PSYCHOLINGWISTYKA

Semestr letni 2008

Wtorek, 9.45-11.15, 11.30-13.00

dr Agnieszka Mikołajczuk

Program zajęć

1. Czym jest psycholingwistyka?

Wstęp do psycholingwistyki: przedmiot, historia i

metodologia badań psycholingwistycznych.

Podstawowe terminy.

2. Poznaj swój mózg

Elementy neurolingwistyki: budowa i

funkcjonowanie mózgu w zakresie czynności

odpowiedzialnych za mowę i myślenie.

3. „Bez pamięci nie można żyć...”

[Ryszard Kapuściński]

Pamięć (podstawy biologiczne, cechy i rodzaje

pamięci, zasady jej funkcjonowania; rozwój) i

procesy uczenia się.

4. Czy pomidor jest owocem, a ksiądz

kawalerem?

Kategoryzacja językowa i pojęcie prototypu.

5. Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak

Żydzi

Stereotyp językowy.

6. „Słowa, które rosną w stronę świata”

[Olga Tokarczuk]

Organizacja słownika umysłowego.

7. Zwierzęta, które mówią?

Język ludzi a język zwierząt.

8. Kto stworzył pierwszy język i po co to

zrobił?

Filogeneza języka: powstanie i rozwój języka

ludzkiego.

9. Skąd dzieci wiedzą, jak mówić i

rozumieć słowa?

Ontogeneza języka: biologiczne i kulturowe

uwarunkowania rozwoju mowy dziecka (o

roli genów, uczenia się, poznawania,

interakcji społecznych i kultury).

10. O trudnościach w rozwoju mowy

Wybrane zaburzenia rozwoju mowy (np. jąkanie

i leworęczność, więcej o dysleksji

rozwojowej)

lub

Czym jest czytanie?

Psycholingwistyczna analiza procesu czytania

11. „Podwójne życie człowieka

dwujęzycznego”

[Anna Wierzbicka]

Bilingwizm: charakterystyka dwujęzyczności,

uwarunkowania jej rozwoju, korzyści i
ograniczenia w umiejętnościach
językowych i poznawczych osoby
bilingwalnej.

12. Przepis na językowy przekładaniec

Psycholingwistyczna problematyka przekładu.

Lektury podręczne

1. Aitchison Jean

, 1991, Ssak, który mówi.

Wstęp do psycholingwistyki. Warszawa.

2. Bokus Barbara, Grace W. Shugar

, red.,

2007, Psychologia języka dziecka.
Osiągnięcia, nowe perspektywy. Gdańsk.

3. Gleason Joan Berko, Ratner Nan

Bernstein

, red., 2005, Psycholingwistyka.

Gdańsk.

4. Kurcz Ida

, 1992, Język a psychologia.

Warszawa.

W domu: lektura tekstu

Porayski-Pomsta Józef, Psycholingwistyka.

„Polonistyka” 1989, z. 7.

Pytania do lektury:

 Czym zajmuje się psycholingwistyka?
 Jakie działy wyodrębnia się
w psycholingwistyce?
 Co psycholingwistyka przejęła
od językoznawstwa?
 Co psycholingwistyka przejęła
od psychologii?
 Co daje psycholingwistyka
językoznawcom i psychologom?

Literacki wstęp do

psycholingwistyki

A

przecież słowa i rzeczy tworzą przestrzenie

symbiotyczne, jak grzyby i brzozy. Słowa

wyrastają na rzeczach i dopiero wtedy są

dojrzałe w sens, gotowe do wypowiedzenia,

gdy rosną w krajobrazie. Wtedy dopiero

można się nimi bawić jak dojrzałym jabłkiem,

obwąchiwać je i smakować, lizać po

wierzchu, a potem z trzaskiem przełamywać

na pół i badać wstydliwe soczyste wnętrze.

Takie słowa nigdy nie umrą, bo potrafią

uruchamiać inne swoje znaczenia, rosnąć w

stronę świata; chyba że umrze cały język.

[Olga Tokarczuk: Dom dzienny, dom nocny. Wałbrzych

1998, s. 168]

Docierałem do Indii nie przez obrazy, dźwięki i zapachy, ale poprzez

język, w dodatku język nie rodzimie hinduski, ale obcy,

narzucony [angielski], na tyle jednak zadomowiony, że był dla

mnie kluczem niezbędnym, był tożsamy z tym krajem. Moje

zapasy z Indiami to były w pierwszej rundzie zmagania z
językiem.

Pojąłem, że każdy świat ma swoją

tajemnicę i że dostęp do niej jest tylko na

drodze poznania języka. Bez tego świat ów

pozostanie dla nas nieprzenikniony i niepojęty,

choćbyśmy spędzili w jego wnętrzu całe lata.

Co więcej – zauważyłem związek między

nazwaniem a istnieniem, bo stwierdzałem po

powrocie do hotelu, że widziałem na mieście

tylko to, co umiałem nazwać, że na przykład

pamiętałem napotkaną akację, lecz już nie

drzewo, które stało obok niej, ale którego

nazwy nie znałem. Słowem, zrozumiałem, że

im więcej będę znał słów, tym bogatszy,

pełniejszy i bardziej różnorodny świat

otworzy się przede mną.

[Ryszard Kapuściński, Podróże z

Herodotem. Kraków 2004, s. 25-26.]

W rzeczywistości język uzależniony jest w

zasadniczy sposób od świata zaludnionego
innymi, którzy niczym latarnie morskie
tworzą wokół siebie wyspę światła - w jej
zasięgu wszystko jest, jeśli nawet nie znane,
to w każdym razie poznawalne. Latarnie
zniknęły z mojego pola widzenia. Ich światło,
karmione moją fantazją, przez dłuższy czas
jeszcze docierało do mnie. Teraz jest po
wszystkim, otaczają mnie ciemności.

[Michel Tournier: Piętaszek, czyli otchłanie Pacyfiku.
Warszawa 1996, s. 43]

Nie ma co się dłużej oszukiwać: cała moja

konstrukcja myślowa się chwieje.

Opłakany stan mojej mowy jest najbardziej

zauważalnym wynikiem tej erozji.

Na próżno mówię bez przerwy na głos i

każdą

refleksję,

każdą

myśl,

jaka

przychodzi mi do głowy, przekazuję

drzewom i chmurom - widzę, że z wolna

osuwają się całe ściany słownej cytadeli, w

której się chroni i porusza swobodnie

nasza myśl, niczym kret w plątaninie

korytarzy. Stałe punkty, na których opiera

się nasza myśl, posuwając się naprzód -

tak

jak

stąpamy

po

kamieniach

sterczących z koryta potoku - kruszą się i

zapadają. Nachodzą mnie wątpliwości co

do sensu słów nie będących nazwami

konkretnych przedmiotów. Potrafię mówić

już tylko dosłownie.

[Michel Tournier: Piętaszek,

czyli otchłanie Pacyfiku. Warszawa 1996, s. 52-53]

Bez pamięci nie można żyć, ona przecież

wynosi człowieka ponad świat zwierząt,

stanowi postać jego duszy, a zarazem

jest tak zawodna, nieuchwytna,

zdradliwa. To właśnie sprawia, że

człowiek jest tak niepewny samego

siebie. […] … No, przypomnij sobie, który

to był? Nie wiemy, i za tym „nie wiemy”

rozciąga się obszar niewiedzy;

niewiedzy, czyli – nieistnienia.

[Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem. Kraków 2004, s. 76.]