowane są stosowaniem w badaniach odrębnych założeń metodologicznych i systemów wiedzy.

11. Wychowanie jako konstruktywne pojęcie pedagog.

-naprawa ludzkiego świata

-wprowadzenie w życie wartościowe

-stawianie i rozwiązywanie zadań

-zmiana celowa

-aktywne uczestnictwo (partycypacja)

-kierowanie rozwojem

-towarzyszenie jednostce

12. Wielość definicji i ujęć wychowania

WYCHOWANIE:

• Okoń- świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

• Konarzewski- formułowanie, kształtowanie i zmienianie czyjejś osobowości, spowodowanie czy wyzwalanie w niej pożądanych zmian.

• Muszyński- to przygotowanie do zadań i ról życiowych, czyli zamierzona pomoc socjalizacji osoby.

• Ablewicz-to nadawanie kierunku nadrealnemu wzrostowi człowieka przez ingerowanie w jego materialność by sprzyjać wykorzystywaniu owej natury człowieka i jego moralności. Jest to więc ingerencja sprawcza z zewnątrz ale też służebna wobec naturalnych sił rozwojowych dziecka.

• Cichoń- jest zamierzonym i świadomym oddziaływaniem na człowieka współtworzących jego osobowość i indywidualność.

• Miller- jest interakcją w dialektywny związek człowieka i świata realizującą ich wzajemne stosunki poprzez współdziałanie w twórczym rozwoju społeczeństwa i jednostki.

• Ruciński- to wprowadzenie drugiej osoby w wartościowy sposób życia.

• Tischner- to praca z człowiekiem i nad człowiekiem przy jego aktywnym współudziale jako osoba, która znajduje się w stanie dojrzewania i rozwoju

• Novak- to szczególna refleksja międzyludzka, w której podmiotem i zarazem przedmiotem czynów wychowawczych jest osoba.

• Cipro- to szczególny przypadek wzajemnego kontaktu osób dzięki, któremu każda z nich powoli się zmienia.

• Charparede- (wychowanie jest życiem) to proces zależności wzajemnej między jednostką , środowiskiem fizycznym i społecznym a, którego funkcja jest najlepsza, dostosowanie jednostki do tego środowiska przez stopniowe przez stopniowe wzbogacanie jej doświadczenia.

• Dewey- to proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku.

• Sośnicki- to proces, ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka uważanego przynajmniej czasowo za nowy i zakończony.

13. Wychowanie w wąskim i szerokim znaczeniu

Szerokie i wąskie rozumienie wychowania.

a) Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Inaczej mówiąc wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem(kształtowaniem) osobowości pod względem wszystkich jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie (uczenie się) jak i wychowanie w jego węższym znaczeniu. Innymi słowy przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest ,,całość psychiki człowieka”, czyli ,,ogół procesów i właściwości psychicznych”, tj. zarówno intelektualnych (umysłowych), emocjonalnych (uczuciowych) i wolicjonalnych (chcenia) łącznie z działaniem.

b) W węższym znaczeniu przez wychowanie rozumie się przede wszystkim kształtowanie charakteru jednostki w którym- zgodnie z przekonaniem Bogdana Nawroczyńskiego- stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe, w tym przede wszystkim na cele moralne. A zatem wychowanie taki sprzyja głównie konstruktywnym przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym.

14. Wychowanie naturalne - nie mylić z naturalizmem

Wychowanie naturalne jest formą najstarszą. Zachodziło ono w rodzinach samorzutnie na skutek naturalnego udziału dzieci i młodzieży w życiu społeczności dorosłych. W okresie wspólnoty pierwotnej, niewolnictwa, a nawet początków feudalizmu w niektórych grupach społecznych wychowanie naturalne było jedynym przygotowaniem do życia.
W czasach współczesnych wychowanie naturalne występuje również. Dziecko, będąc członkiem rodziny, uczestniczy w jej życiu, obserwuje zachowanie dorosłych w różnych sytuacjach życiowych, które przejmuje i włącza w postępowanie własne, uczy się mówić, odróżniać zachowania właściwe od niewłaściwych, przyswaja sobie wiele nawyków. Wcześnie zdobyte formy zachowania w środowisku społecznym wykazują dużą trwałość - zarówno wtedy, gdy są one pozytywne jak i negatywne. Przez udział w uroczystościach rodzinnych dziecko poznaje zwyczaje, przyswaja tradycje, kulturę, uczy się nawiązywania kontaktów z rodziną, a potem z osobami obcymi. Innym źródłem wiedzy o życiu są opowiadania dorosłych, książki, audycje radiowe i telewizyjne itd. Obecnie okres wychowania w rodzinie uległ znacznemu skróceniu w związku z podjęciem pracy zawodowej przez kobiety. Zaistniała konieczność tworzenia takich instytucji, jak żłobki i przedszkola, które by to wychowanie kontynuowały. Jak z powyższych rozważań wynika, w wychowaniu naturalnym oddziałują nie tylko rodzice i inne bliskie osoby, ale także instytucje, cała rzeczywistość społeczna otaczająca dziecko i działająca na niego różnorodnymi bodźcami. W charakterze tego oddziaływania tkwi jeden zasadniczy cel, aby dziecko przystosowało się do istniejącej rzeczywistości i nauczyło się adekwatnie na nią reagować. Powolne i stopniowe wprowadzenie młodych ludzi w świat dorosłych, zachęcanie do naśladowania sposobów działania, kontrolowanego przez rodzinę, a następnie dopuszczanie do coraz większego udziału w obowiązkach i prawach dorosłych, mają zapewnić trwałe przyswojenie tradycji i obyczajów. Do wychowania naturalnego zalicza się również oddziaływanie w kręgu rówieśniczego. Wychowaniu naturalnemu podlegają nie tylko dzieci, ale również ludzie dorośli, którzy przestali być przedmiotem świadomych zabiegów wychowawczych organizowanych przez szkołę czy inne instytucje wychowawcze. Na nich z dużą siłą oddziałuje otoczenie społeczne. Uczestnictwo w procesach pracy, podejmowanie działalności społecznej, aktywny udział w życiu rodzinnym, sposób spędzania czasu wolnego - oto sytuacje kształtujące dorosłego człowieka w określony sposób.

Z innego źródła:

Najstarszą formę wychowania stanowi wychowanie naturalne, które dawnych czasach zachodziło samorzutnie poprzez udział młodych ludzi w życiu dorosłych. W czasach pierwotnych wspólnot, wychowanie naturalne stanowiło jedyne przygotowanie młodych jednostek do samodzielnego życia. należy tutaj zaznaczyć, iż wychowanie naturalne przetrwało do dzisiejszych czasów, którego idea odzwierciedla się w tym, iż dziecko jako członek rodziny jest również uczestnikiem jej życia, w którym obserwuje zachowanie osób dorosłych w przeróżnych sytuacjach życiowych. Te "podpatrzone" zachowania młody człowiek przejmuje jako własne (dzieje się to na drodze naśladownictwa). Również w toku obserwacji dziecko uczy się mówić, odróżniać dobro od zła, nabywa różne nawyki.

Te najwcześniej nabyte formy zachowania, wykazują niezwykle dużą trwałość w dalszym życiu człowieka - zarówno te pozytywne jak i o negatywnym zabarwieniu. Uczestnictwo w różnych uroczystościach rodzinnych stanowi dla dziecka źródło wiedzy na temat panujących w społeczeństwie (bądź rodzinie) zwyczajów, tradycji, kultury, przez co uczy się ono jak nawiązywać i podtrzymywać kontakty z bliskimi i dalszymi osobami. Kolejnym źródłem tej niezbędnej dla uczestnictwa w życiu społecznym wiedzy, są różnego rodzaju opowiadania, książki, telewizja, radio itd.

Obecnie, czas poświęcony na wychowywanie dzieci uległ skróceniu, czego powodem jest fakt podejmowania pracy zawodowej przez kobiety. Kolejną zmianą, stanowiącą odpowiedź na tę poprzednią, było powstanie instytucji (żłobki, przedszkola), które miały przejąć wychowawczą funkcję rodziny. W dzisiejszym procesie wychowywania młodych pokoleń czynny udział biorą więc nie tylko rodzice dziecka i jego rodzina, lecz również różnego rodzaju instytucje do tego celu powołane jak i społeczna rzeczywistość, z jaką styka się dziecko. Właśnie jednym z celów wychowania jest przystosowanie dziecka do funkcjonowania w otaczającej go rzeczywistości. Działania takie jak systematyczne wprowadzenie wychowanków w dorosły świat, zachęcanie ich do naśladowania określonych sposobów działania pod kontrolą rodziny oraz stopniowe wdrażanie do coraz pełniejszego udziału w prawach i obowiązkach osób dorosłych, prowadzą również do trwałego przyswajania przez młode pokolenie tradycji i obyczajów.

Wychowanie naturalne ma również miejsce w kręgu oddziaływań rówieśniczych, podlegają mu zarówno dzieci, młodzież, jak i osoby dorosłe, na które największy wpływ ma otoczenie społeczne. Do sytuacji, które w znaczący sposób kształtują ludzi w ich dorosłym życiu, zaliczyć można wykonywanie pracy, prowadzenie działalności społecznej, udział w życiu rodziny, różne sposoby spędzania czasu wolnego i inne.

W społeczeństwach posiadających scentralizowaną kontrolę, proces wychowania przybiera często postać zorganizowanego systemu, gdzie określone instytucje koordynują poszczególne działania edukacyjne wzajemnie się uzupełniając i wspierając. Natomiast sytuacja społeczeństw pluralistycznych, zdecentralizowanych, wygląda w ten sposób, iż wielość różnych oddziaływań wychowawczych powoduje powstawanie niespójnych, nierzadko przeciwstawnych wymagań oraz wzorów. Społeczeństwa takie wprawdzie stwarzają wiele możliwości rozwoju, jednocześnie jednak wykazują one osłabioną normatywną kontrolę społeczną.

Niespójność różnych koncepcji wychowania jest wynikiem między innymi różnego pojmowania podstawowych celów wychowania przez orientacje polityczno - społeczne. Konserwatywne ujęcie wychowania koncentruje się przede wszystkim na zapewnieniu kulturowej ciągłości i realizacji tradycyjnych wartości, które są uznawane jako uniwersalne. U podstaw wychowania konserwatywnego leży autorytet i systematyczne wdrażanie wychowanka do jego obowiązków.

W przypadku radykalnych orientacji politycznych mamy do czynienia z przypisywaniem wychowaniu roli czynnika zmian społecznych; wychowanie takie ma prowadzić do poszerzenia wolności i sprawiedliwości. Takie koncepcje wychowania przyjmowane są przez lewicowe ruchy społeczne. Z kolei liberałowie kładą nacisk na indywidualny rozwój człowieka - ich założenie głosi, iż rozwój społeczny stanowi konsekwencję działań wolnych jednostek. Zatem w tym ujęciu wychowanie pojmowane jest jako wspomaganie rozwoju indywidualnych cech oraz możliwości człowieka.

15. Związek opieki i wychowania

Najogólniej można powiedzieć, że wychowanie i opieka są pojęciami bliskoznacznymi. Zakresy te wzajemnie się uzupełniają, przenikają i wzbogacają. We wszystkich czynnościach opiekuńczych odbywa się akt wychowawczy. Wychowanie polega na pielęgnowaniu rozwoju, na uczeniu sztuki odszukiwania i wyboru wartości istniejących oraz czynienia z nich narzędzi własnego trudu, na wzbogacaniu wiedzy, na wyrabianiu sprawności w kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy. Opieka natomiast przydatna jest szczególnie tam, gdzie przejawiają się niekorzystne dla normalnego rozwoju człowieka zjawiska, jak: choroby, zaburzenia psychofizyczne, defekty organiczne, złe przyzwyczajenia, braki w sprawności i wykształceniu, samotność. Może być sprawowana zarówno wobec dzieci i młodzieży, jak i dorosłych, a więc zakres jej jest podobnie szeroki, jak i w przypadku wychowania. W wychowaniu trudno byłoby obyć się bez opieki, dzięki której zapewnia się niezbędne warunki dla prawidłowego przebiegu procesu wychowawczego. Natomiast opieka bez wychowania mogłaby przerodzić się w „dawanie” ponad miarę, a tym samym sprzyjać postawom biernego wyczekiwania oraz sankcjonować brak aktywności i samodzielności wychowanków. Bardzo trudno jest oddzielić wychowanie od opieki, zawsze bowiem zostaje troska o bezpieczeństwo osobiste dziecka, którym się w toku wychowania zajmujemy. Tak więc opiekę towarzyszącą wychowaniu traktuje się jako niezbędna część każdego pedagogicznego kontaktu i integralny składnik pedagogicznego działania. Bezpośredni związek wychowania z opieką dostrzega się bez względu na jej rodzaj, czyli niezależnie od tego czy mamy do czynienia z opieką profilaktyczną, interwencyjną i kompensacyjną lub z opieką materialną, moralną, prawną. Bliskie związki wychowania i opieki podkreśla fakt, iż działania opiekuńcze nie ograniczają się wyłącznie do wypełnienia świadczeń materialno-rzeczowych, ale też obejmują pomoc o charakterze psychiczno-emocjonalnym.

16. Dawne i nowe funkcje wychowania

. Dawne i nowe funkcje wychowania.

Nowe funkcje wychowania

• Znaczenie techniczne - przygotowanie do pracy zawodowej by móc szybciej rozwijać cywilizację techniczną

• znaczenie kulturotwórcze - rozwój uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury, polegające na tym, że przez wychowanie, kształcenie i szkoły nie tylko następuje przekazanie dorobku kultury nastepnym pokoleniom, ale osiąga swój rozwój uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury,

• znaczenie biologiczne - złe wychowanie w najwcześniejszym dzieciństwie odbija się na stanie zdrowia i powoduje nerwicę

• znaczenie psychologiczne - można ćwiczyć myślenie, rozwijać wyobraźnię, kształtować zainteresowania

• znaczenie patriotyczne - współcześnie realizowane w wojsku przez specjalnych oficerów wychowawczych

• znaczenie ekonomiczne - dla wyrabiania w społeczności zmysłu oszczędności, gospodarności

• znaczenie polityczne - przez odpowiednie wychowanie narodu można go nastawić na agresję w stosunku do innych i imperializm lub też doprowadzić do pokojowego współżycia międzynarodowego

Współcześnie wychowanie zmierza do wszechstronnego rozwoju ludzi, w czym jest niezastąpionym narzędziem i jedyną drogą.

Dawne funkcje wychowania:
-f. religijna: inicjatywa młodzieży do wierzeń magicznych, treść z „ksiąg świętych”
-f. moralna: dążyła do urabiania postaw etycznych u ludzi
-f. społeczna: szkoła miała wychowywać w duchu lojalności państwowej i zapobiegać rewolucjom

17. Cele wychowania - rodzaje, koncepcje, różne formy konstruowania

Cele wychowania - rodzaje, koncepcje, różne formy konstruowania

Geneza celów wychowania

Cele wychowania powstały z pierwotnych wartości i norm, które kształtowały życie społeczne.

Cele wychowania - to postulowane stany, które osiągamy, do których dążymy za pomocą świadomie realizowanych oddziaływań wychowawczych. To swoistego rodzaju standardy wychowawcze, zmiany.

Dwa rodzaje charakterów zmian:

• Zmiany o charakterze instrumentalno - poznawczym - umożliwiają poznanie przez wychowanków wartości, norm, postaw, zachowań

• Zmiany o charakterze emocjonalno - motywacyjnym - ukształtowanie, wywołanie, uformułowanie odpowiednich postaw, poglądów, zachowań, systemów wartości

Relacje między wartościami w imię których działamy, a celami wychowania, które realizujemy w procesie wychowania:

• Cele wychowania a wartości to pojęcia bliskoznaczne, które nie zawsze dają się rozdzielić

• Cele wychowania powinny wynikać z wartości, nie powinny być z nimi sprzeczne

• Wartości zazwyczaj wyznaczają cele wychowania, ale nie każdy cel wychowania musi być wartością w pełni aprobowaną przez wychowanka i wychowawcę

• Nie każda wartość musi być uwzględniona w celach wychowania

1. Rodzaje celów wychowania:

• W ujęciu tradycyjnym - przyjmuje zamknięty repertuar celów, do których nie można nic dodać ani nic odjąć. Cele są narzucane wychowankowi z góry. Niebezpieczeństwem jest: zbyt wiele przedstawionych celów przed wychowankiem co może prowadzić do przetrenowania jego osobowości

• W ujęciu nowszym - dobór celów wychowania zgodnie z wewnętrznymi właściwościami wychowanka. Dobór do okresu rozwojowego, wewnętrznych predyspozycji. Nie każdy cel pasuje do każdego wychowanka; uświadomienie wychowawcy, że powinien podzielić cele na I rzędne i II- go rzędne

Rodzaje celów wychowania:

1. kreatywne - do stworzenia, wywoływania, ukształtowania osobowości, zachowań, zainteresowań

2. optymalizujące - zwiększyć, wzmóc, poszerzyć wrażliwość, zaangażowanie

3. minimalizujące - osłabić, ograniczyć np.: agresję, nadmierną wrażliwość

4. korekcyjne - przekształcić, zmienić np.: postawę, przekonania

2. Kontrowersje wokół celów wychowania:

• Zbyt ogólnie postawione cele wychowania powodują dowolność interpretacji - prosperuje się uszczególnienie celów wychowania

• Zbyt szczegółowe formułowanie celów wychowania powoduje zawężenie kreatywności wychowawców

• Nikt tak naprawdę nie wie, które cele są I rzędne, a które II - go rzędne

• Z celów wychowania nie można zrezygnować

3. Ogólne prawidłowości w konstruowaniu celów wychowania:

• Cele wychowania nie mogą być sprzeczne z podstawowymi wartościami człowieka

• Powinny być zgodne z wewnętrznymi właściwościami wychowanka

• Powinny być zgodne z powszechną deklaracją Praw Człowieka, z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych, z Międzynarodową Konwencją Praw Dziecka

• Należy tylko dobrze ukierunkować rozwój człowieka, ale nie narzucać mu z góry określonych zasad

• Wychowawca powinien wspomagać rozwój wychowanka

• Dobór celów do wewnętrznych predyspozycji wychowanka

• Dla procesów wychowania nie jest obojętne jakim celom daje się pierwszeństwo

• Nie wolno przed wychowankiem stawiać zbyt wielu celów bo nastąpi przetrenowanie jego osobowości

• Ostatecznym celem wychowania powinien być zawsze człowiek jako osoba wraz z przynależnymi mu prawami

4. Cele wychowania w ujęci W. Brzezinki (koncepcje):

• wychowanie w aspekcie rozwojowym - czyli biologicznym, jest wspomaganie dzieci i młodzieży w ich rozwoju fizycznym i psychicznym. Wychowawca pełni funkcję opiekuńczą.

• wychowanie w aspekcie społecznym - próby przystosowania wychowanka do warunków i sytuacji w jakiej wypadnie mu żyć i pracować. Wychowawca daje przykład wychowankowi.

• wychowanie w aspekcie kulturowym - umożliwienie dzieciom i młodzieży przyswajanie materialnego i duchowego dorobku ludzkości. Oczekuje się, że wychowankowie posiądą wiedzę o życiu i świecie. Kładzie się nacisk na przekazanie dorobku kulturowego z pokolenia na pokolenie oraz pogłębianie ciekawości poznania świata przez wychowanków

• wychowanie w aspekcie religijnym - zakłada, że człowiek wymaga wsparcie nie tylko ze strony natury, społeczeństwa i kultury, lecz także ze strony religii. Umożliwia odpowiedzi na problemy egzystencjonalne.

5. Cele wychowania w aspekcie zachowań moralnych człowieka za M. Ossowską

• Nurt mądrości życiowej - dążenie do umacniania w wychowankach odporności psychicznej na różne niespodziewane, dokuczliwe sytuacje życiowe

• Nurt perfekcjonistyczny - dążenie do doskonałości, samodoskonalenie się. Wychowawca czuwa nad wychowankiem bo może zmienić się to w egocentryzm

• Nurt społeczny - postawa wychodzenia do innych, kształtowanie bezinteresowności, altruizm, miłość, tolerancja, odpowiedzialność, zabieganie o dobro społeczne.

18. Cechy procesu wychowania

Określenie procesu wychowania we współczesnej pedagogice jako:

• wychowanie rozumiane jako naprawa ludzkiego świata (ludzie będą mniej agresywni, będą się szanować)

• wprowadzanie w życie wartości

• stawianie i rozwiązywanie zadań

• zmiana celowa

• przez aktywne uczestnictwo

• jako kierowanie rozwojem

• jako towarzyszenie jednostce (nie wychowywać tradycyjnie)

Cechy procesu wychowania:

1. złożoność - określa cały mechanizm regulacji zachowań ludzkich. Wychowanie to nie tylko teoria, ale również praktyka. Głównym przedmiotem wychowania jest człowiek, na którego składa się indywidualna osobowość

2. intencjonalność - wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Celowość i świadomość

3. interakcyjność - zakłada interakcje pomiędzy wychowawcą w wychowankiem (współdziałanie) wychowanek jest podmiotem

4. relatywność - wiąże się z trudnościami jakie związane są z przewidywaniem skutków oddziaływań wychowawczych

5. długotrwałość - nie można wychowywać przez jeden rok. Wychowanie jest dobrem rozwojowym, które ma się spełnić w przyszłości. Wychowujemy się przez całe swoje życie

19. Charakterystyka współczesnych systemów wychowania (wych. w ujęciu świeckim i religijnym)

Wychowanie w ujęciu religijnym: Wychowanie w ujęciu świeckim:

-wychowanie chrześcijańskie -wychowanie liberalne

-wychowanie socjalistyczne

System chrześcijański wychowania

1) Założenia systemu chrześcijańskiego

Wychowanie chrześcijańskie rozwijające się w ciągu prawie 2000 lat, stało się aż do czasów nowożytnych podstawą tradycji wychowania europejskiego w ogóle, dlatego też musi być poznane na początku, aby móc zrozumieć, dlaczego jest często atakowane przez inne systemy.
a) Podstawę światopoglądową jego tworzy religia objawiona przez Jezusa Chrystusa, regulująca stosunek osobowy człowieka do Boga na podstawie wiary jako rozumnego posłuszeństwa prawdom ogłoszonym przez Boga (teizm). Wiara zaś jest ufnością i wiernością Bogu objawionemu jako dobrowolna odpowiedź człowieka na nadprzyrodzone wezwanie Boże. Prawdy objawione przez Chrystusa i przekazane przez Kolegium apostołów Kościołowi jako wybranemu Ludowi Bożemu zostały ujęte w symbol apostolski Credo („ Wierzę”), a przez teologię usystematyzowane w postaci dogmatów wiary, wśród których naczelne miejsce zajmuje nauka o istnieniu i życiu Boga Trójosobowego, który w jedności Trójcy Św. Przez Boga Ojca świat stworzył, przez Jego Syna Chrystusa świat zbawił, a przez Ducha Świętego świat uświęca. Tak z dogmatu trynitarnego wynikają dalsze dogmaty podstawowe dla wychowania chrześcijańskiego, a mianowicie: dogmat stworzenia, odkupienia i uświęcenia.
Dogmat o stworzeniu głosi, że odwiecznie istniejący Bóg („Jestem, który jestem” - Wj 3,14) swoją Wszechmocą i Wolą stworzył z nicości (ex nihilo) aniołów, świat i człowieka jako wyraz swej Mądrości, Dobroci i Miłości. Człowiek stworzony na „obraz i podobieństwo” Boże został obdarzony duszą, posiadająca rozum i wolną wolą. Jednakże pierwszy człowiek zgrzeszył nie usłuchawszy nakazu Bożego, utracił łaskę Bożą i stan nadprzyrodzonej szczęśliwości.
Dogmat o odkupieniu mówi, że Syn Boży przez Wcielenie w naturę ludzką za przyzwoleniem swej Matki, Maryi (fiat - niech się stanie ), dokonał drogą Ofiary krzyżowej odkupienia ludzkości z grzechu pierworodnego, przebłagał gniew Boży i pojednał człowieka z Bogiem, przywracając mu dziecięctwo Boże.
Dogmat o uświęceniu wreszcie wskazuje na to, że Chrystus Zmartwychwstały zesłał Ducha Św., który w Kościele jako jego Dusza działa uświęcająco przez łaskę, czyli konieczną pomoc Bożą do zbawienia udzieloną przez 7 Sakramentów św., odpowiadających potrzebom rozwojowym człowieka.
Ponieważ dramat życia ludzkiego kończy się śmiercią („A jak postanowione ludziom raz umrzeć, a potem sąd” - Hbr 9,27), toteż pozostałe dogmaty eschatologiczne o rzeczach ostatecznych: o sądzie za dobre lub złe życie, o zmartwychwstaniu ciał i życiu wiecznym w szczęściu lub w odrzuceniu od Boga stwarzają ważne motywy dla kształtowania życia i moralnego postępowania chrześcijańskiego.
Dogmat o grzechu pierworodnym uzasadnia bliżej ten cel, wskazując na istniejące rozdarcie w naturze ludzkiej, skłócenie jej namiętności, osłabienie rozumu i skłonność do złego, łaska więc Chrystusa leczy zranioną naturę człowieka, a konieczna współpraca z łaską uświęca i udoskonala człowieka jako istotę upadłą, ale odkupioną przez Chrystusa, stanowi bowiem podstawę do odrodzenia wewnętrznego (metanoia), o czym należy jeszcze dopowiedzieć w odpowiednim tematycznie miejscu.
b) Rozumowe wyjaśnienie celów religijnych wychowania chrześcijańskiego oraz procesu rozwoju człowieka pochodzą z filozofii wieczystej (philosophia perennis) arystotelewsko- tomistycznej, której podstawowe założenia już są nam znane. Współcześnie szczególne znaczenie mają właśnie zasady filozofii św. Tomasza z Akwinu (1225-1274), a nie całość jego poglądów. Uniwersalizm Tomaszowy dąży do stworzenia jednolitej syntezy prawd o rzeczywistości, niezależnie od ich pochodzenia.
Z założeń filozoficznych tomizmu najważniejsze dla wychowania w systemie chrześcijańskim są:
2) realistyczna teoria poznania i możliwości u człowieka obiektywnego i prawdziwego poznania całego świata na drodze wrażeń zmysłowych i abstrakcji umysłowej, czyli odkrywania cech istotnych dla tworzenia pojęć, co wyjaśnia proces nauczania konieczny dla rozwijania rozumu człowieka
3) odróżnienie w rzeczywistości dwu porządków: istoty rzeczy i ich istnienia, przy czym porządek istotowy, czyli esencjalny stanowi - jako pełnia natury przysługującej danej rzeczy - ideał, do którego urzeczywistnienia rzecz zdąża, natomiast porządek istnieniowy, czyli egzystencjalny tworzy stan rzeczywistego istnienia, przez które rzecz w procesie rozwojowym przechodzi aż do osiągnięcia pełni swej natury jako celu (entelechia). Podstawą tego stosunku istnienia (egzystencji) do istoty rzeczy (esencji) w tomizmie jest teza, że rzeczywistość nie jest czymś statycznym i gotowym, lecz jest dynamiczna w procesie stawania się, ponieważ każdy byt stworzony przechodzi od swojej potencji, tj. czystej możności bycia do aktu, czyli swojej realizacji. Każda forma kształtuje sobie w krótszym lub dłuższym procesie przyporządkowaną materię.
W zastosowaniu do wychowania tezy filozofii tomistycznej ujmują je dynamicznie jako proces rozwojowy coraz pełniejszego stawania się człowiekiem, aż do całkowitego rozwoju jego natury. Stąd św. Tomasz z Akwinu pierwszy określił proces wychowania jako dzieło natury, który to stan jest stanem cnoty. W tym procesie rozwoju cielesnego i postępu duchowego współdziała ze sobą 5 przyczyn:
1) przyczyna materialna, czyli podłoże cielesnoduchowe zmian samego wychowania,
2) przyczyna formalna, nadająca treść wychowawczą rozwojowi fizycznemu, umysłowemu, społecznemu, moralnemu, duchowemu,
3) przyczyna celowa wytyczająca kierunek rozwoju, wpływający z istoty natury ludzkiej,
4) przyczyna sprawcza powodująca przez działanie wychowawców stawanie się rozwoju wychowanka
5) przyczyna wzorcza, która przez stawianie przykładów dobrych i wzorów doskonałych, świętych ludzi dopomaga w naśladowaniu Chrystusa i Boga. Razem działanie wymienionych przyczyn stanowi metodologię chrześcijańską naukowego badania procesu rozwoju wychowanka od strony filozoficznej bytu człowieka.

2) Ideologia współczesnego wychowania chrześcijańskiego

Każdy współczesny system wychowania stoi przed takimi samymi problemami wychowawczymi epoki, których rozwiązanie wyczerpują:
a) ideał nowego człowieka
b) określenie jego osoby
c) moralności
d) ludzkości.
Wszystkie te idee kierownicze występują w wychowaniu katolickim w postaci Chrystocentryzmu, z którego wynikają moralizm, personalizm i humanizm chrześcijański.
a) Urobienie doskonałego chrześcijanina naśladującego Chrystusa wymaga nastawienia całej swej orientacji w działaniu wychowawczym ku Chrystusowi, co obecnie nazywane jest Chrystocentryzmem i stanowi punkt przebudowy nie tylko w katechetyce, ale we wszystkich elementach składowych religii chrześcijańskiej, jak wierzenia (dogmat), praktyki kultowe (liturgia), moralność (etyka) czy przynależność do wspólnoty Kościoła (eklezjologia). Chrystocentryzm w wychowaniu opiera się na stwierdzeniu w Ewangelii, iż „jeden jest tylko wasz Mistrz - Chrystus” (Mt 23,10), który też rzekł o sobie „Ja jestem Droga i Prawda i Życie” (J 14,6). Chrystocentryzm więc oznacza drogę chrześcijanina przez Chrystusa za pośrednictwem Jego Matki i świętych do Boga, natomiast nie może być pojmowany jako panchrystyzm występujący w protestantyzmie, który pomija pośrednictwo zbawcze Chrystusa i zamyka się w Nim jako celu.
b) Druga idea kierownicza moralizmu chrześcijańskiego w wychowaniu wynika z nauki Chrystusa, który żąda dobrych owoców życia i dobrych uczynków zasługujących na zbawienie „Nie każdy, który mi mówi: Panie, Panie, wejdzie do królestwa niebieskiego, lecz ten, kto spełnia wolę mojego Ojca, który w niebie” (Mt 7,21).
c) Trzecia idea kierownicza personalizmu jako podstawa moralności i wychowania chrześcijańskiego wywodzi się także z Ewangelii i opiera się na przykładach stosunku Chrystusa do osoby człowieka. Personalizm ten polega na podkreślaniu wielkiej godności i wartości każdego człowieka jako osoby, czyli z natury istoty rozumnej i wolnej, nie tylko dorosłego mężczyzny, ale i kobiety, dziecka, kaleki czy upośledzonego ze względu na cenę duszy ludzkiej, która przewyższa wszelkie skarby: "Bo cóż za korzyść odniesie człowiek, choćby wszystek świat pozyskał, a na swej duszy szkodę poniósł? Albo co da człowiek w zamian za swoją duszę?" (Mt 16,26). Na tej podstawie rozwinął się personalizm chrześcijański, określający człowieka jako osobę (persona).
Podstawowe prawa osoby ludzkiej jako istoty obdarzonej rozumem i wolną wolą zbiera nauka Kościoła w 6-ciu grupach:
1) prawo do życia i środków na poziomie godnym człowieka (żywność, odzież, mieszkanie, wypoczynek, opieka zdrowotna i ubezpieczenia społeczne),
2) prawo do korzystania z wartości moralnych i kulturalnych (jak szacunek, dobra opinia, wolność poszukiwania prawdy, wypowiadania poglądów, swobodna twórczość artystyczna),
3) prawo do oddawania czci Bogu prywatnie i publicznie zgodnie z wymaganiami prawego sumienia,
4) prawo do wolnego wyboru stanu i swobody życia rodzinnego wraz z wychowaniem dzieci,
5) prawa w dziedzinie gospodarczej wraz z posiadaniem na własność dóbr i środków ich wytwarzania
6) prawa obywatelskie do zrzeszania się, do migracji, udziału w życiu publicznym i do ochrony swych praw.

d) Idea humanizmu chrześcijańskiego, ściśle związana z moralizmem i personalizmem, prawami osoby ludzkiej, także bezpośrednio pochodzi od Chrystusa, który przyszedł na ziemię dla dobra ludzi, aby odkupić świat z grzechu. Albowiem "Tak [...] Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, ażeby każdy, kto w niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" (J 3,16)

Program humanizmu chrześcijańskiego stanowi realizację hasła św. Pawła "Żyjąc prawdziwie w miłości" (Ef 4,15), dlatego też dąży do stworzenia wszelkiego dobra i wybawienia ludzi do od każdego zła tak duchowego (grzechu), jak też zła fizycznego (choroby, nędzy, opuszczenia itd.). Wyrazem wymownym humanizmu była stała opieka Kościoła nad szpitalami, szkołami, sierocińcami i różnymi zakładami charytatywnymi. Humanizm chrześcijański współcześnie jest społeczną realizacją dobra i zaspokajania wszelkich potrzeb ludzkich z miłości Boga i bliźniego. Wspaniałym dokumentem humanizmu chrześcijańskiego jest Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, która włącza Kościół do pracy nad rozwiązaniem palących problemów współczesności, nie tylko problemów naruszenia godności człowieka, wspólnoty ludzkiej, małżeństwa i rodziny oraz kultury, ale także problemów życia gospodarczego, wspólnoty politycznej, pokoju i współpracy międzynarodowej.
W całości biorąc, ideologia wychowania chrześcijańskiego wprowadza w kształtowaniu i rozwijaniu ludzi ducha Chrystusowego, miłość dobra w powiązaniu ze wstrętem do zła, szacunek dla człowieka oraz apostolską aktywność wraz z czynnym miłosierdziem i współczuciem dla ludzkich potrzeb. Wychowanie takie przeobraża naturalnie egoistycznego człowieka i rozwija najlepsze strony jego istoty wewnętrznej.

System wychowania liberalnego

1. Geneza i rozwój systemu

Znacznie młodszy od chrześcijańskiego system liberalny wychowania rodzi się na przełomie XIX i XX wieku stulecia. Początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod głośną nazwą "szkoły nowej" lub "nowego wychowania".
a) Była to reakcja przeciwko dotychczasowej, przestarzałej szkole herbartowskiej XIX wieku. Podstawę szkoły starej stanowiło wyłącznie nauczanie przez podawanie masy wiadomości do wykucia na pamięć. Taki program encyklopedyzmu, zwany także materializmem dydaktycznym, wynikał z założeń atomistycznych herbartyzmu. Dusza ludzka według Herbarta składa się z atomów psychicznych wyobrażeń, które przyciągają się i kojarzą. Dzięki temu kojarzeniu (asocjacji) powstają w psychice tzw. masy apercepcyjne tych wyobrażeń zdolne do przyswajania (apercepcji) sobie nowych idei-wyobrażeń w system starych idei. Całość połączonych ze sobą mas apercepcyjnych stanowiła treść charakteru moralnego, który był celem nauczania, ale osiągalnym tylko przez zapamiętywanie szkolnych wiadomości.
Dlatego tez szkoła XIX wieku stała się szkołą książkową, program nauczania i podręcznik lub erudycja nauczyciela były jej ośrodkiem. W klasie wszystko było urządzone do słuchania. Uczniowie w rzędach ciasnych ławek siedzieli sztywno, bez ruchu, z założonymi w tył lub wyłożonymi przed sobą rękami, byli całkowicie unieruchomieni i bierni, ponieważ jedynym ich zadaniem było słuchać, co nauczyciel mówi i trwale zapamiętać. Uczenie się na pamięć niezrozumiałych treści, moc ćwiczeń, nauka przed i po południu, surowość nauczycieli-dziwaków, nieliczenie się z zainteresowaniami uczniów, nieznajomość ich psychiki - wszystko to stwarzało atmosferę udręki, opisywanej potem w pamiętnikach, prowadzącej często do samobójstw szkolnych, atmosferę nudy i cichej walki z dokuczliwymi belframi, wyrazem czego były słynne "psie figle" uczniów. Posłuszeństwo stara szkoła starała się osiągnąć zaostrzającymi się ciągle nakazami, sankcjami i karami. Uciekano się do kar fizycznych (kijem, rózgą, kozą, karcerem) lub wymyślano specjalne kary szkolne (jak przepisywanie setki razy sentencji umoralniających, klęczenie na grochu itp.), nie mówiąc już o pospolitych wyzwiskach od dardanelskich osłów, idiotów, kretynów. Zdarzali się nauczyciele sadyści, lubujący się w zadawaniu kar. Gdy tak surowo karano w szkole, w domu natomiast zachęcano do nauki przyjemnostkami (łakocie, spacer, potem kino), a nawet była prowadzona przez ojców buchalteria za odrobione dodatkowo zadania i potrącanie z należności za złe stopnie.

Wyniki takiej szkoły były ze wszech miar opłakane. Wkuwanie na pamięć prowadziło do werbalizmu, czyli znajomości jedynie słów (łac. werbum - słowo) bez zrozumienia rzeczy, nabyta zaś wiedza była nieprzydatna w życiu (np. gramatyka łacińska, metryka), brak wreszcie kształcenia woli i charakteru powodował demoralizację młodzieży w rozpowszechnionym kłamstwie szkolnym, oszustwach, hazardzie, alkoholizmie i seksualizmie. W ten sposób coraz bardziej pogłębiał się rozdział między szkołą a życiem, opinia publiczna zaczęła potępiać szkoły, poczęto szukać drogi reformy.

b) W r. 1895 psycholog amerykański John Dewey (zm. 1952) wystąpił z artykułem o wysiłku woli, wykazał, że ani rygoryzm w szkole, ani hedonizm pedagogiczny w domu (gr. hedone - przyjemność) nie pobudzają woli w sposób właściwy. Ani lęk przed karą, ani pogoń za przyjemnostkami nie są dobrymi motywami uczenia się. Nauka powinna opierać się na zainteresowaniu dziecka, ponieważ ono dopiero dopinguje wolę do największego nawet wysiłku.

Stanowisko Deweya wynikało z nowej filozofii amerykańskiej pragmatyzmu Jamesa (gr. pragma - czyny, działanie). Pragmatyzm głosił, że prawdziwe jest tylko to, co jest użyteczne i skuteczne w działaniu. Zmienił on pogląd tradycyjny na człowieka, który nie tylko jest istotą myślącą ( homo sapiens - człowiek mądry ), jak utrzymywali starożytni i chrześcijaństwo, ile istota działającą ( homo faber- człowiek rzemieślnik Bergsona). Jako istota działającą człowiek według pragmatyzmu nie poznaje umysłem prawdy o rzeczach istniejących poza nim obiektywnie, lecz subiektywnie jest twórcą prawdy przez swe skuteczne działanie. Stad też Dewey rozwinął pogląd instrumentalizmu, twierdzący, że myślenie stanowi pomocnicze narzędzie działania i gdy działanie człowieka natrafia na trudności, wówczas to w umyśle pojawia się problem, a rozwiązanie umysłowe problemu przez postawienie trafnej hipotezy roboczej pomaga w usunięciu praktycznych trudności w działaniu.
Instrumentalizm głosi więc, że nie żyjemy po to, aby myśleć, lecz przeciwnie myślimy po to, by lepiej żyć.
Dawniej ogniskiem centralnym był nauczyciel i program nauczania, a dziecko jako satelita musiało się dostosować do wymagań szkolnych, obecnie zaś centrum zawierało się w swobodnym rozwoju zainteresowań dziecka, do czego wychowawca w swej pomocy ma się przystosować. Zamiast więc szkoły biernej i pamięciowej herbartyzmu powstała nowa szkoła oparta na aktywności i samodzielności dziecka.

c) Podobne tendencje reformatorskie pojawiły się pod koniec XIX w. I na terenie Europy. W Hamburgu nauczyciele zwrócili uwagę na znaczenie samorzutnej twórczości dzieci w dziedzinie rysunku, modelowania i lepienia dla ich rozwoju. Ukształtował się z tego kierunek zwany „ wychowaniem przez sztukę” , w którym chodziło o swobodny rozwój osobowości dziecka jako przeciwwagę dla biernego nauczania innych przedmiotów szkolnych. Kierunek ten rozwinął w „szkołę pracy” znany pedagog niemiecki Georg Kerschensteiner ( zm. 1935 ).

Pracę rzemieślniczą obróbki drewna, metalu, szkła w warsztatach szkolnych uczynił on podstawą nauczania i wychowania. Nauka pracy ręcznej w zakresie robót praktycznych stała się w „szkole pracy” Kerschensteinera nowym przedmiotem nauczania po to, by uczeń zużytkowywał nabyte umiejętności przy wykonywaniu modeli i pomocy poglądowych dla wszystkich innych przedmiotów nauki dla uzmysłowienia i ilustracji wiadomości. W trakcie pracy ręcznej równocześnie uczeń rozwijał swój charakter moralny przez wyrobienie w sobie szacunku dla pracy fizycznej, ukształtowania cech sumienności, dokładności, wytrwałości. Pod wpływem Deweya Kerschensteiner wprowadził do swego systemu ideę samodzielności w ten sposób, że uczeń zaczynał pracę od samodzielnego projektu, planu i kosztorysu rzeczy, którą zamierzał wykonać, następnie samodzielnie realizował zatwierdzony projekt i wreszcie samodzielnie oceniał swoje wykonanie, wprowadzając poprawki. „Szkoła pracy” po klęsce I wojny światowej miała wychowywać Niemców na pożytecznych obywateli. Przygotowanych zawodowo do życia społecznego.

Pomysły nowatorskie „ nowego wychowania „ zaczęły się mnożyć (np. wiejskie szkoły internatowe w Anglii, Francji, Niemczech ), pojawiła się nowa nauka o dziecku, o jego rozwoju fizycznym i psychicznym (pedologia).

2. Podstawy organizacyjne i zasady systemu liberalnego

W 1921 r. W Calais utworzono Międzynarodową Ligę Nowego Wychowania pod egidą Ligi Narodów w Genewie, dokąd przeniesiono Międzynarodowe Biuro Nowego Wychowania poza twórcami systemów pedagogicznych obejmowała jako zasadniczych członków rządy państw, które deklarowały wprowadzenie w swoim kraju reformy szkoły według określonego programu. Polska świeżo po odzyskaniu niepodległości stała się członkiem Ligi Narodów. Program Międzynarodowy Ligi Nowego Wychowania wymagał, by:
1) celem wychowania było zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka,
2) poszanowanie indywidualności, aby oswobodzić wewnętrzne siły dziecka,
3) nauczania opartego na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach, objawianych w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i społecznej,
4) zaprowadzenie samoopanowania i samorządu jako postaw karności,
5) zastąpienie współzawodnictwa miedzy uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości,
6) wymagał koniecznie koedukacji jako wspólnego nauczania i wychowania obu płci, by umożliwić im wzajemne wywieranie wpływów „niezmiernie pożądanych”.
Obowiązywało tu bezwzględne odrzucenie wszelkich kar tak fizycznych, jak i psychicznych, chodziło bowiem w pierwszym rzędzie o „oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka”.
Liga Nowego Wychowania działała w duchu pacyfizmu i rozwijała się bez przeszkód do 1932 r. Organizując światowe zjazdy co dwa lata, dopiero kryzys ekonomiczny kapitalizmu i faszyzacja Europy położyła kres jej żywotności i ekspansji. Po drugiej wojnie powszechnej Liga Nowego Wychowania weszła w skład UNESCO jako jeden z członków. Równocześnie zasady przybrały pod wpływem rozwijającej się nauki ( psychologia funkcjonalna E. Claparede'a, metoda kliniczna poznawania dziecka przedszkolnego J. Piageta i inne ) nieco inny charakter, raczej pedologiczny aniżeli teozoficzny, żądają bowiem, by:
1) patrzeć właściwie na dziecko jako na istotę odrębną i bogatą (szacunek dla dziecięctwa),
2) mobilizować aktywność dziecka,
3) pobudzać i rozwijać je, a nie nauczać,
4) uwzględniać głębsze zainteresowania dziecka,
5) angażować je do pełnego życia,
6) stwarzać z klasy społeczność dziecięcą,
7) łączyć aktywność ręczną z pracą umysłową,
8) rozwijać zdolności twórcze,
9) indywidualizować według właściwej każdemu dziecku miary,
10) zastępować karność zewnętrzną wolnością wewnętrzną.
Istotą więc systemu liberalnego wychowania, jak wskazuje nazwa, wciąż pozostaje ta sama swoboda dziecka, uzasadniana teorią ekspresji i przeciwstawiana praktyce represyjnej starej szkoły, chociaż teoretycznie herbartyści (W.Rein) byli za „impresją” jako stopniowym wtłaczaniem wiadomości (łac. Imprimere- tłoczyć, naciskać) i stali daleko od późniejszego impresjonalizmu pedagogicznego zadowalającego się w swobodnej czynności ucznia wrażeniami i nastrojami jak w wychowaniu estetycznym (F. Gansberg, zm. 1950;a autorytetem ujęto jako postęp wychowawczy w r. 1925 na terenie Ameryki następująco:
- rozwijanie dziecka od wewnątrz - a nie formowanie go od zewnątrz,
- zaspakajanie potrzeb i zainteresowań dziecka dla obecnego życia - a nie przygotowywanie go do życia dorosłych w przyszłości,
- umożliwienie spontanicznego wyrażania siebie - a nie przekazywanie dotychczasowego dorobku kultury,
- angażowanie się dziecka w czynnościach spontanicznych - a nie zmuszanie do metodycznego opanowania nauki,
- rozwijanie własnego doświadczenia dziecka - a nie przyswajanie podawanego mu materiału,
- budzenie niezadowolenia z istniejącego porządku społecznego - a nie przystosowywanie dziecka do niego,
- dyscyplinowanie dzieci przez pozwalanie na działanie tego, co im się podoba - a nie narzucanie karności zewnętrznej.
Tak więc pomimo pewnej ewolucji widocznej w orientacji światopoglądowej od teozofii poprzez pedologię do teorii twórczej ekspresji, zasadą naczelną pozostaje idea wolności dziecka, którą trzeba bliżej wyjaśnić.

3. Ideologia systemu liberalnego wychowania

Stwierdziłam, iż istotą systemu liberalnego jest zastosowanie idei wolności w dziedzinie nauczania i wychowania. Idea wolności, przyniesiona w kulturze europejskiej przez chrześcijaństwo pierwotne, została wyizolowana i oderwana od swej pełni duchowej, a zastosowana częściowo najpierw do wolności religijnej, niezależnej od władzy nauczającej Kościoła, co w XVI w. Wyraziło się w reformacji protestanckiej, głoszącej wolność rozumienia Pisma św. Jak się komu podoba, a zakończyło się zasadą podporządkowania religii władzy państwowej według hasła: cuius regio, eius religio oraz przymusem wyznaniowych poddanych.
a) Moralizm idealistyczny, czyli pojmowanie moralności w liberalizmie wywodzi się z założenia Rousseau'a, że człowiek jest z natury dobry, a więc postępuje moralnie tylko wtedy, gdy żyje zgodnie ze swymi popędami. W końcu XIX stulecia psychoanaliza Z. Freuda (zm. 1939) stała się naukową podbudową moralności liberalnej. Lekarz austriacki, Zygmunt Freud na podstawie obserwacji osób nerwowych doszedł do przekonania, iż popęd seksualny (libido) stanowi jedyne źródło życia psychicznego i kieruje postępowaniem człowieka. Moralizm liberalny przeto i mało skuteczna teoria sublimacji wymagają dalszych wyjaśnień, dotyczących warunków dobrego rozwoju osobowości, czym zajęła się idea personalizmu.
b) Personalizm w systemie liberalnym wychowania nosi nazwę krytycznego, nadaną mu przez twórcę, niemieckiego psychologa i pedagoga, Williama Sterna (zm. 1938). Stern chciał się odciąć od tradycyjnego pojmowania osoby, jakie miało chrześcijaństwo. W tym celu przeciwstawił dwa pojęcia: rzeczy i osoby. Rzecz każda jest sumą części składowych (np. stół), osoba zaś także składa się z części (np. człowiek), ale jest ich jednością i całością. Osoba to unitas multiplex, czyli jedność wielości (wielojednia), która wyraża się na zewnątrz w postaci celowego dążenia, pochodzącego od wewnątrz tej całości. Przy tym według Sterna jedność w osobie nie jest substancją jednoczącą, czy duszą, lecz jest „neutralna psychofizycznie”, to znaczy, nie ma charakteru ani fizycznego, ani psychicznego, a tworzy całość w sensie logicznym.
c) Humanizm w systemie liberalnym także nosi na sobie piętno idealizmu i występuje jako humanizm naukowy i technokratyczny. Początki tego humanizmu sięgają okresu międzywojennego, kiedy to znana nam Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania wystąpiła z ideą powrotu do humanizmu europejskiego jako idei pacyfistycznej i broniącej wartości nauki, sztuki i kultury przed narastającym faszyzmem i jego barbarzyństwem.

SYSTEM SOCJALISTYCZNY WYCHOWANIA

1. Geneza i rozwój systemu

Ruch robotniczy w drugiej połowie XIX wieku rozwinął prace oświatowe dla podniesienia poziomu kultury mas robotników oraz dla przygotowania przywódców partyjnych. Początek tego rodzaju dążeń wystąpił w Anglii, gdzie w 1836 r. Powstał nowy typ uniwersytetu w postaci zjednoczonego Uniwersytetu Londyńskiego o celach oświatowo-społecznych, który pierwszy umożliwiał uzyskiwanie stopni naukowych poza przygotowaniem w uczelni. Tak właśnie Ruskin College było kolegium przygotowującym robotników ze związków zawodowych do egzaminów.
Najbardziej posunął naprzód rozwój systemu wychowania socjalistycznego twórca rewolucji Włodzimierz I. Lenin, który nie tylko opracował program oświaty w 1903 r. (bezpłatna nauka w języku ojczystym, rozdział cerkwi od państwa i szkoły, obowiązkowe wykształcenie wszystkich dzieci obojga płci do lat 16, stypendia państwowe dla uczniów, zakaz pracy do lat 16, zorganizowanie żłobków przyfabrycznych itp.), ale nakreślił podstawy systemu wychowawczego na III Zjeździe Związku Młodzieży Komunistycznej 9Komsomoł) z 1920 r.
W celu zbudowania nowego społeczeństwa komunistycznego cała młodzież związkowa dostała wytyczone następujące zadania:
1. uczyć się komunizmu nie z broszurek, lecz w praktyce życiowej przez realizację zadań partyjnych, jak zwalczanie analfabetyzmu, uprawa ogródków, dbałość o higienę osiedli itp.,
2. odrzucić wszystko to ze szkoły, co było klasowe i służyło interesom burżuazji
3. uczyć się, by przyswoić wszystko to, co nagromadziła wiedza ludzka
4. tworzyć kulturę proletariacką jako dalsze rozwinięcie zasobów wiedzy, które ludzkość wytworzyła,
5. krytycznie opanować wiedzę tak, by wzbogacić umysł, a nie pamięć znajomością wszystkich faktów, które są potrzebne dla wykształcenia człowieka,
6. stosować zdobytą wiedzę w pracy nad rozwijaniem przemysłu i rolnictwa na nowoczesnej podstawie technicznej, w oparciu o naukę, technikę i elektryczność,
7. wychowywać na komunistów, których moralność jest podporządkowana interesom walki klasowej,
8. wiązać swoje wykształcenie, naukę i wychowanie ze wspólna pracą proletariatu.
Podstawę naukową tego stanu rzeczy tworzyły dwie teorie pedagogiczne. Pierwsza z nich tzw. teoria obumierania szkoły W. N. Szulgina głosiła, że w trakcie rozwoju społeczeństwa bezklasowego szkoła jako narzędzie ucisku kapitalistycznego będzie znikała aż obumrze całkowicie, wychowanie natomiast będzie polegało na uczestnictwie w życiu społecznym, produkcyjnym i kulturalnym. Druga zaś teoria „szkoła pracy produkcyjnej” Pawła Błońskiego wskazywała, że nauczanie i wychowanie najlepiej realizuje się w praktyce lub na roli przy bezpośredniej pracy produkcyjnej.
Ostatecznie więc zostały zrealizowane podstawowe zasady systemu wychowawczego:
1. komunistyczna partyjność w nauce, kulturze, wychowaniu i moralności,
2. zasada powiązania szkoły i wychowania z ideologią naukowego poglądu na świat (marksizmu-leninizmu),
3. zasada powiązania teorii z praktyką na drodze wychowania przez pracę społecznie użyteczną,
4. zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw (Makarenko),
5. zasada wszechstronnego rozwoju ucznia zgodnie z jego indywidualnymi cechami właściwościami wieku rozwojowego.

2. Założenia systemu wychowania socjalistycznego

Dla zrozumienia systemu wychowawczego socjalizmu największe znaczenie posiada filozofia materializmu dialektycznego i historycznego, składająca się z trzech części: materializmu, dialektyki i teorii rozwoju społeczeństwa. Części te są ściśle związane w system, dlatego nie wolno ich rozdzielać. Pomimo rozwinięcia i pogłębienia problemów rozwiązanie pozostaje zgodne z rdzeniem filozofii materializmu dialektycznego i historycznego, które w skrócie należy przypomnieć.
a) Materializm filozoficzny zakłada, że istnieje tylko odwieczna materia, będąca w nieustannym ruchu, na skutek czego stale się rozwija w coraz subtelniejsze stany materialne aż do świadomości i duchowości człowieka. Zjawiska duchowe więc istnieją, ale są materialne, ponieważ wiążą się z funkcjonalnymi stanami najwyżej zorganizowanej materii mózgowej w wyższych ośrodkach systemu nerwowego. Przeto warunki prawdy w poznaniu stanowią:
1) związek myślenia z działalnością praktyczną, gdyż w przeciwnym razie odbicie w świadomości staje się abstraktem oderwanym od praktyki, która jest nie tylko źródłem poznania, ale i kryterium, miernikiem jego prawdziwości,
2) łączność człowieka poznającego z innymi ludźmi prawidłowo odbijającymi rzeczywistość, czyli łączność z klasą pracującą i jej celami rewolucyjnymi, w przeciwnym bowiem wypadku myślenie pozostające w służbie klasy kapitalistycznej ulega deformacji, złudzeniom i mistyfikacji.
Tak więc materializm marksistowski ma swą odrębną teorię poznania, która wytycza drogi myślenia, nauce i nauczani, a równocześnie się sama pogłębia.
b) Dialektyka zaś tworzy w materializmie marksistowskim metodę obiektywnego poznania przyrody bez wszelkich dodatków interpretacyjnych i klasowej mistyfikacji. Opiera się ona o cztery prawa:
1) prawo wszechzwiązku zjawisk i jedności przyrody głosi, że cała natura i kosmos, składają się z tych samych pierwiastków chemicznych, w tej samej materii, w związku z czym wszystkie zjawiska jako materialne wiążą się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają. Stąd badając zjawiska wychowania, trzeba brać pod uwagę wpływ kultury, ustroju społecznego, gospodarki, ich powiązania i oddziaływania na psychikę wychowywanego człowieka ,
2) prawo ruchu i zmian stwierdza stwierdza, że wszystkie zjawiska są w ciągłym, różnopostaciowym ruchu i podlegają zmianom. Wszystko więc przechodzi z jednych stanów w drugie, przez to ulega rozwojowi lub rozkładowi i śmierci.
3) Prawo przechodzenia ilości w jakość w sposób skokowy wyjaśnia dokładniej proces rozwoju, który od drobnych zmian ilościowych, w sposób nagły, skokowo zmienia swój charakter w zjawiska nowej jakości.
4) Prawo jedności i walki przeciwieństw wreszcie tłumaczy proces rozwoju tym, ze tkwiące u podstaw każdego zjawiska przeciwieństwa zwalczają się, tworząc motor rozwoju, przebiegającego przez tezę, antytezę, syntezę i odnawiającego się dalej na coraz wyższym poziomie.
c) Materializm historyczny stanowi teorię rozwoju społeczeństwa ludzkiego, zbudowaną na podstawie materializmu filozoficznego i dialektyki. Zasada podstawowa materializmu historycznego głosi, że „byt społeczny określa świadomość”, czyli treści świadomości, nazywane tu „nadbudowa ideologiczną”, zależne są od bytu społecznego, tzn. sytuacji społeczno-ekonomicznej jednostek, jak też całej klasy, co w terminologii ściślejszej nazywa się „bazą ekonomiczną”.

3. Ideologia systemu wychowania socjalistycznego

Z założeń światopoglądowych i filozoficznych płyną, jak wiemy, określone idee, które w zetknięciu z potrzebami wychowania przybierają postać kierowniczych idei pedagogicznych, dostosowanych do problemów epoki i społeczeństwa. Z analizy sytuacji wychowawczej po II wojnie światowej wiemy, ze pomijając naczelną sprawę modelu „nowego człowieka” na czoło wysunęły się trzy palące sprawy formułujące tego nowego człowieka, a mianowicie:
1) konieczność wychowania moralnego dla odnowy moralności publicznej (idea moralizmu),
2) poszanowanie osoby ludzkiej (idea personalizmu),
3) realizacja właściwych ludzkich stosunków (idea humanizmu)
Także w systemie wychowania socjalistycznego pomimo początkowych oporów i trudności pryncypialnych rozwój dziejowy musiał doprowadzić do procesów wyrównawczych, które wprowadziły powszechnie występujące problemy wychowania i skłoniły do szukania rozwiązań problemu moralności, osoby człowieka i stosunków międzyludzkich w myśl założeń światopoglądowych marksizmu-leninizmu.
a) Moralizm socjalistyczny kształtował się od wystąpienia Marksa i Engelsa w Manifeście komunistycznym, w którym jego twórcy, atakując moralność mieszczańską, równocześnie bronili się przed zarzutem amoralności. W praktyce zaś ruchów robotniczych zaczęły tworzyć się nowe, obowiązujące normy moralne postępowania jak solidarność, wzajemna pomoc i współpraca, wierność towarzyszom itp.
b) „Personalizm” socjalistyczny jako rozwinięta teoria jeszcze nie istnieje, chociaż treść związana z godnością człowieka jako osoby występuje pod nazwą „antropologii filozoficznej” , a pojęcie „osobowości” człowieka zostało już wprowadzone. Uczynił to pierwszy francuski filozof-marksista Roger Garaudy .
Ideologia marksizmu omija termin „personalizm”, który gwałtownie krytykuje za chrześcijańskie ujęcie osobowości w tomizmie, w encyklikach społecznych, w filozofii J. Martaina, E. Gilsona i E. Mouniera oraz za uświęcanie rzeczywistości ziemskiej u P. Teilharda de Chardin, przeciwstawiając się także strukturalizmowi i egzystencjalizmowi. Przeciwnie wysuwa własną materialistyczną koncepcję osobowości dynamicznej, w której „dialektyczny stosunek między światem osobowym a społecznością” postuluje, by w społeczeństwie przyszłości „dążenie do wszechstronnego rozwoju osobowości zharmonizowane byłoby z uspołecznieniem postaw jednostek, z zakorzenieniem ich w życiu autentycznej wspólnoty”. W związku z tym prof. Suchodolski głosi, że historycznie wytworzyły się trzy nurty w pedagogice, a to jako
1) pedagogika kształcenia osobowości, która od antyku poprzez chrześcijaństwo, humanizm renesansu, naturalizm i idealizm XIX w. Aż do psychoanalizy i egzystencjalizmu odpowiadała na pytanie, jakim ma być człowiek,
2) pedagogika przygotowania do życia społecznego starożytności, feudalizmu, demokracji lub nacjonalizmu, wskazująca co ma robić człowiek w swej rzeczywistości i świecie
3) pedagogika kształtowania systemu powszechnego w naszym wieku, która obejmuje całe życie ludzkie i szybko rozwija organizacje i planową instytucjonalizację wychowania.
c) Idea humanizmu socjalistycznego staje się przeto ideą naczelną całego systemu wychowania, ponieważ tworzy tu najwyższą normę moralności, regulującą stosunek do najbliższego otoczenia, stanowi drogę wychowania osobowości i charakteru człowieka socjalizmu, wreszcie jest regulatorem stosunków międzyludzkich.
Humanizm socjalistyczny zyskał charakter społeczny, kolektywistycznie zwracał się do mas ludowych, w prawie zaś wszystkich do nauki zapewnił wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży w 5 dziedzinach jako:
1) wychowanie umysłowe (danie podstaw wiedzy, rozwijanie myślenia i wykształcenie światopoglądu naukowego),
2) kształcenie politechniczne (znajomość podstaw produkcji i opanowanie narzędzi) ,
3) wychowanie moralne (wyrabianie cech charakteru takich, jak patriotyzm z internacjonalizmem, kolektywizm, socjalistyczny stosunek do obowiązku pracy i własności społecznej, świadoma dyscyplina pracy, siła woli, inicjatywa, odwaga),
4) wychowanie fizyczne (zdrowie i tężyzna dla wydajności pracy i obrony państwa),
5) wychowanie estetyczne (przetwarzanie świadomości w oparciu o dzieła sztuki, literatury pięknej i filmu).
Wychowanie takie ma przebudować naturę człowieka, ukształtowaną przez ustrój kapitalistyczny jako istoty egoistycznej, wyzyskującej innych, leniwej.
Rozszerzyły się zadania z zakresu wychowania komunistycznej świadomości przez:
a) kształtowanie naukowego światopoglądu ,
b) wychowanie przez pracę,
c) utwierdzenie komunistycznej moralności,
d) rozwój proletariackiego internacjonalizmu i socjalistycznego patriotyzmu,
e) wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości,
f) przezwyciężenie przeżytków kapitalistycznych w świadomości i postępowaniu ludzi,
g) demaskowanie burżuazyjnej ideologii.
Najbardziej rozwinięto kodeks moralny budowniczego komunizmu, zawierający następujące zasady moralności:
- oddanie sprawie komunizmu, miłość do socjalistycznej Ojczyzny, do krajów socjalizmu;
- rzetelna praca dla dobra społeczeństwa: kto nie pracuje, ten nie je;
- troska każdego o zachowanie i pomnożenie społecznego dorobku;
- wysoka świadomość społecznej powinności, nieprzejednanie wobec naruszania społecznych interesów;
- kolektywizm i obywatelska pomoc wzajemna: jeden za wszystkich, wszyscy za jednego;
- humanitarne stosunki i wzajemny szacunek między ludźmi: człowiek człowiekowi - przyjaciel, towarzysz i brat;
- uczciwość i szczerość, czystość moralna, prostota i skromność w życiu społecznym i osobistym;
- wzajemny szacunek w rodzinie, troska o wychowanie dzieci;
- nieprzejednany stosunek do niesprawiedliwości, pasożytnictwa, nieuczciwości, karierowiczostwa;
- przyjaźń i braterstwo wszystkich narodów ZSRR, nieprzejednanie dla narodowościowej i rasowej wrogości;
- nieprzejednany stosunek do wrogów komunizmu, sprawy pokoju i wolności narodów;
- braterska solidarność z pracującymi, ze wszystkimi narodami.
Tak więc i w socjalizmie humanizm techniczny i naukowy nazywany scientystycznym, bierze górę nad humanizmem czystej psychologii czy antropologii, obiecując na przyszłość zlikwidowanie wszelkiego zła i obumarcie złych mocy w człowieku. Jednakże w nowych warunkach cywilizacji technicznej mimo trudności i pokusy żaden z systemów wychowania nie może zaniedbać sprawy wszechstronnego rozwoju człowieka i procesu jego wychowania, aby zdobycze cywilizacji nie obróciły się przeciwko ludzkości, której wciąż grozi zagłada nuklearna. Przejdziemy więc do nauki o procesie rozwoju wychowawczego człowieka jako ważnego elementu każdego humanizmu.

20. Szkoła tradycyjna Herbarta - cechy, założenia, ogólnie omówić.

Pierwszy naukowy system pedagogiczny Jana Fryderyka Herbarta, model szkoły tradycyjnej

Charakter szkoły herbartowskiej:

- stopnie formalne:

• Jasność - rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części - powolne podążanie na przód; klarowne przedstawienie tematu

• Kojarzenie (asocjacja) - czynności wiązania nowego materiału z przyswojonym wcześniej

• System - uwydatnianie głównych myśli (uporządkowanie nowych wiadomości) zebranie i połączenie ich

• Metoda - wykonywanie zadań i prac mających na celu wykazanie, że uczeń pojął główną myśl

- główne cechy systemu szkoły tradycyjnej:

• Wiedza szkoły miała charakter statyczny. Zasadą programu szkolnego było, aby zawierał to, co było już nauce ustalone, trwałe, prawie niezmienne, co przetrwało próbę czasu. Dlatego też kult przedmiotów starożytnych, a więc martwych. Wiedza współczesna, nowa i bieżąca, która się dopiero tworzy i narasta wśród aktualnych badań i dyskusji, nowe prądy w nauce nie miały wstępu do programów szkolnych

• Intelektualizm - cały nacisk położony jest na procesy intelektualne, a troska o wychowanie pozostawiona jest na uboczu. Pielęgnacja winna być stosowana przede wszystkim w środowisku domowym, główne zadania wychowawcze przypadają rodzinie i najbliższemu otoczeniu ucznia oraz Kościołowi

• Humanistyczne treści nauczania - materiał nauczania czerpany jest zwłaszcza z nauk humanistycznych, a w szczególności z dziedziny klasycyzmu łacińskiego i greckiego. Natomiast nauki matematyczno - przyrodnicze, jako już dalsze od tych idei, w systemie tym były na uboczu

• Brak indywidualizmu ucznia w procesie nauczania - szkoła tradycyjna dążyła do urabiania wszystkich według jednego ogólnego wzoru. Ta jednakowość urabiania wzorowała się na wychowaniu wojskowym. Ponieważ drugi środek wychowania - pielęgnacja był realizowany w domu - dla szkół pozostał tylko pierwszy - karność. Mimo, że kary miały być tylko wyjątkowym środkiem wychowania, stały się one głównym

• Konserwatyzm i dogmatyzm w sposobie myślenia - niezmienne programy i podręczniki, zawsze ten sam sposób prowadzenia lekcji według stopni formalnych, wielka troska o pamięciowe opanowanie wiadomości w ustalonych sformułowaniach, jednostajny tryb życia szkolnego - wszystko to ograniczało samodzielność i krytycyzm uczniów

• Autorytet podręcznika i nauczyciela był bezwzględny. Odstępstwa od sformułowań treści nauczania były niedozwolone

- karność - powinno być środkiem ostrego nacisku na postępowanie ucznia. Jest celem do uzyskania porządku, który został zakłócony. Działanie ich winno być chwilowe i jedynie doraźne.

- pielęgnowanie - to środki wychowawcze wyrażające się w spokojnych i łagodnych sytuacjach, które zmierzają do powolnego, ale trwałego kształtowania charakteru ucznia. Prowadzenie od najwcześniejszego dzieciństwa, organizowanie czasu wolnego - czas wolny prowadzi do demoralizacji

- idee moralne (miały stanowić ideał osobowości i cel życia)

• Idea wewnętrznej wolności duchowej - uznawanie zgodności naszej woli z naszymi przekonaniami;

• Idea doskonałości - która wyraża się w silnej, mocnej woli; podniesienie swojej kultury ciała i duszy oraz uświadomienie sobie ich wartości

• Idea życzliwości - zgodność naszej woli z wolą innych. Okazywać dobroć innym ludziom

• Idea słuszności - łamanie praw prowadzi do przykrości i krzywdy innych dlatego wymaga zadośćuczynienia, lub nagrody za okazane dobrodziejstwo

• Idea prawa - niezgodność woli, która rodzi walkę, spory może być usunięta na zasadzie uznawania prawa i postępowania według niego

- do realizacji idei służą następujące środki:

• Kierowanie dziećmi od najmłodszych lat, stałe zatrudnianie dzieci do określonych czynności, organizowanie dla niech różnego rodzaju zajęć

• Karność jako konieczny element do wykształcenia ideału osobowościowego

• Nauczanie wychowujące jako rozwój wiedzy wraz z rozwojem uczuć woli

- nauczanie jest przedmiotem dydaktyki, w której według herbartystów główne miejsca zajmują dwa problemy: problem zainteresowania i problem budowy lekcji

Problem zainteresowania - pojęcie to spełniało zupełnie inną funkcję niż powszechnie przyjmowano, bowiem zainteresowanie nie ma być motywem uczenia się lecz jego rezultatem „uczenie ma do tego służyć aby z niego powstało zainteresowanie”

Problem budowy lekcji - lekcja zbudowana jest z stopni formalnych

- najwyższym celem nauczania jest kształcenie u ludzi silnych moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swym postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości człowieka i zasadniczy cel życia człowieka

- wychowanie jest urabianiem psychiki według wyznaczonego wzoru czy modelu. Wzór ten wskazuje jakim winien być człowiek jako dorosły, a stąd wychowanie jest przygotowaniem do życia ludzi dorosłych

- przedmiotowe traktowanie wychowanka

- wychowanie moralne

- bezwzględny autorytet podręcznika i nauczyciela

- nauka pamięciowa

- uczeń bierny, podporządkowany nauczycielowi

- brak indywidualizmu - każdy ma wiedzieć to samo i tak samo się zachowywać

- encyklopedyzm - nacisk na materiał encyklopedyczny

- nacisk na przedmioty humanistyczne

- przewaga wiedzy naukowej nad praktyczną

- surowa i narzucona dyscyplina

- system kar i nagród

- rywalizacja

- zajęcia tylko na terenie szkoły

- brak samodzielności

- konserwatyzm w sposobie myślenia

- system ocen tradycyjny

21. Opozycja wobec Herbartyzmu - przyczyny, analiza podstawowych pojęć - pragmatyzm, progresywizm, pajdocentryzm, naturalizm pedag., wychowanie liberalne.. [przedstawiciele!]

Zarzuty kształcenia:

• Przemiany ekonomiczne i społeczne związane z rozwojem kapitalistycznym gosp.

• Rozwój demokracji

• Formalizm dydaktyczny i wychowawczy

• Nadmierna dominacja nauczyciela

• Oderwanie od życia

• Przedmiotowe traktowanie ucznia

• Werbalizm

• Encyklopedyzm

• Jednostronność

• Przyzwolenie dla kar cielesnych

PRAGMATYZM- filoz. jeden z relatywistycznych kierunków teorii poznania (USA, koniec XIX w.), odmiana utylitaryzmu, głosząca, że prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością, i że prawdziwe są tylko te myśli, które się sprawdzają przez swe skutki praktyczne. // filozofia człowieka pracującego, aktywnego.

PROGRESYWIZM-eksperymentalizm, nowe wychowanie), prąd pedagogiczny szeroko rozpowszechniony w pedagogice amerykańskiej w I poł. XX w., zakładający postęp w wychowaniu w oparciu o psychologizm pedagogiczny. Progresywiści kładli nacisk na konieczność dostosowania oddziaływań wychowawczych do rozwoju psychicznego dziecka i jego indywidualnych zainteresowań, postulowali swobodny rozwój jednostki i wyzwolenie inicjatywy ucznia w procesie nauczania. Progresywizm pedagogiczny został zapoczątkowany przez J. Deweya i przedstawiony w wielu jego opracowaniach. Do przedstawicieli progresywizmu pedagogicznego zalicza się ponadto W.H. Kilpatricka, O. Decroly'ego, C. Washburne'a, A. Sickingera, C. Freineta. Progresywizm był krytykowany za przesadne liczenie się z potrzebami uczniów, lekceważenie wykształcenia opartego na systematycznej wiedzy, a także hołdowanie zasadzie doraźnego przystosowania się do aktualnych warunków życia. Opozycyjny do progresywizmu nurt w pedagogice amerykańskiej nosi nazwę esencjalizmu.

PAJDOCENTRYZM- kierunek pedagogiczny, zgodnie z którym dziecku przyznaje się centralną pozycję w procesach edukacji; pogląd ten opiera się na przekonaniu o względnej doskonałości jego zadatków wrodzonych. Z tego względu pajdocentryzm traktuje wychowanie jako samą tylko opiekę nad samorzutnym rozwojem dziecka, do którego należy dostosować programy, metody i organizację pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jednocześnie w pajdocentryzmie wyraźnie nie docenia się roli nauczyciela i społecznych uwarunkowań edukacji.

NATURALIZM PEDAGOGICZNY- koncepcja wychowania, zwana też natywizmem, pajdocentryzmem lub teorią swobodnego wychowania, polegająca na utożsamieniu procesu wychowania jednostki z dostosowaniem się wychowawcy do toku jej naturalnego, spontanicznego rozwoju.

WYCHOWANIE LIBERALNE- Znacznie młodszy od chrześcijańskiego system liberalny wychowania narodził się na przełomie XIX i XX w. Początkiem jego realizacji była reforma szkoły pod głośną nazwą "szkoły nowej" lub "nowego wychowania". Była to reakcja przeciwko dotychczasowej, przestarzałej szkole herbartowskiej XIX wieku.

Reprezentanci pragmatyzmu:

-James

-Peirce

-Dewey

22. Współczesne teorie i nurty wychowania: Pedagogika niedyrektywna Rogersa, postmodernistyczna (+ te co były na ćwiczeniach)

Pedagogika niedyrektywne Rogersa.

Myślą przewodnią Rogersa było sformułowanie, że "każdy człowiek jest istotą wolną" i powinien osobiście odpowiadać za swoje życie. Proces samodzielnego uczenia się życia, jak i samorealizacji w stosunku do edukacji był również szeroko omówiony w pracach Carla Rogersa. Ten słynny pedagog pokazuje w jaki sposób można pomóc przede wszystkim uczniowi (studentowi) zrozumieć istotę uczenia się, ale jednocześnie skupia swoją uwagę na postawie nauczyciela.
Doświadczenie jest dla Rogersa najwyższym autorytetem. Każdy człowiek w jego mniemaniu powinien być otwarty na nowe sytuacje życiowe. Nauczyciel również powinien się tym kierować. Rola nauczyciela w życiu ucznia według Carla Rogersa to przede wszystkim bezwarunkowa akceptacja dziecka, jak również niedyrektywna postawa, czyli nie narzucanie swoich przekonań i zachowań. Pedagogika niedyrektywna w ujęciu Rogersa opierała się na wyjaśnieniu jak ważne jest samodzielne doświadczenie dziecka w niektórych momentach życiowych; nie pomaganie mu każdorazowo w podejmowaniu istotnych decyzji. Ważna jest w tym wszystkim autentyczność i empatia, czyli gotowość do udzielania pomocy; to ułatwia prawdziwe uczenia się. Uczniowie którzy zaangażują się w proces uczenia się zadają więcej pytań, są bardziej odpowiedzialni za swoje plany i skłonni do współpracy.
Stosunek między wychowawcą a wychowankiem powinien być oparty na zaufaniu, gdyż to bardzo pomaga w komunikacji. Nauczyciel powinien być osobą otwartą na nowe doświadczenie, nie wywyższającą się, aktywną, potrafiącą umiejętnie doceniać ucznia i dostosowywać się do powierzonego mu zadania, czyli nauczania, gdyż tylko „człowiek wykształcony, to człowiek który się nauczył jak się uczyć.” Wychowawca uczestniczy w ciągłym procesie edukacji, gdyż bez sumiennego powtarzania i nabywania nowych wiadomości nie byłby w stanie na udzielanie dziecku stosownej dla jego potrzeb pomocy. Akceptujący nauczyciel nie daje uczniowi żadnych rad, lecz ukazuje konsekwencje czynów ucznia oraz zapobiega podobnym sytuacją.

Pedagogika serca.

Do zasad skutecznego wychowania zalicza się ciągłość, dynamiczność i długotrwałość. Jeżeli więc chcemy wychować człowieka zdrowego psychicznie i fizycznie, musimy zadbać o rozwój jego uczuć, jeszcze przed narodzeniem, w okresie prenatalnym. Już wtedy formułuje się nie tylko biologiczna ale, ale i psychiczna struktura istoty ludzkiej. Dlatego ważne jest dla zdrowia psychicznego dziecka, jaki matka prowadzi tryb życia, co przeżywa oraz jaki ma stosunek do nienarodzonego dziecka. W domu, w którym wszyscy czekają na dziecko i kochają je, zanim jeszcze się zjawiło w rodzinnym gronie, został spełniony najważniejszy warunek prawidłowego rozwoju uczuć człowieka w jego pierwszym okresie-prenatalnym. Dziecko, nie jest w stanie sobie tego uświadomić, ale już przejmuje za pośrednictwem matki oprócz pokarmu fizycznego, pokarm psychiczny, stanowiący budulec dla systemu nerwowego i całej późniejszej osobowości. Dla rozwoju psychicznego człowieka duże znaczenie ma pierwsze kilka lat życia. Każde małe dziecko, aby mogło się prawidłowo rozwijać, musi mieć jedną osobę stałą, do której może się przywiązać. Dziecko bowiem słabe i nieświadome reguł i niebezpieczeństw życiowych, bez rozwiniętego intelektu musi mieć jakieś oparcie na zewnątrz i w sobie. Takim oparciem dla dziecka jest miłość. Stąd metoda oparta o miłość powinna być główną metodą wychowawczą wprowadzającą dziecko w życie, a jej podstawowy warunek to obecność w życiu bodaj jednego człowieka kochającego i kochanego. Mając takie oparcie dziecko w ciągu kilku pierwszych lat istnienia uczy się nie tylko poznawać świat, lecz i kształtować do niego emocjonalny stosunek. Szkoła dla wszystkich dzieci jest niewątpliwym osiągnięciem cywilizacji, ale musi to być szkoła przez nie akceptowana. To znaczy taka, która nie wywołuje lęku, nie istnieje w niej przemoc, nie ma miejsca na nudę. W przeciwnym razie szkoła może być i bywa zmorą dzieciństwa, źródłem nerwic, chorób psychicznych, demokracji i lęku, który jest jednym ze źródeł agresji. Wśród ważnych składników decydujących o jakości pracy szkoły znajduje się program nauczania i wychowania. Naukowcy porównując programy szkolne w wielu krajach zauważyli, iż rzadko przejawia się w nich troska o rozwój siebie i innych, aby umieli oni zrozumieć siebie i innych , aby byli przygotowani do życia wśród ludzi i z ludźmi
POWINNO STAĆ SIĘ WAŻNE NIE TYLKO TO, CO DZIECKO UMIE, ALE JAKIM STAJE SIĘ CZŁOWIEKIEM.

ŻEBY ROZWIJAĆ ZDOLNOŚĆ KOCHANIA U DZIECI TRZEBA SAMEMU UMIEĆ KOCHAĆ.

Pedagogika serca nie może się obejść bez wzorców osobowych, a to z tej prostej przyczyny, że z miłości wywodzi się chęć naśladowania. Dzieci wzorują się na tych osobach, które kochają: na rodzicach, nauczycielach. Jeżeli więc pedagog kocha ludzi i świat, to identyfikacja z nim może utrwalić i wzbogacić w dzieciach te właściwości, które składają się na osobowość HOMO AMANS (CZŁOWIEK MIŁUJĄCY). Szczęście dziecka to chwile intensywnej radości czerpanej z uroków otaczającego świata oraz własnego rozwoju. Jest to także stan maksymalnego zadowolenia z relacji między sobą a przychylną rzeczywistością . Dla dziecka nieuświadomionym sensem i celem życia jest samo życie, które dysponuje ogromnym bogactwem szczegółów dla nas dorosłych nie mających znaczenia, dziecko wprawiających w zachwyt. W każdym dzieciństwie są również łzy, lęki, rozpacze, ale gdy je koją ramiona matki, nikną szybko, a wraca radość i górująca nad wszystkim przyjemność aktywnego istnienia. O takim dzieciństwie mówimy, że jest szczęśliwe. Kochający rodzice, ciepła atmosfera domu, zabawa, ruch, dużo twórczej swobody, koleżeńska przyjaźń, lubiana szkoła, życzliwość i zrozumienie dorosłych - to wszystko składa się na szczęśliwe dzieciństwo, do którego wracamy wspomnieniem, by zaczerpnąć sił. Dzieciństwo ma swoją autonomiczną wartość, niepowtarzalną i jedyną. Nie wolno więc niszczyć istniejącego szczęścia dziecka w imię jego przyszłości, co dorośli często czynią. Dziecko ma prawo do szczęścia tu i teraz . ma też prawo do tego, co jemu daje szczęście, a nie do tego, co dorośli uważają za źródło szczęścia. Do szczęścia ma prawo KAŻDE dziecko, również te chore, niepełnosprawne, z wirusem HIV, z zanikiem wzroku, z upośledzeniem umysłowym. Ludzie powinni wiedzieć, że każde dziecko skazane przez nieuleczalną chorobę na śmierć może przeżywać chwile radości równie intensywne, jak jego zdrowy rówieśnik, że każde dziecko upośledzone umysłowo nie jest "gorsze", że wymaga szacunku, jak każdy człowiek. Powinniśmy też wiedzieć, że od nas, od społeczeństwa zależy, w jaki sposób cierpienie i samotność tych dzieci zostanie zastąpiona przez bliskość osób przyjaznych i niesioną przez nich radość..
KIEDY LOS JEST ZŁY A LUDZIE DOBRZY, ŻYCIE MOŻE BYŚ SZCZĘŚLIWE. Celem więc PEDAGOGIKI SERCA jest takie wychowanie człowieka, który urzeczywistnia miłość, który mógłby powiedzieć o sobie:
AMO ERGO SUM- KOCHAM WIĘC JESTEM.\

Pedagogika radykalnego humanizmu:

Przedstawicielem tej pedagogiki jest Erich Fromm.
Fromm stara się zrozumieć przemoc, agresję i okrucieństwo jakie od zawsze toważyszą człowiekowi. Umiejscowił je w niezdolności człowieka do kochania innych, niemożności rozwiązywania podstawowych problemów życia oraz w nekrofilnej orientacji nowoczesnych społeczeństw przemysłowych. Czyli obwinia za przemoc i agresje fakt że człowieknie umie kochać i radzić sobie w życiu z problemami.

Fromm wyróżnia 2 rodzaje wrogości:
Wrogość reakcyjną (reakcja człowieka na zagrożenie życia i zdrowia)
Wrogość rekompensacyjną (sposób na odzyskanie poczucia własnej mocy przez ludzi słabych)

Wg. Fromma wrogość rekompensacyjna jest pochodną orientacji nekrofilnej (ku śmierci, ku destrukcji, ku złu itp.)
W instytucjach edukacyjnych (szkoły, uniwersytety itp.) nie mamy do czynienia z otwartą wrogością tylko z jedną z dwóch form bliskości miedzy nauczycielem a uczniem:
Bliskość submisyjna polega na całkowitym podporządkowaniu się osobie od której jesteśmy zależni. Prowadzi ona do braku niezależności, buntów i hamuje prawidłowy rozwój.
Bliskość całkowitej i najgłębszej zażyłości ? polega ona na dojrzałej miłości przy jednoczesnym zachowaniu pędnej niezależności i odrębności podmiotów. Ten typ bliskości nie hamuje rozwoju i nie powoduje konfliktow.
Fromm przywiązuje wielką wagę do asertywności i obrony własnego człowieczeństwa. W procesie wychowania i kształcenia zmierza do wytworzenia zdolności obronnych przeciw zagrożeniom życia, indywidualności i osobistej godności. Sztuka wychowania nie ma być tylko sztuką miłości, ale również troską o to żeby nie powierzyć dzieci ludziom o, jak to nazwał, znieczulonych sercach. Czyli ludziom niewrażliwym i nie przejmujących się ich losem.
Wychowanie według Fromma jest zbliżone do idei wychowania funkcjonalnego, antyautorytarnego i personalistycznego ponieważ eksponuje on oriętacje biofilną nad nekrofilną w naszym codziennym życiu. Biofil to osoba promieniująca życzliwością, ciepłem, poczuciem wolności i świadomością silnych stron swojej osobowości. Biofilia jest zupełnym przeciwieństwem nekrofilii. Jest to dążenie osoby do ochrony życia, do twórczości i radości.
Człowiek według Fromma powinien być wolny od polityki móc swobodnie tworzyć, myśleć i mieć prawo podejmować ryzyko.
Zadaniem wychowawcy jest wspieranie rozwoju biofilii lecz nie może dążyć do zawładnięcia procesem rozwoju wychowanków, ani wybierać za nich. Ma tak ukazywać możliwości wyboru ( w sposób prawdziwy i z miłością, aby rozbudzić w nich postawę energii ku życiu.
Człowiek nie jest ani dobry ani zły. Zmienia się pod wpływem społeczeństwa.
Pedagogika niedyrektywna:

Pedagogika niedyrektywna jest nurtem, który w swych korzeniach odwołuje się do założeń psychologii humanistycznej. Za twórcę podwalin teoretycznych i najwybitniejszego przedstawiciela uważany jest Carl Rogers ? amerykański psychoterapeuta i pedagog. Rogers wypracował koncepcję terapeutycznej pomocy dziecku w rozumieniu siebie i samoakceptacji. Na podstawie skuteczności terapii doszedł do wniosku, że zbliżone mechanizmy można by zastosować w procesie wychowania. Jego poglądy wywarły ogromny wpływ na rozwój myśli i praktyki psychologiczno-pedagogicznej i edukacyjnej, zwłaszcza na powstawanie szkół alternatywnych.
Do podstawowych założeń psychologii humanistycznej wypracowanych przez Rogers?a, które legły u podstaw pedagogiki niedyrektywnej, zalicza się:
Samourzeczywistnianie jako stalą tendencję do rozwoju całego potencjału ludzkich zdolności;
Autonomię i współzależność społeczną jako pełną zdolność i wolność podejmowania przez człowieka decyzji;
Ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie dzięki społecznemu kontekstowi, w którym mogą się one rozwijać;
Międzypodmiotowość jako warunek podmiotowości;
Orientację człowieka na cel i sens własnego życia;
Holizm, czyli postrzeganie człowieka jako niepodzielnej, zintegrowanej całości jego ciała, psychiki i ducha.

Twórcy tego nurtu proponują porzucenie pedagogiki dyrektywnej, pedagogiki przymusu na rzecz tego, by proces wychowania oraz uczenia, się dzieci i dorosłych opierał się na wzajemnej niezależności oraz braku kierowania. W szczególności proponują:
Rezygnację z oddziaływania na dziecko poprzez wzory osobowe, autorytety do naśladowania czy identyfikacji na rzecz samodzielnego odkrywania i asymilowania przez dziecko wartości, obdarzania go zaufaniem i współodpowiedzialnością;
Odejście od założonych z góry celów i programów wychowawczych na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka takiego, jakie ono jest;
Brak represji i mechanizmów konformizacji zachowań na rzecz samostanowienia, samookreślenia, samokontroli i samooceny zachowań indywidualnych każdej osoby.

Istota pedagogiki niedyrektywnej polega, na tym, że nie rezygnując z intencjonalności ludzkich działań, redukuje z nich pewność, fundamentalizm, obiektywność miar i ocen oraz dominację racjonalności adaptacyjnej. Staje się przy tym pedagogiką otwartych na ludzkie możliwości ofert, z których wychowankowie mogą, ale nie muszą korzystać. Wychowawcy stają się tu facylitatorami, czyli osobami ułatwiającymi dziecku uwalnianie się i działanie jego indywidualnych sił rozwojowych.
Według założeń pedagogiki niedyrektywnej, wychowawca niedyrektywny jest świadom tego, że każdy jest indywiduum i żyje we własnym świecie, toteż udziela pomocy wychowawczej swojemu wychowankowi, rozumianej jako oferowanie, biorąc pod uwagę dwa założenia:
po pierwsze, prawo do ingerowania w świat drugiego człowieka może przyznać on sam, prosząc wychowawcę o pomoc. Od niego też zależy zakres i treść upoważnień, jakimi będzie dysponował jego wychowawca. Dopóki nie będzie spełniony pierwszy warunek, dopóty wychowawcy pozostaje postawa nieingerencyjna,
Po drugie, to pomagający sam decyduje o formie i treści ofert, traktując je jako wypowiadane we własnym imieniu, aniżeli jako rady czy zalecenia. Pomoc jako skierowana do wychowanka oferta czy zakomunikowanie jemu własnego punktu widzenia (odczuć, wrażeń itp.) nie narusza jego autonomii i jest moralnie dopuszczalna.
W świetle podejścia niedyrektywnego wychowanie, traktowane jako oferująca pomoc, jest nienaruszalnym prawem drugiej osoby do rozumienia i tworzenia przez nią własnego świata na swój sposób, poprzez ułatwienie jej poszukiwań i ciągłego dochodzenia do tego. Forma, zatem i treść składanych wychowankom ofert zależy od indywidualnych uzgodnień, od zawartej z nimi umowy. Dzięki niekierowanym interakcjom wychowankowie odnajdują ważne normy i kryteria działania, interioryzują wartości, doszukując się w nich jednostkowego i społecznego sensu.
Wychowawca, pomagając wychowankowi w jego rozwoju w sposób oferujący, komunikuje mu tym samym, że nie ma on moralnego prawa do sterowania nim czy do ograniczania jego podmiotowości. Wiedza, jaką dysponuje o zjawiskach związanych z wychowaniem, nie może być dla niego oparciem, gdyż jest jedną z wielu możliwych i tymczasową, wymagającą ciągłej rewizji i rekonstrukcji.
Celem wychowawczych interakcji jest umożliwienie wychowankowi, by rozwijał dojrzałość swojej osoby, by stał się osobą w pełni funkcjonującą, a więc taką, która:
ma wysoki i bogaty rodzaj wrażliwości percepcyjnej, nieobronnej, umożliwiającej prawdziwe widzenie natury rzeczy, a więc postrzegania tego, co surowe i konkretne oraz tego, co skategoryzowane, uschematyzowane i abstrakcyjne,
ma ?uwagę holistyczną", czyli postrzega obiekty i zjawiska w całej pełni,
ma zwiększoną akceptację siebie, innych i natury, ma świadomość, iż centrum oceniania leży wewnątrz niej samej,
cechuje się zwiększoną spontanicznością i ekspresywnością,
jest autentyczna, prawdziwa w szczerości zachowań oraz wyrażania swoich uczuć i myśli, zgodnie z ich doznawaniem, bez zbytniej samokontroli i obawy przed śmiesznością
pochodzące z organizmu oraz z otoczenia, ma poczucie realizmu, w pełni przeżywa uczucia, ma bogactwo reakcji emocjonalnych, nie boi się okazywania wzruszeń, jest otwarta na doświadczenia tzn. uświadamia sobie własne doznania
kieruje się w podejmowaniu decyzji całokształtem swych odczuć, a więc doznaniami organicznymi, emocjami, a nie tylko przesłankami rozumowymi,
bierze pełną odpowiedzialność za swe decyzje, co wyraża się w śledzeniu słuszności swego postanowienia i jego korygowania w pożądanej sytuacji,
potrafi bardziej koncentrować się na problemach, niż na własnym ?JA?, poświęca się czemuś, co jest dla niej istotne i ważne, spełniając tym samym swoje powołanie czy przeznaczenie,
jest otwarta i elastyczna w swoim postępowaniu,
wyraża zainteresowanie sprawami społecznymi, postrzegając innych jako egzystujące byty, a nie przedmiotowo, potrafi utożsamiać się z innymi i współprzeżywać,
funkcjonuje w sposób egzystencjalny, czyli akceptuje proces rozwoju jako proces ciągłego zmieniania się i przekształcania.

Pedagogika międzykulturowa:

Powstała ona w Niemczech na początku lat 70 -tych, kiedy to pojawiła się potrzeba wyjścia w badaniach pedagogicznych do procesów i spotkań przedstawicieli różnych kultur i narodowości (a nie jednej , tzn. w Niemczech i z Niemcami) ;
Celem pedagogiki międzykulturowej jest stworzenie równoprawnych warunków życia dla różnych kulturowo i etnicznie grup żyjących w ramach danego społeczeństwa ; dodatkowo miała ona na celu poszerzenie horyzontu problemów o jeszcze inne, istniejące w danym społeczeństwie kultury i subkultury, rozpoznanie ich i uświadomienie istniejących między nimi różnic ; chodziło o inspirowanie wzajemnych spotkań i wymianę doświadczeń , pozwalających na pokojowe współistnienie, tolerancję i zrozumienie ;
Rolą współczesnej pedagogiki międzykulturowej jest umożliwienie ludziom nabycia umiejętności i gotowości do wolnych od uprzedzeń spotkań między osobami różnej narodowości ; służyć temu ma organizowanie wymian i różnych form wzajemnych spotkań między dziećmi i młodzieżą różnych krajów, przyjmuje się bowiem hipotezę, iż ludzie różnych kultur, którzy często się ze sobą spotykają, przełamują obustronne uprzedzenia, a równocześnie sami poszukują lepszego zrozumienia obcej sobie kultury ;
Międzykulturowe uczenie się jest procesem zachodzącym wówczas, kiedy w kontakcie z człowiekiem innej kultury staramy się zrozumieć jego specyficzny system orientacyjny - jego wartości, sposób myślenia i działania; Do procesu międzykulturowego uczenia się dochodzi wówczas, kiedy istnieje motywacja uczenia się i kiedy stworzone są ku temu odpowiednie sytuacje prowadzące do zmiany dotychczasowych postaw i zachowań ; w procesie tym G. Winter wyróżnia cztery stadia : Stadium poszerzenia wiedzy o obcej kulturze - chodzi o uchwycenie cech zewnętrznych obcej kultury, np. środowisko zewnętrzne, jego cechy socjo - strukturalne, geograficzne, itp. ;Stadium rozpoznania struktur myślenia partnera / osoby z innej kultury - chodzi tu o umiejętność uchwycenia struktur orientacyjnych i gramatyki postępowania, czyli postawy, wartości, normy, nawyki zachowań, charakterystyczne dla danej kultury ; Stadium nabywania kompetencji międzykulturowego działania - tzn. osiąganie umiejętności współdziałania z przedstawicielami odmiennej kultury w zgodzie z ich systemem orientacyjnym ; Stadium edukacji międzykulturowego uczenia się - to najwyższy poziom osiągnięć w procesie międzykulturowego uczenia się, obejmujący umiejętność opanowania ogólnych zasad i reguł, które umożliwiają jednostce w bardzo zróżnicowanych uwarunkowaniach kulturowych i przyjęcie adekwatnych dla danej kultury zachowań ;
Efektem przejścia z obszaru własnej kultury do obcej może być jedna z poniższych form reakcji : ucieczka (ksenofobia) - polega na doznawaniu lęku, strachu przed obcością ; często jest ona następstwem żadnej lub słabej znajomości języka odwiedzanego kraju, lub też nabytymi we własnym kraju negatywnych stereotypów lub uprzedzeń ; dominacja - będąca próbą podporządkowania obcej kultury i obcego kulturowo partnera interakcji, zmuszanie go do przyjmowania naszych norm, wartości, zasad postrzegania świata ; można tu mówić o kulturowym imperializmie ; adaptacja - polega na przystosowaniu się obcej i nowej dla nas kultury, co w ekstremalnej formie może wyrazić się bezgranicznym uwielbieniem wszystkiego, co obce (ksenofilia), z odrzuceniem zarazem własnego kulturowo systemu orientacji ; integracja - jako szczególnie cenny efekt procesu międzykulturowego uczenia się,;
motywacja uczenia się (stan wyjściowy) - ciekawość poznania obcego kraju; sprawdzenie wiedzy szkolnej za granicą ; obszar uczenia się - program wymiany młodzieżowej ; proces uczenia - poznanie kraju, porozumiewanie się z ludźmi kraju wizytującego ; zmiana postaw i zachowań - zmiana uprzedzeń o danym kraju, przejęcie i zastosowanie obcych kultur ; rezultat uczenia się - poszerzenie wiadomości o danym kraju ; motywacja uczenia się w toku aktywności - pogłębianie poznania, rozumienie obcej kultury, podwyższenie znajomości języka Właściwa edukacja międzykulturowa zachodzi tylko w ostatnich dwóch formach reakcji na obcą kulturę - (adaptacja i integracja); Im większa jest dzięki niej empatia tym większa zdolność obronna przed nietolerancją oraz gotowość do poszerzenia świadomości własnej tożsamości kulturowej ;
Poziomy wychowania:
trzy poziomy :pierwszy poziom - mamy tu do czynienie z płaszczyzną polityczną, toteż celem wychowania jest tolerancja, wzajemne zrozumienie między wieloma kulturami ; drugi poziom - centralnym dążeniem wychowanka powinna być wspólnota różnych kultur, aby na płaszczyźnie działań społecznych tworzyć solidarność międzyludzką ; trzeci poziom - niezbędna jest tu moralność jednostki i społeczeństwa.

Pedagogika emancypacyjna:

Jest to pedagogika powstała na bazie teorii krytycznej T. Adorno i jest powrotem do idei wolności w wychowaniu; Nawiązuje do psychoanalizy, ale jej głównym założeniem jest emancypacja rozumiana jako proces osiągania stanu autonomii i dorosłości, uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów; powstała ona na przełomie lat 50 - tych i 60 - tych. Zapoczątkowana przez Paulo Freire w Brazylii ; przeciwstawiała się tradycyjnemu wychowaniu, walczyła ze strukturami władzy ; nazwana przez Freire pedagogiką uciśnionych ;
EMANCYPACJA - Jest to walka o samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie, demokrację, samorządność, mądrość i racjonalizm ; Jest to wyzwolenie się od despotyzmu, przymusu i przemocy, irracjonalizmu, głupoty; Wszystko w celu osiągnięcia stanu autonomii i dojrzałości osobowej ;
TYPY PODEJŚCIA DO PEDAGOGIKI EMANCYPACYJNEJ:
1. POLITYCZNO - INSTRUMENTALNY
Jest to takie podejście do nauki o wychowaniu, które sprawiło, że pedagogika ta stała się głównie ruchem protestu przeciwko nowemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciw jego ideologii, przeciw zagrożeniu ekologicznemu; Celem w tym nurcie stało się rozpoznawanie warunków, które uniemożliwiają jednostce bycie podmiotem i walka o nie ; Na czele tego nurtu stanęli neoromantycy, radykałowie i ludzie Nowej Lewicy (związani z ruchem reorientacji procesu wychowania w Niemczech po Ii wojnie światowej) ;
2 . INDYWIDUALISTYCZNO - ANARCHISTYCZNY)
Jest to nurt dążący do ukształtowania nowego człowieka, żyjącego wospołeczeństwie wolnym od władzy i przemocy ; naczelnym celem wychowania jest tu umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością bez przymusów jakie niesie ze sobą państwo, religia, prawo i normy moralne; uważano, że owe przymusy zostały wymyślone po to, by pozbawić jednostkę możliwości samostanowienia;
Pedagogika emancypacyjna (uciesnionych)ma stale walczyć w obronie uciśnionych o odzyskanie człowieczeństwa; należałoby również uwolnić samych opresorów z niesprawiedliwego porządku, który doprowadził do dehumanizacji ich postaw wobec współobywateli; pedagogika ta jest jedyną pośród wszystkich nauk o wychowaniu, która jest zainteresowana pomocą ludziom w przerwaniu ciszy klas uciskanych, która wyrwie ich ze stanu zniewolenia do stanu własnej autonomii; cechą tej pedagogiki była troska o humanizację codziennego życia ;
Pedagogika ta kierowana jest do ludzi z tzw. Trzeciego świata, w którym dużo dorosłych jest wyzyskiwanych z racji analfabetyzmu i nieświadomości swojego położenia ; Chodzi tu o kraje słabo rozwinięte. Mówi jednak też o tym, że w naszym ?pierwszym świecie?(cywilizowanym) też istnieje tzw. trzeci świat, że w środku Europy również są analfabeci, ludzie wyzyskiwani, uciskani, którym trzeba pomóc ;
DWA ASPEKTY EMANCYPACJI, KTÓRE WSKAZAŁ PAULO FREIRE:
1 . subiektywny - opanowanie umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem, który zrozumiałby potrzeby i aspiracje wychowanka i podjąłby z nim współdziałanie ;
2 . obiektywny - podjęcie walki politycznej przeciw formom zbytecznej dominacji ; przeciwstawia się tradycyjnej pedagogice, która zniewala ludzi zamiast przygotować ich do zmiany swojej ?niewolniczej pozycji?
przed wychowawcami stoi wiele zadan. Między innymi odkrywanie problemów, których nie dostrzega zniewolony naród i formułowanie ich, aby ludzie mogli skonfrontować swoją sytuację ; pedagogika musi być po stronie wszystkich biednych, uciśnionych, aby przywrócić im wiarę w siebie, we własną przedsiębiorczość, aby nie bali się podejmowania inicjatyw społecznych; każdy nauczyciel jest politykiem i artystą, więc może dowolnie sterować ludźmi słabymi i stosować wobec nich przemoc; chodzi tu o podejmowanie działań zmierzających do wyzwolenia z przemocy, rozwiązywania problemów, zlikwidowanie ?kultu ciszy?; zadaniem pedagoga jest nauczanie w formie opisu i odczytywania rzeczywistości, a nie suchego wbijania wiedzy do głowy ;
Podstawą wszelkich form wychowania emancypacyjnego jest postawa autentycznej miłości wobec ludzi, a nie wobec samego siebie ; pożądana zasada życia to zasada pokojowego współistnienia, gdzie społeczeństwo traci swój opresyjny charakter ; Dialog służy tutaj do rozpoznania i zrozumienia ograniczeń rozwojowych uciśnionych, znosi on dystans między wychowankiem a nauczycielem, dialogiczna jedność nadaje ludzkiemu życiu wartość humanistyczną ;
Wychowanie od czegoś - wychowanie pozbawione represji , wychowanie bez autorytetów , wychowanie bez lęku , swobodne wychowanie ;
Wychowanie ku czemuś - wychowanie do nieposłuszeństwa ; wychowanie antuautorytarne ; wprowadzanie w doświadczanie samego siebie ; wspieranie samoregulacji ; uczenie się z siły własnego ja ;
Najczęściej krytykowana jest ona za lewicowy optymizm pedagogiczny, który zakłada osiągnięcie postępu w dziejach ludzkości opartego na racjonalności i wolności człowieka ; ludzie, którzy popularyzują tą pedagogikę nie dostrzegają faktu, że ludzi nie można z czegoś wyzwolić ; pedagogika ta upolitycznia , bo eksponuje u dzieci i młodzieży gotowość do krytyki, zdolność do wprowadzania zmian, reformowania systemu społecznego ; czyni z analfabetów rewolucjonistów , a pomija rzeczywiste interesy jednostek ludzkich ;
słabość tej pedagogiki polega na tym, że uprawia myślenie życzeniowe , które w istocie maskuje przemoc symboliczną ; brak jest kryteriów i granic emancypacji człowieka ; krytykowana jest za hermetyczny język i dziwne słownictwo (neologizmy) ; ponadto pedagogika ta nie dostrzega konieczności integrowania interesów społeczeństwa ; rodzice degradują się do roli podwładnych, a nauczyciele są ?piłkami do zabawy? ; pedagogika ta wychodzi z założenia, że człowiek jest dobry, co może prowadzić do niedoceniania prawdziwych przyczyn powstawania agresji wśród młodzieży ; nie można pozostawiać dzieci samym sobie - nauczyciele muszą mieć możliwość wprowadzania do procesu wychowania dzieci swoje własne doświadczenia , oparte na tradycji kultury ; bazowanie na spontaniczności i wewnętrznej motywacji w działaniu wychowanka doprowadza do wyeliminowania konieczności stałego wysiłku, pracy nad samym sobą, swoim charakterem ; nie można uczyć tylko tego, co uczniowie chcą i co nie powoduje zbytniego wysiłku ; redukowanie życiowych ?motorów? - (ducha rywalizacji, silnej motywacji) osłabia zdolność dziecka do radzenia sobie z problemami, co skutkuje niemożnością pokonywania życiowych przeszkód ; nieuznawanie autorytetów i władzy reprezentacyjnej.

Chrześcijańska pedagogika personalno-egzystencjalna:

Przedstawicielem tejże pedagogiki jest Ks. Janusz Tarnowski.
Personalizm nie jest tylko jednym z kierunków we współczesnej filozofii, ale również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu, który uważa każdy podmiot za osobę.
Według Tarnowskiego człowiek jest jednością dwóch bytów: materialnego i duchowego.
Człowiek nie jest tylko częścią społeczności, ale jest istotą społeczną. Oznacza to że staje się w pełni osobą tylko jeśli angażuje się dla innych, obdarza sobą innych i jest kimś dla drugich.
Człowiek jako osoba kieruje się w stronę Boga, zawierzając mu się całkowicie. Godność człowieka tkwi w jago duchowej naturze.
Nurt ten przeciwstawia się autorytaryzmowi biurokryzacji i reformatorskiemu pozoranctwu. Eksponuje na pierwszym planie szeroko rozumiane kształcenie młodego pokolenia i samokształcenie wychowawców.
O wychowaniu można mówić dopiero wówczas, kiedy będziemy potrafili uchwycić czy uwydatnić przeciwstawiające mu się antynomie. Do kategorii pseudo wychowania Tarnowski zalicza:
1. TRESURĘ: nakłanianie osób do pożądanych sposobów zachowania się poprzez stosowanie kar i nagród. Jest to skuteczne jednak krótkotrwałe i sprowadza człowieka do poziomu zwierzęcia.
2. ADMINISTROWANIE: złagodzona forma tresury. Odwołuje się do nad kontroli, oceniania, nieustannej weryfikacji jednostki. Utrzymuje się w klimacie chłodu i oficjalności. Celem nie jest dobro człowieka tylko osiągnięcie określonego efektu zewnętrznego.
3. TRENING: stałe ćwiczenie w sytuacjach o wzrastającym stopniu trudności. Obejmuje tylko niektóre strefy człowieka a nie jego całą osobowość.
4. MORALIZOWANIE: zobowiązywanie człowieka do pożądanych zachowań poprzez słowa, perswazję lub sugestie.
5. KSZTAŁTOWANIE OSOBOŚCI: formowanie człowieka degradujące go do roli biernego obiektu, materiału czy tworzywa. Bazuje ono na założeniu, że tylko wychowany wymaga przekształcających oddziaływań.
Tarnowski nie wyróżnia kary cielesnej jako kolejnego rodzaju pseudowychowania, ale zwraca na nią krytyczną uwagę gdyż jest ona stosowana przez wielu rodziców i nabiera właśnie taki charakter.
Celem wychowania jest rozbudzenie duchowości dziecka przy pomocy dialogu i autentyzmu wychowawcy.
Tak rozumiane wychowanie ma następujące właściwości:
Człowieczeństwo powinno być najważniejszym elementem wychowania. Wychowanie to spotkanie co najmniej dwóch istot ludzkich obdarzonych w pęni ludzką godnością.
Permanencja wychowanie nie ogranicza sie do jakiegoś okresu życia ale trwa aż do śmierci.
Inter- i Intraakcyjność obustronne oddziaływanie na siebie wychowawcy i wychowanka.
Nieokreśloność nie wiemy co wydarzy się w sytuacjach wychowawczych. Musimy być otwarci na nowości.
Transgresyjność stała zdolność przekraczania samego siebie.
Wychowanie musi bazować na autorytecie wychowawcy ale nie na autorytarności. Czyli ma opierać się na sile osobowości wychowawcy, której samo istnienie staje się pożywką duchową wychowanka. Według Tarnowskiego nie ma takiej książki, która dałaby zadawalający spis porad dotyczących wychowania bo każdy jest inny i można poznać wychowanka tylko przed dialog.

Pedagogika antyautorytarna:

Benjamin Spock- amerykański pediatra, poświęcił się praktyce pediatrycznej i psychiatrycznej, wykładał na Uniwersytecie Columbia. Autor książki? Dziecko ?pielęgnowanie i wychowanie?, szerzył ideę szczęśliwego rodzicielstwa, bez surowości, pełną zaufania, samodzielności, optymizmu. Szczególny nacisk kładł na bliskość, rodzinność, rodzicielstwo z opieką, troskę o dzieci ich potrzeby i życie. Uważał, że każde dziecko jest indywidualne, powinno posiadać niezależność nie zależność, odrębność, powinno być kochane, wzmacniane. Jego naturalny rozwój, zaciekawienia, zainteresowania powinny być rozwijane, pobudzona powinna być odpowiedzialność oraz możliwość podejmowania inicjatywy. Pedagogika ta posiadała wzorzec partnerskiej rodziny opartej na zaufaniu, duchowych fundamentach, na miłości, dobroci, godności, na podziale obowiązków umiejętności współdziałania ze sobą jako rodziny. Dziecko nie powinno ani oglądać ani doświadczać kar cielesnych, bo one w nim mogą rodzić agresję(racja po stronie silniejszego),co daje odreagowanie na słabszych.
Rodzice antyautorytarni to słuchający swoich dzieci, ich racji, rozmawiający z nimi o ich problemach.
Pedagodzy antyautorytarni wychowują dzieci bez surowości, to zwrócenie się i próba zrozumienia i poznania mechanizmów dziecięcych, z których wynikają ich postawy(właściwa lub nie).Pedagodzy ci walczyli z podmiotowością dzieci, postawa adaptacyjną, z agresją i przemocą. Pedagogika ta ukazywała, że wychowanie w rodzinach pełnych miłości, autentyczności, indywidualności i wolności samego dziecka jest niemożliwa. Postawa dziecka jest kształtowana przez jego autorytety rodziców, nauczycieli czy środowisko. Dzieci nie znając właściwych sposobów rozwiązywania czerpią gotowe już wzorce zachowań bez uczenia się ich, mają problemy emocjonalne, problemy z własną tożsamością, są bezsilne, zakompleksione. Antyautoryteci uważali, że dzieci i ich wychowanie nie oznacza postawy manipulowania, narzucania wizji dorosłych.
Dziecko wraz ze swoim rozwojem rozwija swoje zasady-reguluje podstawowe potrzeby występujące w każdym okresie życia, potrafi ujawniać swoje potrzeby: tj. jedzenie, spanie, seksualizm, zachowania społeczne, zabawy czy uczenie się.
Celem pedagogiki jest dziecko jako indywidualny człowiek, niepowtarzalny, oryginalny. Jego rozwój to nie tylko edukacja czy rozwój intelektualny, ale też postawa harmonii w stosunku do dorosłych(dobro, szczęście, wolność).Wolność niszczy wrogość i nienawiść, pomaga być samodzielnym, spełnia marzenia dzieci, pomaga im realizować swoje możliwości i umiejętności. To daje bezpieczeństwo, liczenie się z nimi.
Praktyka
Pedagogika antyautorytarna nawołuje do wolności i poszanowania godności dziecka, o potrzebie zreformowania szkół, systemów wychowawczych wychowania w środowisku rodzinnym. Rozwinął się ruch awangardy pedagogicznej, nawołujący do wyzwolenia zniewolonych dzieci, młodzieży przez autorytet rodziców i nauczycieli.
Powstawały przedszkola i szkoły wolne. Do nich zalicza się szkoły montessoriańskie, steinerowskie, freinetowskie i bez nazwisk twórcy. Najbardziej znane: Wolna Szkoła we Frankfurcie, Szkoła w Bielefeld ,w Hanowerze, Autorska Szkoła Samorozwoju we Wrocławiu. Cechuje je nowoczesna myśl pedag., niekonwencjonalne metody dydaktyczne:
-przezwycieżanie władczych postaw dorosłych,
-rezygnacja z tradycyjnego kształcenia i dobrowolność wyboru przedmiotów nauczania,
-połączenie metod dydaktycznych do możliwości i doświadczeń dzieci,
KRYTYKA
-brak duchowych wartości i udziału w zajęciach szkolnych
-brak przygotowania do życia, chaos(anarchia, brak autorytetu)
-analfabetyzm, patologie(brak sensu życia, moralności, komunikacji
-spoglądanie na siebie(postawa bierności, pasywności)
-brak umiejętności do życia w grupie
-szerzenie wolności w życiu seksualnym
-brak samodyscypliny, nie przestrzeganie norm
-tworzenie elitarnych elitarnych i drogich szkół dla wybranych
-wolność od kar, przymusów, brak poszanowania

Antypedagogika:

Antypedagogika zwraca uwagę, że w konwencjonalnej, wychowawczej relacji dziecko cierpi i nie ma dokąd uciec. Nikt nie staje po jego stronie, nikt nie uznaje jego racji co więcej, dorośli żądają, żeby nawet ono samo nie stało po swojej własnej stronie (tj. po stronie tego, co właśnie odczuwa). Żądają, żeby przyznało im słuszność, wyrzekło się własnego punktu widzenia i przyjęło ich pogląd.
To jest gwałt, i każdy czuje, że to jest gwałt, ale w toku wychowania uczy się ignorować to odczucie, tłumaczyć sobie, że nie powinien czuć tego, co czuje, bo przecież ten ktoś działa dla mojego dobra. Staje się bezbronny i bezkrytyczny, ponieważ ktoś działa dla jego dobra. Właśnie dlatego później, kiedy sam jest dorosły, gotów jest zaakceptować stosunki, które ranią jego godność bądź niszczą jego zdrowie, gotów jest też postępować posłusznie wbrew własnemu sumieniu o ile tylko komuś uda się go zmyślnie przekonać, że to dla jego dobra, że tak będzie lepiej. Uczucia sygnały alarmowe nie chronią go przed taką sytuacją, gdyż nauczył się je tłumić, aby stale dostosowywać się do cudzych oczekiwań.

Antypedagogika twierdzi, że każdy człowiek także ten najmłodszy jest odpowiedzialny za samego siebie może decydować o tym, co jest dla niego najlepsze, starać się zrealizować te decyzje i ponosić ich konsekwencje. Von Schoenebeck odwraca pedagogiczne założenie, pisząc (Kocham siebie takim, jaki jestem, Kraków: Impuls 1994, przeł. J. Pańczakiewicz):
[...] Odebranie komuś odpowiedzialności za samego siebie dyskwalifikuje go, zaprzecza jego wrodzonym zdolnościom. Równocześnie obciąża osobę ponoszącą odpowiedzialność ogromnym brzemieniem, przynosi jej wciąż nowe konfrontacje zamiast pokojowego współistnienia, panowanie zamiast solidarności, wychowanie zamiast wspierania, kontrolę zamiast zaufania, stres zamiast wypoczynku, nienawiść zamiast miłości. Nie jest łatwo być za kogoś odpowiedzialnym jest to sprzeczne z naturą człowieka. Zarówno z naturą pozbawianego odpowiedzialności za samego siebie, jak i ? przejmującego tę odpowiedzialność.

23. Raporty edukacyjne

Raport Edgara Faure.

Treść raportu składa się z trzech głównych części

• Stwierdzenia- przedstawiającego rozwój i aktualny stan edukacji,

• Przyszłości- ukazującej kierunki dalszego rozwoju i reformy,

• Społeczności wychowującej- jako współczesnej strategii edukacyjnej.

W pierwszej części stwierdzono, że edukacja spełnia ważne zadania, które rozwijają społeczeństwo i prowadzą do demokratyzacji oraz obywatelskiej aktywności. Opisano stan edukacji. Zauważono, że pod wpływem rozwoju przemysłu, techniki, komunikacji i automatyzacji od edukacji zaczęto wymagać by lepiej przygotowywała pokolenia do pracy, życia, aktywności obywatelskiej i kulturalnej. Edukacja ma spełniać potrzeby rozwoju i wyzwalać go. W XX wieku nastąpiła eksplozja demograficzna przyczyniająca się do zwiększenia liczby szkół. Zaczęto wówczas upowszechniać kolejne etapy szkolnictwa oraz modernizować procesy kształcenia. Edukacja zaczęła być czynnikiem politycznym w demokratyzujących się społeczeństwach. Nastąpił rozwój innych form edukacji: pozaszkolnej i oświata dorosłych. W raporcie wskazano niedostatki programów w zakresie wychowania społecznego i naukowego.

Druga część raportu obejmuje trzy działy: Czas pytań, Fakty zapowiadające przyszłość, Cele nadrzędne. W tej części autorzy raportu wskazują na groźne zjawiska (bezrobocie, nierównowagę ekologiczną, wynaturzenia społeczne) oraz kierunek przemian wewnętrznych i zewnętrznych. Według nich nauka i technika powinny stać się podstawą rozwoju edukacji. Głównym celem edukacji powinno stać się kształcenie naukowego myślenia.

Trzecia część zawiera wskazania dla polityki i strategii planowania oświatowego. Głównym elementem w planowaniu reformy jest uwzględnienie aktywności i motywacji środowiska społecznego.

Opracowanie raportu przyczyniło się do ożywienia prac nad systemem oświaty w wielu krajach. Zapoczątkował on ważną epokę reform i przemian w edukacji. Inne kraje zainspirowane znaczeniem raportu Faure'a przygotowały raporty dla rozwoju systemów oświatowych. Postulaty zawarte w tym raporcie są nadal aktualne i przydatne w modernizacji oświaty. Innym raportem UNESCO poruszającym zagadnienia edukacji ustawicznej jest Raport Delorsa pod tytułem: Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, opublikowany w 1996 roku, w którym hasło „uczyć się aby być” stanowi jeden z czterech filarów edukacji.

Raport Klubu Rzymskiego

Uczyć się bez granic. Jak zewrzeć „ lukę ludzką”?”. Dokument przedstawiał skutki dotychczasowego, tradycyjnego, przystosowawczego modelu edukacji, odpowiedzialnego - w opinii ekspertów- za powstanie „luki ludzkiej”, którą należy rozumieć jako dystans między człowiekiem, jego możliwościami a złożonością współczesnego świata.

Klub Rzymski zaproponował, by nauczanie tradycyjne zastąpione zostało nauczaniem - uczeniem się innowacyjnym, którego konstytutywnymi cechami stałyby się: antycypacja i partycypacja. Cechy te miałyby doprowadzić do zaktywizowania ludzi, poszerzenia zakresu ich odpowiedzialności za sprawy pozajednostkowe, twórcze spożytkowanie ich możliwości, a co najważniejsze - do wdrożenia do uczenia się w przyszłości.

Raport UNESCO

Raport pokazuje, że edukacja ustawiczna powinna sięgać daleko poza dotychczasową praktykę, występującą w krajach europejskich. Kształcenie to ma służyć uzupełnianiu, aktualizowaniu wiedzy, przekwalifikowaniu oraz ułatwieniu awansu zawodowego dorosłym.

W raporcie tym przedstawiono, iż edukacja przez całe życie powinna opierać się na czterech zasadach (filarach):

1. uczyć się, aby żyć wspólnie - należy poszerzać wiedzę o innych społeczeństwach, historii, tradycji, duchowości, tolerancji oraz uczyć się współdziałania i rozwiązywania konfliktów,

2. uczyć się, aby wiedzieć - należy poznać narzędzia służące do zdobywania wiedzy, pamiętając, że uczenie zdobywania wiedzy wymaga umiejętności koncentracji, wykorzystywania już posiadanej wiedzy i myślenia, celem uczenia jest osiągnięcie radości z rozumienia, odkrywania i posiadania wiedzy,

3. uczyć się, aby działać - należy posiadać umiejętność wykorzystania wiedzy w praktyce, nauczyć współdziałania oraz komunikacji po to, aby człowiek umiał radzić sobie w nieprzewidzianych sytuacjach, pracować w zespołach i twórczo kształtować przyszłość,

4. uczyć się aby być - głównym celem jest wszechstronny rozwój jednostki, edukacja powinna troszczyć się o rozwój niezależnego myślenia, zdolności krytycznego osądu, uczuć i fantazji, bez tego światu grozi odhumanizowanie.

Raport ukazuje, że edukacja ustawiczna powinna objąć wszelkie działania, które umożliwią człowiekowi poznanie dynamiki świata, innych ludzi oraz samego siebie. Podkreśla również znaczenie jakościowych zmian kształcenia w okresie dynamicznych przemian społeczno - gospodarczych.

24. Globalizacja

Globalizacja-mówi o świecie, problemach globalnych, wojnie, zagrożeniach środowiska, wygasaniu źródeł energii, politycznym podziale świata na centrum i peryferie, o problemach mono i -policentryczności w układzie globalnym. Sprawy światowe i zagrożenia. Przerost globalizacji prowadzi do partykularyzmu, nie zwracania na własne problemy.

Cele edukacji globalnej:

-postrzeganie świata przez stereotypy i role przypisane

-eliminowanie pasywizmu na rzecz efektywności

-eliminacja negatywizmu

- dążenie do świata parcytywizmu

---