I N W E S T Y C J E - D E F I N I C J E
Inwestycja to nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej ponoszone w celu stworzenia funkcjonalnych zbiorów środków trwałych, stanowiących bazę techniczną jednostek gospodarczych i budżetowych.
Inwestycja to dokonywanie przez podmioty gospodarcze nakładów na tworzenie nowych zdolności wytwórczych : nabywanie dóbr inwestycyjnych : budowanie nowych lub rozbudowa istniejących zakładów produkcyjnych, zakup maszyn, urządzeń, powiększanie zapasów), które będą służyć wytwarzaniu innych dóbr i usług. W tym ujęciu są czynnikiem wzrostu gospodarczego.
Inwestycja to także lokowanie przez podmioty gospodarcze wolnych środków pieniężnych w sposób zapewniający w przyszłości osiąganie lub zwiększenie dochodów. W tym znaczeniu inwestycjami są także : nabywanie przedsiębiorstw lub ich części (akcji, udziałów), nieruchomości, obligacji, walut, złota, lokowanie pieniędzy w postaci długoterminowych depozytów bankowych, czy nawet ponoszenie nakładów na podnoszenie kwalifikacji. Cechą inwestycji w tym ujęciu jest w zasadzie brak ich wpływu na rozmiary produkcji i dochodu.
Inwestycja to wstrzymanie konsumpcji obecnej i przeznaczenie w ten sposób wygospodarowanych środków na działalność gospodarczą, która powinna przynieść efekty w przyszłości. Efekty te powinny być większe od nakładów inwestycyjnych ( prawidłowa w przypadku finansowania inwestycji ze środków własnych).
W przypadku finansowania inwestycji z zewnętrznych źródeł można powiedzieć, iż jest to czasowe wykorzystanie obcych środków w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Związane jest to ze zwrotem tych środków powiększonych o koszt tego kapitału.
RODZAJE INWESTYCJI
Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy strukturę aktywów bilansu inwestycje podzielimy na :rzeczowe, tworzące majątek rzeczowy /grunty, budynki, budowle, maszyny, środki obrotowe itd./, finansowe, formujące majątek finansowy /udziały, długoterminowe pożyczki, papiery wartościowe/ niematerialne, stanowią o wielkości i strukturze majątku niematerialnego i prawnego /patenty, licencje itp./
Dodatkowo, przyjmując za kryterium podziału bilans inwestycje można podzielić na : bilansowe, mają swoje odzwierciedlenie w zmianie bilansu, są finansowane z zysku, kredytu inwestycyjnego, leasingu. pozabilansowe, nie mają swojego odzwierciedlenia w zmianie stanu bilansu zarówno po stronie aktywów jak i pasywów. Mogą być finansowane przez wpisanie ich w ciężar kosztów ( badania i rozwój, kształcenie kadry, inwestycje rynkowe - promocja, reklama)
Inwestycje można również podzielić na :inwestycje w środki trwałe inwestycje w zapasy
Z punktu widzenia wpływu na poziom zdolności produkcyjnej inwestycje można podzielić na : odtworzeniowe, które nie zmieniają zdolności produkcyjnej firmy rozwojowe, powodujące wzrost zdolności produkcyjnej
Ze względu na przeznaczenie i efekty ekonomiczne rozróżnia się inwestycje : produkcyjne nieprodukcyjne
Inwestycje produkcyjne zmierzają do rozszerzenia lub udoskonalenia bazy technicznej przedsiębiorstw przemysłowych, budowlanych, transportowych, łączności, obrotu towarowego, gospodarstw rolnych i leśnych itp. Inwestycje te stanowią podstawę dalszego rozwoju gospodarki.
Inwestycje nieprodukcyjne zmierzają do rozbudowy i unowocześnienia zasobów mieszkaniowych i urządzeń komunalnych a także rozbudowy sieci szkół i uczelni, zakładów ochrony zdrowia i opieki społecznej, urządzeń kulturalnych, wypoczynkowych, turystycznych itp.
Do produkcyjnych zalicza się więc inwestycje podejmowane w tzw. produkcyjnych działach gospodarki : w przemyśle budownictwie, rolnictwie leśnictwie, transporcie i łączności oraz w handlu.
Do nieprodukcyjnych natomiast zalicza się inwestycje podejmowane w tzw. nieprodukcyjnych działach lub gałęziach gospodarki: w gospodarce mieszkaniowej i komunalnej, w dziale nauki, oświaty i wychowania, kultury, sztuki, ochrany zdrowia, opieki społecznej, kultury fizycznej, administracji państwowej, itp.
Od tej ogólnej zasady klasyfikacyjnej stosuje się jednak pewne wyjątki : nakłady na drogi publiczne, jednostki obsługi transportu morskiego i zarządu lotnisk komunikacyjnych w dziale transportu zalicza się do inwestycji nieprodukcyjnych. nakłady na wodociągi, kanalizację komunikację miejską, gospodarkę cieplną, pralnie, farbiarnie itp. w dziale gospodarki komunalnej zalicza się natomiast do inwestycji produkcyjnych.
Ze względu na rolę, jaką inwestycje odgrywają w procesie produkcji, rozróżnia się inwestycje :
rozwojowe
inwestycje odtworzeniowe.
Inwestycje rozwojowe zmierzają do stworzenia bazy technicznej dla nowych, nie istniejących dotychczas jednostek gospodarczych i budżetowych bądź do powiększenia lub udoskonalenia bazy technicznej istniejących przedsiębiorstw i instytucji. Do grupy tej zalicza się :
nowe budownictwo,
rozbudowę lub generalną modernizację istniejących zakładów.
Inwestycje odtworzeniowe polegają na wymianie środków trwałych zużytych fizycznie lub ekonomicznie bądź na podwyższeniu jakości funkcjonalnej poszczególnych składników istniejącej bazy technicznej. Do grupy tej zalicza się także inwestycje uzupełniające.
NOWE BUDOWNICTWO
W produkcyjnych działach gospodarki do kategorii tej zalicza się budowę nowych przedsiębiorstw przemysłowych, budowlano-montażowych i rolnych, linii energetycznych, szlaków komunikacyjnych, rurociągów, portów, lotnisk itp., a także budowę nowych zakładów w ramach przedsiębiorstw wielozakładowych oraz filii i oddziałów poza granicami dotychczasowej lokalizacji istniejącego zakładu macierzystego, a w przedsiębiorstwach przemysłowych ponadto budowę nowych wydziałów podstawowych dla uruchomienia produkcji wyrobów dotychczas nie wytwarzanych.
W nieprodukcyjnych działach gospodarki omawiana kategoria inwestycji obejmuje budowę nowych osiedli lub bloków mieszkalnych, miejskich magistrali komunikacyjnych, ośrodków zdrowia i opieki społecznej, obiektów naukowych i oświatowych, kulturalnych, sportowych, turystycznych, administracyjnych itp.
ROZBUDOWA PRZEDSIĘBIORSTW
Przez rozbudowę rozumie się inwestycje, których podstawowym celem jest podniesienie zdolności produkcyjnej lub usługowej w istniejących zakładach przez rozszerzenie ich powierzchni. Rozbudowie mogą podlegać wszystkie wydziały przedsiębiorstwa lub niektóre obiekty podstawowe i pomocnicze. Rozbudowa różni się od budownictwa nowego tym, że może być dokonywana tylko w granicach istniejącej lokalizacji zakładu lub w bezpośrednim sąsiedztwie. Do omawianej kategorii inwestycji nie zalicza się zatem budowy filii i oddziałów przedsiębiorstwa w innych miejscowościach. Rozbudowa może być połączona z modernizacją i rekonstrukcją istniejących obiektów majątku trwałego. Bardzo często towarzyszy jej istotna zmiana podstawowego profilu produkcyjnego zakładu lub technologii produkcji. Efektem rekonstrukcji jest z reguły zwiększenie zdolności produkcyjnej lub usługowej, przy jednoczesnej obniżce poziomu kosztów własnych produkcji.
MODERNIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW
Inwestycje modernizacyjne mają ma celu osiągnięcie lepszych lub większych efektów eksploatacyjnych przez unowocześnienie bazy technicznej. W przedsiębiorstwach przemysłowych modernizacja generalna urządzeń produkcyjnych może zmierzać do wprowadzenia nowych rodzajów wyrobów, doskonalenia jakości technicznej, funkcjonalnej i estetycznej dotychczasowej produkcji, wydatnego zwiększenia zdolności produkcyjnej, obniżenia kosztów własnych produkcji, ograniczenia lub wyeliminowania importu materiałów lub detali, zespołów elementów i innych składowych części wyrobów itp.
Przedmiotem modernizacji generalnej może być cały zakład, tj. wszystkie wydziały podstawowe, pomocnicze i ogólnozakładowe, bądź poszczególne wydziały produkcyjne. Unowocześnienie bazy technicznej wydziałów produkcyjnych polega na usuwaniu wąskich przekrojów w procesie produkcyjnym, zastępowaniu grupowej i gniazdowej struktury produkcyjnej strukturą liniową, mechanizacji transportu wewnętrznego, automatyzacji procesów produkcyjnych, wprowadzaniu nowych, postępowych technologii i metod wytwarzania itp.
Modernizacja generalna stanowi bardzo efektywną formę inwestowania, gdyż umożliwia intensyfikację produkcji oraz zmniejszenie pracochłonności i materiałochłonności przy relatywnie niskich nakładach. Nakłady te obejmują w zasadzie tylko koszty rekonstrukcji parku maszynowego, tj. koszty zakupu wysokowydajnych agregatów, zastąpienia maszyn przestarzałych ekonomicznie lub zużytych fizycznie, urządzeniami nowoczesnymi oraz modernizacji pozostałych maszyn i instalacji, bez potrzeby istotnego rozszerzenia istniejących powierzchni produkcyjnych. Nakłady na roboty budowlane, stanowiące największą pozycję kosztów inwestycyjnych, ograniczają się z reguły do uzyskania dodatkowych ,powierzchni przez przebudowę, adaptację i zmianę dotychczasowego przeznaczenia obiektów istniejących na terenie zakładu.
W przedsiębiorstwach transportowych (żeglugowych, transportu kolejowego lotniczego, samochodowego i komunikacji miejskiej) do inwestycji polegających na rozbudowie i modernizacji. generalnej zalicza się nie tylko przedsięwzięcie związane z budownictwem inwestycyjnym, ale również zakupy gotowych dóbr inwestycyjnych (np. statków morskich, samolotów, taboru kolejowego, autobusów) zezwalające na zwiększenie zdolności przewozowej.
INWESTYCJE WYMIENNE
Inwestycje należące do tej kategorii polegają na zakupie :
maszyn i urządzeń zastępujących wyposażenie zużyte technicznie bądź ekonomicznie wraz z robotami budowlano-montażowymi, które są niezbędne do ich zainstalowania na istniejącej powierzchni produkcyjnej,
środków transportu i maszyn nie stanowiących wyposażenia budynków i budowli (np. taboru kolejowego, samochodowego, lotniczego; statków, zmechanizowanego sprzętu budowlanego), a przeznaczonych na zastąpienie urządzeń podlegających wycofaniu.
Wymiana obiektów odbywa się z reguły przy wykorzystaniu postępu technicznego. W konsekwencji inwestycje wymienne umożliwiają nie tylko utrzymanie dotychczasowej zdolności produkcyjnej lub usługowej zakładu, lecz także przyczyniają się do jej niewielkiego wzrostu bądź do pewnej obniżki kosztów eksploatacji.
INWESTYCJE UZUPEŁNIAJĄCE
Inwestycje uzupełniające zmierzają do usunięcia istniejących braków w wyposażeniu zakładu i wyrównania dysproporcji w niektórych składnikach jego bazy technicznej. Efektem tych inwestycji jest :
usprawnienie procesu produkcyjnego,
usunięcie wąskich przekrojów w niektórych wydziałach,
dostosowanie parku maszynowego do zmiennych zadań produkcyjnych,
zwiększenie wskaźnika zmianowości itp.
Gdy inwestycje uzupełniające likwidują wąskie przekroje w procesie produkcji, np. zwiększają przepustowość niektórych grup stanowisk pracy, mogą przyczynić się do pokaźnego wzrostu zdolności produkcyjnej lub działalności usługowej zakładu pracy. Do omawianej grupy są zaliczane ponadto inwestycje służące poprawie warunków pracy i ochronie środowiska.
Do prawidłowego programowania, projektowania i planowania inwestycji, a także ich sprawnego wykonawstwa, finansowania i rozliczania niezbędne jest usystematyzowanie różnorodnych rzeczowych i przestrzennych zakresów inwestycji. Do podstawowych kategorii, które wykształciły się w polskiej praktyce inwestycyjnej, należą :
przedsięwzięcia inwestycyjne
zadania inwestycyjne
PRZEDSIĘWZIĘCIA INWESTYCYJNE
Przez przedsięwzięcie inwestycyjne rozumie się zamierzenie inwestycyjne o kompleksowo ujętym zakresie rzeczowym, przewidziane do zrealizowania w określonym celu, miejscu i czasie. Kompleksowy zakres rzeczowy inwestycji oznacza całokształt robót, usług i dostaw urządzeń niezbędnych do osiągnięcia wiodącego celu zamierzonej inwestycji oraz zapewnienia jej prawidłowej eksploatacji. Analogiczny kompleksowy zakres rzeczowy występuje w przypadku podejmowania rozbudowy lub modernizacji istniejących zakładów przemysłowych, a także choć w mniejszym zakresie przy realizowaniu inwestycji w innych działach gospodarki.
W ramach kompleksowego programu rzeczowego przedsięwzięcia inwestycyjnego można wyróżnić :
inwestycje podstawowe podejmowane przez tzw. inwestora głównego,
inwestycje wspólne realizowane przez inwestora głównego wraz z innymi inwestorami,
inwestycje towarzyszące (poza zakładem) ~podejmowane w związku z inwestycją główną przez inwestorów, do których należy administracja danymi obiektami,
- inwestycje współzależne konieczne do zrealizowania przez przyszłych dostawców, odbiorców i innych kontrahentów zbudowanego lub rozbudowanego zakładu.
Program rzeczowy przedsięwzięcia inwestycyjnego w ujęciu kompleksowym określa się w założeniach techniczno-ekonomicznych. W dokumencie tym ustala się cel i wymagania stawiane inwestycji, lokalizację ogólną, metody i cykl jej realizacji oraz nieprzekraczalne koszty przedsięwzięcia. Dla inwestycji produkcyjnych określa się ponadto cykl uzyskania projektowanej zdolności produkcyjnej i rachunek efektywności ekonomicznej. Zgodnie z zasadą kompleksowego programowania inwestycji, założenia techniczno-ekonomiczne przedsięwzięć zawierają nie tylko zasadnicze ustalenia dotyczące inwestycji podstawowej obiektów wspólnych i realizowanych przez inwestora głównego, lecz także inwestycji towarzyszących i współzależnych, które powinny być podjęte przez innych inwestorów.
INWESTYCJE PODSTAWOWE
Przez inwestycje podstawowe określa się zamierzenia inwestycyjne związane bezpośrednio z realizacją głównego celu inwestowania bez względu na kierunek inwestycji (nowe budownictwo rozbudowa zakładu, modernizacja bazy-technicznej
Programy rzeczowe inwestycji podstawowych realizowanych w różnych działach i branżach zależą od ich kierunku. W odniesieniu do nowego budownictwa obejmują one wszystkie obiekty projektowane do zbudowania na pozyskanym terenie. Natomiast programy rzeczowe inwestycji rozwojowych, polegających na rozbudowie lub generalnej modernizacji istniejących zakładów, obejmują środki trwałe, które powiększą bazę techniczną zakładu w granicach dotychczasowego bądź rozszerzonego terenu. Podstawą grupowania nakładów inwestycyjnych w programach rzeczowych omawianej kategorii inwestycji jest struktura funkcjonalna projektowanej bazy technicznej. Jednostkami odniesienia nakładów są :
obiekty inwestycyjne,
roboty poza obiektami inwestycyjnymi.
Przez obiekty inwestycyjne rozumie się obiekty budowlane, tj. budynki i budowle wolno stojące lub wspólne, zajmujące wydzielone miejsce w planie zagospodarowania terenu inwestycji wraz z ich pełnym wyposażeniem w środki trwałe, dzięki którym dany obiekt może pełnić ego określoną funkcję. Na wyposażenie budynku przemysłowego składają się np. linie produkcyjne, agregaty, pojedyncze maszyny, aparaty, środki transportu wewnętrznego, sprzęt i inne ruchomości.
Obiektami inwestycyjnymi mogą być także nieobudowane konstrukcje, instalacje, estakady itp. znajdujące się na terenie budowy, maszyny i urządzenia eksploatowane na powietrzu (np. park maszyn budowlanych czy rolniczych) oraz tabor środków transportu zewnętrznego (samochodowy, kolejowy, statki, samoloty. Ze względu na przeznaczenie obiektów rozróżnia się następujące ich grupy :
obiekty podstawowe,
obiekty pomocnicze i usługowe,
obiekty socjalno-bytowe
obiekty tymczasowe.
Do obiektów podstawowych należy baza techniczna komórek organizacyjnych, w których odbywają się zasadnicze procesy produkcyjne lub usługowe. W przemyśle wydobywczym są to instalacje, budowle i budynki łącznie z ich pełnym wyposażeniem technicznym, Służące do eksploatacji kopalin oraz ich wzbogacenia. W przemyśle przetwórczym są to obiekty (zakłady, wydziały, oddziały), w których surowce i materiały podlegają przetworzeniu na wyroby gotowe, półfabrykaty lub zespoły kooperacyjne.
W budownictwie do obiektów podstawowych zalicza się: park maszyn i mechanizmów budowlanych (jak: koparki, spycharki, zgarniarki, żurawie, ładowarki, walce drogowe), w rolnictwie - szklarnie i park maszyn rolniczych (m.in. do uprawy roli, nawożenia, siewu, sadzenia, ochrony roślin, zbioru ziemiopłodów, omłotowe, suszarnicze), w hodowli zwierząt - fermy drobiarskie, kompleksy hodowlane z pełną mechanizacją i automatyzacją procesów produkcyjnych itp. W przedsiębiorstwach przewozowych do podstawowych obiektów inwestycyjnych kwalifikuje się tabor odpowiednich środków transportu (lokomotyw, wagonów, samochodów, statków, samolotów), system odpowiednich budowli (szlaki kolejowe, porty, lotniska), budynki dworcowe itp.
W działach nieprodukcyjnych do podstawowych obiektów inwestycyjnych należą budynki wraz z wyposażeniem przeznaczone do wykonywania usług w sferze poza produkcją materialną, do których dana jednostka została powołana, W oświacie i wychowaniu są to budynki szkolne i uczelniane, w służbie zdrowia - budynki szpitalne i ambulatoria, w opiece społecznej - obiekty opiekuńcze i wychowawcze.
Obiekty pomocnicze i usługowe są lokalizowane w zasadzie na terenie zakładu. Zadaniem ich jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania obiektów podstawowych i należytych warunków bytowych i socjalnych dla załóg. Są to przede wszystkim :
obiekty pomocnicze,
obiekty gospodarki energetycznej,
obiekty gospodarki transportowej i łączności,
sieci zewnętrzne i wewnętrzne,
urządzenie terenu zakładu.
Obiekty pomocnicze obsługują komórki podstawowe. Do typowych obiektów pomocniczych należą: magazyny i składy; narzędziownie, warsztaty mechaniczne, ślusarskie, kowalskie, stolarskie i inne; laboratoria i hale prób; budynki administracyjne; obiekty socjalne na~ terenie zakładu (np. szatnie, łaźnie) itp.
Obiekty gospodarki energetycznej zaopatrują wydziały podstawowe w energię elektryczną, parę, ciepło, sprężone powietrze itp. Są to : kotłownie i siłownie (nie będące obiektami podstawowy ni), elektrociepłownie, sieci elektroenergetyczne, transformatorownie, rozdzielnie wysokiego napięcia itp.
Do obiektów gospodarki transportowej i łączności zalicza się: drogi kołowe, bocznice kolejowe, sieć i obiekty kolejowe, mosty, wiadukty, garaże, zajezdnie, kolejki linowe; budowle transportu wodnego i kanały wodne; urządzenia transportu hydraulicznego i pneumatycznego, przenośniki, suwnice, żurawie, urządzenia za- i wyładunkowe itp.
Sieci zewnętrzne i wewnętrzne wiążą budowany bądź rozbudowywany zakład z zewnętrznym układem urządzeń 5ieciowych. Należą tu przede wszystkim: zewnętrzne odcinki zasilające sieci elektroenergetycznych, ciepłowniczych, gazowych, wodociągowych, sieci kanalizacyjnej, telekomunikacyjnej itp.; wewnętrzne sieci rozprowadzające, m.in. sieć elektryczna niskiego napięcia, cieplna, gazowa, wodociągowa, kanalizacyjna i słaboprądowa; budowle i urządzenia związane z wymienionymi sieciami, np. ujęcia wody, stacje uzdatniania wody; chłodnie kominowe; oczyszczalnie ścieków, kolektory odprowadzające.
Urządzenia terenu zakładu obejmują m.in. ogrodzenia stałe, ukształtowanie terenu i zieleni, małą architekturę i tablice ogłoszeniowe.
Odrębną grupę w programach inwestycyjnych stanowią obiekty tymczasowe wznoszone w zasadzie na okres realizacji inwestycji. W pozycji tej ujmuje się :
obiekty zaplecza techniczno-gospodarczego na potrzeby wykonawcy robót, finansowane przez inwestora,
obiekty tymczasowe na potrzeby inwestora, tj. magazyny i składy dla maszyn i urządzeń nie zaliczanych do wartości produkcji budowlano-montażowej, pomieszczenia administracyjne i socjalne dla dyrekcji budowy bądź zarządu inwestycji, pomieszczenia szkolne itp.
Przez roboty poza obiektami rozumie się nakłady poniesione w związku z realizacją inwestycji, które dotyczą wielu lub wszystkich obiektów, wobec czego nie mogą być odniesione wprost na konkretny obiekt. Nakłady te są rozliczane odpowiednio na wszystkie lub wybrane obiekty bądź też stanowią odrębne aktywa nie zwiększające wartości obiektów inwestycyjnych.
W programach rzeczowych budownictwa inwestycyjnego nakłady na roboty poza obiektami ujmuje się w następujących pozycjach :
studia i sporządzenie dokumentacji,
pozyskanie i przygotowanie terenu pod budowę,
nadzór i obsługa inwestorska,
przygotowanie przyszłej eksploatacji,
rozruch urządzeń i uruchomienie produkcji.
Programy inwestycyjne nowego budownictwa ujmują całość bazy technicznej budowanego ośrodka produkcji lub usług, tj. wszystkie realizowane obiekty inwestycyjne z pełnym wyposażeniem oraz roboty poza obiektami.
Programy rzeczowe rozbudowy bądź generalnej modernizacji zakładów ujmują tylko nakłady na obiekty nowe, rozbudowywane i modernizowane.
INWESTYCJE WSPÓLNE
Przez inwestycje wspólne rozumie się obiekty pomocnicze, usługowe lub socjalno-bytowe wznoszone przez dwie lub kilka jednostek wyodrębnionych organizacyjnie i finansowo w celu wspólnego ich użytkowania. Mogą one być lokalizowane na terenie jednego z partnerów lub na terenie nabytym wspólnie. Omawiana forma inwestowania przyczynia się do zaoszczędzenia terenów budowlanych, a więc do obniżenia społecznych kosztów inwestowania, a ponadto pozwala na poważną obniżkę kosztów eksploatacji wspólnych obiektów.
Realizacja inwestycji wspólnych polega na blokowaniu lub kojarzeniu projektowanych obiektów. Przedmiotem tych inwestycji mogą być wszystkie rodzaje inwestycji niezależnie od ich charakteru, źródeł finansowania i organizacyjnego podporządkowania inwestorów, jeżeli jest to uzasadnione względami techniczno-ekonomicznymi oraz możliwe do skojarzenia w czasie i przestrzeni. Dotyczy to zwłaszcza :
obiektów gospodarki energetycznej,
obiektów gospodarki transportowej,
sieci i urządzeń z nimi związanych,
obiektów pomocniczych obsługujących działalność podstawową,
obiektów socjalnych kulturalnych i bytowych.
Realizacją inwestycji wspólnej zajmuje się wyznaczony inwestor wiodący, którym może być jednostka organizacyjna podległa organowi terenowemu, przyszły użytkownik posiadający największy udział w budowie bądź jednostka, która przejmie administrację obiektu wspólnego.
INWESTYCJE TOWARZYSZĄCE
Przez inwestycje towarzyszące pozazakładowe rozumie się obiekty pomocnicze, usługowe lub socjalno-bytowe z pełnym wyposażeniem, które wiążą inwestycję podstawową z układem zewnętrznych sieci energetycznych i komunikacyjnych bądź zapewniają właściwą obsługę socjalno-bytową załóg. Warunkują one kompleksową realizację, oddanie do użytku i eksploatację inwestycji podstawowej. W przeciwieństwie do inwestycji pomocniczych i usługowych znajdujących się na terenie zakładu, które stanowią własność inwestora głównego, inwestycje towarzyszące usytuowane poza zakładem są w zasadzie inwestycjami obcymi. Podejmują i finansują je jednostki odpowiedzialne za zaopatrzenie przedsiębiorstw i innych zakładów pracy w odpowiednie źródła energii, za świadczenie usług komunalnych, za stworzenie odpowiednich połączeń drogowych, kolejowych, telekomunikacyjnych itp.
Do najważniejszych obcych inwestycji towarzyszących należą :
-obiekty energetyczne, jak : elektrownie, elektrociepłownie, linie wysokiego napięcia, gazownie, magistrale gazociągowe itp.,
obiekty transportowe, np. obiekty i urządzenia kolejowe przeznaczone dla ogólnej sieci kolejowej, drogi państwowe, lokalne, mosty, wiadukty,
obiekty telekomunikacyjne, tj. centrale telefoniczne i kable telekomunikacyjne,
obiekty komunalne, m.in. zewnętrzne sieci wodociągowe, kanalizacyjne, ciepłownicze, miejskie oczyszcza1nie ścieków, ulice, odcinki komunikacji miejskiej,
obiekty bytowe, a więc zakłady handlu detalicznego, zakłady gastronomiczne i zakłady usługowe
obiekty socjalno-kulturalne,
budownictwo mieszkaniowe i urządzenia towarzyszące.
INWESTYCJE WSPÓŁZALEŻNE
Przez inwestycje współzależne rozumie się inwestycje podejmowane przez dostawców i odbiorców przedsiębiorstwa realizującego inwestycję podstawową w celu zapewnienia właściwej kooperacji produkcyjnej, usługowej bądź handlowej. Zmierzają one do dostosowania potencjału produkcyjnego bądź usługowego przedsiębiorstw współpracujących do potencjału przedsiębiorstwa realizującego inwestycję podstawową.
Do inwestycji współzależnych zalicza się :
inwestycje (w bazie surowcowej) u dostawców, które mają na celu zaopatrzenie inwestycji podstawowej w potrzebne surowce, materiały, półfabrykaty i paliwo,
inwestycje u kooperantów dostarczających określonych części, podzespołów i zespołów do zakładu, produkcji finalnej, które mają na celu odpowiednie powiększenie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw wytwarzających elementy kooperacyjne,
inwestycje u odbiorców polegające na odpowiednim powiększeniu magazynów, składów, urządzeń za- i wyładunkowych, rozszerzeniu sieci dystrybucyjnej itp.
ZADANIA INWESTYCYJNE
Przez zadanie inwestycyjne rozumie się wyodrębnioną część rzeczowego zakresu przedsięwzięcia obejmującą jeden lub kilka obiektów, która po oddaniu jej do użytku pozwala na podjęcie prawidłowej eksploatacji i uzyskanie odpowiedniego efektu gospodarczego. Jako zasadę przyjmuje się, że poszczególne zadania muszą :
stanowić samodzielną nierozerwalną całość pod względem funkcjonalnym, technologicznym lub użytkowym,
zapewniać konkretny efekt produkcyjny lub usługowy (zwiększenie zdolności produkcyjnej, uruchomienie produkcji nowych wyrobów, poprawę jakości wyrobów, zmniejszenie pracochłonności produkcji, obniżenie kosztów eksploatacji itp.).
Podział większych przedsięwzięć na zadania inwestycyjne ma na celu zapewnienie sprawnej realizacji całego przedsięwzięcia zgodnie z zasadami racjonalnej organizacji pracy oraz jak najszybsze oddanie do użytku samodzielnych zespołów produkcyjnych lub usługowych. Umożliwia on tym samym właściwą koncentrację robót, skraca front inwestycyjny, zapobiega rozpraszaniu środków inwestycyjnych, a tym samym zmniejsza straty wynikające z zamrożenia nakładów w nie ukończonych obiektach inwestycyjnych.
Podział przedsięwzięć na zadania inwestycyjne różni się w poszczególnych działach i gałęziach gospodarki oraz rodzajach budownictwa.
W budownictwie przemysłowym, w ramach przedsięwzięć polegających na budowie nowych zakładów oraz rozbudowie lub generalnej modernizacji istniejącej bazy technicznej, jako osobne zadania zaleca się ujmować tzw. kompleksy produkcyjne i kompleksy usługowe. Kompleksy produkcyjne obejmują określany obiekt podstawowy wraz z obiektami pomocniczymi i towarzyszącymi obsługującymi dany obiekt podstawowy. Na Przykład w hutnictwie kompleksami takimi mogą być wielki piec walcownia, kuźnia lub inne wydziały podstawowe łącznie z przynależnymi obiektami gospodarki energetycznej, transportowej, magazynowej, narzędziowej uzbrojeniem terenu itp.
W budownictwie ogólnym przez zadanie inwestycyjne rozumie się całość robót związanych z budową obiektu podstawowego, przewidzianego w dokumentacji projektowo-kosztorysowej. Dotyczy to także rozproszonego budownictwa mieszkaniowego W budownictwie mieszkaniowym osiedlowym zadaniem inwestycyjnym jest blok mieszkaniowy, stanowiący zespół budynków rozgraniczony ulicami.
W inwestycjach o charakterze liniowym (drogi, koleje, linie energetyczne, gazociągi, sieć ciepłownicza, magistrale wodociągowe, kanalizacyjne itp.) przez zadanie inwestycyjne rozumie się określony odcinek budowy wraz z obiektami i robotami towarzyszącymi, który po ukończeniu i oddaniu do użytku umożliwia podjęcie eksploatacji i osiągnięcie efektu gospodarczego.
Podział przedsięwzięcia inwestycyjnego na zadania inwestycyjne ustala się w założeniach techniczno-ekonomicznych. Jest on wiążący dla dalszego projektowania, planowania, wykonawstwa i finansowania inwestycji, a także dla rozliczenia zadań zakończonych i oddawania ich do użytku. Dla każdego zadania ujętego w założeniach techniczno-ekonomicznych sporządza się :
projekt techniczny, określający sposób wykonania robót i dostaw objętych zadaniem w terminach zgodnych z harmonogramem,
zestawienie kosztów obiektów i robót poza obiektami objętych zadaniem (suma kosztów wszystkich zadań stanowi zbiorczy koszt przedsięwzięcia inwestycyjnego),
plan rzeczowo-finansowy, określający szczegółowy zakres robót i dostaw przewidzianych do wykonania w poszczególnych latach oraz źródła finansowania zadania inwestycyjnego w okresie jego realizacji.
Ze względu na rodzaj nakładów zadania inwestycyjne dzieli się na dwie zasadnicze kategorie :
budownictwo inwestycyjne,
zakup gotowych dóbr inwestycyjnych.
Do zadań polegających na budownictwie inwestycyjnym zalicza się budowę nowych oraz rozbudowę, przebudowę i rekonstrukcję istniejących budynków i budowli.. Zadania polegające na budownictwie inwestycyjnym są realizowane zawsze na podstawie dokumentacji projektowo-kosztorysowej, niezależnie od struktury rodzajowej nakładów.
Druga kategoria zadań inwestycyjnych polega wyłącznie na zakupie gotowych dóbr inwestycyjnych. Do gotowych dóbr inwestycyjnych zalicza się tylko środki pracy i inne przedmioty długotrwałego użytkowania, np. maszyny i urządzenia, środki transportu, mechaniczny sprzęt budowlany oraz pozostałe wyposażenie istniejących obiektów. Omawiane zadania mogą przewidywać także drobne roboty montażowe związane z zainstalowaniem nabytych maszyn i urządzeń.
PRZYGOTOWANIE INWESTYCJI DO REALIZACJI
Nakłady związane z przygotowaniem inwestycji do realizacji dzielą się na następujące podgrupy :
studia i przygotowanie dokumentacji
pozyskanie i przygotowanie terenu pod budowę.
Studia i przygotowanie dokumentacja obejmują :
prace badawcze, ekspertyzy studialne i wyjazdy służbowe,
pomiary geodezyjne i inwentaryzację,
wiercenia i dokumentację geologiczną,
opracowanie dokumentacji projektowej i kosztorysowej inwestycji (założeń techniczno-ekonomicznych, projektu technicznego, dokumentacji uproszczonej),
nabycie i adaptację dokumentacji typowej,
- nadzór autorski.
Na nakłady związane z pozyskaniem i przygotowaniem terenu pod budowę składają się :
wykup terenu i obiektów znajdujących się na tym terenie,
odszkodowanie za wywłaszczenia,
sporządzenie dokumentacji prawnej,
dzierżawa terenu oraz obiektów znajdujących się na tym terenie,
opłaty za zajęcie gruntów rolnych oraz koszty rekultywacji,
koszty przeniesień, przesiedleń i pomieszczeń zastępczych,
opłaty na rzecz terenowych organów administracji państwowej z tytułu uzyskanej lokalizacji pod budowę,
koszty zagospodarowania pomelioracyjnego.
NADZÓR I OBSŁUGA INWESTORSKA
Nakłady związane z nadzorem i obsługą inwestorską obejmują :
koszty obcego (zleconego) nadzoru inwestorskiego, powiernictwa inwestycyjnego oraz utrzymania dyrekcji budowy lub przedsiębiorstwa w budowie,
koszty ekspertyz i prób sprawdzających, a także pomiarów kontrolnych związanych z odbiorami obiektów budowlanych oraz maszyn i urządzeń nie ujętych w cenie podstawowej,
koszty montażu maszyn, urządzeń, aparatów i instalacji technologicznych,
koszty generalnego wykonawstwa inwestycji lub generalnej realizacji inwestycji.
PRZYGOTOWANIE PRZYSZŁEJ EKSPLOATACJI
Z uruchomieniem produkcji w zakończonych obiektach inwestycyjnych wiążą się nakłady na prace badawcze dotyczące przyszłej produkcji przygotowanie kadr eksploatacyjnych oraz rozruch urządzeń.
Prace badawcze dotyczące przyszłej produkcji wymagają poniesienia nakładów na :
studia i projekty dotyczące konstrukcji i technologii wyrobów, których produkcja będzie uruchomiona po przekazaniu inwestycji do eksploatacji,
roboty geologiczno-poszukiwawcze zmierzające do rozpoznania złóż kopalin,
zakup licencji na rozwiązania konstrukcyjne i technologiczne oraz cenę nabycie praw patentowych i prototypów.
Z przygotowaniem kadr eksploatacyjnych są związane nakłady na :
szkolenie kadr dla przyszłej eksploatacji (płace szkolonych pracowników, wykładowców i instruktorów wraz z narzutami),
surowce i materiały pomocnicze zużyte przy produkcji szkoleniowej,
delegacje, wyżywienia i zakwaterowania szkolonych pracowników w kraju lub za granicą,
pomoce naukowe i stypendia oraz inne koszty związane ze szkoleniem.
Preliminarz przygotowania kadr eksploatacyjnych sporządza się na podstawie szczegółowego zestawienia liczby szkolonych pracowników i okresu szkolenia. Od ogólnej sumy kosztów potrąca się wartość wyrobów uzyskanych w trakcie szkolenia (są one wyceniane według ,kosztów wytworzenia zaplanowanych dla warunków normalnej produkcji).
Nakłady na rozruch urządzeń obejmują :
koszty rozruchu zespołów technologicznych oraz prób technicznej sprawności maszyn i urządzeń {płace wraz z narzutami, zużycie energii i paliw oraz surowców i materiałów pomocniczych),
inne koszty związane z rozruchem, jeżeli nie są one objęte cennikami kosztorysowymi lub kosztami maszyn i urządzeń.
KOSZTY INWESTYCYJNE
Koszty inwestycyjne to wartość tej części nakładów inwestycyjnych, czyli zakupionych usług, robót, materiałów inwestycyjnych i przedmiotów wyposażenia obiektów, która została związana materialnie w zakończonych lub nie zakończonych obiektach inwestycyjnych i ich wyposażeniu oraz robotach poza obiektami.
Pozostała część nakładów tj. dokumentacja inwestycji, których realizacja nie została jeszcze podjęta, zmagazynowane maszyny, urządzenia i inne przedmioty wyposażenia obiektów oraz nie wykorzystane jeszcze materiały inwestycyjne stanowią, do czasu ich efektywnego wykorzystania na placu budowy, tzw. zapasy inwestycyjne lub środki obrotowe budowy.
RODZAJE KOSZTÓW INWESTYCYJNYCH
Do kosztów inwestycyjnych zalicza się :
koszty przygotowania zadań inwestycyjnych, których realizacja została faktycznie podjęta,
koszty wykonanych i zafakturowanych robót budowlano-montażowych,
koszty przedmiotów wyposażenia obiektów, wydanych z magazynów lub składów do montażu, zainstalowania bądź eksploatacji,
koszty nadzoru i obsługi inwestorskiej,
koszty przygotowania, eksploatacji i rozruchu urządzeń.
Koszty przygotowania zadań inwestycyjnych obejmują wartość nakładów z przygotowaniem dokumentacji oraz pozyskaniem i przygotowaniem terenu pod budowę.
Koszty robót budowlano-montażowych obejmują wartość :
zakończonych, zafakturowanych i odebranych obiektów oraz robót poza obiektami,
zakończonych i zafakturowanych, lecz nie odebranych obiektów, części obiektów i robót poza obiektami
zakończonych i zafakturowanych robót budowlano-montażowych wykonanych przez wydziały pomocnicze przedsiębiorstwa inwestującego,
robót wykonanych w ramach czynów społecznych, objętych protokołami i wycenionych według cen kosztorysowych,
budynków i budowli otrzymanych nieodpłatnie na poczet realizacji programu inwestycyjnego.
Koszty wyposażenia obiektów budowlanych obejmują wartość :
maszyn, urządzeń i innych ruchomości wydanych do montażu bądź zainstalowania,
maszyn, urządzeń i ruchomości niemontowanych, przekazywanych przy oddawaniu zakończonych obiektów do użytku,
ruchomości otrzymanych nieodpłatnie na poczet realizacji programu inwestycyjnego
Inne kosztów inwestycji to :
zakup od innych jednostek inwestycji rozpoczętych,
obiekty majątkowe finansowane ze środków funduszu postępu techniczno-ekonomicznego i przyjęte odpłatnie na cele eksploatacyjne,
utworzenie funduszu nagród dla uczestników procesu inwestycyjnego,
koszty robót uzupełniających, wykonanych po przyjęciu całego zadania inwestycyjnego do eksploatacji, finansowane ze środków rachunku specjalnego (tzw. rachunku niedoróbek).
EFEKTY INWESTYCYJNE
Po zakończeniu, poszczególnych zadań inwestycyjnych dokonuje się rozliczenia kosztów związanych z ich przygotowaniem i realizacją. Rozliczenie to ma na celu ustalenie wartości początkowej efektów inwestycyjnych, tj. dóbr materialnych i niematerialnych uzyskanych w wyniku wykonania zadań. Na efekty inwestycyjne składają się powstałe w wyniku inwestycji :
środki trwałe
wartości niematerialne i prawne,
środki obrotowe (pierwsze wyposażenie obiektów).
Nie wszystkie jednak poniesione nakłady przynoszą określone efekty majątkowe. W związku z tym przy rozliczaniu kosztów wyodrębnia się :
koszty inwestycji bez efektu majątkowego,
straty i zyski inwestycyjne
Przy przekazywaniu w uzasadnionych przypadkach części zadania inwestycyjnego do użytkowania dokonuje się wstępnej wyceny wartości początkowej nieruchomości i ruchomości oddanych do eksploatacji. Ostateczne ustalenie ich wartości początkowej następuje po przekazaniu ostatniej części zadania - równocześnie z rozliczeniem całości wykonanego zadania inwestycyjnego.
ŚRODKI TRWAŁE
Do środków trwałych uzyskanych w wyniku zrealizowanych inwestycji zalicza się wszystkie środki pracy i przedmioty długotrwałego użytkowania, których jednostkowa wartość wytworzenia lub cena zakupu wynosi ............... zł, a okres użytkowania przekracza rok. Są to budynki i budowle, maszyny, urządzenia i aparaty, środki transportu, narzędzia, ruchomości i przedmioty wyposażenia, inwentarz żywy, nasadzenia wieloletnie i melioracje. Koszty wymienianych dóbr materialnych, uzyskanych w wyniku działalności inwestycyjnej, obejmują: koszty bezpośrednie i pośrednie.
Kosztami bezpośrednimi są wszystkie koszty dające się odnieść w sposób ścisły lub umowny do poszczególnych obiektów inwentarzowych. Kosztami bezpośrednimi budynków i budowli są ich ceny określone w fakturach przedsiębiorstw budowlano-montażawych lub w fakturach wewnętrznych, jeżeli dane obiekty zostały zbudowane systemem gospodarczym. Obejmują one wszystkie trwale wbudowane elementy budynków, i budowli, w tym instalacje rurowe (wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe i ogrzewcze) oraz elektryczne (siły, światła, wentylacyjne, telefoniczne, : radiowe, telewizyjne, sygnalizacyjne itp.). Analogicznie kosztami bezpośrednimi kotłów, pieców, aparatów, maszyn, urządzeń produkcyjnych, środków transportowych, a także urządzeń, przyrządów, sprzętu itp. są ich ceny nabycia, określone w fakturach dostawców obcych bądź w fakturach wewnętrznych. Do kosztów bezpośrednich przedmiotów wyposażenia technicznego zalicza się również koszty ich zakupu sprowadzenia na plac budowy {tj. koszty opakowania, załadunku, transportu, ubezpieczenia w czasie transportu, wyładunku itp.), dokumentacji dotyczącej ich montażu lub zainstalowania, budowy fundamentu, robót montażowych oraz inne koszty, które mogą być odniesione wprost na dany przedmiot (np. koszty napraw i remontów dokonywanych przed oddaniem maszyny do montażu lub eksploatacji).
Na koszty pośrednie obciążające środki trwałe składają się przede wszystkim :
koszty prac badawczych i przygotowania inwestycji,
koszty nadzoru autorskiego i zleconego nadzoru inwestorskiego,
koszty przygotowania terenu pod budowę (wyrębu i karczowania drzew, niwelacji i oczyszczania terenu, rozbiórek, dodatkowej amortyzacji likwidowanych obiektów nieumorzonych w pełni),
koszty budowy i rozbiórki obiektów tymczasowych w zakresie obciążającym inwestora,
koszty założenia zieleni,
nagrody za prawidłowe i terminowe wykonywanie inwestycji
inne koszty, których nie można bezpośrednio zaliczyć do wartości określonego obiektu.
Koszty pośrednie zwiększają wartość poszczególnych środków trwałych uzyskanych w wyniku inwestycji, proporcjonalnie do kosztów bezpośrednich. Jeżeli większość kosztów bezpośrednich dotyczy obiektów budowlanych, wtedy mogą one być doliczone w całości do wartości początkowej budynków i budowli.
Używane środki trwałe nabyte odpłatnie w ramach działalności inwestycyjnej wprowadza się do ewidencji księgowej według ceny zakupu, powiększonej o koszty związane z ich dostawą, remontem, modernizacją i zainstalowaniem.
Używane środki trwałe nabyte nieodpłatnie wprowadza się do ksiąg wraz z ich umorzeniem według wartości wykazanej w księgowości jednostki przekazującej. Koszty przemieszczenia tych środków, zalicza się do kosztów inwestycyjnych jako wartości niematerialne i prawne.
WARTOŚCI NIEMATERIALNE I PRAWNE
Przez wartości niematerialne i prawne powstałe w wyniku inwestycji rozumie się koszty dotyczące dłuższych, przyszłych okresów. Do kosztów tych za1icza się :
koszty pozyskania terenów pod budowę
koszty przygotowania przyszłej eksploatacji
niektóre inne : koszty przemieszczenia środków trwałych
Wartości niematerialne i prawne wycenia się według rzeczywiście poniesionych kosztów bezpośrednich (nie obciąża się ich narzutem kosztów pośrednich). Są one uwzględniane w bilansach jako wartości trwałe i podlegają amortyzacji i umorzeniu. Okres umarzania i amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych biegnie od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zakończono inwestycję.
ŚRODKI OBROTOWE
Środki obrotowe uzyskane w wyniku inwestycji obejmują koszty nabycia pierwszego wyposażenia nowo budowanych lub rozbudowywanych obiektów w środki pracy, które zgodnie z obowiązującymi przepisami nie są zaliczane do środków trwałych. Na pierwsze wyposażenie obiektów inwestycyjnych składają się zakupione lub wytworzone we własnym zakresie :
narzędzia, przyrządy i inwentarz gospodarczy (produkcyjny i administracyjny),
komplet części zapasowych do zakupionych maszyn, urządzeń i środków transportowych,
wyposażenie w maszyny i urządzenia przeznaczone na wymianę jeżeli remontu dokonuje się w drodze wymiany całych maszyn lub ich zespołów (np. samochodów, maszyn rolniczych).
Uzyskane w wyniku inwestycji środki obrotowe wycenia się według cen ich nabycia, tj. według cen zakupu powiększanych o koszty zakupu (transportu załadunku i wyładunku). Nie obciąża się ich narzutem kosztów pośrednich.
KOSZTY INWESTYCJI BEZ EFEKTU MAJĄTKOWEGO
Do kosztów inwestycji bez efektu majątkowego zalicza się :
koszty inwestycji, której realizacji zaniechano, zmniejszone o wpływy uzyskane z likwidacji,
koszty zabezpieczenia i konserwacji inwestycji czasowo wstrzymanych na podstawie decyzji właściwych organów,
koszty robót geologiczno-poszukiwawczych, zmierzających do rozpoznania złóż w celu eksploatacji kopalin, które nie dały pozytywnego wyniku, tj. nie doprowadziły do opracowania założeń techniczo-ekonomicznych inwestycji polegającej na budowie lub rozbudowie zakładu eksploatującego złoża kopalin.
Odpisu kosztów inwestycji zaniechanych dokonuje się od daty zakończenia ich likwidacji, a kosztów zabezpieczenia inwestycji wstrzymanych czasowo oraz kosztów zaniechanych robót geologiczno- poszukiwawczych - od daty zakończenia inwestycji.
STRATY I ZYSKI INWESTYCYJNE
Straty inwestycyjne wynikają przeważnie z nieprawidłowego działania inwestora, wypadków losowych bądź innych zdarzeń niezależnych od inwestora. Do strat tych zalicza się :
zapłacone kary, odszkodowania i odsetki za zwłokę związane z działalnością inwestycyjną,
koszty postępowania arbitrażowego lub sądowego,
niedobory materiałów, maszyn, urządzeń i sprzętu nie obciążające pracowników,
straty poniesione przy upłynnianiu składników majątkowych nabytych ze środków inwestycyjnych, łącznie z kosztami ich upłynnienia,
straty o charakterze losowym,
należności odpisane wskutek przedawnienia lub innych przyczyn.
Źródłami zysków inwestycyjnych mogą być nieprawidłowe działania kontrahentów, odzyski strat inwestycyjnych i zdarzenia niezależne od inwestora. Do tej kategorii zalicza się :
kary i odszkodowania uzyskane przez inwestora od kontrahentów za niedotrzymanie przez nich warunków umów
zwrot kosztów postępowania arbitrażowego lub sądowego,
nadwyżki ujawnione w materiałach maszynach, urządzeniach itp.
nadwyżki uzyskane przy upłynnianiu składników majątkowych nabytych ze środków inwestycyjnych,
odszkodowania otrzymane z tytułu strat losowych,
wpływy z tytułu należności odpisanych poprzednio na straty inwestycyjne,
zyski z tytułu odpisania przedawnionych zobowiązań nie podlegające odprowadzeniu do budżetu.
Nie traktuje się jako zysków inwestycyjnych dochodów osiągniętych w związku z działalnością inwestycyjną, min. :
materiałów uzyskanych z terenu zajętego pod budowę,
materiałów z częściowej likwidacji obiektów modernizowanych lub przebudowywanych,
produktów uzyskanych w czasie rozruchu urządzeń produkcyjnych lub w czasie szkolenia.
Równowartość wymienionych dochodów zmniejsza koszt inwestycji.
Ponadto nie traktuje się jako zysków bądź strat inwestycyjnych :
różnicy wartości powstałej wskutek zarządzonego przez właściwe organy przeszacowania materiałów, maszyn i urządzeń inwestycyjnych oraz inwestycji rozpoczętych
różnicy między ewidencyjną wartością maszyn i urządzeń zaliczanych do produkcji budowlano-montażowej a ceną uzyskaną z ich odsprzedaży wykonawcom dla realizacji danej inwestycji,
niezawinionych niedoborów majątkowych składników inwestycyjnych, mieszczących się w granicach norm ubytków naturalnych (niedobory tego rodzaju zwiększają koszty inwestycji).
1
15