LITERATURA:
Carson R.C., Butcher J.N., Mineka S. (2003), Psychologia zaburzeń. t. 1 i 2. Gdańsk, GWP.
Kendall P.C. (2004), Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańsk, GWP.
Pecyna M.B. (1998 i późniejsze), Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej. Warszawa, Wyd. Żak.
Meyer R. (2003), Psychopatologia. Jeden przypadek - wiele teorii. Gdańsk, GWP.
Seligman M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D.L. (2003), Psychopatologia. Poznań, Zysk i s-ka.
Sęk H. (2001), Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Warszawa, Wyd. Scholar.
Sęk H. (2005) (red.), Psychologia kliniczna. t.1 i 2, Warszawa, PWN.
Wybrane rozdziały dotyczące treści objętych programem i przedstawianych na wykładzie.
PSYCHOLOGIA KLINICZNA JAKO NAUKA
Sposoby rozumienia psychologii klinicznej
Rozumienie wąskie
Dziedzina badań i praktyki - nauka o zaburzeniach przystosowania lub zaburzeniach czynności i ich wewnętrznego mechanizmu regulacji oraz o diagnozie tych zaburzeń i terapii
Dziedzina psychologii, która zajmuje się zaburzeniami zachowania i przeżyć.
Dziedzina badań i praktyki psychologicznej, zajmująca się opisem i wyjaśnianiem zaburzonego zachowania i przeżywania, określaniem ich psychospołecznych przyczyn oraz stosowaniem tej wiedzy w diagnozie i pomocy psychologicznej.
Rozumienie szersze
Dziedzina badań i praktyki psychologicznej, zajmująca się opisem i wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego, określaniem przyczyn zdrowia i zaburzeń oraz wypełnianiem zadań praktycznych, polegających na diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu zastosowania psychologicznych form pomocy i interwencji.
Psychologia kliniczna stanowi dziedzinę badań, która obejmuje zespół koncepcji i twierdzeń:
Opisujących i wyjaśniających zdrowe i zaburzone funkcje psychiczne, somatyczne oraz zachowania osób, grup i społeczności;
Ustalających zasady badania naukowego i jednostkowej diagnozy zdrowia i zaburzeń;
Opisujących i wyjaśniających zasady oraz mechanizmy różnych interwencji.
Praktyczne, profesjonalne zadania psychologa klinicznego polegają na:
Diagnozie zdrowia i zaburzeń
Interwencji i pomocy psychologicznej ukierunkowanej na promocję zdrowia, prewencję zaburzeń, interwencje w sytuacjach kryzysowych i przejściowych trudności oraz na psychoterapię.
Norma - idealny lub realny wzorzec właściwości (zachowania, przebiegu procesów psychicznych, osobowości, rozwoju), normy mają różnie odniesienie przedmiotowe.
Normalność - zbiór właściwości przypisywanych osobom, grupom, społecznościom i instytucjom, które są zgodne ze wzorcem czyli normą.
Norma:
Ilościowa
Społeczno-kulturowa
Teoretyczna.
Kryteria zdrowia psychicznego według M. Jahody
Postawy względem ja - pozytywna i wysoka samoocena, silne poczucie tożsamości;
Zdolność do rozwoju i samorealizacji
Integracja - syntetyzująca funkcja doświadczeń
Autonomia - zdolność do bycia niezależnym od wpływów społecznych i do samorealizacji
Realistyczne spostrzeganie rzeczywistości
Radzenie sobie z wymaganiami - zdolność do adaptacji w zmieniającym się świecie.
Psychopatologia - nauka zajmująca się zaburzeniami psychicznymi, traktowana jako dziedzina psychologii lub psychiatrii.
Psychopatologia ogólna - klasyfikuje i definiuje objawy zaburzeń psychicznych.
Psychopatologia szczegółowa - zajmuje się opisem różnych zespołów objawów i jednostek zaburzeń psychicznych.
Kryteria zaburzeń Rosenhana i Seligmana:
cierpienie
trudność w przystosowaniu indywidualnym
naruszanie norm społecznych
nieracjonalność i dziwaczność
zachowania niekontrolowane, nieprzewidywalne
zachowania niekonwencjonalne
dyskomfort obserwatora
Klasyfikacje zaburzeń.
klasyfikacje opisowe - zachowania porządkowane w klasy lub zespoły zaburzeń, dominują w psychopatologii;
klasyfikacje wyjaśniające - klasy zaburzeń według przyjętych kryteriów (na przykład patogenezy), dominują w psychologii klinicznej.
Dwa systemy klasyfikacji zaburzeń:
I. Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (Diagnostic and statistical manual of mental disorders - DSM)
Zaburzenie psychiczne - „pojawiający się u jednostki syndrom lub wzorzec zachowania albo wzorzec psychiczny mający znaczenie kliniczne, związany w chwili występowania z:
odczuwanym cierpieniem (bolesnym symptomem)
upośledzeniem (zakłóceniem w co najmniej jednym ważnym obszarze funkcjonowania)
zwiększonym ryzykiem śmierci, bólu, inwalidztwa
poważnym ograniczeniem swobody działania.
Zespół ten nie może być tylko ogólnie akceptowaną i kulturowo usankcjonowaną reakcją na określone zdarzenie.
Bez względu na jego podstawowe źródła musi być on w danym momencie przejawem behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby”.
II. Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (International Classification of Diseases and Related Heath Problems - ICD)
Zaburzenie - istnienie klinicznie stwierdzalnych objawów lub zachowań połączonych w większości przypadków z cierpieniem i/lub zaburzeniami indywidualnego funkcjonowania osoby.
Klasy zaburzeń:
organiczne zaburzenia psychiczne
zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych
schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe
zaburzenia nastroju (afektywne)
zaburzenia nerwicowe oraz związane ze stresem pod postacią somatyczną
zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznym
zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych
zaburzenia rozwoju psychicznego
zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.
PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA
Zaburzenia czynności poznawczych
Zaburzenia percepcji
Iluzje - zmysłowe zniekształcenia przedmiotów lub zjawisk istniejących w realnej rzeczywistości. Rodzaje:
fizjologiczne - podlegają natychmiastowej korekcie
fizyczne - wynikają z praw fizyki
patologiczne -zmieniają w sposób zasadniczy zachowanie i postępowanie.
Omamy (halucynacje) - zmysłowe spostrzeganie przedmiotów i zjawisk nieistniejących w chwili ich spostrzegania.
Rodzaje:
Słuchowe
Wzrokowe
Węchowe
Smakowe
Dotykowe
Kinestetyczne
Czucia ustrojowego
Zaburzenia psychosensoryczne - zaburzenie wielozmysłowej syntezy wrażeń - nieprawidłowe spostrzeganie stosunków przestrzennych, formy i kształtu przedmiotów, odległości między przedmiotami, położenia własnego ciała.
Derealizacja - poczucie zaistniałej zmiany w otoczeniu
Depersonalizacja - przekonanie o zmianach zachodzących w samym sobie
Zaburzenia pamięci
Złudy pamięciowe utożsamiające
Hipomnezja - osłabienie pamięci
Amnezja - niepamięć, luka pamięciowa powstała najczęściej wskutek zaburzeń zapamiętywania.
Konfabulacja - zmyślanie treści, aby pokryć luki pamięciowe
Zaburzenia uwagi
Nadmierna odwracalność
Lepkość - trudność przenoszenia uwagi z jednego obiektu na drugi (padaczka)
Wyczerpywalność - spadek sprawności w miarę przedłużającej się czynności intelektualnej
Zaburzenia myślenia
Zaburzenia toku myślenia
Przyspieszenie -wyraz pobudzenia psychicznego
Zwolnienie - czynności myślowe są powolne, następują z trudem
Zatamowanie - występowanie krótkotrwałych przerw w przebiegu procesu myślowego
Rozkojarzenie (inkoherencja) - porozrywanie związków między członami myślenia,
Myślenie autystyczne (dereistyczne) - odbiega od realnego ustosunkowania się do rzeczywistości obiektywnej, patologicznie ogranicza się do świata przeżyć chorego,
Natręctwa myślowe (obsesje) - myśli, od których człowiek nie może się uwolnić mimo usiłowań
Zaburzenia treści myślenia
Urojenia - nieprawidłowe sądy wypowiadane z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości, niekorygowane pomimo oczywistych dowodów ich błędności, nie uwzględniają praw logiki,
Cechy
Dotyczą wyłącznie osoby chorego
Są niezgodne z prawami logiki i przyrody
Są zawsze niezgodne z rzeczywistością
Nie podlegają perswazji
Chory jest głęboko przekonany o ich prawdziwości
Wpływają na zachowanie, zmieniają je zasadniczo
Wiążą się z określonym stanem emocjonalnym: lękiem, obawą, obniżonym lub podwyższonym nastrojem.
Według treści:
Prześladowcze - powiązane ze stanem lęku:
- paranoidalne
- ksobne
- interpretacyjne
- trucia
- oddziaływania fizycznego
- wpływu hipnotycznego, telepatycznego
- zazdrości i niewierności małżeńskiej
- owładnięcia.
Urojenia wielkościowe - połączone ze wzmożonym samopoczuciem
- bogactwa
- odkryć i wynalazków
- niezwykłego zdrowia i siły fizycznej
- objawienia
Urojenia depresyjne - połączone ze stanem smutku, pesymizmu i przygnębienia
- grzeszności i winy
- samoponiżania
- zubożenia
- hipochondryczne
- nihilistyczne
Zaburzenia życia uczuciowego
Lęk - nie powstaje pod wpływem rzeczywistego zagrożenia, staje się zjawiskiem patologicznym, gdy obejmuje sternictwo psychiczne człowieka
Obniżenie nastroju - całe życie uczuciowe zabarwia pesymizm, stan przygnębienia i nieuzasadnionego smutku
Wzmożenie nastroju - mania (hipomania), stan nieuzasadnionego sytuacją nastroju radości, szczęścia, optymizmu
Euforia - nieuzasadniony wzmożony patologiczny nastrój wesołości, błogostanu ze skłonnościami do dowcipkowania
Dysforia - dominowanie złego samopoczucia, niezadowolenia, drażliwości, gniewliwości, lękliwości, płaczliwości i kombinacji tych stanów.
Apatia - wybitne osłabienie lub wygaśnięcie przejawów życia uczuciowego
ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA
Zaburzenia stresu ostrego
osoba przeżyła dramatyczną sytuację lub była jej świadkiem;
podczas zdarzenia lub w jego następstwie wystąpiły objawy dysocjacyjne
przeżywa dramatyczne zdarzenie
unika bodźców je przypominających
występują objawy niepokoju i pobudzenia
ma miejsce upośledzenie lub osłabienie kontaktów, pracy zawodowej, innych obszarów funkcjonowania
objawy utrzymują się od 2 dni do 4 tygodni (w ciągu 4 tygodni od zdarzenia).
Zespół stresu pourazowego - zaburzenie po stresie traumatycznym
post-traumatic stress disorder PTSD
ekspozycja na sytuację powodującą uraz psychiczny z towarzyszącym poczuciem silnego lęku, bezsilności i przerażenia
wciąż na nowo przeżywa uraz
stale unika bodźców związanych z wydarzeniem
ma przytłumioną ogólną wrażliwość
utrzymujące się objawy pobudzenia
Objawy utrzymują się ponad miesiąc, zakłócają lub osłabiają funkcjonowanie.
Na PTSD cierpi od kilku do kilkunastu % uczestników zdarzenia traumatycznego.
Czynniki ryzyka:
cechy stresora (siła i rodzaj)
cechy społeczno-psychologiczne jednostki
- choroby psychiczne w rodzinie
- niski status ekonomiczny rodziny
- doświadczenie traumy w okresie dzieciństwa
- przejawianie zaburzeń zachowania w okresie dzieciństwa
- neurotyczność i ekstrawersja
- niskie poczucie koherencji
- choroba psychiczna przed zdarzeniem
- inne tragiczne wydarzenia przed zdarzeniem
- bycie kobietą w wieku 36-50 lat
- przeżywanie kłopotów finansowych
- problemy ze zdrowiem fizycznym przed zdarzeniem
Czynniki pozytywne
cechy otoczenia społecznego
- otrzymywanie wsparcia społecznego
- otrzymywanie profesjonalnej pomocy
- klimat organizacyjny panujący w instytucji
stosowanie strategii zaradczych
- poszukiwanie wsparcia emocjonalnego i instrumentalnego
- unikanie: zaprzeczanie, odwracanie uwagi, zaprzestanie działań
- powstrzymywanie się od używania alkoholu i narkotyków.
ZABURZENIA NERWICOWE
ICD-10 zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną
Zaburzenia nerwicowe - zaburzenia psychiczne niemające żadnego widocznego podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności
W DSM-III zespoły zaburzeń z lękiem odczuwanym (zaburzenia lękowe) oraz z lękiem domniemanym (zaburzenia dysocjacyjne i somatoformiczne).
I. Zaburzenia lękowe
Zaburzenia lękowe w postaci fobii
Lęk fobijny - powstaje w określonych sytuacjach lub w kontakcie z określonymi przedmiotami niestwarzającymi realnego zagrożenia, pomimo poczucia bezpodstawności przeżycia jednostka nie jest w stanie go opanować. Doznania somatyczne.
Fobie specyficzne
Stały, nieuzasadniony strach wywołany obecnością lub wyobrażeniem określonego przedmiotu lub sytuacji. Osoba unika bodźców fobicznych, a w razie ich wystąpienia reaguje silnym strachem lub napadami paniki. Zachowania te wyraźnie przeszkadzają jej w normalnym życiu.
Występowanie - 16% K, 7% M (2:1),
Powstawanie: warunkowanie, modelowanie, wzmacnianie fobii przez czynniki poznawcze
Leczenie: systematyczna desensytyzacja, stopniowe nasilanie kontaktu z obiektami w rzeczywistości, modelowanie zachowań.
Fobia społeczna
Lęk przed złą oceną ze strony innych ludzi, kompromitacją, prowadzi do unikania sytuacji społecznych i innych ludzi. Występowanie 11% M i 15% K, coraz częściej diagnozowana. Powstawanie:
Zachowania wyuczone - u podłoża uraz
Ewolucyjnie - produkt uboczny hierarchii społecznej
Umiarkowana uwarunkowana genetycznie podatność
Czynniki poznawcze - oczekiwanie odrzucenia i złej oceny, przewrażliwienie na sygnały krytyki
Leczenie: farmakoterapia, terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna
Agorafobia
Lęk przed przebywaniem w miejscach lub sytuacjach, z których ucieczka jest trudna albo w których mogą wystąpić trudności z uzyskaniem pomocy, gdy ewentualnie wystąpi napad paniki lub pojawią się jego niektóre objawy.
Panika
Występują dwa rodzaje objawów: 1.nawracające nieoczekiwane napady paniki;
2. co najmniej jedno lub więcej z następujących zjawisk: ciągła obawa przed następnym napadem, obawa o jego przebieg i skutki, wyraźna zmiana zachowania w trakcie napadu lęku czy paniki. Od lęku odróżnia ją krótkotrwałość i intensywność.
Powstawanie
zaburzenia biochemiczne w mózgu
podatność genetyczna
czynnik poznawczy - lęk przed lękiem, uwrażliwienie na sygnały płynące z organizmu
Leczenie: farmakoterapia, terapia behawioralna i terapia poznawczo-behawioralna.
Zespół uogólnionego lęku
Nasilony lęk i niepokój doświadczany przez większą część dnia, połączony z co najmniej trzema objawami: bezradność lub poczucie osaczenia, szybkie męczenie się, trudności w logicznym myśleniu i koncentracji, drażliwość, napięcie mięśni, zaburzenia snu. Dodatkowe objawy:
niepokój, poczucie tkwienia w potrzasku, bycia na krawędzi
szybkie męczenie się
kłopoty z koncentracją lub pustka w głowie
drażliwość
napięcie mięśni (karku i ramion)
zakłócenia snu (bezsenność, koszmary)
Przyczyny
Freud - konflikt id-ego
Procesy poznawcze - przekonanie o małej kontroli nad życiem, automatyczne myśli i wyobrażenia dotyczące zagrożeń, przetwarzanie informacji wzbudzających lęk
Umiarkowane dziedziczenie.
Leczenie: farmakoterapia, terapia poznawczo-behawioralna
II. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
Obsesje - niechciane, natrętne myśli i obrazy, które są rozpoznawane przez osobę jako natrętne lub niepożądane, powodujące złe samopoczucie.
Kompulsje - natrętne czynności, jawne lub ukryte.
Przyczyny
Podatność na pewne obsesje ma znaczenie ewolucyjne
u zwierząt w sytuacji konfliktu lub bardzo silnego pobudzenia - przymusowe rytuały
Niedobór serotoniny, zaburzenia pracy mózgu.
Leczenie: farmakoterapia, terapia behawioralna - kontrolowany kontakt z czynnikiem lękotwórczym, blokowanie reakcji przymusowej.
III. Zaburzenia dysocjacyjne
Dysocjacja - rozpad związków między funkcjami ośrodkowego układu nerwowego, psychiki lub osobowości.
Amnezja dysocjacyjna - niepamięć jakiegoś okresu lub epizodu o charakterze urazu,
Fuga - obrona w postaci ucieczki, oddalenie od środowiska, przyjęcie nowej tożsamości,
Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości
Osobowość wieloraka. W odpowiedzi na stres - kilka kompletnych systemów tożsamości, przechodzenie między nimi. Coraz częściej diagnozowane, 90% u K.
Przyczyny
Głównie charakter pourazowy, nadużycia seksualne i fizyczne, fałszywe wspomnienia. Zaburzenia odporne na terapię.
IV. Zaburzenia somatoformiczne
Zaburzenia hipochondryczne
Nadmierne zainteresowanie czynnościami ciała, lęk, niepokój, poczucie zagrożenia zdrowia lub życia, lękowe oczekiwanie zapadnięcia na chorobę, przekonanie, że jest się chorym, zaburzenia obrazu ciała, poczucie defektu, którego nie ma.
Zaburzenia bólowe psychogenne
Dolegliwości bólowe bez podłoża somatycznego lub fizjologicznego, efekt konfliktów psychicznych i problemów psychospołecznych, pojawianie się lub nasilanie w pewnych sytuacjach, dolegliwości silne i długotrwałe. Psychogenne bóle krzyża, karku, pasa barkowego.
Zaburzenia konwersyjne (histeria)
Bez żadnej patologii organicznej pojawiają się objawy uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli, często naśladują zaburzenia neurologiczne. Objawy służą zapewnieniu usprawiedliwienia, które pozwoliłoby uciec od nietolerowanej sytuacji. Może naśladować każdą chorobę, cechy charakterystyczne:
Cudowna obojętność - opisuje objawy rzeczowo, bez niepokoju
Niedopasowanie dysfunkcji do objawów konkretnej choroby
Selektywna natura dysfunkcji
Pod hipnozą lub narkozą można objawy usunąć, zmienić, wprowadzić
Towarzyszą zaburzenia lękowe, depresja, trudności w życiu emocjonalnym, nadużycia w dzieciństwie, wzorzec negatywnych uczuć.
Leczenie: terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna
ZABURZENIA AFEKTYWNE
Wielka depresja
Więcej bardziej uporczywych objawów, silnie obniżony nastrój, utrata zainteresowania aktywnością sprawiającą wcześniej przyjemność, co najmniej 4 objawy:
Zmęczenie lub utrata energii
Bezsenność lub nadmierna senność
Nadpobudliwość lub spowolnienie ruchowe
Zmniejszona zdolność myślenia lub koncentracji
Samopotępienie - odmawianie sobie wartości, obwinianie się nieproporcjonalne do przewin
Uporczywe, nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie
Objawy trwają przez cały dzień, prawie codziennie przez 2 kolejne tygodnie, nie występują objawy maniakalne. Witalny smutek, zaburzenia poznawcze - własna nieudolność, uczucie braku nadziei, brak motywacji do zmiany sytuacji.
Podtypy:
Melancholijny - dodatkowo utrata zainteresowania, odczuwania przyjemności:
- wczesne budzenie ranne
- poranne nasilenie objawów
- wyraźne spowolnienie lub pobudzenie ruchowe
- znacząca utrata łaknienia i masy ciała
- nieadekwatne i przesadne poczucie winy
- obniżony nastrój
Z cechami psychotycznymi - utrata kontaktu z rzeczywistością, urojenia, halucynacje spójne z nastrojem
Sezonowe zaburzenia afektywne
Wielka depresja sezonowa, gdy u chorego występowała w okresie ostatnich 2 lat jesienią lub zimą, nie występują kiedy indziej, w innych okresach pełna remisja
Przyczyny
A. Biologiczne
Dziedziczne odziedziczalność 33-45%
Czynniki biochemiczne - zaburzenia neuroprzekaźników (dopaminy, serotoniny, noradrenaliny)
Czynniki neuroendokrynologiczne i neurofizjologiczne - oś podwzgórze-przysadka-nadnercza nie działa właściwie
Problemy ze snem - wczesne budzenie rano, okresowe budzenie w nocy, trudności z zasypianiem
Rytm okołodobowy
Światło słoneczne - depresje sezonowe: wzmożone łaknienie i większe zapotrzebowanie na sen, pomaga kontrolowana ekspozycja na światło.
B. Psychospołeczne
Stresujące przeżycia
Okoliczności powodujące i przyspieszające rozwój depresji:
- zdarzenia powodujące obniżenie poczucia własnej wartości
- niepowodzenia w osiągnięciu ważnego celu
- zapadnięcie na poważną chorobę
- bardzo silny pojedynczy stresor
- kilka stresorów działających równocześnie
- konieczność opieki nad przewlekle chorym.
Czynniki odporności na depresję u K:
Udany związek partnerski
Nie więcej niż troje dzieci
Praca poza domem
Głęboka religijność
Teoria poznawcza Becka
Negatywna triada poznawcza:
negatywne myśli o sobie
negatywne myśli o własnych doświadczeniach i świecie
negatywne myśli na temat własnej przyszłości.
Osobowość podatna na depresję:
osoby nadmiernie troszczące się o więzi z innymi
osoby bardzo autonomiczne i ukierunkowane na cele
osoby nadmiernie samokrytyczne i wrażliwe na porażkę
Wczesne doświadczenia
↓
Formowanie się dysfunkcyjnych przeświadczeń
↓
Krytyczne wydarzenia
↓
Uaktywnione przeświadczenia
↓
Automatyczne negatywne myśli
↓ ↓
Objawy depresji
behawioralne motywacyjne afektywne poznawcze somatyczne
Teoria wyuczone bezradności Seligmana
Organizm, który pogodzi się z niemożnością kontrolowania zdarzeń awersyjnych zareaguje:
deficytem motywacji - po co próbować
deficytem poznawczym - spadek zdolności kontrolowania wydarzeń w przyszłości
deficytem emocjonalnym - pasywność i depresja.
Teoria braku nadziei Abramsona
Pesymistyczny styl atrybucji połączony z negatywnymi wydarzeniami życiowymi powoduje depresję, brak nadziei - głębokie przeświadczenie o całkowitym braku kontroli nad tym, co ma nastąpić oraz absolutna pewność, że stanie się coś ważnego i niekorzystnego.
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
Choroba maniakalno-depresyjna, powtarzające się napady euforii i depresji, musi być co najmniej jeden epizod manii, bardzo charakterystyczne nawroty, niekiedy - mają charakter sezonowy. Podstawowa cecha - naprzemienność, 2/3 - bezpośrednio, 1/3 - oddzielone przerwami.
Przyczyny zaburzeń dwubiegunowych
Duże znaczenie czynników genetycznych, dziedziczenie poligenowe
Czynniki biochemiczne - niedobór i nadmiar neuroprzekaźników, zakłócenia w równowadze hormonalnej, zaburzenia rytmów biologicznych
Zmienione przepływy krwi w mózgu
Stresujące przeżycia mogą przyspieszać pojawienie się objawów, w miarę postępu choroby ich znaczenie maleje
Leczenie
Farmakoterapia (lit - stabilizator nastroju)
Elektrowstrząsy
Psychoterapia - terapia poznawczo-behawioralna Becka
SCHIZOFRENIA
1% populacji, 40% pacjentów szpitali psychiatrycznych, 75% przypadków - początek 15-45 ,
szczyt zachorowań: M: 20-24, K: 20-24 a 25-29; tak samo często u K i M.
Najcięższa, najbardziej destrukcyjna choroba psychiczna
Objawy pozytywne Objawy negatywne
(wytwórcze, nadmiarowe) (ubytkowe)
●Halucynacje ●Spłycenie/stępienie afektu
(słuchowe, węchowe, dotykowe) (silne emocje maskowane)
●Urojenia (prześladowcze, zazdrości, somatyczne ●Alogia
religijne, wielkościowe) (ubóstwo mowy lub jej treści)
●Formalne zaburzenia myślenia, ●Aspołeczność
(rozkojarzenie, nielogiczność, splątanie) ●Anhedonia
●Dziwaczne i zdezorganizowane zachowania ●Osłabienie woli/Apatia
●Niewielkie upośledzenie poznawcze ●Znaczne upośledzenie poznawcze
Gwałtowny początek Stopniowy podstępny rozwój
Zmienny przebieg Przewlekły charakter
Typ I Typ II
Dobra reakcja na leki Niepewna reakcja na leki
Nieprawidłowości układu limbicznego Nieprawidłowości płatu czołowego
Normalne komory mózgu Powiększone komory mózgu
Zaburzenia kojarzenia - zaburzenia myślenia formalnego, ślizgawka myślowa, rozluźnienie skojarzeń, niespójność.
Zaburzenia treści myślenia - urojenia, błędne przekonania
Zaburzenia percepcji - załamanie umiejętności selekcjonowania informacji, halucynacje
Zaburzenia emocjonalne - ahedonia - niezdolność doznawania radości lub przyjemności, płytkość lub stępienie afektu, reakcje emocjonalne bardzo silne, ale niezgodne z sytuacją
Zaburzenie poczucia tożsamości - zatracenie subiektywnego poczucia Ja i poczucia odrębności, przyjęcie innej tożsamości, zaburzenia poczucia ciała
Zaburzenia woli - zakłócenie działań celowych, pogorszenie funkcjonowania w wielu obszarach.
Ucieczka do własnego świata - rozluźnienie więzi ze światem zewnętrznym, tworzenie świata wewnętrznego
Zaburzenia motoryczne - pobudzenie, sztywność, mutyzm, rytuały, dziwaczne grymasy.
Postać niezróżnicowana
Mieszanina szybko zmieniających się wszystkich podstawowych objawów, zagubienie, przejawy zamętu, huśtawka emocjonalna, urojenia ksobne, pobudzenie, autyzm, depresja, lęk.
Postać katatoniczna
Okresy skrajnego zamknięcia i/lub skrajnego pobudzenia. Zamknięcie, znieruchomienie, bez ruchu, w jednej pozycji; pobudzenie - gwałtowne, impulsywne, szalone czynności.
Automatyczne wykonywanie rozkazów, naśladowanie czynności (echopraksja), słów (echolalia). Stupor. Presja działania, czynności seksualne, gwałtowne ataki na innych, samobójstwo.
Postać zdezorganizowana (hebefrenia)
Dziwaczne zachowanie, zawiłe problemy filozoficzne i religijne, zamknięcie w świecie fantazji, obojętność emocjonalna, infantylizm. Odpowiedzi niedorzeczne, mowa niespójna, powtarzanie słów, rozluźnienie toku myśli, neologizmy. Powszechne halucynacje, urojenia na temat seksu, religii, zdrowia, płynne, niesystematyczne. Manieryzmy, dziwaczne zachowania, grymasy, śmiech, płacz, zachowania obsceniczne, brak poczucia wstydu.
Złe rokowanie, degradacja osobowości.
Postać paranoidalna
Kłopoty w kontaktach z ludźmi, urojenia prześladowcze, niezwykłe myśli, intrygi fabularne, podejrzenia, urojenia trucia, wielkościowe, halucynacje wzrokowe i słuchowe.
Konstrukcja paranoidalna daje poczucie tożsamości, bez zdolności krytycznej oceny, niekiedy niebezpieczni, nie zachowują się dziwacznie i nie odcinają się od świata, rzadziej są traktowani jako chorzy.
Przyczyny
Uwarunkowania genetyczne - silna korelacja między ryzykiem a stopniem pokrewieństwa Nieprawidłowa struktura mózgu, zmiany w funkcjonowaniu mózgu
Predyspozycje wyzwalane są przez czynniki środowiskowe.
Grypa matki w II trymetrze ciąży - uszkodzenia układu nerwowego, predyspozycja.
Terapia i rehabilitacja
Samodzielne funkcjonowanie chorego poza szpitalem psychiatrycznym (indywiduacja), Domy dziennego pobytu - hostele, indywidualizowanie opieki, skupienie się na możliwościach rezydenta, praca nad relacją personel-rezydenci, wsparcie dla personelu. Tradycyjne oddziały szpitalne. Niekiedy mieszkanie samodzielnie - niezbędne wsparcie.
Terapia rodzin - bardzo silne obciążenie rodziny chorobą, piętno społeczne, poczucie winy za chorobę, strach przed nawrotem.
ZABURZENIA ODŻYWIANIA
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny)
celowe dążenie do utraty masy ciała (masa poniżej 85% należnej)
lęk przed przybraniem na wadze, otyłością i utratą zgrabnej sylwetki
ograniczenie ilości przyjmowanych pokarmów, dieta niskokaloryczna
intensywne ćwiczenia fizyczne
stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych
zaburzenia hormonalne i metaboliczne
skrajne wyniszczenie - zagrożenie życia.
Znaczący wzrost liczby przypadków w ciągu ostatnich 40 lat - idealizacja szczupłej sylwetki, ideał niemożliwy do osiągnięcia.
Cechy osobowości
Tendencja do dużego dystansu emocjonalnego, preferowanie rutyny, trudność z adaptacją do zmiany, zwiększony konformizm i uległość, skłonności perfekcjonistyczne, lęk przed dorosłością.
Wzorce rodzinne
Matki nadmiernie dominujące, ojcowie niedostępni emocjonalnie, mała tolerancja na napięcia, nacisk na przestrzeganie reguł, zniechęcanie do autonomii, słabe umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Leczenie
Hospitalizacja w celu kontroli diety i odżywienia, kształtowanie właściwego obrazu własnego ciała, budowanie poczucia własnej wartości i samoakceptacji, rozwijanie właściwych nawyków żywieniowych.
Bulimia (żarłoczność psychiczna) Zaburzenie nieznane przed drugą połową XX wieku.
częste występowanie epizodów objadania się z utratą kontroli, (czynność jedzenia przymusowa, impulsywna)
zachowania służące powstrzymaniu przybywania na wadze (środki przeczyszczające, prowokowanie wymiotów, głodzenie, intensywne ćwiczenia fizyczne, intensyfikacja przemiany materii)
nadmierna koncentracja na problemach odżywiania, kształcie i masie ciała
naprzemienne fazy wychudzenia i otyłości lub w miarę stabilna masa ciała
zakłócenie równowagi elektrolitycznej, niedobory pokarmowe.
Cechy osobowości
Chwiejność emocjonalna, impulsywność, perfekcjonizm, negatywna samoocena, lęk przed dorosłością.
Wzorce rodzinne
Wysokie oczekiwania rodziców, krytyczne komentarze na temat sylwetki, dieta innych członków rodziny, niewłaściwe wzorce komunikacji w rodzinie, zachowania rodziców zachęcają do atakowania siebie.
Leczenie
Znormalizowanie wzorców odżywiania, przerwanie cyklu przejadanie-przeczyszczanie, zdobywanie kontroli nad jedzeniem - regularne spożywanie małej ilości pokarmu.
Porównanie objawów anoreksji i bulimii
kryterium |
anoreksja |
bulimia |
Utrzymywanie bardzo niskiej wagi Lęk przed przybraniem na wadze Zaprzeczanie problemowi Zniekształcenie obrazu własnego ciała Brak miesiączki Częste objadanie się i przeczyszczanie się Stosowanie innych metod utraty masy Poczucie braku kontroli nad objadaniem się Samoocena zależy od sylwetki lub masy ciała |
tak tak ? ? tak nie tak nie ? |
nie tak nie nie nie tak tak tak tak |
ZABURZENIA SEKSUALNE
Zaburzenia tożsamości płciowej
Silna i uporczywa identyfikacja z płcią przeciwną, której może towarzyszyć pragnienie zmiany płci lub przekonanie, że tak naprawdę jest się osobą przeciwnej płci.
Transseksualizm - pragnienie życia i uzyskania akceptacji jako osoba płci przeciwnej niż wskazuje na to płeć zewnętrznych narządów płciowych i metrykalna.
Transgenderyzm - poczucie przynależności do płci przeciwnej, pragnie posiadać niektóre jej atrybuty, ale nie chce dokonywać radykalnych zmian.
Transwestytyzm - przebieranie się w odzież płci przeciwnej w celu uzyskania poczucia przynależenia do niej, nie dąży do osiągnięcia podniecenia seksualnego, ale zadowolenia z powodu bycia osobą płci przeciwnej.
Homoseksualizm jako odmienność seksualna w granicach normy
Orientacja homoseksualna - skierowanie popędu seksualnego na osoby tej samej płci: uzyskiwanie podniecenia w kontakcie z osobami tej samej płci, ujawnianie zachowań a nie tylko fantazji, istotna jest częstość zachowań, wyłączność zachowań oraz wiek.
Homoseksualista to osoba, której pociąg płciowy jest wyłącznie lub prawie wyłącznie skierowany do osób własnej płci i która wyłącznie lub prawie wyłącznie w ten sposób uzyskuje zadowolenie seksualne.
Geneza
Wyjaśnienia biologiczne
Teorie genetyczne - wykluczony jest wpływ jednego genu.
Teorie hormonalne - zaburzone procesy hormonalne w życiu płodowym
Teorie neuroanatomiczne - niejednoznaczne odkrycia różnic w strukturach mózgu.
Wyjaśnienia psychodynamiczne
Poszukiwanie przyczyn w zaburzonym przebiegu rozwoju w dzieciństwie i dorastaniu.
Wyjaśnienia behawioralne
Efekt uczenia się zachowań w okresach krytycznych, teoria uwiedzenia.
Interwencje - bardzo różne w zależności od orientacji, obecnie negowana jest możliwość (a także celowość i etyczność) wywoływania trwałych zmian w orientacji osób wyłącznie homoseksualnych.
Zaburzenia preferencji seksualnych (parafilie)
ICD-10: osoba, u której występuje parafilia doświadcza powtarzającego się, nasilonego popędu i wyobrażeń seksualnych dotyczących niezwykłych przedmiotów lub działań, zarówno realizuje ten popęd jak i odczuwa z tego powodu wyraźne cierpienie, preferencja ta występuje od co najmniej 6 miesięcy.
DSM_IV: nawracające od co najmniej 6 miesięcy silnie podniecające seksualne fantazje, impulsy i zachowania, które dotyczą: przedmiotów, sytuacji związanych z zadawaniem bólu i poniżeniem (siebie lub partnera), dzieci lub innych niedobrowolnych partnerów. Fantazje, impulsy lub zachowania wywołują znaczne uczucie dyskomfortu lub są przyczyną pogorszenia funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych dziedzinach.
Fetyszyzm
Traktowanie wybranych obiektów jako bodźców niezbędnych do uzyskania podniecenia i satysfakcji seksualnej. Fetyszyzm mały - fetysz związany z partnerem seksualnym, zostaje wkomponowany w aktywność pary. Fetyszyzm duży - fetysz zastępuje partnera, obecność partnera uniemożliwia osiąganie satysfakcji. Grawiditofilia (brzuch kobiety ciężarnej), altokacyfilia (wysokie obcasy), dendrofilia (drzewo), ozolagnia (zapach), nekrofilia (zwłoki).
Fetyszyzm transwestycyjny
Wywoływanie pobudzenia i osiąganie przyjemności seksualnej dzięki przebieraniu się w odzież płci przeciwnej, bez chęci zmiany płci.
Oglądactwo (voyeryzm, skoptofilia)
Uzyskiwanie przyjemności seksualnej dzięki ukradkowemu podglądaniu (bez zamiaru ujawnienia swojej obecności i nawiązania kontaktu seksualnego) osób uczestniczących w zachowaniach seksualnych lub intymnych, by osiągnąć pobudzenie i satysfakcję seksualną związaną z masturbacją. Odpowiednik akustyczny - eksaudyryzm.
Ekshibicjonizm
Zamierzone eksponowanie genitaliów innym osobom wbrew ich woli, zaskoczonym, obcym, w społecznie nieakceptowanych okolicznościach (parki, domy towarowe, kościoły, teatry, autobusy), nie występuje zamiar lub zachęta do odbycia stosunku seksualnego z osobą świadka.
Sadyzm
Wywoływanie pobudzenia i osiąganie satysfakcji seksualnej przez upokarzanie partnera lub zadawanie mu bólu fizycznego i psychicznego, łagodne postacie (sadyzm fantazyjny, bierny), flagellantyzm (chłostanie), saliromania (zabrudzanie), formy skrajne (wampiryzm, mord z lubieżności).
Masochizm
Doświadczanie pobudzenia seksualnego i osiąganie satysfakcji seksualnej w wyniku doznawania bólu lub poniżenia zadawanego przez partnera.
Pedofilia
Preferowany lub jedyny partner dorosłego - dziecko przed okresem dorastania (istotny proces zaawansowania dojrzewania biologicznego a nie jego wiek), występuje u osoby powyżej 16 lat, ofiara o co najmniej 5 lat młodsza.
Inne formy - ocieranie się w celu uzyskania stymulacji seksualnej (froteryzm), aktywność seksualna ze zwierzętami (zoofilia), ludzie zdeformowani, nietypowe obiekty (człowiek śpiący), aktywność nietypowa (obsceniczne rozmowy przez telefon).
Interwencje
Zaburzenia maja względnie trwały charakter; geneza w wyniku interakcji między czynnikami biologicznymi i psychospołecznymi, wczesny czas powstania - niełatwo poddają się leczeniu. Łączenie terapii behawioralno-kognitywnej, psychodynamicznej i farmakoterapii.
Dysfunkcje seksualne - traktowane jako zaburzenia behawioralne - upośledzenie dążenia do zaspokojenia seksualnego lub zdolności jego osiągnięcia.
I. Zaburzenia pożądania seksualnego (przeżywania pragnień seksualnych):
- brak lub utrata potrzeb seksualnych
- awersja seksualna
II. Zaburzenia podniecenia seksualnego
- zaburzenia erekcji - niezdolność do osiągnięcia lub utrzymania stanu erekcji (impotencja);
- zaburzenia podniecenia seksualnego u kobiet - brak fizycznego i emocjonalnego reagowania na stymulację erotyczną (oziębłość).
III. Zaburzenia orgazmu
- przedwczesny lub opóźniony wytrysk
- zaburzenia orgazmu u kobiet.
Przyczyny:
Czynniki biologiczne - efekty chorób, skutki procesu starzenia się, przyjmowanie leków, stosowanie używek.
Czynniki psychospołeczne - przeszłe lub aktualne urazy lub konflikty, brak dostatecznie silnych bodźców seksualnych, cechy osobowości.
Terapia: działania biomedyczne, terapia seksualna (kompleksowe działania psychoterapeutyczne nastawione na leczenie dysfunkcji seksualnych).
Zaburzenia emocjonalne u dzieci
Reaktywne zaburzenie przywiązania
A. Zaburzone i nieodpowiednie pod względem rozwojowym opóźnienie społeczne pojawiające się przed 5 r.ż. objawiające się:
trwałą niezdolnością do inicjowania i właściwego dla wieku reagowania na większość relacji społecznych
rozproszeniem przywiązania
B. Zaburzenie nie wynika z upośledzenia ani autyzmu.
C. Zaburzony sposób sprawowania opieki:
- trwałe zaniedbywanie podstawowych potrzeb emocjonalnych dziecka;
- trwałe zaniedbywanie podstawowych potrzeb fizjologicznych dziecka;
- niejednokrotne zmiany głównego opiekuna.
D. Istnieją przypuszczenia, że opieka opisana w kryterium C odpowiada za zaburzenia zachowania w kryterium A.
2 podtypy:
zaburzenie z zahamowaniem;
podtyp odhamowany.
Lęk separacyjny
A. Niewłaściwy pod względem rozwojowym i nadmierny lęk dotyczący oddzielenia od domu i tych, którzy stanową obiekt przywiązania objawiający się jedną z następujących cech:
Występuje powracający niepokój wobec separacji od domu lub obiektów przywiązania
Trwały i nadmierny niepokój o stratę lub krzywdę, która może spotkać główne obiekty przywiązania
Trwały i nadmierny niepokój o to, że nieprzewidziane zdarzenie doprowadzi do oddzielenia od głównych obiektów przywiązania
Trwała opieszałość lub odmowa pójścia do szkoły
Trwały i nadmierny lęk lub niechęć do pozostawania samemu
Trwała niechęć do chodzenia spać przy nieobecności głównych obiektów przywiązania lub nocowania poza domem
Powtarzające się koszmary senne zawierające element separacyjny
Powtarzające się narzekania na zaburzenia fizjologiczne
Czas trwania co najmniej 4 tygodnie
Pojawienie się zaburzenia przed 18 rokiem życia
Zaburzenie wywołuje znaczący pod względem klinicznym niepokój lub upośledzenie funkcjonowania społecznego, edukacyjnego i innych
Nie pojawia się w trakcie uogólnionego zaburzenia rozwojowego, schizofrenii i innych zaburzeń psychotycznych.
Zaburzenia zachowania
A. Powtarzający się i trwały wzorzec zachowania, w którym dochodzi do pogwałcenia podstawowych praw innych ludzi oraz głównych norm społecznych reguł. W ciągu ostatnich 12 miesięcy występują trzy lub więcej kryteriów:
Agresja wobec ludzi i zwierząt:
1. często znęca się, grozi i zastrasza innych
2. często rozpoczyna bezpośrednie bójki
3. używa broni, która może wyrządzić krzywdę (kija baseballowy, cegła, butelka, nóż)
4. okazuje fizyczne okrucieństwo wobec innych ludzi
5. okazuje fizyczne okrucieństwo wobec zwierząt
6. kradnie w bezpośredniej konfrontacji z ofiarą
7. zmusza do stosunku płciowego.
Wandalizm
8. celowo angażuje się w podpalenie z zamiarem spowodowania zniszczeń
9. z rozwagą dokonuje zniszczenia cudzej własności
Oszustwo i kradzież
10. włamuje się do czyjegoś mieszkania, budynku, samochodu
11. często kłamie w celu otrzymania dóbr, przysług lub uniknięcia zobowiązań
12. kradnie przedmioty niebagatelnej wartości
Poważne pogwałcenie reguł
13. od 13 r.ż. często spędza noce poza domem bez pozwolenia rodziców
14. przynajmniej dwa razy ucieka w nocy z domu rodziców
15. począwszy od 3 r.ż. często wagaruje.
B. To zaburzenie zachowania powoduje znaczące upośledzenie funkcjonowania społecznego, edukacyjnego, zawodowego.
C. Nie ma ukończonych 18 lat.
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze
Wzorzec negatywistycznego, wrogiego i buntowniczego zachowania utrzymujący się co najmniej przez 6 miesięcy, co najmniej cztery objawy:
1. często traci panowanie nad sobą
2. często kłóci się z dorosłymi
3. często aktywnie buntuje się lub odmawia stosowania się do próśb dorosłych i reguł
4. często celowo denerwuje innych ludzi
5. często obwinia innych za własne błędy i złe zachowanie
6. często jest drażliwy i łatwo się denerwuje
7. często jest zagniewany i urażony
8. często jest zawzięty i mściwy.
To zaburzenie powoduje znaczące upośledzenie funkcjonowania społecznego, edukacyjnego, zawodowego.
Nie pojawiają się jedynie w czasie trwania zaburzenia psychotycznego lub zaburzenia nastroju.
Nie są spełnione kryteria zaburzenia zachowania.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (hiperkinetyczny)
Zespół objawów, stały wzór zachowania dziecka cechujący się:
nasilonymi zaburzeniami uwagi
nadmierną impulsywnością
nadmierną ruchliwością
Prawidłowości
Im młodsze dziecko, tym wyraźniejsze objawy nadruchliwości, u starszych - problemy z koncentracją uwagi.
ADHD jest najlepiej widoczne u dzieci w wieku szkolnym.
Nasilenie objawów zmniejsza się z wiekiem dziecka.
U chłopców częściej występuje podtyp mieszany lub z przewagą nadpobudliwości, u dziewczynek - podtyp z zaburzeniami koncentracji uwagi.
ADHD może spowodować, że dzieci lub nastolatki nie są w stanie osiągnąć sukcesu szkolnego, sportowego, społecznego lub towarzyskiego.
Dzieci z ADHD poszukują kontaktów społecznych, ale nie wiedzą, jak je osiągnąć.
Przyczyny
ADHD jest zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie.
U osób z ADHD stwierdza się specyficzne wzorce pracy mózgu.
U osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do zaburzenia równowagi neurotransmiterów.
Zaburzenie autystyczne
Uogólnione zaburzenie rozwojowe:
1. jakościowe upośledzenie stosunków społecznych w postaci:
a. znacznego upośledzenia zachowań niewerbalnych
b. niezdolności nawiązywania kontaktów rówieśniczych
c. braku spontanicznego dążenia do dzielenia z innymi ludźmi radości, zainteresowań lub osiągnięć
d. braku wzajemności społecznej lub emocjonalnej.
2. jakościowe upośledzenie zdolności komunikacyjnych w postaci:
a. opóźnienia lub całkowitego braku zdolności posługiwania się językiem mówionym
b. znacznego upośledzenia zdolności inicjowania lub podtrzymywania rozmowy z innymi
c. stereotypowego i monotonnego korzystania z języka
d. braku urozmaicenia i spontaniczności w zabawie
3. ograniczone, monotonne lub stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i czynności w postaci:
a. całkowitego zaabsorbowania jednym wzorcem zainteresowań, nienormalne pod względem intensywności lub skupienia
b. widocznego braku elastyczności w przywiązaniu do działań rutynowych lub rytuałów
c. stereotypowego i monotonnego manieryzmu ruchowego
d. trwałego zainteresowania elementami przedmiotów.
Fizyczne przyczyny upośledzenia umysłowego
Nieprawidłowości genetyczne |
Choroby zakaźne |
Inne uwarunkowania |
Zespół Downa Fenyloketonuria Choroba Taya-Sachsa Zespół Klinefeltera Zespół kruchego X |
Różyczka Syfilis Toksoplazmoza Zapalenie mózgu Zapalenie opon Opryszczka zwykła |
Czynnik Rh Niedożywienie Zatrucie ołowiem Napromieniowanie Niedotlenienie Urazy głowy Reakcja na leki |
Upośledzenie umysłowe (termin nadrzędny)
Głębokie i rozległe opóźnienie rozwoju, głównie sprawności umysłowej, ale także przystosowania społecznego i motoryki; obniżenie ogólnej sprawności intelektualnej znacząco poniżej średniej, któremu towarzyszy wyraźne ograniczenie funkcji adaptacyjnych (dojrzewanie, uczenie się, przystosowanie społeczne, dbanie o siebie, praca, zdrowie, bezpieczeństwo). Rozpoznawane, gdy:
poziom funkcjonowania procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych i wykonawczych jest istotnie niższy od przeciętnego
poziom dojrzałości społecznej, tempo nabywania wiadomości i umiejętności są niższe niż u większości rówieśników w danym środowisku (pozwala odróżnić od zaniedbania wychowawczego).
Upośledzenie - gdy iloraz inteligencji niższy o co najmniej 2 odchylenia standardowe,
3% całej populacji.
- niedorozwój umysłowy - upośledzenie od urodzenia pomimo prawidłowych warunków wychowawczych;
- otępienie - upośledzenie powstałe po 3 rż., istotą jest postępujące obniżanie się poziomu funkcjonowania intelektualnego (regresja);
- okresowe zahamowanie rozwoju intelektualnego - rozwój następował do pewnego momentu prawidłowo, po zadziałaniu czynnika patogennego nastąpiło zatrzymanie rozwoju intelektualnego, po okresie zastoju następuje ponowny wzrost;
- obniżenie sprawności intelektualnej - zahamowanie rozwoju, poziom intelektualny niższy niż we wcześniejszych okresach;
- opóźnienie rozwoju - aktualny wiek umysłowy jest niższy niż wiek życia, ale nie wiadomo, czy upośledzenie, bo dziecko wychowuje się w zaniedbanym środowisku lub przebyło chorobę uszkadzającą układ nerwowy.
Inteligencja niższa niż przeciętna (ociężałość umysłowa)
II 84-70, niższy o 1-2 odchylenia standardowe, 14% populacji, 5 grup dzieci o róznym obrazie klinicznym:
dzieci zaniedbane pedagogicznie (brak stymulacji rozwoju);
dzieci z deficytami parcjalnymi (funkcje wzrokowe, słuchowe) przy inteligencji w normie, zaburzenia obniżają wynik w testach;
dzieci o powolnym lecz poprawnym przebiegu procesów intelektualnych (powoli spostrzegają, uczą się, rozwiązują problemy);
dzieci upośledzone w stopniu lekkim, bardzo dobrze stymulowane przez środowisko;
dzieci o niższym od przeciętnej poziomie funkcji intelektualnych i społecznych - słabo wykształcone myślenie słowno-logiczne, długo dominuje myślenie konkretne, utrudnione rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wolne tempo myślenia, mała samodzielność, mały krytycyzm, mała płynność i oryginalność myślenia, sztywność i schematyzm rozumowania.
Upośledzenie - ogólna symptomatologia
w rozwoju intelektualnym nie dochodzi do wytworzenia wyższych form myślenia pojęciowego i abstrakcyjnego;
mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem, wady wymowy, ubogi słownik;
różny stopień opóźnienia rozwoju innych funkcji poznawczych, niekiedy dobra pamięć i sprawność motoryczna;
dojrzałość społeczna częściowo zależna od stymulacji środowiska
mała zdolność do kontrolowania emocji, impulsywność, nieadekwatność siły i rodzaju reakcji do bodźca;
sztywność działania, stereotypy ruchowe.
18