Technologie proekologiczne należą do technologii sprzyjających ekologii:
- proces nie stwarza zagrożeń,
- nie ma odpadów lub są one częściowo szkodliwe (minimalizacja odpadów).
Zmiany wynikające z rozwoju cywilizacyjnego:
Dawniej:
- rywalizacja ilościowa, słaba rywalizacja, wolne zmiany technologii, gospodarka krajowa lub regionalna, tolerowanie zanieczyszczeń, niska świadomość społeczna i odpowiedzialność, obfitość zasobów, stabilność waluty.
Dziś:
- rywalizacja jakościowa, silna rywalizacja, gwałtowny rozwój technologii, gospodarka światowa, walka z zanieczyszczeniami i odpadami, rozwinięta świadomość społeczna, wzrastające koszty zasobów, inflacja i niestabilność.
Globalne strumienie energii:
- węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, energia elektryczna.
Zużycie energii w poszczególnych sektorach gospodarki:
- przemysł 33%, transport 30%, inne 33%, nie energetyczne wykorzystanie pochodnych ropy 4%.
Pełny cykl produkcyjny:
Ziemia -> Rudy, ropa naftowa, drewno -> wydobywanie, wiercenie, zbiory ->Mat. Wsadowe: skały, rudy, węgiel -> procesy ekstrakcji i rafinacji -> Mat. Podstawowe: metale, chemikalia, papier, cement włókno -> Proces -> Mat. Inżynierskie: kryształy, stopy, ceramika, tworzywa sztuczne, cegła -> zespół projektowy wykonawczy -> produkty: urządzenia, maszyny, struktury -> funkcjonalne wykorzystanie -> odpady -> recyrkulacja(strzałka do Mat. Podstawowe) -> odpady -> usuwanie -> ziemia( z powrotem strzałka).
Schemat produkcyjny nie zagrażający środowisku.
->Użytkowanie wyrobu -> proces renowacyjny -> wyrób <- recyrkulacja wewnętrzna,
->odpady -> surowce, zasoby przyrody <- odpady.
Polityka ekologiczna Unii, zasady:
- zanieczyszczający płaci, podstawa internalizacji kosztów odnowy i prewencji,
- zasada pomocy, która oznacza możliwość ingerencji na poziomie Unii,
- zasady prewencji w celu uniknięcia nieodwracalnych szkód,
- zasady ekonomicznej efektywności kosztowej rozwiązań dotyczących ochrony środowiska,
- zasady sprawiedliwości, według której koszty danej strategii lub polityki ochrony środowiska powinny bardziej obciążać bogate państwa członkowskie niż biedne.
Efekty industrializacji i działalności gospodarczej.
Nieracjonalna gospodarka zasobami, efekt:
- rocznie w Polsce powstaje ok. 200 mln ton odpadów z tego ok. 25-30% jest wykorzystywana gospodarczo,
- na składowiskach wyraźnie zagrażających środowisku znajduje się ok. 4 mld ton odpadów. Z tego ok. 3mld ton składowane jest w południowym makroregionie kraju.
- odpady zajmują powierzchnię 180 tyś. ha, a zasięg oddziaływanie (pylenie, skażenie odciekami wód podziemnych jest znacznie większe),
- koszty transportu i składowania odpadów: rocznie w Polsce szacuje się na kilka mld $, z drugiej strony zgroamdzone odpady posiadają określoną wartość szacowaną na kilkanaście mld $: - 25% zawartość węgla, - 35% metale: Zn, Pb, Fe i inne, - 40% inne składniki: szkło, iły, popioły, żużle.
- cele strategiczne na najbliższe lata to powstrzymanie nadmiernego wytwarzania odpadów oraz zwiększenie ich gospodarczego wykorzystania,
- podejście do cyklu produkcyjnego („czystego”) można także przedstawić za pomocą schematu (układu blokowego) Input - output, gdzie Input - oznacza surowce ładowane do procesu, a Output - efekty procesu: Gods i bads.
Zarysy historii zarządzania środowiskiem:
1. Strategia rozcieńczania (do 1960) - nie zastanawiano się nad wpływem zanieczyszczeń na środowisko.
2. Strategia filtrowania (1960 - 70) - masowe zastosowanie filtrów (filtrowanie wody i dymów).
3. Strategia recyrkulacji (1970 - 80) - zawracanie niewykorzystanych odpadów od ponownego wykorzystania.
4. Strategia zapobiegania (1980 - 90) - sterowanie i projektowanie procesów sprzyjających środowisku.
Chierarchia odpowiedzialności w zarządzaniu środowiskiem.
Wykres ośY odpowiedzialność ośX celowość:
- zatężenia, mogielniki,
- obróbka,
- spalanie - dym, odpad toksyczny,
- spalanie - jako paliwo poza zakładowe,
- spalanie - jako paliwo w zakładzie,
- recykling poza zakładem,
- recykling w zakładzie,
- zapobieganie powstawaniu odpadów.
Polityka Ekologiczna Unii Europejskiej.
Działania Unii w dziedzinie ochrony środowiska:
- zachowanie, ochrona i poprawa środowiska, - ochrona zdrowia człowieka, - rozważne i racjonalne zużywanie zasobów naturalnych, - zmniejszenie lub wyeliminowanie transgranicznych przepływów zanieczyszczeń.
Istnieje niezbędna konieczność nadania problematyce odpadów rangi ustawowej w sferze metod i środków działania oraz stworzenia systemu zarządzania środowiskiem.
Podstawowe cele krajowej ustawy opracowanej w latach 1990 - 97: przekształcanie szkodliwych odpadów.
Cele ustawy:
- sformalizowanie pojęcia i zdefiniowanie odpadów,
- podział odpadów na kategorie w zależności od stopnia zagrożenia (uciążliwości),
- stworzenie systemu opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, oraz kar za naruszenie wymagań ochrony środowiska.
Efektem tych działań jest ustawa o odpadach z dnia 27.06.1997r. - Dz. U. Nr.96. poz.592.
Przepisy ogólne - określają zasady : - postępowania z odpadami, - zapobiegania ich powstawaniu i ich minimalizacja.
Odpady - są to wszystkie substancje oraz przedmioty stałe oraz nie będące ściekami substancje ciekłe powstające w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania człowieka, za odpady uważa się również osady ściekowe.
Odpady niebezpieczne - ze względu na skład chemiczny, pochodzenie i inne własności i okoliczności stanowią zagrożenie dla życia.
Odpady komunalne - stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych.
Ścieki - wprowadzanie do wód do ziemi lub urządzeń kanalizacyjnych zużyte wody do celów gospodarczych lub bytowych.
Odbiorcy odpadów - podmioty gospodarcze, które zgadzają się na usuwanie odpadów z miejsc ich powstawania, wykorzystywania i ich przetwarzania.
Powstawanie odpadów - powinno być wyeliminowane lub ograniczane przez wytwarzających odpady i odbiorców odpadów niezależnie od stopnia uciążliwości, ich ilości lub miejsca powstawania.
Działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów powinny być planowane, projektowane i prowadzone tak aby:
- zapobiegały ich powstawaniu, - zapewniały bezpieczne dla środowiska wykorzystanie odpadów, jeżeli nie udała się zapobiec ich powstaniu, - zapewniły zgodne z zasadami ochrony środowiska sposób postępowania z odpadami, których powstawaniu nie udało się zapobiec lub wykorzystać.
W przypadku odpadów nieprzemysłowych, stosuje się je do kształtowania powierzchni gruntu lub ich dostosowanie do określonych potrzeb.
Unieszkodliwianie odpadów polega na: poddaniu ich procesom przekształcania biologicznego, fizycznego lub chemicznego. W celu doprowadzenia do stanu, który nie stwarza zagrożeń dla środowiska.
Art.11.1. Obowiązek zapobiegania powstawaniu lub minimalizowaniu odpadów, ich wykorzystania, usuwania lub unieszkodliwiania spoczywa na wytwarzającym odpady.
Art.11.2. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku usuwania odbiorcy odpadów.
Art.13.1. Wytwarzający odpady i odbiorca odpadów. Są zobowiązani do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji, zgodnie z przyjętą klasyfikacją odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych.
Art.14.1. Zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ich minimalizacja winny być ustalone w pierwszej kolejności w planowaniu i projektowaniu.
Art.16.1. Podmioty gospodarcze mają obowiązek wykorzystywania jako surowców wtórnych odpadów, jeżeli jest to technologicznie i ekonomicznie uzasadnione.
Art.19.3. Gmina realizuje zadania związane z racjonalnym gospodarowaniem odpadami komunalnymi wg zasad określonych w przepisach o utrzymaniu w czystości i porządku gmin.
Art.21.6. Jeżeli istnieją możliwości wykorzystywania lub unieszkodliwiania odpadów właściwy organ może odmówić zgody na budowę składowiska odpadów.
Odpady i kary pieniężne.
Wytwarzający odpady jest zobowiązany do naliczenia za umieszczenie odpadów na składowiskach.
- Odpady klasyfikuje się zależnie od źródła powstawania, stopnia uciążliwości bądź stwarzanych zagrożeń dla środowiska.
- Zasady postępowania z odpadami,
- Wytwarzający odpady jest zobowiązany do stosowania takich sposobów lub form usług.
Art.8.1. Zezwolenie na prowadzenie działalności w wyniku którego powstają odpady (>1000 ton rocznie) wydaje wojewoda, w zakresie (<1000), zezwolenie wydaje burmistrz na którego terenie miasta znajduje się podmiot gospodarczy.
Wniosek powinien zawierać (wniosek o zezwolenie): - rodzaj odpadu, - skład chemiczny, - ilość konkretna odpadu, - program obejmujący sposoby minimalizacji, usuwania odpadów, - sposób składowania (miejsce), sposób transportu, - sposób ich powtórnego przetworzenia (wykorzystania),
Art.9.1. Zezwolenie określa:
- rodzaj oraz ilość odpadów dopuszczonych do wytworzenia w ciągu roku,
- warunki realizacji programu wg ust.1 pkt. 3, z uwzględnieniem selektywnego postępowania z odpadami.
Art.9.3-5. W razie, gdy wytwarzający odpady nie przestrzega warunków określonych w zezwoleniu organ wydający zezwolenie wzywa do zaniechania naruszeń, jeżeli to nie skutkuje możliwe jest cofnięcie decyzji zezwalającej bez odszkodowania co powoduje wstrzymanie działalności, oraz czas ich składowania.
Art.37.1. Za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami decyzji, wytwarzającemu odpady, wojewódzki inspektor ochrony środowiska wymierza karę pieniężną.
Art.35.13. Kary pieniężne obciążają zysk lub powiększają stratę wytwarzającego odpady po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Międzynarodowy obrót odpadami.
Art.42. Międzynarodowy obrót odpadami polega na przewozie odpadów z zagranicy i ich wywożeniu
Przepisy karne.
Kto wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie usuwa odpadów z miejsc ich powstawania, nie unieszkodliwia itd., podlega karze.
Ważniejsze konferencje i Deklaracje Dotyczące Ochrony Środowiska:
1972r Limits of Growth - „ Human enviroment” - określano prawo rodziny (ludzkości) do zdrowego i produktywnego środowiska,
1980r - Common Crisis - W.Brandt.com.
1983r - Common Security - O.Palme.com.
1987r - Common Future - Brunland.com.
Możliwość rozwoju zrównoważonego - Sustainable Development - taki rozwój, który zapewnia jakość życia współczesnych bez naruszenia egzystencji przyszłych pokoleń.
Cele biura ds. Przemysłu i Środowiska:
-kryteria ochrony środowiska, - istnieją uniwersalne procedury chroniące środowisko, - promocja bezpiecznych technologii,
- stymulowanie wymiany doświadczeń i informacji.
Jesienią 1983r ONZ powołało Komisję ds. Środowiska i Rozwoju.
Teza: Wzrost gospodarki światowej powinien mieścić się w granicach ekologicznej „pojemności” naszej planety.
Tezy komisji:
- zrównoważony wzrost ludności, - utrzymanie potencjału produkcji żywności, - zachowanie ekosystemów, - wzrost produkcji przemysłowej (z malejącej ilości surowców), - zużycie energii, a skutki środowiskowe, - urbanizacja świata, - integralne połączenie ekologii, ekonomii i procesów podejmowania decyzji.
Konferencja w Rio De Janeiro - szczyt ziemi 3-14.06.1992.
- deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju 27 - zasad określających prawa i obowiązki państwa,
- Globalny Program Działań - Agenda 21 - wskazuje w jaki sposób rozwój ma być zrównoważony gospodarczo, społecznie i ekonomicznie.
Agenda 21 - składa się z:
I - zagadnienia społeczne i ekonomiczne.
Zmiana modelu konsumpcji poprzez:
- obniżenie zużycia energii i materiałów, - minimalizacja odpadów, ich recykling, - badania i znakowanie produktów, - opłaty i podatki za korzystanie z środowiska, - opakowania zwrotne, - reklama proekologicznych towarów.
W części II Agendy podejmowane są tematy ochrony atmosfery - ograniczenie gazów, efekt cieplarniany, zanik ozonu, kwaśne deszcze.
- wytwarzanie i zużycie energii, - transport, - rozwój przemysłu, - wykorzystanie zasobów lądowych i morskich.
Metody działań.
- unowocześnianie systemów energetycznych, - promocja efektywnych energetycznie urządzeń, - promocja systemów transportowych o minimalnej szkodliwości dla środowiska, - redukcja do atmosfery pyłów i gazów - poprzez prewencję.
Tworzenie porozumień regionalnych pomiędzy państwami w sprawie trans granicznych zanieczyszczeń powietrza.
Dla substancji szczególnie zagrażających środowisku zaleca się:
- stosowanie strategii zapobiegania, - prowadzenie oceny ryzyka przy produkcji, transporcie i składowaniu,
- współpracę międzynarodową przy przekazywaniu technologii nieszkodliwych dla środowiska.
Przemysł i koła gospodarcze.
- Rządy obligowane są do współpracy dotyczącej postępu technologicznego i czystszej produkcji.
- Sporządzanie rocznych raportów w zakresie danych: zużycie energii, produkcja odpadów itd.
- Przemysł powinien dążyć do stosowania czystych produkcji w produkcji i inwestycjach.
- Szerzenie programów edukacyjnych o czystszej produkcji przez organizacje pozarządowe.
Nauka na rzecz zrównoważonego rozwoju.
Unia Europejska a rozwój.
Skupienie w Europie ok. 85% potencjału technologicznego świata, 50% produkcji przemysłowej i 30% produkcji rolnej świata sprawia, że ratowania środowiska na tym obszarze jest podstawowym zadaniem.
Traktat z Mastrikt 1993.
Cele w zakresie ochrony środowiska - zrównoważonego rozwoju.
Program WE - „ku zrównoważonemu rozwojowi”.
Program ten określa:
- cele działań, - potrzebne działania, - perspektywę czasową, - zalecenia legislacyjne, - instrumenty finansowe, - wymagania badawcze, - wymagania szkoleniowe.
Zasady rozwoju zrównoważonego.
Zasada 1: Nadrzędność Ekorozwoju.
Ochrona środowiska naturalnego nie może być w konflikcie z interesem gospodarczym i stanowią równoważny element gospodarowania.
W działalności gospodarczej obowiązek ochrony środowiska nie może być traktowany jako mniej ważny - stosowanie zasady prewencji i oceny.
Zasada 2: Uwzględnienie wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.
Zasada 3: Praworządność. Bezwzględne przestrzeganie prawa bez stosowania wyjątków dla wszystkich użytkowników środowiska.
Zasada 4: Odpowiedzialność sprawcy. Zanieczyszczający ponosi pełną odpowiedzialność finansową i prawną.
Zasada 5: Likwidacja zanieczyszczeń u źródła - Zasada Czystszej Produkcji. Produkcja zanieczyszczeń poprzez działania u źródła, nowoczesne technologie bezodpadowe, metody zarządzania środowiskiem, działania zgodne z normami - sformalizowane (ISO14000, BS7750, EMAS) oraz niesformalizowane.
Zasada 6: Ekonomizacja. Stosowanie mechanizmów rynkowych skłaniające do zachowań proekologicznych, poprzez system opłat, kredyty preferencyjne i dotacje na działania przeciwdziałające degradacji środowiska.
Zasada 7: Regionalizm. Każda gmina i region ma prawo na własnym terenie samodzielnie kształtować własną politykę społeczno - gospodarczą.
Zasada 8: Uspołecznienie. Dążenie do udziału społeczności w lokalnych procesach ochrony i kształtowania środowiska - edukacja ekologiczna.
Zasada 9: Wspólne rozwiązywanie europejskich globalnych problemów ochrony środowiska.
Powyższe zasady zostały ujęte w dokumencie „Polityka Ekologiczna Państwa” z 1992r.
Idea zrównoważonego rozwoju polega głównie na tworzeniu systemów, które będą:
- nieniszczące - racjonalne wykorzystanie przestrzeni, surowców, energii,
- technicznie właściwe - wysoka efektywność techniczna dla zapewnienia różnorodnych potrzeb,
- ekonomicznie „zdolne do życia”- wysoka efektywność ekonomiczna, walory użytkowe produktów,
- społecznie akceptowane - minimalizacja sytuacji konfliktowych.
ECO - skuteczność - osiąga się ją przez dostarczenie produktów i usług po konkurencyjnych cenach, które zaspokajają ludzkie potrzeby poprzez ciągłe zmniejszanie negatywnego wpływu na środowisko.
Czynniki warunkujące sukces ECO - skuteczności:
- redukcja ilości materiałów zużywanych na produkty i usługi,
- redukcja zużycia energii w produkcji i usługach,
- redukcja emisji substancji toksycznych,
- zwiększenie recyklingu materiałów,
- maksymalizacja zrównoważonego wykorzystania odnawianych zasobów,
- redukcja materiałów z których odpady długo rozkładają się w czasie,
- zwiększenie żywotności produktów i skuteczności usług.
ECO - skuteczność to część pojęcia Czystej Produkcji.
Czysta produkcja (1989r - UNEP) - to ciągłe stosowanie zintegrowanej prewencyjnej środowiskowej strategii w stosunku do procesów produkcyjnych, produktów i usług, mającej na celu zwiększenie eko-skuteczności i redukcję ryzyka dla ludzi i środowiska.
Dotyczy:
- procesów produkcyjnych (oszczędność surowców i energii, eliminacja toksyn, zmniejszenie ilości odpadów),
- produktów (zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko w całym cyklu życia),
- usług (wprowadzenie problematyki środowiskowej w ich projektowanie i konsumowanie).
CP - oznacza ciągłe stosowanie kompleksowej strategii ochrony środowiska i zapobieganiu ryzyka jakie niesie produkcja i jej wytwory ludziom i środowisku.
Dla procesów produkcyjnych:
CP - oznacza oszczędność materiałów, energii, eliminacja lub minimalizacja stosowanych surowców toksycznych i redukcja ilości i toksyczności odpadów.
Dla produktu:
CP - oznacza redukcję jego oddziaływania na środowisko w całym cyklu życiowym.
CP - uzyskuje się przez: - stosowanie know- how, - usprawnianie technologii, - zmianę postaw ludzkich.
Oczekiwania CP.
Redukcja: kosztów materiałowych, kosztów gospodarki odpadami, kosztów energii.
Poprawa: dyspozycyjności procesów, wydajności pracy, jakości produktów.
Ograniczenie: zagrożeń zdrowotnych pracownika, oddziaływań na środowisko naturalne,
Podniesienie Prestiżu Zakładu i Jego Konkurencyjności dla rynku.
CP - definicja i systematyka.
1. Podejmujemy w sposób uporządkowany ideę CP.
2. Idea CP jest przeciwstawieniem idei usuwania skutków oddziaływania produkcji na środowisko przez budowę: oczyszczalni ścieków, oczyszczalni gazów, bezpieczne składowanie odpadów stałych, likwidacja innych zagrożeń.
3. Usuwanie skutków - nasze podejście do ochrony środowiska jest złem koniecznym - ostatnim ogniwem.
4. Ideałem CP jest produkcja bezodpadowa.
5. Ideałem usuwania skutków jest utrzymanie zrzutów zanieczyszczeń do środowiska poniżej dopuszczalnych norm.
6. CP - jest procesem zarządzania i sterowania produkcją zmierzającym do zapobiegania i ograniczenia - powstawania marnotrawstwa zasobów pracy ludzkiej, materiałów energii.
CP to ... od odpadów usuwania do zapobiegania -> minimalizacji - > recyrkulacji -> neutralizacji.
CP
1- jest uniwersalną filozofią dla: - kraju, - regionu, miasta, gminy, - przemysłu, - zakładu, - wydziału, - stanowiska pracy, - człowieka i jego domu.
Zmierza do osiągnięcia „Zrównoważonego Rozwoju” .
2- to nie tylko uzyskiwanie określonego poziomu jakości lecz także trwające nieustanne działania na rzecz polepszenia uzyskanego stanu.
Cechy filozofii CP:
- uniwersalność, - praktyczność (działania będące w zasięgu człowieka - jego możliwości), - efektywność (daje efekty w ekologicznym połączeniu z efektami ekonomicznymi).
Zadania CP w przedsiębiorstwie:
- stworzenie systemu zarządzania środowiskiem poszukujący i wdrażający także rozwiązania w sposób permanentny rozwiązań technologicznie lepszych od istniejących - lepsze ze względu na zmniejszenie ilości powstających odpadów oraz lepsze ze względu na zwiększenie produktywności.
W przedsiębiorstwie CP funkcjonuje w postaci niesformalizowanego systemu zarządzania środowiskiem.
Koncepcja Najlepszej Dostępnej Technologii
Pomysł jej opracowania i powszechnego wdrażania wiąże się z trudnościami. Sformułowanie definicji BAT wymaga
Kryteria jakie musi spełniać: - bezwzględnej minimalizacji odpadów, - „dostępność” do rynku, surowców, materiałów itd.
BAT - należy rozumieć jako opracowanie technologii „wzorcowej” o charakterze uogólnionym, która będzie waloryzowana z rozwojem technologii.
15 kroków w kieruku CP:
1. Konsumować świadomie, a tym samym mniej.
2. Oszczędzać zasoby i zużywać tylko te, które są odnawialne.
3. Zapewnić społeczny udział w podejmowaniu decyzji.
4. Żądać publicznego dostępu do informacji.
5. Zapewnić społeczny udział w podejmowaniu decyzji.
6. Przestawić się na wolną od chemikaliów żywność i materiały tekstylne.
7. Uprawomocnić kontrole rewizyjne CP.
8. Wyeliminować toksyczne emisje i zminimalizować pozostałe.
9. Wstrzymać lub zminimalizować usuwanie odpadów.
10. Stopniowo wycofać produkcję toksycznych substancji chemicznych.
11. Zakazać ryzykownych technologii i handlu odpadami.
12. Zabronić odzysku substancji toksycznych.
13. Ścigać sądownie zbiorowych przestępców.
14. Być aktywnym w środowisku.
15. Popierać idee i ruchy proekologiczne.
Korki w formułowaniu i kształtowaniu wdrażania strategii.
1. Formułowanie celów <- społeczna odpowiedzialność <- kierownicze wartości
2. Identyfikacja celów bieżących i strategii.
3. Analiza otoczenia.
4. Analiza środków organizacji. Punkty mocne i słabe.
Odpady - def. encyklopedyczna.
Odpad - produkt odpadowy, produkt uboczny, który nie ma zastosowania, lub produkt przejściowy o własnościach uniemożliwiających jego przerób w dalszym procesie produkcyjnym.
Wg propozycji odpadem- jest to, czego wytwarzający się pozbywa, chce się pozbyć lub powinien się pozbyć (wg projektu ustawy o odpadach, definicja przystająca do norm międzynarodowych)
Strategia gospodarowania odpadami.
1. Redukcja u źródła - minimalizacja odpadów poprzez zmiany procesów produkcyjnych, surowców, produktów lub zmiany organizacyjne.
2. Recyrkulacja - jako użycie i ponowne zużycie, a także prowadzona jako odzysk cennych surowców lub w celu uzyskania innego produktu ubocznego.
3. Spalanie, unieszkodliwianie i neutralizacja odpadów.
4. Bezpieczne składowanie odpadów w tym hermetyzacja, redukcja objętości, kontrolowane odprowadzanie odpadów, monitoring.
Tylko pierwszymi dwoma sposobami możemy neutralizować (minimalizować odpady).
(Pracownicy, budowle, maszyny i urządzenia, energia, narzędzia, materiały, inne) -> (wytwarzanie produktu)
->produkty pożądane -> (własności pożądane, własności niepożądane)
->produkty niepożądane
Model technologiczny.
Materiały wsadowe -> Produkt -> Odpady = materiały wsadowe + energia doprowadzona + produkt+ uboczne+ produkty wybrakowane.
Model ekonomiczny.
Kapitał obrotowy ->(przed minimalizacją odpadów)-> Sprzedaż-> Straty + odpady + kary środowiskowe.
Kapitał obrotowy, kapitał dodatkowy -> (po minimalizacji odpadów) -> Sprzedaż
Techniki minimalizacji odpadów.
I. Redukcja u źródła.
a) poprawne praktyki operacyjno - eksploatacyjne: obejmują metody: - proceduralne, administracyjne, instytucjonalne; minimalizacji odpadów przez przedsiębiorstwo.
Składają się one z:
- programy minimalizacji odpadów, - techniki zarządzania i kierowania, - techniki składowania i transportu, - metody zapobiegania stratom, - segregacja odpadów, - organizacja produkcji.
b) zmiany technologiczne - to modyfikacje procesów wytwórczych, technologicznych, wyposażenia mające na celu redukcję odpadów.
Zmiany technologiczne można uzyskać przez: - zmiany procesów produkcyjnych, - zmiany wyposażenia, - wprowadzenie automatyzacji, - zmiany parametrów procesu (np.: ciśnienia, temperatury, przepływu, czasu reakcji itp.).
Przykład: Zastąpienie trawienia chemicznego powierzchni metalowych czyszczeniem mechanicznym.
c) zmiany materiałowe; zmiany te obejmują: oczyszczenie materiałów, zastąpienie materiałów ich substytutami
Przykład: zastąpienie rozpuszczalników organicznych do czyszczenia obwodów drukowanych rozpuszczalnikami na bazie wody.
d) zmiany w produkcji; zmiany te obejmują: zastąpienie produktu substytutem, zmiany w sposobie konserwacji produktu, zmiany w składzie produktu.
Przykład: Zastąpienie farb opartych na rozpuszczalnikach organicznych farbami wodo rozpuszczalnymi.
II. Recyrkulacja (Recykling).
a) użycie i ponowne użycie - oznacza powrót materiałów odpadowych do pierwotnego procesu jako substytutu surowca lub wprowadzenie jako materiał wejściowy do innego procesu.
Przykład: Produkcja czarnej farby poprzez zmieszanie odpadów innych farb i uzupełnienie barwnikiem.
b) odzysk - to uzyskanie wartościowych materiałów z odpadów. Odzyskiwane materiały z regeneracji są na ogół sprzedawane, a nie zużywane w zakładzie.
Przykład: Odzysk srebra z zużytych kąpieli chemicznych do obróbki filmów, lub samych odpadowych błon filmowych.
Hierarchia działań.
1. Zapobieganie u źródła.
2. Minimalizacja u źródła.
3. Recykling.
4. Segregacja odpadów (rozdzielanie) i koncentracja.
5. Wymiana odpadów.
6. Odzysk energii z odpadów.
7. Spalanie bez wykorzystania energii i inna obróbka odpadów.
8. Usuwanie i składowanie odpadów.
Etapy cyklu życia produkowanych wyrobów:
a) faza projektowania wyrobu,
b) wybór materiału wsadowego,
c) produkcja materiału wsadowego,
d) produkcja i montaż wyrobu finalnego,
e) zastosowanie wyrobu,
f) zarządzanie zużytym wyrobem.
Koncepcja zarządzania cyklem życia produktu.
++++++++++++++++++
Proces produkcyjny z zasadami CP, należy:
- planować procesy: produkcji, instalowania, serwisu, modernizacji,
- sterowanie warunkami prowadzenia procesów produkcyjnych: wyposażenie, oddziaływanie na środowisko, zgodności z dokumentacją, parametrami procesu, cechami wytworu.
Procedura minimalizacji odpadów.
Struktura procedury:
I. Wyznaczenie celu działania, w procedurze WMA, cele znajdują się w obszarze prowadzącym do minimalizacji odpadów.
II. Zebranie niezbędnych informacji.
III. Poszukiwanie i analiza możliwości rozwiązania problemu.
IV. Podjęcie decyzji, wybór spośród możliwości, z wykorzystaniem techniki podejmowania decyzji.
V. Operacje, etap realizacji decyzji, wprowadzenie w życie rozwiązania.
Uświadomiona potrzeba minimalizacji odpadów.->
Planowanie i organizacja: uzyskanie poparcia kierownictwa, ustalenie celów programu i oceny, zorganizowanie grupy problemowej dla programu ocen->
Faza oceny: zebranie danych o odpadach, procesach i urządzeniach, ustalenie priorytetów i wybranych celów oceny, wybór składu zespołów oceniających, przegląd danych i inspekcja na miejscu, tworzenie wariantów rozwiązań, przegląd i wybór wariantów do opracowania->
Analiza warunków wykonywalności: ocena techniczna, ocena ekonomiczna, wybór wariantów do realizacji
->
Wdrożenie: uzasadnienie produktu i uzyskanie środków, instalowanie, procedura wdrożenia, ocena działania
->
Pomyślne wdrożenie.
Zarządzanie wykonywaniem i rozwojem
Zarządzanie wykonywaniem.
Zarządzanie -> Kontrola -> Planowanie-> Wykonywanie.
Zarządzanie rozwojem.
(Użytkowanie, kontrola, wykonanie) -> zarządzanie -> planowanie.
Cykl Deminga - koło Deminga
Podstawowa zasada postępu. I. Zaplanuj. II. Działaj. III. Oceń. IV. Popraw.
Wykres ośX rozwój, ośY czas.
Stosując procedurę minimum odpadów uzyskujemy:
- zredukowanie kosztów przeróbki odpadów,
- zredukowanie kosztów składowania odpadów,
- zmniejszenie kosztów operacji,
- zmniejszenie kosztów surowców,
- dostosować się do wymagań ochrony środowiska,
- zredukowanie odpowiedzialności za niszczenie środowiska,
- chronić zdrowie pracowników i społeczeństwa,
- chronić środowisko.
Szczegółowa Procedura Minimalizacji Odpadów.
Faza organizacji i planowania - jej cele.
Uzyskanie poparcia kierownictwa jest niezbędne dla: przejęcia celu minimum odpadów jako jednej ze strategii przedsiębiorstwa, przyjęcie programu minimum odpadów dla realizacji takiego celu, zapewnienie odpowiedniego autorytetu grupie problemowej realizującej wdrażanie programu.
Organizacje na szczeblu przedsiębiorstwa:
- określić organizacje: odpowiedzialność, uprawnienia, powiązania personelu,
- zapewnić zasoby,
- wyznaczenie przedstawiciela kierownictwa,
- przeglądać działania systemu w określonych odstępach czasu.
Kierownictwo zakładu będzie popierało CP i procedurę MO(minimum odpadów), wtedy gdy korzyści związane z realizacją programu przewyższą koszty:
- zysk ekonomiczny jest warunkiem koniecznym w skrajnym przypadku uzyskiwanie rezultatu zerowego nigdy ujemnego, - korzyści ekologiczne, - zgodność z prawem, - korzyści społeczne, - poprawa opinii o zakładzie, - zmniejszenie odpowiedzialności za zanieczyszczenie środowiska.
Wdrożenie poparcia kierownictwa dla programu poprzez:
- określenie strategii przedsiębiorstwa w zakresie ochrony środowiska poprzez realizację programu CP,
- przekazywanie głównych założeń programu załodze poprzez oficjalne oświadczenie o polityce przedsiębiorstwa,
- podpisanie deklaracji CP i wydanie zarządzeń o sposobie realizacji CP i wdrożenia MO.
Deklaracja czystej produkcji.
Ministerstwo Ochrony Środowiska, Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Proponuje się wprowadzenie do programów produkcji i rozwoju przedsiębiorstw zasad prewencyjnego zarządzania środowiskiem naturalnym.
List intencyjny - zakres CP:
- zaleca się stosowanie strategii CP, jako jednego z narzędzi restrukturyzacji,
- udziela się priorytetu w zakresie szkoleń, rozpowszechniania i wdrażania zasad CP,
- deklaracja CP jest aktem dobrej woli.
Organizowanie grupy problemowej programu MO - kierownikiem tej grupy powinna być osoba odpowiadająca odpowiednim wymaganiom:
- znajomość ludzi, zakładu, procesów produkcyjnych itd.
Niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego autorytetu pełnomocnikowi dyrektora d/s CP i grupie problemowej.
Dobór osób z działów:
- produkcja, technologia, ochrona środowiska, kontrola jakości.
Zadania grupy problemowej;
- uzyskanie poparcia i oficjalnej deklaracji kierownictwa,
- ustalenie ogólnych celów programu MO,
- ustalenie częstości śledzenia (analizy odpadów),
- ustalenie priorytetów oceny obszarów przedsiębiorstwa i strumieni odpadów,
- wybór zespołu oceniającego,
- przeprowadzenie lub zorganizowanie oceny,
- przeprowadzenie lub nadzorowanie analizy techniczno - ekonomicznej,
- wybranie i uzasadnienie wariantów do wdrożenia,
- uzyskanie środków finansowych i ustalenie kalendarza wdrożeń,
- kontrola wdrażania,
- kontrola działania zastosowanego rozwiązania.
Odpowiedzialność i kompetencja jest dobra, gdy: Zadania = Odpowiedzialności = Kompetencji, jeśli nie to źle.
Czynniki warunkujące skuteczność działania:
- ścisłe sprecyzowanie i zrozumienie zadań,
- zebranie niezbędnych informacji,
- rozpoznanie tego co przeszkadza,
- wykrycie braków w informacjach i uzupełnienie ich,
- umiejętność korzystania z uwag obcych,
- umiejętność pracy zespołowej,
- umiejętność oddzielenia informacji niezbędnych od zbędnych (balastu),
- umiejętność uwolnienia się od konserwatywnych upodobań, tradycyjnych działań,
- wyzbycie się informacji przestarzałych.
Cele programu CP: jakościowe, ilościowe.
1.Wybór celów powinien uwzględnić:
- zadania poszczególnych pionów zakładu, - okresową analizę celów, - czasową korektę celów (program CP jest działaniem permanentnym stąd konieczność korekt)
Efektywne cele charakteryzują się:
- być akceptowalne dla osób, które będą je realizować,
- elastyczne i łatwo adoptowalne do zmiennych wymagań,
- wymierne w czasie,
- motywacyjne,
- zgodne z celami ogólnymi przedsiębiorstwa,
- jasno sprecyzowane i zrozumiałe,
- osiągalne przy realnych nakładach i przewidywalnym wysiłku.
2.Powołanie zakładowego zespołu d/s MO.
3. Rozpropagowanie idei CP wśród załogi.
4. Przegląd oddziaływania zakładu na środowisko i wybór obszaru działania dla dalszych prac.
Cele na początku programu CP (cele początkowe):
1. Znaczący udział przedsiębiorstwa w tworzeniu odpadów,
a) ilościowy,
b) z punktu widzenia ponoszonych opłat lub kar,
c) pod względem znaczącej uciążliwości dla środowiska.
2. Możliwość (łatwość) uzyskania szybkich efektów poprzez zmniejszenie ilości odpadów.
3. Środki materialne i kadrowe będące w dyspozycji zakładu.
4. Kondycja ekonomiczna zakładu.
Działania programu MO:
Częstotliwość wykonywania przeglądu i ocen zależy od rangi zagadnienia środków dyspozycyjnych oraz specjalne okoliczności:
- wypadek, awaria z poważnymi konsekwencjami dla środowiska,
- wprowadzenie lub pojawienie się nowych technologii,
- nowe przepisy,
- wyższe koszty obsługi odpadów,
- zmiany w zapotrzebowaniu na surowiec lub produkt.
Efektywny program MO aby był efektywny musi być zaszczepiony w przedsiębiorstwie, musi być przekonanie do takich działań pracowników i dyrekcji, powinien być integralną częścią polityki przedsiębiorstwa.
Przykłady przeszkód przy realizacji MO:
a) produkcja: nowa technologia zredukuje odpady, zatrzymywanie produkcji na czas instalowania nowej technologii, zastosowanie nowej technologii może nie sprawdzić się w warunkach zakładu,
b) urządzenia/ eksploatacja: brak miejsca dla nowych urządzeń, brak uzbrojenia terenu, brak możliwości realizacji projektu i wykonawstwa w narzuconym terminie,
c) kontrola jakości,
d) marketing\public relations: zmiany w charakterystyce produktu mogą wpłynąć na opinię klienta,
e) zbyt: istniejące zapasy mogą opóźnić zamianę gorszych materiałów na lepsze,
f) finansowe,
g) środowisko,
h) przetwórstwo odpadów.
„Zawsze istnieje wystarczająca liczba powodów, aby czegoś absolutnie nie udało się dokonać”,
„Jeżeli chcesz szukasz sposobów, jeżeli nie chcesz szukasz powodów”,
Planowanie:
Niezbędne elementy planowania są odpowiedzią na pytania.
1. Kto? 2. Co? 3. Czym ? 4. Gdzie ? 5. Za ile? 6. Kiedy... zrobić.
Niezbędna jest logiczna spójność w odpowiedzi na wszystkie pytania razem.
Faza oceny.
- zebranie i opracowanie danych o procesach i urządzeniach,
- ustalenie charakterystyk strumieni odpadów,
- ustalenie schematów procesów i bilansów materiałowych,
- ustalenie priorytetów i wybranie celów oceny,
- wybór zespołów oceniających,
- przegląd danych i inspekcja na miejscu,
- tworzenie wariantów rozwiązań do minimalizacji odpadów,
- przegląd i wybór wariantów do dalszego opracowania.
Praktyczna realizacja programu MO - minimalizacji odpadów:
- faza organizacji (strategia, obszar przedsiębiorstwa itd. deklaracja czystszej produkcji)
- faza oceny (przeprowadzanie bilansów, opcje rozwiązań, selekcja możliwości),
- analiza wykonywalności (techniczna, ekonomiczna),
- wdrożenie rozwiązania.
Okres zwrotu inwestycji OZ
OZ = koszty inwestycyjne / roczne oszczędności kosztów operacyjnych = ....{lata}
Do realizacji przyjmuje się takie inwestycje dla których OZ<3,5lata.
Przykład: pralka ekologiczna. Cena 1000zł. Roczne oszczędności 100zł. to OZ=1000/100= 10lat.
Analiza wykonalności;
ocena techniczna, ocena ekonomiczna, wybór wariantów do realizacji.
Ocena ekonomiczna:
przy ocenie kosztów związanych z redukcją ilości odpadów największe znaczenie mają:
- koszty likwidacji odpadów, - koszty transportu, - koszty przygotowania do likwidacji, - koszty surowców, - koszty operacyjne i eksploatacyjne.
Przy dużych inwestycjach nieodzowne staje się również wykonanie analizy rentowności oraz dokładnych analiz ekonomicznych.
Koszty kapitałowe:
1. Zakupiony sprzęt i urządzenia: cena sprzętu i urządzeń, podatki transport, ubezpieczenia, cena założonego magazynu części zamiennych.
2. Przybliżone koszty materiałowe: rurociągi i kanalizacja, instalacje elektryczne, przyrządy, konstrukcje, izolacje.
3. Przybliżone koszty podłączenia do istniejących instalacji: woda technologiczna, chłodzenie, paliwo, gazy techniczne.
Przybliżone koszty dodatkowego wyposażenia: składowanie, transport, laboratoria, analizy, inne.
Przygotowanie terenu:
a) przybliżony koszt instalacji: dostawca, wykonawca, personel własny.
b) koszty prac inżynierskich i zaopatrzenia: planowanie, prace inżynierskie, zaopatrzenie, konsultanci.
c) koszty uruchomień: dostawca, wykonawca, personel własny.
d) koszty szkolenia.
e) koszty zezwoleń: opłaty, koszty dla personelu własnego.
f) opłaty początkowe (np. na katalizatory).
g) kapitał obrotowy (surowce, produkty, zapasy, materiały oraz inne nie uwzględnione w innym miejscu.
Analiza kosztów.
Tabela: ↓kosztów likwidacji odpadów, ↓k. surowców, ↓lub↑ w. kosztów uzbrojenia terenu, ↓lub↑w.kosztów zapasów, ↓lub↑w. kosztów zabezpieczeń, ↓lub↑ innych kosztów operacyjnych, zredukowany przychód ↓( ↑) produkcji, zredukowany przychód ↓(↑) kosztów ubocznych, oszczędności zeszytów operacyjnych netto.
Ocena ekonomiczna (proste metody oceny finansowej).
Okres zwrotu nakładów - określa czas niezbędny do odzyskania początkowego nakładu na realizację przedsięwzięcia poprzez osiągane „zyski”.
Prosta stopa zwrotu (zysku) - określa się jako stosunek wielkości zysku w normalnym roku funkcjonowania przedsiębiorstwa do początkowego nakładu na realizację.
Opłacalność wariantu rozwiązania.
Kk - całkowite koszty kapitałowe,
Zko- roczne oszczędności kosztów operacyjnych netto/rok
Okres zwrotu projektu Pa = Kk/Zko
Przykład: koszty kapitałowe inwestycji 2.1 mld zł, roczne oszczędności kosztów operacyjnych 700tyś zł
Okres amortyzacji Pa = 2100tyś zł/700tyś zł, Pa=3lata
Test pierwszego roku - jest miernikiem obejmującym początki (pierwszy rok) funkcjonowania przedsięwzięcia. Ten wskaźnik preferuje zadania umożliwiające osiągnięcie zakładanych mocy produkcyjnych
Metody dyskontowe - wartość zaktualizowana netto (NPV).
Wyraźnie burzące wartość związanych z przedsięwzięciem wpływów i wydatków.
Określa się ją jako sumę zdyskontowanych oddzieleń dla każdego roku przypływów netto będących różnicą wpływów i wydatków w całym okresie objętym rachunkiem wpływów i wydatków w całym okresie objętym rachunkiem.
Przez przepływy pieniężne netto rozumie się różnicę pomiędzy wpływami, a wydatkami.
Po zdyskontowaniu strumieni pieniężnych należy je zsumować h,
Wartości dodatnie NPV oznacza opłacalność przedsięwzięcia.
Metoda wewnętrznej stopy zwrotu - IRR - to stopa dyskontowa, przy której wartość...
Wybór wariantu do realizacji:
- czy technologia jest już opanowana z podaniem miejsc, gdzie jest stosowana z powodzeniem, - jakie są wymagane nakłady i sposoby ich zapewnienia, - szacunkowy okres instalowania lub budowy, - okres przestoju produkcji, - sposób oceny działania rozwiązania po wdrożeniu.
Uzasadnienie projektu i uzyskanie środków - poprzednie doświadczenia podczas poddanych działań, - sytuacja na rynku i działanie konkurencji, - dopasowanie programu (projektu) do strategii przedsiębiorstwa, - korzyści ekonomiczne, techniczne oraz na rzecz ochrony środowiska wynikających z poprawnego projektu.
Instalowanie (wdrożenie) - warianty minimalizacji odpadów polegających na zmianach operacyjnych proceduralnych.