09_ Analiza rynków czynników produkcji:

rynek pracy

(dr Marian Krupa®)

AGENDA:

1. Rynek czynników produkcji - podstawowe pojęcia

2. Długookresowy popyt przedsiębiorstwa na czynniki produkcji: ceny czynników i wybór techniki produkcji

3. Krótkookresowy popyt przedsiębiorstwa na pracę

4. Podaż pracy - krzywa klasyczna i zawracająca

5. Równowaga na rynku pracy w określonej gałęzi

1. Rynek czynników produkcji - podstawowe pojęcia

Rynek czynników produkcji obejmuje:

1. pracę

2. kapitał

3. ziemię

Analiza rynków czynników produkcji ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie o:

1. siły określające ceny równowagi;

2. ilości czynników produkcji zaangażowanych w różnych gałęziach i w całej gospodarce.

Każde przedsiębiorstwo jednocześnie podejmuje decyzje:

1. określa rozmiary swej produkcji zapewniającej maksymalizację zysku;

2. określa wielkość zapotrzebowania na określone czynniki produkcji w tym na pracę.

Popyt na czynniki produkcji jest popytem pochodnym, tzn. wynika on z popytu na produkty, do wytworzenia których te czynniki są używane.

Porównując popyt i podaż czynników produkcji, możemy określić ceny równowagi i zaangażowane ilości różnych czynników produkcji, które nie zawsze pozostają ze sobą w równowadze.

Analizując rynek pracy omawiamy zagadnienie:

1. stawek płac i ich elastyczność na uwarunkowania rynku pracy;

2. nierównowagi po stronie popytu i podaży na określone kwalifikacje - bezrobocie.

2. Długookresowy popyt przedsiębiorstwa na czynniki produkcji: ceny czynników i wybór techniki produkcji

W dłuższym okresie przedsiębiorstwo może dokonać wyboru pomiędzy poszczególnymi technikami produkcji, co umożliwia uzyskanie najniższego kosztu wytworzenia.

Konstruując krzywą kosztu całkowitego, producent wybiera technikę minimalizującą koszt dla każdego możliwego poziomu produkcji.

***

Efekt substytucyjny - wzrost płac zmniejsza zapotrzebowanie na siłę roboczą - co powoduje przestawienie się na bardziej kapitałochłonne techniki wytwarzania przy dowolnym poziomie produkcji. I odwrotnie, wzrost ceny kapitału zmniejsza rozmiary popytu na ten czynnik produkcji.

Efekt podażowy - wzrost cen czynnika produkcji będzie powodował wzrost kosztu całkowitego i krańcowego. Ponieważ położenie krzywej utargu krańcowego nie zmienia się, wielkość produkcji zapewniająca maksymalizację zysku musi się zmniejszyć. Jest to działanie w kierunku obniżenia popytu na wszystkie czynniki produkcji.

Im większa jest elastyczność popytu na produkty przedsiębiorstwa, tym większy będzie spadek rozmiarów produkcji pod wpływem przyrostu ceny określonego czynnika produkcji.

3. Krótkookresowy popyt przedsiębiorstwa na pracę

W długim okresie przedsiębiorstwo może zmieniać proporcje, w jakich stosuje poszczególne czynniki produkcji, wybierając spośród rozmaitych technik wytwarzania.

Jednakże, w krótkim okresie przedsiębiorstwo jest wyposażone w pewne stałe czynniki produkcji, za jakie zwykle uznajemy maszyny, i możliwości zmiany stosowanej techniki wytwarzania są ograniczone.

Przy analizie krótkookresowej koncentrujemy się na wartościach krańcowych. Interesuje nas, czy koszt opłacenia kolejnego robotnika przekracza uzyskane korzyści.

Wartość krańcowa produktu pracy (MVPL) - dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytworzonego przez dodatkowego robotnika.

Przedsiębiorstwo zwiększa zatrudnienie dopóki, dopóty wartość krańcowa produktu wytworzonego przez dodatkowego robotnika przewyższa poziom płacy.

Popyt przedsiębiorstwa na pracę zapewniający równowagę musi spełniać następujący warunek:

Płaca = wartość krańcowego produktu pracy (MVPL)

Aby obliczyć krańcowy przychód z pracy, znajdujemy najpierw krańcowy produkt pracy wyrażony w jednostkach fizycznych, a następnie obliczamy zmianę w całkowitym utargu przedsiębiorstwa, wynikłą ze sprzedaży tych dodatkowych jednostek towaru.

(1)

Utarg krańcowy z jednostki produkcji

=

Wartość krańcowa utargu całkowitego /

krańcowy produkt pracy w jednostkach fizycznych (MPL)

(2)

Wartość krańcowa produktu pracy (MVPL)

=

krańcowy produkt pracy w jednostkach fizycznych (MPL)

x

cena (P)

(3)

Krańcowy przychód z pracy (MRPL)

=

Wartość krańcowa utargu całkowitego

Przykład:

Tablica. Produkcja i zatrudnienie w krótkim okresie.

Nakład pracy	Produkcja	Krańcowy produkt pracy (MPL)	Wartość MPL (MVPL)	Stawka płacy	Dodatkowe zyski
0	0
1	0,8	0,8	400	300	100
2	1,8	1,0	500	300	200
3	3,1	1,3	650	300	350
4	4,3	1,2	600	300	300
5	5,4	1,1	550	300	250
6	6,3	0,9	450	300	150
7	7,0	0,7	350	300	50
8	7,5	0,5	250	300	-50

[D. Begg...]

Rysunek. Wybór wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwie [D. Begg...].

4. Podaż pracy - krzywa klasyczna i zawracająca

Indywidualne decyzje dotyczące podaży pracy są przede wszystkim zdeterminowane płacą realną.

Płaca REALNA - płaca nominalna (W) podzielona przez cenę dóbr (P).

Indywidualna podaż pracy jest tym większa,

im wyższa jest płaca realna.

Rysunek. Podaż pracy pojedynczej osoby [D. Begg...].

Ostateczna indywidualna decyzja o zwiększeniu nakładu pracy jest określona poprzez sumę satysfakcji, tj. użyteczności konsumpcji z dodatkowego zarobionego dochodu a alternatywnego spędzenia wolnego czasu w inny sposób (patrz teoria wyboru konsumenta!).

Jednostka będzie gotowa zwiększać czas pracy aż do momentu, w którym krańcowa użyteczność dóbr, uzyskanych w wyniku dodatkowej godziny pracy, zrówna się z krańcową użytecznością ostatniej godziny czasu wolnego.

Jeżeli krańcowa użyteczność dodatkowej godziny wypoczynku przewyższa krańcową użyteczność dóbr, których zakup sfinansowano dzięki ostatniej godzinie pracy, to człowiek pracuje za dużo!

5. Równowaga na rynku pracy w określonej gałęzi

Jeżeli przyjmiemy, że

istnieje możliwość swobodnego przepływu pracowników pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi to równowaga na rynku pracy będzie kształtowana poprzez model wolnego rynku (prawo popytu i podaży).

Rysunek. Równowaga na rynku pracy wdanej gałęzi [D. Begg...].

Rysunek. Płaca minimalna a równowaga na rynku pracy [D. Begg...].

Kiedy zostaje wprowadzona płaca minimalna, która jest wyższa od poziomu równowagi tworzy się grupa potencjalnych pracowników bez pracy (przymusowo bezrobotni).

2

---