Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży 4
Prof. UJ dr hab. Maria Kielar - Turska
CZYNNIKI ROZWOJU
H. D. Smidt (1970) - analiza kondycjonalna (tj. analiza warunków, w których zachodzi rozwój) i analiza
kauzalna (tj. nacisk na bezpośrednie przyczyny rozwoju; wyznaczniki).
|
ZEWNĘTRZNE |
WEWNĘTRZNE |
WARUNKI |
ŚRODOWISKO |
--> ZADATKI ANATOMICZNO - FIZJOLOGICZNE[Author:ES] |
WYZNACZNIKI |
--> NAUCZANIE I WYCHOWANIE[Author:ES] |
AKTYWNOŚĆ WŁASNA
|
Koncepcje mogą brać pod uwagę wszystkie wyznaczniki lub tylko jeden wyznacznik, np. wg Szumana najważniejszym wyznacznikiem rozwoju jest aktywność własna jednostki, a w odniesieniu do pewnych cech dziedzicznych ważne są zadatki anatomiczno - fizjologiczne (np.: choroby somatyczne).
ANALIZA KONDYCJONALNA
[warunki wewn.]
BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU
Dziedzictwo genetyczne -
gatunkowe
[czynności filogenetyczne specyficzne dla człowieka:
chodzenie na 2 nogach w pozycji wyprostowanej,
różnicowanie schematu twarzy ludzkiej]
indywidualne
[przekazywane w wyposażeniu genetycznym; odpowiada za:
cechy fizyczne - wzrost, kolor oczu, skłonność do otyłości
cechy psychiczne - inteligencja, wyobraźnia wzrokowa
pewne zachowania patologiczne - alkoholizm, schizofrenia, anoreksja
BADANIA NAD ODZIEDZICZALNOŚCIĄ INTELIGENCJI: 60-80%
badania nad rodziną (badania korelacyjne),
badania nad bliźniętami (jedno i dwujajowymi),
badania nad dzieci adoptowanymi i ich rodzicami.
1. Badania nad rodziną
* Erienmeyer, Kimiling, Jarvik (1963):
zestawienie wyników 52 badań dot. korelacji ilorazów inteligencji o różnym stopniu pokrewieństwa. Przy wyższym stopniu pokrewieństwa stwierdzono wyższe wyniki korelacji.
Korelacja II ze stopniem pokrewieństwa:
bliźnięta jednojajowe --> 0.75[Author:ES]
bliźnięta dwujajowe 0.5
rodzice - dziecko 0.5
rodzeństwo 0.3
kuzyni 0.12
* Heber (1968):
wprowadzono manipulowanie takim wyznacznikiem rozwoju jak wychowanie.
Niezależnie od warunków II dzieci był wyższy od II matki. Natura dąży do przeciętności, średniego wyniku 85 < IQ < 115
Modyfikujący wpływ środowiska: II w grupie z opiekunką > II bez opiekunki
Stwierdzono modyfikujący wpływ środowiska na iloraz inteligencji oraz przesuwanie się wyników w kierunku przeciętnego ilorazu inteligencji w populacji.
Badania bliźniąt prowadzono setki badań od 1924 roku
* Eysenck & Prell (1951):
stwierdzono wyższe korelacje ilorazu inteligencji u bliźniąt jednojajowych (0,89) w porównaniu z dwujajowymi (0,66).
* Scarr - Salapatek (1971):
badania bliźniąt wychowanych w środowiskach o różnym statusie społeczno - ekonomicznym.
Lepsze warunki sprzyjają ujawnieniu się różnic indywidualnych.
warunki korzystne: intensywny rozwój, wykorzystany potencjał rozwojowy
warunki niekorzystne: nie ujawniają się różnice, są ukryte
* Petrill (2001):
odziedziczalność w przypadku wysokich ilorazów inteligencji wydaje się być wyższa niż w przypadku niskich ilorazów inteligencji.
* Buchard (1988):
badania bliźniąt jedno- i dwujajowych wychowywanych oddzielnie. Okazało się, że znacznie wyższe wyniki korelacji uzyskano u jednojajowych bliźniąt (…)
3. Badania dzieci adoptowanych bardzo dużo badań od 1928 roku
* Honzig (1957):
zbieżność ilorazów inteligencji dzieci i ich rodziców biologicznych wyższa w porównaniu z korelacją ilorazu inteligencji dzieci i ich rodziców adopcyjnych.
* Capron, Duyme (1989):
- średni iloraz inteligencji dzieci adopcyjnych przez rodziców o wysokim statusie społeczno - ekonomicznym był wyższy niż w przypadku rodziców o niskim SES.
- dzieci, których rodzice biologiczni mieli wysoki SES, miały wyższe II
- szkolne niepowodzenia (…)
* Dasen P. (1972): natura czy kultura?
badania dzieci w wieku 6 - 12 miesięcy z plemienia Baule w Afryce i z Paryża.
Badania potwierdziły przechodzenie przez te same etapy w rozwoju inteligencji (takie same wykonywanie czynności, takie same błędy)
Czynniki kulturowe wpływają na tempo zmian rozwojowych. (w Afryce - szybsze tempo rozwoju, bo dzieci mają kontakt z różnorodnymi bodźcami - noszenie dzieci w chuście, karmienie na żądanie; natomiast w Europie - „dzieci sufitowe”, karmienie na godziny) zmiana koncepcji wychowania
* Buchard, 1998; Plomin, Petrill, 1997:
Stopień odziedziczalności inteligencji zmienia się w toku życia
- w dzieciństwie - 40 %
- we wczesnej dorosłości - 80%
- w wieku senioralnym - 60 - 70%
WNIOSKI:
Nie można wykluczyć odziedziczalności inteligencji
Poziom odziedziczenia jest modyfikowany przez wpływy środowiskowe i edukacyjne (Heber, Scarr - Salapatek, Capron, Duyme).
Im lepsze warunki środowiskowe tym wyraźniej ujawniają się różnice indywidualne związane z genotypem (Scarr - Salapatek).
Modyfikujący wpływ na genotyp mają oddziaływania wychowawcze. --> [Author:ES]
Programy stymulujące rozwój powinny być: długotrwałe, intensywne i kompleksowe.
Wpływ takich programów ujawnia się w zakresie osiągnięć szkolnych. Inteligencja efektywna, skrystalizowana - jest to inteligencja uzyskiwana przez rozwiązywanie zadań, praktycznych ćwiczeń (wg Szumana).
BADANIA NAD ODZIEDZICZALNOŚCIĄ TEMPERAMENTU
Temperament:
jest pewnym aspektem osobowości,
ujawnia się w reakcjach emocjonalnych i w sposobie reagowania (wrażliwości) na bodźce.
- badania nad temp. szczurów, nad ich aktywnością (szczur aktywny + szczur aktywny = szczur bardzo aktywny; szczur bierny +szczur bierny = szczur bardzo bierny)
- temp. psa jest skorelowany z rasą
Badania H. J. Eysencka i D. B. Prela (1951):
Stwierdzono duży udział czynnika genetycznego w zakresie ekstrawersji i neurotyczności, wyższe wskaźniki odziedziczalności stwierdzono u mężczyzn; czynniki genetyczne odpowiadają za 50% wariancji ekstrawersji
Badania J. C. Loehlina (1992):
Nad wpływami środowiska i wychowania. Stwierdził, że są one niewielkie.
Badania A. H. Bussa i R. Plomina (1984):
Wszystkie cechy temperamentu są uwarunkowane genetycznie.
Badania R. Plomina i In. (1998):
Najwyższy wskaźnik odziedziczalności stwierdzono w zakresie emocjonalności i aktywności.
Badania J. Strelaua (1994):
Najwyższe wskaźniki odziedziczalności stwierdzono w zakresie reaktywności emocjonalnej.
J. M. Braungart, R. Plomin, J.C. DeFris, D.W. Fuller (1992):
wpływ czynników genetycznych na cechy temperamentalne we wczesnym dzieciństwie; wpływ ten rośnie z wiekiem.
R. Plomin (1993), Ende (1992):
- Większe prawdopodobieństwo u bliźniąt jednojajowych w porównaniu z dwujajowymi w zakresie emocjonalności, aktywności, umiejętności społecznych, zahamowania
- W zakresie wielu cech (aktywność, dominacja, lęk) korelacje są wyższe dla bliźniąt jednojajowych
- Wraz z wiekiem wyraźnie ujawnia się odziedziczalność temperamentu
Stałość cech temperamentalnych:
M. I. Riesse (1990): właściwości temperamentalne nie ujawniają się tuż po urodzeniu. Cechy zachowania zależą wówczas raczej od cech środowiska [ale gdy się ujawnią cechuje je stałość aż do średniego dzieciństwa]
Pedlow (1993): oceny matek w zakresie zdolności radzenia sobie, drażliwości, wytrwałości cechowała stałość w okresie od wczesnego dzieciństwa do 8 r.ż.
J. Kagan (1993): stałość w okresie 4 miesiąca - 8 roku życia w pomiarach zahamowania (…)
J. M. Nraungart, R. Plomin, J. C. DeFries, D. W. Fulker (1992): wpływ czynników genetycznych na cechy temperamentalne we wczesnym dzieciństwie. Wpływ ten rośnie z wiekiem.
CECHA
|
12 mse Genet. |
24 mse genet |
12 mse środ. |
24 mse środ. |
AFEKT |
35,0 |
48,0 |
64,0 |
48,0 |
AKTYWNOŚĆ |
37,7 |
57,0 |
61,3 |
42,0 |
ORIENTACJA |
40,0 < |
47,0 |
51,0 |
52,0 |
12 a 24 miesiąc - nasila się uwarunkowanie genetyczne
12 a 24 miesiąc - środowisko odgrywa mniejszą rolę
Natura czy wychowanie ? / Natura czy kultura? / Dojrzewanie czy uczenie?
ANALIZA KONDYCJONALNA
[warunki zewn.]
ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU
ŚRODOWISKO
część otoczenia, w której człowiek żyje, która tworzy układ czynników ekologicznych oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę.
RODZAJE ŚRODOWISK
naturalne (woda, powietrze, ziemia etc.)
społeczne (relacje międzyludzkie)
kulturowe (wytwory kultury: materialne i niematerialne).
Każde środowisko może oddziaływać na jednostkę w sposób zamierzony i niezamierzony.
[wpływy zamierzone: podawanie jodu; to, co się dzieje w rodzinie; określone środowisko rodzinne, edukacyjne.
wpływy niezamierzone: na Podhalu - mała ilość jodu; obserwowanie negatywnych zachowań, np. w tramwajach; to, co dziecko widzi w TV]
5 | Strona
Choroby somatyczne i psychiczne
Poglądy, wartości
Najbardziej podobne wyposażenie genetyczne
„ulica sezamkowa” pochodzi od programu amerykańskiego dla dzieci rasy czarnej, które miały stymulować ich rozwój, aby wyrównać braki