Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 7

Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska

CZYNNIKI ROZWOJU

H. D. Smidt (1970) - analiza kondycjonalna (tj. analiza warunków, w których zachodzi rozwój) i analiza

kauzalna (tj. nacisk na bezpośrednie przyczyny rozwoju; wyznaczniki).

	ZEWNĘTRZNE	WEWNĘTRZNE
WARUNKI	ŚRODOWISKO	ZADATKI ANATOMICZNO - FIZJOLOGICZNE
WYZNACZNIKI	NAUCZANIE I WYCHOWANIE	AKTYWNOŚĆ WŁASNA

WYZNACZNIKI ROZWOJU

[warunki wewn.]

AKTYWNOŚĆ WŁASNA

[warunki → tworzą tło rozwoju na którym rozwój zachodzi; wyznaczniki → są niezbędnymi i koniecznymi czynnikami aby zachodził rozwój]

AKTYWNOŚC WŁASNA JEDNOSTKI

Aktywność to cecha podstawowa każdej żywej istoty → jest to zdolność do ustawicznego, ciągłego przekształcana siebie i otoczenia

Formy działalności przystosowawczej

1. adaptacja organizmu przez zmiany, które dokonują się wewnątrz niego i na zewnątrz, które to zmiany służą przyjmowaniu oddziaływań korzystnych a unikania czy udaremniania szkodliwych

2. adaptacja drogą oddziaływania na rzeczy i osoby, co prowadzi do takiego ich przekształcenia, że to, co korzystne dla organizmu zostaje przyswojone, a to co zagrażające i szkodliwe - przezwyciężone i unieszkodliwione

Cechą charakterystyczną aktywności jest jej

• autonomiczność

[„stanem normalnym człowieka jest aktywność, a zdarzenia zewnętrzne modyfikują aktywność, która już się odbywa” (T. Tomaszewski)]

bierność aktywność

aktywizacja

aktywizacja - proces przechodzenia z bierności do aktywności

Pole znaczeniowe słowa aktywność

• reakcja odpowiedź organizmu na bodziec (np. reakcje fizjologiczne, motoryczne)

• czynność zoorganizowania sekwencja ruchów, ukierunkowana na cel (np. czynność manipulacyjna, umysłowa

• działanie ciąg czynności prowadzący do przekształcania rzeczywistości (np. działanie stymulujące) [cel, plan, skutek, przebieg działania złożoność formy ]

• działalność wiele działań, które powiązane są wspólnym celem (np. działalność społeczna, wychowawcza)

• zachowanie aktywność o podmiotowym, ogólnym i integrującym charakterze (np. zachowanie agresyjne)

- akt działania - jednostka aktywności, która ma fazowy charakter

Struktura aktu działania (Szuman)

1. Faza zorientowania się w sytuacji

2. Faza propulsywnego (zbliżania) lub repulsywnego (odchodzenia) reagowania

3. przy propulsywnym!! - faza uchwycenia przedmiotu i oddziaływania na niego

Elementy aktu działania

• podmiot (kto?)

• przedmiot (na co?)

• cel (w jakim celu?)

• sposoby (jak?)

• warunki i okoliczności (gdzie i kiedy?)

• środki (za pomocą czego?)

• skutki (co osiąga?)

Kierunki zmian rozwojowych (w zakresie aktywności):

• dana czynność wyraźnie wyodrębnia się spośród innych, zaznacza się

• doskonali się wewnętrzna organizacja czynności

struktura niedojrzała prosta, niepełna, z lukami, mało skuteczna, nieekonomiczna, nieciągła

→

struktura dojrzała prosta i złożona zarazem, pełna, efektywna, ekonomiczna, logicznie spójna

~budowanie konstrukcji z klocków ~gra w szachy

Kierunki zmian aktywności w ontogenezie

(pary procesów niemal przeciwstawnych)

DYFERENCJA	INTEGRACJA
AUTOMATYZACJA	MENTALIZACJA
INDYWIDUALIZACJA	SOCJALIZACJA
INTERIORYZACJA	EKSTERIORYZACJA

- jednocześnie zachodzą i zmieniają się w orogenezie

DYFERENCJACJA

od globalnych, niespecyficznych odpowiedzi na bodźce

od uwzględnienia niewielkiej liczby zmiennych i braku zróżnicowania ich wartości

(dotknięcie którejkolwiek części ciała ruch całego ciała)

↓

do odpowiedzi zróżnicowanych (uwzględniających funkcję i strukturę obiektów),

do uwzględniających większą liczbę zmiennych przy jednoznacznym różnicowaniu ich wartości

(podrażnienie ust ssanie)

INTEGRACJA

od łączenia dwóch prostych czynności

od realizacji jednego działania celowego

↓

do łączenia kilku czynności w złożone działania

do łączenia wielu działań celowych w życiowy plan

AUTOMATYZACJA

od czynności powolnych, nieekonomicznych, nieskutecznych

↓

do powstawania drogą powtarzania czynności ekonomicznych, szybkich, doskonałych

(średnie dzieciństwo - najwięcej automatyzmów się opanowuje)

MENTALIZACJA

od braku planowania, przewidywania, kontrolowania przebiegu działania

↓

do świadomego działania charakteryzującego się przewidywaniem, planowaniem, poprawianiem, transformowaniem, kontrolowaniem przebiegu

INDYWIDUALIZACJA odnajdywanie sposobów zachowania się; wzrost autonomiczności zachowań

(najwyraźniej w okresie dorastania)

SOCJALIZACJA przyjmowanie społecznych wzorców zachowania, przyjmowanie systemu norm i wartości

INTERIORYZACJA/ EKSTERIORYZACJA

[Wygotski - przedstawiciel kulturowo - historycznej koncepcji ogromna rola znaków (bo upośredniają procesy psychiczne)]

INTERIORYZACJA

od działań zewnętrznych, działań na przedmiotach

↓

do działań wewnętrznych, działań na symbolach i znakach

Proces interioryzacji



(1) matka dziecko

NIE

kontakt społeczny - czynność interpsychiczna

mowa zewnętrzna (głośna, zgramatykalizowana, budowana wg reguł społ.) - funkcja komunikacyjna



(2) matka dziecko

NIE

kontakt społeczny - czynność interpsychiczna

mowa zewnętrzna - funkcja komunikacyjna

dziecko odzwierciedla zachowanie matki!


(3) dziecko NIE

kontakt z samym sobą

mowa zewnętrzna (egocentryczna) - funkcja regulująca (regulacja własnego zachow)

nie pełni funkcji komunikacyjnej


(4) osoba xxx

kontakt z samym sobą - czynność intrapychiczna

mowa wewnętrzna (wewnętrzna, niezgramatykalizowana, pół-słówka, skróty - „brudnopis mowy zewn.)

- funkcja regulująca

Kierunki zmian:

interpsychiczne → intrapsychiczna

mowa zewnętrzna → mowa wewnętrzna

funkcja komunikacyjna → funkcja regulacyjna

[stany przejściowe są najważniejsze!]


mowa zewnętrzna mowa wewnętrzna

mowa egocentryczna

struktura funkcja

średnie dzieciństwo

(przedszkole)

mowa egocentryczna przejawia się u dorosłego gdy jesteśmy w trudnej syt., gdy jesteśmy wzburzeni, mamy ogromny problem

EKSTERIORYZACJA

przejście do uzewnętrznienia wiedzy jednostki, świadomego jej stosowania, dzielenia się z innymi

PODSUMOWANIE

W toku rozwoju czynności stają się:

• zróżnicowane, dostosowane do funkcji i struktury przedmiotów działania

• zintegrowanie w złożone działania związane z celami

• zautomatyzowane, co czyni działania ekonomicznymi

• świadome, co znajduje wyraz w planowaniu, poprawianiu, przewidywaniu

• zindywidualizowane, co przejawia się w odnajdywaniu własnych sposobów działania

• uspołecznione, uwzględniające społeczne wzorce zachowania i wartości

• uwewnętrznione (wykorzystujące znaki i symbole, służące samoregulacji)\

• możliwe staje się dzielenie się wiedzą i zastosowanie jej w praktyce
  

5 | Strona

---