WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PSYCHOLOGII

Zagadnienia z zakresu psychologii rozwoju człowieka w cyklu życia:

• Pojęcie i przebieg rozwoju oraz jego uwarunkowania

• Rozwój w wybranych sferach (motoryczny, percepcji, uwagi i pamięci, myślenia, emocjonalny, społeczny i osobowości)

• Charakterystyka okresów rozwojowych - zadania i osiągnięcia rozwojowe (dzieciństwo, adolescencja, dorosłość).

Zagadnienia z zakresu psychologii społecznej:

• Spostrzeganie społeczne, atrakcyjność interpersonalna

• Interakcje interpersonalne, komunikacja

• Postawy społeczne

• Grupy społeczne

• Wpływ społeczny.

ROZWÓJ PSYCHICZNY JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA PSYCHOLOGII

Pojęcie rozwoju

Rozwój to nieodwracalny ciąg zmian o charakterze postępującym prowadzących do wyższych poziomów zróżnicowania i organizacji zachodzących podczas całego życia organizmu.

Zmiana rozwojowa

• względnie trwała

• element ciągu zmian

• charakter jednokierunkowy

• względnie nieodwracalna

• charakter autonomiczny.

Jednokierunkowa, nieodwracalna, trwała i autonomiczna różnica o charakterze ilościowym lub jakościowym w stanie danego obiektu lub organizacji struktury będąca funkcją czasu
(J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2000, T.1, s. 585)

Rodzaje zmian rozwojowych (H. Bee)

• Uniwersalne - są przypisane do wieku
  i uwarunkowane procesem oraz biologicznego dojrzewania organizmu i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi;

• Wspólne - wynikają z podzielania podobnych doświadczeń społecznych i przeżyć;

• Indywidualne - wywołane czynnikami unikatowymi, działającymi tylko na jednostkę.

• Zmiany ilościowe - stopniowe wzrastanie lub spadek danej cechy lub zespołu cech (masa ciała, pojemność płuc, słownik bierny, pojemność pamięci)

• Zmiany jakościowe - dana funkcja przekształca się zasadniczo, staje się nową jakością rozwojową
  (pamięć mimowolna → pamięć dowolna).

Zmiany rozwojowe (J.H. Flavell)

• dodawanie - nowe uzupełnia stare;

• substytucja - nowe zastępuje stare;

• modyfikacja - stare ulega przekształceniu pod wpływem nowego;

• inkluzja - stare zmodyfikowane wraz z nowym tworzy nową całość;

• mediacja - stare jest nieodzownym ogniwem pośredniczącym dla nowego.

Rozwój

Długotrwały proces względnie nieodwracalnych zmian o charakterze ilościowym i jakościowym, zasadniczo ukierunkowanych progresywnie, dotyczących różnych sfer rozwijającego się podmiotu, cechujący się indywidualnym tempem i rytmem, zależny od uwarunkowań biologicznych, środowiskowo-społecznych oraz aktywności podmiotu
(J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2000, T.1, s. 572).

Podejścia do analizy rozwoju

• Podejście mechanistyczne
  Rozwój to proste następstwo zmian wywołanych działaniem czynników zewnętrznych względem zmieniającego się układu (B. Skinner, J. Watson, A. Bandura)

• Podejście organizmiczne
  Rozwój odnosi się do zmian w formie lub organizacji wewnętrznej całego układu
  (J. Piaget, L. Kohlberg).

• Podejście kontekstualne
  Rozwój człowieka jest rezultatem ciągłej interakcji między jednostką i otoczeniem fizycznym i społecznym (R.M. Lerner)

Czynniki rozwoju

• Teorie natywistyczne (biologistyczne) - człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem psychicznym.

• Teorie enwironmentalistyczne (empirystyczne) - jednostka jest biernym odbiorcą wpływów środowiska.

• Interakcjonizm - dziedziczność
  i środowisko nie są przeciwstawne ani niezależne, zachodzi wzajemna skomplikowana zależność między czynnikami biologicznymi i środowiskowymi:
  

• Teorie słabo interakcyjne - wskazują jako dominujący jeden czynnik (biologiczny), drugi (środowisko) jest tłem dla jego działania (Z. Freud, E. Erikson);

• Teorie umiarkowanie interakcyjne - uznają wagę każdego z czynników, ale ich wpływy są traktowane jako niezależne (J. Piaget, L. Kohlberg);

• Teorie silnie interakcyjne - uwzględnianie obu czynników, traktowanych jako wzajemnie powiązanych, zmieniają swoją jakość i siłę (R. Lerner).

Dynamiczny interakcjonizm R. Lernera

• Między jednostką a otoczeniem zachodzi dynamiczna interakcja:

• Jednostka i otoczenie są osadzone w sobie nawzajem;

• Jednostka oddziałuje na otoczenie, które oddziałuje na nią

• Środowisko jest wielopoziomowe i ulega zmianom w czasie;

• Jednostka odgrywa znaczącą rolę we własnym rozwoju;

• Właściwości jednostki nabierają znaczenia wchodząc w interakcję z aspektami środowiska rozwoju;

• Właściwości środowiska rozwoju posiadają znaczenie w świetle aktualnie posiadanych kompetencji.

Cztery czynniki rozwoju

• Zadatki biologiczne

• Środowisko

• Wychowanie

• Aktywność podmiotu

• Czynniki wewnętrzne - zadatki biologiczne i aktywność własna;

• Czynniki zewnętrzne - wpływy środowiska i wychowanie
  

• Warunki rozwoju - wewnętrzne (zadatki biologiczne) oraz zewnętrzne, łącznie tworzą kontekst rozwoju.

• Wyznaczniki (determinanty) rozwoju - aktywność własna oraz wychowanie.

Konteksty rozwoju

Kontekst zewnętrzny

• Otoczenie fizyczne - dostarcza bezpośredniej stymulacji fizycznej,

• Środowisko społeczne, w tym wychowawcze dostarcza pośredniej stymulacja poprzez znaczenie;

Kontekst wewnętrzny

• Wyposażenie genetyczne - określa plan
  i możliwości rozwoju, wyznacza rodzaj, tempo i dynamikę zmian.

Procesy determinujące zmianę

• Dojrzewanie - proces fizycznego wzrostu doprowadzający do takiego stopnia dojrzałości organizmu, który warunkuje od strony somatycznej i neurofizjologicznej rozwój funkcji lub całokształtu zachowania;

• Uczenie się - proces wytwarzania, przekształcania, i utrwalania czynności na podłożu indywidualnego doświadczenia zdobytego pod wpływem bodźców środowiska zewnętrznego i aktywności podmiotu.

Okres krytyczny

• Pewne, ściśle określone doświadczenia muszą wystąpić w dokładnie określonym czasie, jeśli zachowanie ma się pojawić.

Okres sensytywny

• Dany rodzaj stymulacji wywiera silniejszy, bardziej znaczący wpływ na rozwój
  w pewnych momentach

PRZEBIEG I BADANIE ROZWOJU

Modele zmiany rozwojowej (A. Brzezińska)

Kryteria wyróżnienia:

• założenia co do natury człowieka

• założenia co do charakteru zmiany

• założenia co do przebiegu zmiany.

Liniowy model zmiany

• Rozwój to proces nabywania doświadczenia

• Zmiany mają charakter ilościowy

• Jest to proces ciągły

• Źródłem zmian jest zewnętrzne otoczenie, wyznacznikiem zmian jest zewnętrzna stymulacja

• Warunki zmian stwarza poziom dojrzałości organizmu

• Rodzaj zmian: dodawanie, substytucja

• Centralna kategoria opisu rozwoju - tempo rozwoju.

Stadialny model zmiany

• Rozwój to proces kumulowania doświadczenia

• Zmiany mają charakter ilościowy i jakościowy

• Przebieg zmian jest skokowy, występują stadia

• Źródło zmian wewnątrz rozwijającego się układu

• Wyznacznikiem zmian jest dojrzewanie, warunki dla rozwoju stwarza jakość zewnętrznej stymulacji

• Obok dodawania i substytucji - modyfikacja

• Proces różnicowania doświadczenia - progres (przyrost)

• Proces porządkowania doświadczenia (plateau) - powstaje nowa struktura.

• Istotne tempo zmian, rytm i dynamika.

Cykliczno-fazowy model zmiany

• Rozwój polega na transformacji doświadczenia

• Zmiany mają charakter jakościowy i ilościowy, polegają na integracji nowego, dezintegracji starego i reintegracji nowe/stare

• Przebieg zmian jest cykliczny

• Źródłem zmian jest relacja między otoczeniem
  i rozwijającym się układem, zachodzi w obu kierunkach

• Nowy rodzaj zmiany: inkluzja

• Wyznacznikiem zmian jest aktywność własna,

• Warunki dla zmiany stwarza dopasowanie dojrzałości organizmu i zewnętrznej stymulacji.

• progres - przyswojenie nowych informacji, różnicowanie doświadczenia

• plateau - porządkowanie i wstępna integracja doświadczenia

• regres - konflikt nowego ze starym, dezintegracja doświadczenia uprzedniego

• kryzys - moment przełomu - faza przejściowa kończąca poprzedni
  i rozpoczynająca następny cykl rozwojowy.

Badania w psychologii rozwoju

• Badania eksperymentalne

• Badania ex post facto

• Badania korelacyjne

• Badania poprzeczne (transwersalne)

• Badania podłużne (longitudinalne)

• Badania sekwencyjne

ROZWÓJ RUCHOWY W CYKLU ŻYCIA

Znaczenie rozwoju ruchowego

• Sprzężenie rozwoju ruchowego z rozwojem psychicznym - rozwój psychoruchowy

• Konieczność stymulacji sfery motorycznej

• Zjawisko niedoboru ruchu (hipokinezy)

• Wpływ aktywności ruchowej na samopoczucie psychiczne.

Rozwój ruchowy

Wzrastająca wraz z wiekiem umiejętność do przyjmowania i zmiany określonych pozycji ciała (postawy), do przemieszczania się w przestrzeni i przemieszczania jednych części ciała w stosunku do innych

Prawa rozwoju ruchowego

• prawo następstwa cefalokaudalnego

• prawo następstwa proksymodystalnego

• prawo następstwa łokciowo-promieniowego

• od ruchów globalnych do zlokalizowanych

• od ruchów cyklicznych do acyklicznych.

Kierunki rozwoju ruchowego

• Ruchy błędne → ruchy sensomotoryczne → ruchy manipulacyjne

• Doskonalenie i automatyzacja ruchów lokomocyjnych

• Doskonalenie i automatyzacja ruchów manipulacyjnych i narzędziowych (praksji)

• Wzrost szybkości opanowywania nawyków ruchowych

• Wzrost znaczenia aktywności własnej i indywidualnego doświadczenia.

Pierwsze apogeum motoryczne - średnie dzieciństwo

• Doskonalenie ruchów postawno-lokomocyjnych

• Rozwój i doskonalenie ruchów narzędziowych

• Stały głód ruchów, przyjemność z wykonywania czynności

• Brak ekonomiczności - ruchy nadmiernie rozrzutne (współruchy)

• Początek dymorfizmu płciowego

• Ruchy płynne, harmonijne, dobrze skoordynowane, przyjemne dla oka.

Drugie apogeum motoryczne - późne dzieciństwo

• Narastanie dymorfizmu płciowego

• Różne tempo rozwoju zdolności motorycznych, znaczna dynamika

• Intensywny rozwój dużej motoryki

• Największa łatwość przyswajania nawyków ruchowych

• Zainteresowanie wynikiem czynności ruchowych, ważna rywalizacja

• Ruchy harmonijne, dobrze skoordynowane, celowe, ekonomiczne, eliminowanie współruchów.

Okres adolescencji

• Nowe warunki biomechaniczne

• Przejściowa niezręczność ruchowa

• Wzmożenie napięcia mięśniowego, niepokój motoryczny i niechęć do ruchu (tzw. lenistwo ruchowe)

• Zmniejszenie zdolności przyswajania nowych ruchów

• Słabsza motywacja do podejmowania ćwiczeń fizycznych

• U dziewcząt - zażenowanie własną niezgrabnością i cielesnością

• Nasilanie dymorfizmu płciowego.

Trzecie potencjalna apogeum motoryczne

• Pełnia sił i witalności, wigor, rześkość

• Optymalna zdolność do pracy i wydolność

• Szczytowy poziom sprawności motorycznej

• Możliwość rozwoju wielu cech motorycznych do 30 r.ż.

• Znaczenie indywidualnej aktywności fizycznej.

Okres spadkowy

Średnia dorosłość

• Stopniowy spadek siły mięśni i koordynacji ruchowej

• Pogorszenie wyraźniej widoczne w funkcjach elementarnych

• Możliwość kompensacji deficytów w funkcjach psychomotorycznych

• Właściwa aktywność ruchowa pozwala na opóźnienie spadku siły i masy mięśni, masy kostnej, poprawę poczucia równowagi, zwinności, redukcję zmęczenia.

Późna dorosłość

• Obniżenie sprawności fizycznej

• Spadek wydolności i zdolności do wysiłku,

• Wzrost męczliwości, spadek wigoru,

• Upośledzenie zdolności i niechęć do uczenia się nowych ruchów

• Dezautomatyzacja nawyków ruchowych

ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH. PERCEPCJA, UWAGA. PAMIĘĆ

Kierunki rozwoju wrażeń

Wzrost wrażliwości zmysłowej

• Obniżenie dolnego progu (wrażliwości) - reakcje na coraz słabsze bodźce

• Doskonalenie się wrażliwości jest procesem ciągłym, najbardziej intensywne zmiany dokonują się w wieku późnego dzieciństwa

• W okresie średniej i późnej dorosłości stopniowy spadek wrażliwości i czułości zmysłów.

Doskonalenie zdolności różnicowania bodźców

• Największy wzrost czułości w okresie późnego dzieciństwa

• Od okresu średniej dorosłości systematyczny spadek zdolności różnicowania bodźców.

Wzrost aktywności i intencjonalności procesu odbierania wrażeń

• Nie tylko bierna rejestracja, ale aktywne poszukiwanie bodźców

Kierunki rozwoju spostrzeżeń

Współdziałanie wielu zmysłów

• Intermodalność percepcji

• Identyfikacja polisensoryczna

• Wzrost znaczenia telereceptorów, spadek - kontaktoreceptorów

• W wieku późnej dorosłości pogorszenie scalania informacji płynących ze zmysłów.

Doskonalenie analizy i syntezy spostrzeżeniowej

• Synkretyzm spostrzegania

• Spostrzeżenia globalne, wyodrębnianie cech silnych

• Słowo ukierunkowuje spostrzeganie

• Na spostrzeganie w istotny sposób wpływa wiedza o przedmiocie

• Wzrost dokładności i trwałości spostrzeżeń

• Rozwój spostrzegawczości.

Wzrost dowolności spostrzegania

• Spostrzeganie mimowolne uruchamiane przez bodźce

• Spostrzeganie dowolne ukierunkowane na cel

• Usamodzielnianie spostrzegania, wydzielenie z działania.

Rozwój zdolności obserwacji

• Obserwacja - aktywne, planowe, celowe, wybiórcze spostrzeganie

• Spostrzeganie staje się samodzielnym procesem, kierowanym, podporządkowanym świadomym celom.

Zmiana szybkości przetwarzania informacji

• W okresie dzieciństwa i adolescencji wzrost szybkości przetwarzania informacji

• Z wiekiem spowolnienie reakcji, spostrzeganie i kodowanie informacji wymaga więcej czasu.

Kierunki rozwoju uwagi

Od uwagi mimowolnej do dowolnej

• Odruch orientacyjny

• Uwaga mimowolna

• Uwaga dowolna.

• Zmiana trwałości

• Zmiana selektywności

• Zmiana podzielności

• Wzrost przerzutności.

Kierunki rozwoju pamięci

Wzrastanie dowolności pamięci

• Początkowo pamięć ma charakter mimowolny, dziecko nie stawia sobie zadania zapamiętania materiału w celu odtworzenia go

• Pod koniec średniego dzieciństwa początki pamięci dowolnej: najpierw chęć przypomnienia sobie, później zamierzone zapamiętywanie

• Pamięć dowolna zyskuje przewagę nad mimowolną w wieku 11-12 lat.

Rozwój pamięci logicznej

• We wczesnym okresie dzieciństwa pamięć mechaniczna jest podobnie efektywna jak pamięć logiczna

• Z wiekiem spada znaczenie uczenia się dosłownego, materiał jest poddawany obróbce intelektualnej

• Z czasem pamięć logiczna zaczyna zdobywać przewagę nad pamięcią mechaniczną.

Od pamięci obrazów do pamięci słów

• Małe dziecko łatwiej zapamiętuje materiał obrazowy i czynności ruchowe niż słowa

• Z czasem pamięć coraz lepsza pamięć słów

• Wzrost znaczenia werbalizacji.

• Wzrost pojemności pamięci

• Wzrost szybkości zapamiętywania

• Wzrost trwałości pamięci

• Wzrost wierności pamięci

• Wzrost gotowości pamięci.

Dlaczego coraz lepiej pamętamy?

Doskonalenie metapamięci i rozwój strategii pamięciowych

• W wieku średniego dzieciństwa dziecko zaczyna rozumieć, że w pewnych sytuacjach konieczne jest podejmowanie wysiłku w celu przechowania informacji.

• Zdobywa wiedzę o różnych strategiach pamięciowych, ich efektywności i użyteczności.

• Stosuje strategie coraz częściej, są one coraz lepiej dostosowane do zadania i skuteczne.

Zwiększanie się wiedzy ogólnej

• Pamięć wiąże się z próbą zrozumienia, jest to konstruowanie a nie proste kopiowanie doświadczenia

• Pomocne są wskazówki nawiązujące do już posiadanej wiedzy

• Im więcej wiemy, tym więcej rozumiemy i tym więcej pamiętamy.

• Pamięć sensoryczna mało zmienia się z wiekiem

• Niewielkie pogorszenie pamięci krótkotrwałej, spadek zdolności zapamiętywania, mniej wydajne strategie kodowania informacji i jej wydobycia

• Brak skutecznych strategii kodowania informacji w pamięci długotrwałej, coraz mniej skuteczne odkodowanie, pogorszenie transferu informacji

• Upośledzenie zdolności do opracowywania i przetwarzania informacji

• Istotne pogorszenie metapamięci.

Dlaczego coraz gorzej pamiętamy?

• Spadek liczby i sprawności neuronów

• Mniej efektywne strategie pamięciowe

• Spadek szybkości procesów pamięciowych, wydłużenie czasu reakcji

• Pogorszenie zdolność trwania w skupieniu, podzielności uwagi, pojemność pamięci operacyjnej.

• Spadek szybkości przetwarzania informacji w wyniku zmniejszenia płynności przetwarzania informacji i pojemności systemu przetwarzania.

Kierunki rozwoju wyobraźni

• Od wyobrażeń odtwórczych do twórczych

• Od wyobraźni mimowolnej do dowolnej

• Usamodzielnianie funkcji wyobraźni

• Obrazy statyczne, kinetyczne i transformacyjne.

KONCEPCJA ROZWOJU POZNAWCZEGO J. PIAGETA

Źródła koncepcji

• Z filozofii pochodzi wiele pytań na temat natury i źródeł wiedzy

• Z biologii - pogląd na strukturę i funkcję inteligencji:
  - organizacja
  - adaptacja
  - rozwój.

• Inteligencja to najwyższa forma adaptacji biologicznej

Założenia

• Analiza rozwoju zachowania w czasie

• Brak jest ciągłości między procesami poznawczymi dziecka i dorosłego

• Zmiany jakościowe o skokowym

• Stała kolejność stadiów

• Przebieg rozwoju nieodwracalny

• Ogólny proces rozwoju jest:
  - funkcją pobudzenia intelektualnego wskutek konfrontacji struktur poznawczych z nową informacją płynącą ze środowiska
  - nieustannym procesem samorzutnego reorganizowania i integrowania treści i struktur intelektu.

Inteligencja sensoryczno-motoryczna (0-2)

Etapy:

• Ćwiczenie odruchów (0-1)

• Rozwijanie schematów (1-4)

• Odkrywanie procedur (4-8)

• Intencjonalne zachowanie (8-12)

• Eksploracja (12-18)

• Reprezentacje umysłowe (18-24).

Podstawowe osiągnięcia:

• Stałość przedmiotu

• Dostrzeżenie związku między działaniem i jego następstwami (początki myślenia przyczynowego)

Inteligencja przedoperacyjna (2-6)

Etapy:

• Kształtowanie funkcji symbolicznej (2-4) - umiejętność zastosowania jednej rzeczy jako symbolu innych

• Rozwój obrazów umysłowych (4-6)
  - wewnętrzne rozwiązywanie problemów
  - rozwój mowy
  - naśladownictwo odroczone

Podstawowe osiągnięcia:

• Czynności symboliczne

• Zdolność do zachowania tożsamości jakościowej

• Różnicowanie pozoru od rzeczywistości

• Rozumowanie transdukcyjne

Ograniczenia myślenia:

• Egocentryzm

• Centracja

• Animizm, artyficjalizm

• Brak rozumienia pojęcia stałości

Operacje konkretne (6-12)

Operacja umysłowa - zinterioryzowana czynność umysłowa, zintegrowana i odwracalna, podporządkowana regułom logicznym

Podstawowe osiągnięcia:

• Odwracalność operacji

• Rozumienie stałości ilościowej

• Tworzenie grup i klas, inkluzja klas

• Relacje między klasami (seriacja, przechodniość)

• Decentracja

Myślenie staje się samodzielną, wewnętrzną czynnością poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki.

Operacje formalne (12-16)

Podstawowe osiągnięcia:

• Kształtowanie operacji formalnych, myślenie abstrakcyjne

• Zdolność rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego

• Rozwój pojęć

Krytyka koncepcji

• Nieuwzględnianie czynnika środowiskowego

• Stadialność rozwoju

• Diagnoza rozwoju na podstawie zadań oderwanych od doświadczenia

• Prawa świata fizycznego a świat społeczny

• Motywacja myślenia

• Znaczenie zachowań motorycznych i mowy.

Operacje formalne - kres rozwoju?

Poziom operacji formalnych jest rzadko osiągany przez dorosłych, ich stosowanie jest ograniczone, zależne od zadania i kontekstu.

Interpretacja zachowawcza:

• Opóźnienie rozwojowe

• Odchylenie wykonania od kompetencji

Myślenie postformalne

• Kontynuacja rozwoju kompetencji logicznych, logika wyższego rzędu - myślenie metasystemowe i paradygmatyczne.

• Pod wpływem doświadczeń dorosłości kształtowanie jakościowo odmiennych form poznania.

• Relatywizm -zdolność ujmowania problemu w różnych odniesieniach, konstruowanie wielu równoważnych rozwiązań

• Myślenie dialektyczne - uwzględniania stałej zmienności rzeczywistości, która jest pełna sprzeczności, próba dokonywania ich syntezy.

• Zdolność odkrywania problemów.

ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY CZŁOWIEKA

Rozwój emocjonalny

Rozszerzanie repertuaru bodźców emocjonalnych:

• Pierwotne bodźce emocjonalne

• Wtórne bodźce emocjonalne

• Poznawcze źródła emocji

Zmiany reakcji emocjonalnych:

• Wzrost trwałości reakcji emocjonalnych

• Różnicowanie reakcji emocjonalnych

• Bogacenie form wyrażania emocji

Socjalizacja emocji:

• Nabywanie reguł ekspresji emocjonalnej

• minimalizacja - redukowanie intensywności emocji

• maksymalizacja - okazywanie pozytywnych emocji

• maskowanie - zachowanie neutralne

• substytucja - zastępowanie emocji innymi

• Kształtowanie samokontroli emocjonalnej

Strategie autoregulacji emocji:

• Przekierowanie uwagi

• Samouspokajanie

• Poszukiwanie dorosłego

• Użycie przedmiotów przejściowych

• Fizyczne unikanie

• Zabawa na niby

• Kontrola werbalna

• Tłumienie odczuć emocjonalnych

• Konceptualizacja emocji

• Dystansowanie się poznawcze
  

• Wzrost zdolności do świadomego odzwierciedlania własnych emocji

• Zmniejszanie wpływu emocji na kierunek i sprawność działania oraz czynności poznawcze

• Kształtowanie inteligencji emocjonalnej

Rozwój kompetencji emocjonalnych

• Świadomość własnego stanu emocjonalnego

• Zdolność dostrzegania cudzych emocji

• Zdolność dostrzegania słownictwa związanego z emocjami

• Zdolność do zaangażowania w cudze doświadczenie emocjonalne

• Umiejętność zdawania sobie sprawy, że wewnętrzne stany nie muszą być zgodne z zewnętrznymi przejawami emocji

• Zdolność radzenia sobie z negatywnymi emocjami

• Świadomość, że rodzaje relacji między ludźmi określa się na podstawie sposobu komunikowania emocji

• Zdolność do samoskuteczności emocjonalnej.

Rozwój społeczny

Rozwój percepcji społecznej:

• Odróżnianie bodźców społecznych

• Odmienne reagowanie na osoby znane i obce

• Uwzględnianie cech osoby:

• Wiek

• Płeć

• Indywidualne właściwości

Zmiany opisu innych ludzi:

• Wzrost głębokości opisu

• Stopień integracji opisu

• Powstawanie wiedzy psychologicznej

• Obiektywizacja opisu

Opisy innych ludzi:

• Od cech zewnętrznych do wewnętrznych

• Od cech ogólnych do konkretnych

• Od cech prostych do złożonych

• Od cech globalnych do zróżnicowanych

• Od podejścia egocentrycznego do socjocentrycznego

• Porównanie społeczne

• Zorganizowanie

• Stabilność

Wzrastanie aktywności społecznej:

• Odbieranie i przekazywanie informacji

• Dostosowywanie własnych czynności do czynności wykonywanych przez innych

• Współdziałanie

• Organizowanie działania innych osób
  i kierowanie nim

• Zachowania prospołeczne

Rozwój zachowań społecznych:

• Uniezależnienie zachowań społecznych od zewnętrznych czynników motywujących

• Wzrost stałości i trwałości zachowań

Rozwój przywiązania

Przywiązanie - długotrwały, emocjonalny związek z określoną osobą, charakteryzujący się:

• Selektywnością

• Poszukiwaniem fizycznej bliskości

• Komfortem i bezpieczeństwem w momencie osiągnięcia bliskości

• Lękiem separacyjnym w sytuacji zerwania więzi.

Etapy rozwoju przywiązania (J. Bowlby)

• Przed-przywiązanie

• Przywiązanie w trakcie tworzenia

• Wyraźnie ukształtowane przywiązanie

• Związek ustanowiony ze względu na cel

Typy przywiązania (M. Ainsworth)

• Przywiązanie bezpieczne

• Przywiązanie pozabezpieczne: unikanie

• Przywiązanie pozabezpieczne: opór

• Przywiązanie zdezorganizowane

Badania dorosłych:

• Autonomiczni

• Lekceważący

• Zaabsorbowani

• Bez rozwiązania

KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO E. ERIKSONA

Założenia koncepcji

• Osobowość jest kształtowana przez wpływy społeczne wchodzące
  w interakcję z dojrzewającym fizycznie i psychicznie organizmem

• Rozwój podlega zasadom epigenezy

• Rozwój ma charakter stadialny

• Zmiana rozwojowa ma charakter kryzysu

• Każde stadium przyczynia się do ukształtowania całej osobowości

Charakterystyka każdego okresu zawiera:

• określenie zasadniczego kryzysu psychospołecznego;

• podstawową jakość ego czyli zdolność, która rozwija się w danej fazie;

• cnotę (silna strona ego), która wywodzi się
  z pozytywnego rozwiązania danego kryzysu;

• rytualizację - wzorce zachowań, za pomocą których przekazywane są znaczenia kulturowe;

• rytualizm - wypaczenie rytualizacji.

Stadium I

• Wiek niemowlęcy

• Kryzys psychospołeczny: podstawowa ufność - podstawowa nieufność;

• Cnota: nadzieja

• Rytualizacja: ubóstwiająca

• Rytualizm: idolizm

• Znaczące relacje: osoba matkująca

• Umiejętności psychospołeczne: dostawać, dawać

Jestem nadzieją, jaką mam i jaką daję.

Stadium II

• Wczesne dzieciństwo

• Kryzys psychospołeczny: autonomia - wstyd, niepewność;

• Cnota: wola

• Rytualizacja: rozsądzająca

• Rytualizm: legalizm

• Znaczące relacje: rodzice

• Umiejętności psychospołeczne: trzymać, puszczać

Jestem tym, co wyraża moja wola.

Stadium III

• Okres zabaw

• Kryzys psychospołeczny: inicjatywa - poczucie winy

• Cnota: zdecydowanie

• Rytualizacja: dramatyczna

• Rytualizm: wcielenie się

• Znaczące relacje: najbliższa rodzina

• Umiejętności psychospołeczne: naśladować, udawać

Jestem tym, kogo umiem sobie wyobrazić.

Stadium IV

• Okres szkolny

• Kryzys psychospołeczny: pracowitość - poczucie niższości

• Cnota: kompetencja

• Rytualizacja: formalna

• Rytualizm: formalizm

• Znaczące relacje: sąsiedztwo, szkoła

• Umiejętności psychospołeczne: dokonywać, współdziałać.

Jestem tym, co mogę nauczyć się wprowadzić w ruch.

Stadium V

• Okres dorastania

• Kryzys psychospołeczny: tożsamość - pomieszanie tożsamości

• Cnota: wierność

• Rytualizacja: ideologiczna

• Rytualizm: totalizm

• Znaczące relacje: grupa rówieśnicza

• Umiejętności psychospołeczne: być sobą, otwierać się

Jestem tym, który dochowuje wierności.

• Tożsamość osiągnięta - znalezienie odpowiedzi na pytanie Kim jestem?;

• Moratorium - poszukiwanie i testowanie tożsamości;

• Tożsamość przejęta - przywiązanie do wartości i ról wyniesionych z dzieciństwa;

• Tożsamość rozproszona - przejmowanie od otoczenia niespójnych wzorców zachowań.

Stadium VI

• Młodość

• Kryzys psychospołeczny: bliskość (intymność) - izolacja

• Cnota: miłość

• Rytualizacja: afiliacyjna

• Rytualizm: elityzm

• Znaczące relacje: partner

• Umiejętności psychospołeczne: zatracać się i odnajdywać w innym

Jestem tym, co kocham

Stadium VII

• Dorosłość

• Kryzys psychospołeczny: twórczość (generatywność) - stagnacja

• Cnota: opiekuńczość

• Rytualizacja: generacyjna

• Rytualizm: autorytyzm

• Znaczące relacje: współgospodarzenie

• Umiejętności psychospołeczne: tworzyć, opiekować się

Jestem tym, w co potrafię tchnąć życie.

Stadium VII

• Dojrzałość

• Kryzys psychospołeczny: integralność - rozpacz

• Cnota: mądrość

• Rytualizacja: integralna

• Rytualizm: sapientyzm

• Znaczące relacje: ludzkość, człowiek

• Umiejętności psychospołeczne: stanąć naprzeciw śmierci

Jestem tym, co pozostanie po mnie.

---