Psychologia

w postępowaniu
karnym



Józef Krzysztof Gierowski

Katedra Psychiatrii CM UJ oraz Instytut Ekspertyz Sądowych w

Krakowie

Przedmiot
psychologii sądowej



gałąź psychologii stosowanej zajmująca się zbieraniem, badaniem
i przedstawianiem dowodów dla celów sądowych

(Gudjonsson, Haward

1998

)



rola psychologii sądowej: „dostarczanie informacji psychologicznych
w celu ułatwienia podejmowania decyzji prawnych”

(Blackburn 1996)



Definicje te ograniczają obszar zainteresowań psychologii sądowej do
opracowywania przez psychologów opinii (ekspertyz). Nie obejmują
one wszystkich obszarów stosowania wiedzy psychologicznej do
rozwiązywania problemów leżących na pograniczu prawa i psychologii.



Howitt (2006) proponuje w związku z tym określenie dla całego obszaru
tych zagadnień nazwę psychologia sądowa i kryminalna.



Writghtsman (2001) ujmuje zakres psychologii sądowej najszerzej:
„każde zastosowanie psychologicznej wiedzy lub metod w
zadaniach realizowanych w obrębie systemu prawa”.

Psychologia i prawo

- 1



Coraz częściej używa się terminu „psychologia i prawo”.
Oddaje on lepiej złożone zależności jakie zachodzą pomiędzy
prawem a psychologią.



„Prawo i psychologia to badania naukowe wzajemnych
konsekwencji działania prawa na ludzi i ludzi na prawo”

a psycholog pracujący w tej dziedzinie



„zajmuje się oceną przyjętych założeń, że prawo musi
wpływać na ludzkie zachowanie, bada także sposoby, w jakie
prawo odpowiada na przemiany społeczne wymagające
zmian prawa.”

Ogloff, Finkelman 1999

Psychologia i prawo

- 2



Carson i Bull (1995) podkreślają wzajemne związki prawa

i psychologii zarówno w zakresie teorii jak i

praktyki.



Wynika to z przedmiotu zainteresowania obu nauk, jakim

jest ludzkie zachowanie, możliwości zrozumienia go,

przewidywania i określonego nań wpływu.



Prawo odwołuje się do ustaleń psychologii, jednocześnie

bezpośrednio na nią wpływa. Psycholog wykonując swój

zawód musi uwzględniać obowiązujące normy prawne.

Prawo a psychologia:
nieuniknione konflikty

(Haney 1980)



Psychologia kładzie nacisk na kreatywność, prawo na

konserwatyzm



Psychologia jest nauką empiryczną, prawo jest z natury
autorytatywne



Psychologia opiera się na ekspertymentowaniu, prawo na

kontradyktoryjności procesu



Psychologia ma charakter deskryptywny, prawo preskryptywny



Psychologia ma charakter nomotetyczny, prawo idiograficzny



Psychologia ma charakter probabilistyczny, prawo oczekuje
pewności i kategoryczności



Psychologia jest proaktywna, prawo reaktywne



Dla prawników ważna jest wolna wola (indeterminizm), dla
psychologów determinizm.

Działy psychologii sądowej

-

1



Różnorodność zagadnień, dla rozwiązywania których
prawnicy sięgają po pomoc psychologów, spowodowała
wyodrębnienie węższych działów psychologii sądowej.



Różne są przy tym kryteria tego wyodrębnienia, np..
psychologii:
śledczej, podejmowania decyzji czy penitencjarnej.
Kryterium jest związane z etapem postępowania, w
którym uczestniczy psycholog.



U podstaw wyodrębnienia psychologii zeznań,
kryminalnej czy rodziny leżą konkretne problemy,
których rozwiązania od psychologa się oczekuje.

Działy psychologii sądowej

- 2



Nowe koncepcje teoretyczne w zakresie prawa karnego,
(np. koncepcja sprawiedliwości naprawczej) a także
zmieniające się formy przestępczości stawiają przed
psychologią nowe zadania:



udział w mediacjach pomiędzy sprawcą a ofiarą



profilowanie sprawców aktów terrorystycznych i negocjacje
z nimi



problematyka tzw. stalkingu: śledzenie, nękanie i znęcanie się
psychiczne w formie pośredniej i bezpośredniej nad osobami
bliskimi i obcymi



nowe zjawiska w przestępczości seksualnej, zwłaszcza wobec
osób małoletnich za pośrednictwem internetu.

Ekspertyza psychologiczna

-1



Dotyczy sytuacji, w których korzysta się z możliwości

zastosowania psychologii do rozstrzygania określonych

problemów w różnych etapach postępowania sądowego

w sprawach karnych, cywilnych i rodzinnych.



Psycholog występuje tu jako biegły, a zakres jego

postępowania jest wyznaczany przez:



reprezentowaną przez niego dziedzinę wiedzy



obowiązujące przepisy prawne.

Ekspertyza
psychologiczna

- 2



Trafna, rzetelna i pozbawiona błędów opinia
(ekspertyza) sądowo-psychologiczna musi spełniać
szereg warunków:



zgodność ze standardami psychologicznej diagnozy
klinicznej



w zależności od rodzaju i typu opinii musi uwzględniać specyfikę
problemu diagnostycznego, tym zwłaszcza jego retrospektywny
bądź prognostyczny charakter



uwzględniać prawne pojęcia i definicje, które stanowią
specyficzne ramy określające zakres i przedmiot diagnozowanych
zjawisk i procesów psychicznych



stwarzać sprzyjające warunki do interdyscyplinarnej, np.
psychiatryczno-psychologicznej współpracy opiniodawczej.

Ekspertyza
psychologiczna

- 3



Polska psychologia sądowa nie wypracowała dotychczas bardziej
ogólnych zasad i modeli diagnostycznych specyficznych dla
opiniowania sądowego, stosownych procedur diagnostycznych



Kliniczna diagnoza psychologiczna w stosunku do diagnozy
medycznej ma charakter komplementarny, nie zaś alternatywny



Poszerza ją i uzupełnia poprzez odwołanie się konstruktów i pojęć
psychologicznych np:



struktura osobowości i zaburzenia w jej funkcjonowaniu



motywacja



radzenie sobie z rozwiązywaniem problemów



zaburzenia w funkcjonowaniu systemów społecznych



salutogenetyczna perspektywa w podejściu do normy i patologii



Dysponuje specyficznymi metodami i narzędziami diagnostycznymi
(testy), a także procedurami weryfikacji hipotez diagnostycznych.

Mieszany (hybrydowy) prawno-
psychologiczny model Marlowe’a
(1995)

- 1

1.

Czy biegły posiada naukową, techniczną wiedzę przydatną do
zbadania problemu prawnego?

2.

Czy znane są podstawy teoretyczne testu oraz stałość
uzyskiwanych wyników, podatność na zniekształcenie (celowe i
niecelowe) oraz możliwość ich neutralizacji (wprowadzenie
poprawek)?

3.

Czy znane są wartości psychometryczne narzędzi
(rzetelność, standardy etc.) i przydatność w badaniach sądowych?

Zasady metodologicznej oceny wartości procedur
badawczych sformułowane w postaci siedmiu
pytań ułożonych w określonym porządku:

Mieszany (hybrydowy) prawno-
psychologiczny model Marlowe’a
(1995)

- 2

4.

Czy są opracowane i zdefiniowane zasady gromadzenia
danych (procedur badania) i obliczania wyników?

5.

Czy uzyskane dane powielają się, czy są bezużyteczne lub
szkodliwe (czy nie ingerują zakłócająco w przebieg
procesu)?

6.

Czy uzyskane dane nie naruszają praw jednostki
(dyskryminacja, uprzedzenia rasowe etc.)?

7.

Czy biegły prawidłowo uwzględnił wszystkie ograniczenia
danych w formułowaniu stopnia pewności wyrażonej
przez siebie opinii (w konsekwencji wnioskowania i
weryfikowania wyników)?

Sprawy karne – przykłady

- 1



Poczytalność:



kryteria biologiczno-psychiatryczne



kryteria psychologiczne



Środki zabezpieczające.



przyjęcia działania w stanie niepoczytalności



stopnia szkodliwości społecznej czynu (znaczna)



wysokiego prawdopodobieństwa iż podobny czyn
zostanie popełniony

Sprawy karne – przykłady

- 2

Niepoczytalność



kryteria biologiczno-psychiatryczne:



choroba psychiczna



upośledzenie umysłowe



inne zakłócenia czynności psychicznych- nie muszą mieć

charakteru patologicznego. Obejmują swoim zakresem

np. działania w stanie:



stresu psychologicznego,



ciąży, porodu czy menstruacji,



wzruszeń stenicznych i astenicznych.



Dotyczą wszelkich patologicznych i

niepatologicznych stanów i procesów psychicznych,

które mają wpływ na zdolność rozpoznania znaczenia

czynu i/lub pokierowanie postępowaniem.

Sprawy karne – przykłady

- 3

Niepoczytalność



kryteria psychologiczne:



zdolność rozpoznania znaczenia czynu



zdolność pokierowania postępowaniem.

W ujęciu współczesnej psychologii zdolność
rozpoznania znacznie czynu lub pokierowania
przez sprawcę swoim postępowaniem to wybrane,
formalne właściwości procesu motywacyjnego, w
tym zwłaszcza stopień jego samokontroli.

Gierowski, Szymusik 1996

Sprawy karne – przykłady

- 4

Środki zabezpieczające



Cel stosowania: zapobieżenie ponownemu popełnienie
czynu zabronionego prze sprawcę działającemu w stanie
niepoczytalności czy też poczytalności znacznie
ograniczonej.



Kryteria stosowania środka (art.94 KK):



niepoczytalność



wysokie prawdopodobieństwo popełnienia podobnego czynu



znaczna społeczna szkodliwość czynu



Wada polskiego modelu stosowania środków
zabezpieczających: ograniczone możliwości stosowania
środków wobec sprawców działających w stanie znacznie
ograniczonej poczytalności (art. 95 kk).

Sprawy karne – przykłady

- 5

Przekroczenie granic obrony koniecznej

- art. 25 par.3 kk.



Obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary, jeżeli

przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem

strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych

okolicznościami zamachu.

Sprawy karne – przykłady

- 6

Psychologiczne kryteria kwalifikacji
prawnej czynu zabronionego

Motywacja jako kryterium kwalifikacyjne czynu:



”Stan silnego wzburzenia” – afekt fizjologiczny

– art. 148 par. 4.kk.



działanie „w wyniku motywacji zasługującej na

szczególne potępienie”

- art. 148 par 2. kk.

Sprawy karne – przykłady

- 7

Procesy motywacyjne sprawcy czynu

zabronionego a definicyjne elementy

struktury przestępstwa



Rozpatrując pięć elementów struktury przestępstwa:



czyn



bezprawność



karalność



karygodność



zawinienie

można założyć, iż możliwe będą takie układy sytuacyjne, w
których określone konfiguracje procesów motywacyjnych
wykluczą możliwość pociągnięcia sprawcy do
odpowiedzialności karnej z powodu wyłączenia któregoś z
elementów struktury przestępstwa

(Marcinkiewicz, 2007).

Psychologia śledcza

Przedmiot i zakres badań:



psychologiczne zasady prowadzenia dochodzenia lub
śledztwa – tj. problemy związane z podejmowaniem decyzji,
uzyskiwaniem informacji od osób podejrzanych i świadków,
stosowaniem określonych strategii śledczych,



wiedza o zachowaniach przestępczych - teorie wyjaśniające
związek osobowością a popełnionym czynem,



metodologia zbierania i analizy danych odnoszących się do
określonego przestępstwa - najczęściej stosowaną formą jest
profilowanie



Profilowanie - dochodzenie do krótkiej, dynamicznej
charakterystyki zwięźle ujmującej najważniejsze cechy nieznanego
sprawcy oraz przejawy jego zachowań

Canter 1993, 1994, Edelbacher 1993, Ressler 1995,

1997

Psychologia zeznań

- 1



Jest jednym z ważniejszych obszarów praktyki i
badań w psychologii sądowej.



Psychologiczna ocena zeznań



Art. 192 par. 2 kpk stanowi, że jeżeli istnieje wątpliwość co do
stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego,
zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego
postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie
świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa



Biegły może przeprowadzić badania psychologiczne i wydać
opinię. Jej przedmiotem nie jest jednak wiarygodność lecz
pewne psychologiczne właściwości świadka w
kontekście zeznań o określonej treści i formie.

Psychologia zeznań

- 2



Rozwój badań eksperymentalnych nt. pamięci, przyczynił się do opracowania

w latach 80-tych XX wieku nowych strategii przesłuchania. Najbardziej

znaną i zbadaną jest przesłuchanie poznawcze

(Geiselman i Fisher).

Metoda

uwzględnia:



prawidłowości procesów poznawczych świadka



społeczny kontekst przesłuchania



pozwala na bardziej efektywne odpamiętanie okoliczności zdarzenia.



Specyfika zeznań świadków, ofiar przestępstw – ustalano nowe

regulacje prawne dotyczące zasad i warunków przesłuchania świadków,

np.program ochrony dzieci - ofiar przestępstw, zwłaszcza przemocy

seksualnej, występujących w roli świadków. Program ma chronić przed

rewiktimizacją poprzez:



ograniczenie liczby przesłuchań,



możliwość wykorzystania w sądzie zarejestrowanego przesłuchania

przeprowadzonego z udziałem biegłego psychologa,



przygotowanie dziecka do składania zeznań



ustanowienia rzecznika dziecka.



Wprowadzanie tych rozwiązań do praktyki jest w różnym stopniu

zaawansowane w różnych krajach i napotyka na trudności.

Psychologia wyjaśnień



Przedmiot:



problemy związane z uzyskiwaniem wyjaśnień od

podejrzanych i oskarżonych,



przyznanie się do winy,



mechanizmy fałszywych samooskarżeń.



krytyczna ocena strategii przesłuchań zmierzających do

uzyskania przyznania się do winy - stosowanie przez policję

kontrowersyjnych, z punktu widzenia etyki metod jak groźby,

presja czy podstęp

(Gudjonsson, 1998, Vrij, 1998)



pomoc w opracowaniu wskazówek dotyczących zarówno

skutecznego przesłuchania jak oceny składanych przez

podejrzanych wyjaśnień. Istotne są tu takie problemy

psychologiczne jak:



wskaźniki kłamstwa



motywy składanych wyjaśnień



Zasady obowiązujące biegłych:



ścisłe przestrzeganie roli biegłego



opinia nie może naruszać praw podejrzanych i oskarżonych

Sprawy dotyczące
nieletnich

Przedmiot:



diagnoza asocjalności – stopnia demoralizacji



prognoza kryminologiczna (czynniki ryzyka)



proponowanie adekwatnych środków wychowawczo-

poprawczych

Opiniowanie psychologiczne w sprawach nieletnich
odpowiadających na zasadach ogólnych - art. 10 par. 2 kk.
stwarza możliwość odpowiedzialności nieletniego na zasadach
ogólnych gdy:



ukończył 15 lat



dopuścił się wymienionych w kk poważnych przestępstw



przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju

sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste



poprzednio stosowane środki wychowawczo-poprawcze okazały się

bezskuteczne.

Prognoza psychologiczna
-pomiar czynników ryzyka

- 1



Postęp badań badań nad szacowaniem ryzyka u
dorosłych pacjentów psychiatrycznych. Uzyskiwane wyniki
usiłowano przenosić na nieletnich i dorosłych sprawców
przestępstw.



Dotychczas stosowany model przewidywania oparty był na
założeniu, iż zagrożenie (ryzyko) związane jest z
właściwościami osobniczymi, a zatem jest statyczne i
nie podlega zmianom.



W tradycyjnym ujęciu ocena zagrożenia miała charakter
czysto kliniczny i nieustrukturowany. Do zadań
oceniającego należało ustalenie czy dana osoba jest
„niebezpieczna” (na podstawie historii życia, danych
środowiskowych

i klinicznych).

Prognoza psychologiczna
-pomiar czynników ryzyka

- 2



Współczesne koncepcje - ryzyko jako zespół czynników
zewnętrznych i wewnętrznych. Stworzono konstrukt ryzyka
(zagrożenia) charakteryzujący się trzema cechami:



Kontekstualnością - ryzyko wystąpienia w przyszłości
zachowań związanych z użyciem przemocy jest w wysokim
stopniu zależne od sytuacji i okoliczności,



Dynamiką - tzn. że podlega zmianom



Nasileniem - co oznacza, że ryzyko rozpatruje się na
continuum.



Zadaniem oceniającego jest określenie natury i stopnia
ryzyka wystąpienia pewnego rodzaju zachowań u
osób o określonych właściwościach, w
przewidywanych warunkach i kontekście. Służą do tego
specjalne narzędzia takie jak np. SAVRY, HCR-20, SVR-20.

Jak poprawić poziom
opiniowania sądowo-
psychologicznego?



Respektowanie standardów metodologicznych obowiązujące
w psychologii sądowej.



Doskonalenie i rozwijanie zasad diagnostycznych i
opiniodawczych.



Instytucjonalizacja działań ekspertowskich i opiniodawczych,
umożliwiająca merytoryczną kontrolę biegłych i ich opinii.



Rekomendacja biegłych – inicjatywa PTP



Sytuacja nie ulegnie poprawie tak długo, jak długo wymiar
sprawiedliwości nie podejmie konkretnych działań
uwzględniających potrzebę rzetelnego i trafnego rozstrzygania
problemów związanych z wykorzystaniem psychologii w prawie
karnym i cywilnym oraz kwalifikacji i kompetencji
powoływanych w sprawach biegłych.

Czy psychologia sądowa przyczynia
się do ogólnego rozwoju psychologii
?

Istnieje na to wiele dowodów i przykładów, np:



Konceptualizacja i operacjonalizacja konstruktu
psychopatii (Hare)



Nowe zasady szacowania ryzyka przemocy



Badania nad sugestywnością - sugestybilności
Gudjonssona



Badanie kompetencji wychowawczych

Miejsce psychologii
wśród nauk sądowych



Psychologia sądowa jest typową „pomostową” nauką
sądową. Podobnie jak medycyna sądowa, psychiatria czy
kryminalistyka swoje doświadczenia i osiągnięcia
adaptuje na rzecz nauk prawnych, w celu umożliwienia
realizacji celów wymiaru sprawiedliwość.



Ma interdyscyplinarny charakter, a jej rozwój zależy od
rozwijania i doskonalenia metod i procedur

badawczych.

Motywacja jako
przedmiot sądowej
diagnozy
psychologicznej

Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność
diagnozy procesów motywacyjnych sprawców
czynów zabronionych:

1.

Pytanie o tzw. psychologiczne kryteria
niepoczytalności to pytanie o wybrane
właściwości procesów motywacyjnych
dotyczące przede wszystkim stopnia
samokontroli działania sprawcy

2.

Motywacja rozumiana jako względnie stała
tendencja realizowania celów i wartości jest
ważną przesłanką prognostyczną
uzasadniająca np. stosowanie środków
zabezpieczających

Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność diagnozy
procesów motywacyjnych sprawców czynów zabronionych:

3.

Istnieją sytuacje, w których prawna
kwalifikacja czynu uwzględnia występowanie
określonych kategorii psychologicznych w
tym motywacji (np. „stan silnego
wzburzenia”, „motywacja zasługująca na
szczególne potępienie” )

4.

Psychologia śledcza, w tym zwłaszcza
profilowanie, wymaga dobrej znajomości
wiedzy o procesach motywacyjnych sprawcy

Trudności i przeszkody metodologiczne w badaniach
procesów motywacyjnych sprawców przestępstw



Brak jednej powszechnie przyjętej i

uznanej koncepcji motywacji



Brak szerszych badań nad motywacją
zachowań patologicznych



Specyfika psychologicznej diagnozy
retrospektywnej



Prawne rozumienie motywacji nie zawsze
pokrywa się z rozumieniem
psychologicznym

Podstawowe definicje

1.

Motywacja - względnie stała tendencja człowieka
do realizowania określonych celów, zadań
życiowych, wartości. Jest przejawem i efektem
pełnienia przez osobowość jej podstawowych,
regulacyjnych czynności (Obuchowski, Reykowski).

2.

Proces motywacyjny - proces wywierający
pobudzający wpływ na działanie.

3.

Motywy - wewnętrzne czynniki inspirujące
ukierunkowujące i integrujące zachowanie
człowieka. Są to: uczucia, potrzeby, poziom
aspiracji, normy postępowania.

Podstawowe definicje



Motywy działania, a nawet cały
proces motywacyjny mogą być przez
człowieka nie uświadamiane.



Zachowanie człowieka bywa
najczęściej polimotywacyjne, jest
więc wynikiem działania kilku
motywów.

Podstawowe właściwości
procesu motywacyjnego



1. Kierunek - orientacja na określony cel, przejawia
się w dążeniu, jeśli cel oceniany dodatnio lub w
postaci unikania, jeśli cel jest oceniany ujemnie.



2. Natężenie - można scharakteryzować za
pomocą 3 parametrów:



siła - zdolność do wyłączenia innych motywów



wielkość - zakres lub ilość czynności potrzebnych
do zaspokojenia motywu.



intensywność - ilość energii potrzebnej do
osiągnięcia danego celu.

Podstawowe właściwości
procesu motywacyjnego



Istnieje możliwość występowania zachowania
o trudnym, a nawet niemożliwym do
określenia kierunku, a w konsekwencji również
celu.



W takich przypadkach mówi się o motywacji
patologicznej, niezrozumiałej.



Ogólne tło motywacyjne - czynniki
osobowościowo -biologiczne i sytuacyjne,
które miały istotny wpływ na zachowanie
sprawcy w momencie popełniania czynu.

Diagnozowanie motywacji kryminalnej

-

schemat



Sprawca w sytuacji kryminogennej

Osobowościowe tło

motywacyjne

Sytuacyjne tło

motywacyjne

Formalne cechy procesu

Formalne cechy procesu

motywacyjnego:

motywacyjnego:

Kierunek

Kierunek

Natężenie

Natężenie

Poziom regulacji czynności

Poziom regulacji czynności

Stopień samokontroli

Stopień samokontroli

Motywy działania:

Motywy działania:

Uczucia

Uczucia

Potrzeby

Potrzeby

Poziom aspiracji

Poziom aspiracji

Normy postępowania

Normy postępowania

itd.

itd.

Motyw bezpośredni

Motyw bezpośredni

CZYN PRZESTĘPNY

Biopsychiczne przesłanki
procesu motywacyjnego



Zmienne związane z osobowością sprawcy;
stałe sposoby jego reagowania, przeżywania
czy też oceniania i spostrzegania otoczenia i
siebie.



Z badań wynika, że najważniejsze z nich to:

-

labilność i nadpobudliwość emocjonalna (często u

podłoża zachowań agresywnych)

- skłonność do kumulowania napięcia emocjonalnego

(u introwertyków)

- niedojrzałość - utożsamiana z brakiem pełnej

kontroli procesów poznawczych nad emocjonalnymi

Biopsychiczne przesłanki
procesu motywacyjnego

- agresywność - traktowana jako względnie stała cecha

osobowości

- egocentryzm
- negatywne a nawet wrogie postawy wobec otoczenia
- system wartości
- mała odporność na stres czy frustrację
- zaburzenia procesów poznawczych w postaci;
- obniżenia zdolności planowania i przewidywania,
- sztywności spostrzegania
- obniżonego krytycyzmu oraz zaburzeń koncentracji uwagi i

pamięci

- niektóre objawy psychopatologiczne: omamy, urojenia,

halucynacje

Biopsychiczne przesłanki
procesu motywacyjnego

Diagnoza osobowości obejmuje:



cechy temperamentalne



emocje



potrzeby



postawy,



oczekiwania,



dążenia,



poziom sprawności i strukturę procesów poznawczych,



mechanizmy obronne,



konflikty emocjonalne,



obraz własnej osoby i otaczającego świata.

Sytuacyjne przesłanki
procesu motywacyjnego

Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter

sytuacji ciągłej lub bezpośrednio poprzedzać
czyn przestępczy. Najbardziej typowe sytuacje
trudne i kryminogenne (Nęcka):



deprywacja ważnych potrzeb biologicznych i psychologicznych,



przeciążenie



sytuacja bolesna



konflikt motywacyjny



zagrożenie



utrudnienie czynności



sytuacje nowe, nie znane, w których zawodzą wypróbowane
działania

Sytuacyjne przesłanki
procesu motywacyjnego



W przypadku przestępców najczęściej
występuje splot czynników.



Dla prawidłowej oceny sądowo-
psychologicznej istotne jest rozważenie
czy i w jaki sposób możliwe było
racjonalne przezwyciężenie problemów.



Ważne : mechanizmy działania w
grupie.

System struktur
regulacyjnych

Model przydatny dla celów diagnozy procesów

motywacyjnych w psychologii sadowej



Dwa podstawowe poziomy regulacji:



- poziom popędowo-emocjonalny



- poziom struktur poznawczych



Dynamika zachowania jest określana przez relacje
między tymi dwoma poziomami.



Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa
karnego, które rozpatrują czyn przestępczy jako
przejaw zaburzonej równowagi pomiędzy rozumem a
emocjami człowieka.

System struktur
regulacyjnych

Model przydatny dla celów diagnozy procesów

motywacyjnych w psychologii sadowej



Dwa podstawowe poziomy regulacji:



- poziom popędowo-emocjonalny



- poziom struktur poznawczych



Dynamika zachowania jest określana przez relacje
między tymi dwoma poziomami.



Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa
karnego, które rozpatrują czyn przestępczy jako
przejaw zaburzonej równowagi pomiędzy rozumem a
emocjami człowieka.

Mechanizmy samokontroli



Brak lub ograniczenie samokontroli



1. Niezdolność do panowania nad impulsami, które powstają
na skutek:



pobudzenia mechanizmów popędowo-emocjonalnych (np.
niezaspokojone potrzeby),



gwałtownych emocji wywołanych przez stres (np. strach,
wściekłość)



uczuć (np. tęsknota, zazdrość)



2. Niedostosowanie podejmowanych działań do obiektywnych
okoliczności (przyczyną mogą być zniekształcenia czynności
umysłowych przez czynniki emocjonalno-motywacyjne).

Przykład: selektywność spostrzegania - niespostrzeganie tego co

sprzeczne z emocjami albo tendencyjne zniekształcanie rzeczywistości.

Mechanizmy samokontroli

Mechanizmy samokontroli u przestępców:



niewykształcone (niedojrzała osobowość)



samokontrola zaburzona wskutek bardzo



silnego stresu, czynności sterowane na poziomie
emocjonalno-popędowym.



pod wpływem silnego stresu, schorzeń psychicznych
lub neurologicznych - powrót do zachowań
wcześniejszych - regresja.



zależność pomiędzy poziomem regulacji przestępnych
zachowań agresywnych a emocjonalną bądź
instrumentalną wartością agresji

Mechanizmy samokontroli

Uwarunkowania efektywnej samokontroli:



1. Stopień dojrzałości mechanizmów popędowo-
emocjonalnych (zdolność do modulowania reakcji
emocjonalnych, tolerancja na zwłokę)



2. Spójność i równowaga struktur poznawczych -
zgodność pomiędzy „ja” rzeczywistym i „ja” idealnym,
zdolność do adekwatnego spostrzegania
rzeczywistości, odpowiedni do możliwości poziom
aspiracji



3. Wewnętrzna lokalizacja mechanizmów samokontroli
(bezpośredni efekt interioryzacji norm i zasad).