Lateralizacja
Lateralizacja to inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność jednej strony ciała od drugiej, która nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, choć najwyraźniej zaznacza się właśnie w czynnościach manualnych. Występuje ona również w przypadku nóg oraz parzystych narządów zmysłu, zwłaszcza oczu.
Lateralizacja nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa.
Najczęściej skupiamy się na obserwowaniu, która ręka dominuje u dziecka. Pierwsze objawy dominacji ręki można zaobserwować już u niemowlęcia, począwszy od ok. 6-7 miesiąca życia dziecka. Przewaga jednej ręki nad drugą staje się wyraźna u wielu dzieci około 4 roku życia. Zwykle na przełomie wieku przedszkolnego i szkolnego ustala się lateralizacja czynności ruchowych rąk, która ostatecznego kształtu nabiera w wieku 12-14 lat.
Wyróżniamy następujące rodzaje lateralizacji:
jednorodna - prawostronna (przejawia się dominacją prawej ręki, oka i nogi, świadczy o dominacji półkuli lewej) lub lewostronna (przejawia się dominacją lewej ręki, oka i nogi, świadczy o dominacji półkuli prawej);
niejednorodna (inaczej zwana skrzyżowaną) - polega na wyraźnej czynnościowej przewadze narządów ruchu i zmysłu, ale nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała;
nieustalona - brak ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.
Jeżeli zauważamy, że nasze dziecko:
posługuje się sprawnie obiema rękami - na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą, nie preferując żadnej z nich;
cechuje słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała;
ma trudności w orientacji w stronach swojego ciała;
ma trudności w określaniu kierunków przestrzennych
możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.
Obserwacje, bądź wątpliwości warto skonsultować z pedagogiem lub psychologiem.
L E W A P Ó Ł K U L A
Mowa - odpowiada za funkcje językowe. Jest to strona kontrolująca mowę i sprawiająca, że można czytać i pisać. Pamięta ona fakty, imiona, daty i wie jak pisać ortograficznie.
Analiza i logika - lewa półkula jest miejscem, gdzie odbywa się "rozbieranie rzeczy na kawałki'' oraz poddawanie materiału racjonalnej, logicznej ocenie. Logiczne i analityczne myślenie potrzebne jest do rozwiązywania skomplikowanych problemów matematycznych.
Sekwencyjność - napływające informacje są kodowane i przetwarzane sekwencyjnie, czyli ,,krok po kroku''.
Matematyczność - numery i liczby kodowane są w lewej półkuli.
Dosłowność - lewa półkula rozumie tylko dosłowne znaczenie słów.
Lewa półkula kontroluje ruchy przeciwnej strony ciała, czyli jeśli poruszy się palcem prawej nogi będzie to zrobione na polecenie lewej półkuli.
P R A W A P Ó Ł K U L A
Wizualizacja - informacje są kodowane i uzyskiwane w postaci wyobrażeń i obrazów, a nie słów.
Holistyczność - prawa półkula może absorbować różnego typu informacje jednocześnie, postrzega całość, i może doprowadzić do rozwiązania problemu przez nagłe zrozumienie; (EUREKA!)
Przestrzenność - zawiaduje funkcjami wizualno-przestrzennymi - to prawa półkula sprawia, że można układać puzzle i wiadomo jak znaleźć drogę do domu.
Metaforyczność - twoja prawa półkula rozumie język przenośni. Jest w stanie zamienić dosłowne znaczenie zdania w treści, jakie się w nim zawierają. I jeśli ktoś mówi: ,, Ale się zrobiła zadyma", twoja prawa półkula będzie wiedziała, jaka jest różnica między tym co zostało powiedziane, a tym, co ten ktoś chciał przekazać.
Emocjonalność - choć emocje są produktem innej części mózgu - systemu limbicznego, są one nie jako transportowane przez prawą półkulę.
Uduchowienie - prawa półkula jest półkulą zatopioną w modlitwie i oddaną Bogu.
Muzykalność - odpowiada za wrodzony talent do muzyki i umiejętność reagowania na muzykę. Edukacja muzyczna i studia włączają jednak udział lewej półkuli.
Uzdolnienia plastyczne - rysowanie, malowanie, rzeźba są naturalnymi talentami prawej półkuli.
Seks - działalność i przeżycia seksualne należą do prawej półkuli (jeśli nie starasz się lub nie jesteś owładnięty dążeniem do perfekcji w technikach).
Produkowanie snów - marzenia senne należą również do prawej półkuli.
Prawa półkula kontroluje ruchy lewej strony ciała.
Jako że lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju - również i na tym polu możemy wspomagać rozwój naszego dziecka. Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci lepiej poznają i będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także mogą doskonalić percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo - ruchową, oraz zdolności manualne.
Orientacja w schemacie ciała:
podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej stronie, dotknij prawego ucha, pokaż lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.;
zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się misiem, a my wskazujemy mu drogę do skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do poduszki, zobacz - co jest za poduszką?;
chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą ręką (ze wskazaniem).
Percepcja wzrokowa:
układanki, puzzle, rozcinanki, które składamy z elementów w całość;
zauważanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami;
układanie wg wzoru;
komponowanie własnych wzorów;
zabawy plasteliną, ciastoliną - modelowanie.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa:
kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;
kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła;
rysowanie tzw. leniwej ósemki;
rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;
wypełnianie konturów;
rysowanie po śladzie - tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;
obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów wewnętrznych i zewnętrznych;
malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;
wycinanie nożyczkami;
nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.
Zdolności manualne:
wydzieranki papierowe;
nawijanie nici na szpulkę;
zbieranie małych elementów, np. grochu, koralików - np. segregowanie wg koloru itp.
Wspomniane ćwiczenia grafomotoryczne, które rozwijają koordynację wzrokowo - ruchową oraz precyzję ręki można odnaleźć w takich opracowaniach, jak np.
„Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla dzieci leworęcznych”, M. Bogdanowicz, M. Różyńska - opracowanie polecane przez pedagogów nie tylko dla dzieci leworęcznych, ale dla każdego dziecka przygotowującego się do podjęcia trudu nauki pisania;
„Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową ręki i koordynację wzrokowo - ruchową”, H. Tymichova.
Obie przytoczone pozycje opatrzone są wstępem metodycznym i zawierają wiele ciekawych obrazków do obrysowywania bez odrywania ręki.