Trochę o Średniowieczu

W rzeźbie gotyckiej majestat boski przybrał ludzkie wymiary, a Bóg stał się człowiekiem.

Realizm średniowieczny był nawet o tyle radykalniejszy od starożytnego, że usiłował przedstawić nie tylko realne ciała, ale także realne życie duchowe

W myśl średniowiecznej ideologii „sztuka miała przedstawiać świat realny nie dla niego samego, lecz aby ukazać mądrość i potęgę Stwórcy; było więc naturalne, że nie zatrzymywała się na przypadkowym, przemijającym wyglądzie rzeczy, lecz uwydatniała ich istotę, cechy trwałe i najdoskonalsze

Do podstawowych funkcji sztuki mistycznej w średniowieczu należała pomoc w kontemplacji istoty Boga, poprzez pokorę wobec jego przedstawień.

Kolejna funkcją dzieł chrześcijańskich o charakterze mistycznym było pokazanie poświęcenia Boga dla dobra ludzkości. Poprzez naturalistyczne, chociaż niekiedy przejaskrawione, pokazanie śladów cierpienia, mistyczne rzeźby i obrazy budziły w widzu wdzięczność oraz potęgowały uczucie miłości do wyobrażenia boskości. Celem takich przedstawień było, chociażby częściowe zbliżenie człowieka do owej wyczekiwanej, mistycznej ekstazy.

Pieta z Lubiąża, ok. 1379, Śląsk

Źródła:

- Pismo Święte- Nowy Testament- Jana 19, 25,29. Stary Testament- Pieśni nad Pieśniami 1,13 i 2 Królewska 4, 18,21.

-Apokryfy, utwory literackie(Lament Świętokrzyski, Matka Boska pod krzyżem)

-Traktaty pasyjne (powstają w 2 poł. XIII w,)

Pierwsze Piety pokazywały się pod koniec XII w.

PIETA:

-schodkowa (mistyczna).

-korpuskulum(?) - Maria trzyma na kolanach dorosłego Chrystusa, który jest wielkości dziecka. Idealne połączenie między Marią z dzieciątkiem a Pietą. Dzieciństwo i śmierć Chrystusa.

-Pieta radosna- mistyczna radość Marii- dopełniło się, świat zostanie zbawiony, ofiara Chrystusa nie poszła na marne. Maria się uśmiecha.

Pietà (włos. - miłosierdzie, litość; z łac. pietas - miłość zgodna z powołaniem). Pieta (Madonna z ciałem Chrystusa na kolanach) pokazuje przerażającą skalę bólu, jakiemu podlega ciało ludzkie, a równocześnie pogłębia się wyraz przeżyć psychicznych, co szczególnie uwydatnione zostaje w obliczu współcierpiącej Marii Panny.

(...) potężna w wyrazie «Pieta z Lubiąża» (...) z połowy stulecia oparta jest na zestawieniu akordów cierpienia i brzydoty tak silnych, że żadna iskra nadziei nie pozostaje. Piękno umarło; połamane ciało Chrystusa w niczym nie przypomina «pięknej mądrości».

Matka Boża, której twarz zniekształca grymas wyrażający cierpienie i ból. Ma to sugerować rolę Marii jako współodkupicielki win. Uczucia ukazane zostały w sposób bardzo sugestywny i realistyczny.

Postaci wyrzeźbione w naturalnej wielkości są  apoteozą bólu i cierpienia. Chrystus broczący krwią z ran po biczowaniu oraz ze stygmatów jest tak przejmująco przedstawiony, że sprawia wrażenie umierającego na naszych oczach. Ponadto jego wychudzona do granic postać nosi znamiona długotrwałej męki i jest wyraźnym odniesieniem do ogromu cierpienia podczas poprzedzających śmierć mąk. Z kolei Matka Boska, poza klasycznym dla piet układem dłoni i ciała, ma wszystkie emocje wypisane na twarzy. Można tam znaleźć zarówno cierpienie po stracie syna jak i głęboką melancholię, sięgającą od szczerego smutku aż do głębokiej zadumy. Tak wieloznacznie smutna twarz jest w stanie odwrócić naszą uwagę nawet od pięknie zdobionej, złoconej szaty, która przykrywa ciało Marii.

Próbujemy odczuć boleść Matki Boskiej, która towarzyszyła swemu Synowi w czasie Jego męki. Boleść ta była niewyobrażalna, lecz towarzyszyła jej pewność Zmartwychwstania

Umęczone, wychudzone ciało Chrystusa z uwypuklonymi żebrami i umęczoną twarzą kontrastuje tu z bolesną, chociaż pełną spokoju twarzą Maryi oraz miękko układającymi się jej szatami

(inf. Internet)

Pieta w XVII w została dostosowana do nowych potrzeb ludzi ówczesnego wieku- wzbogacenie szat, złagodzenie rzeźby ( była zbyt brutalna).

CECHY PIETY Z LUBIĄŻA

- duża

- ekspresyjna( ułożenie ciała Chrystusa nienaturalne, w typie schodkowym- linia ciała (nie płynna tylko ostra); kontrasty- ciało Marii łagodne, „obłe” w porównaniu do ciała wychudzonego Chrystusa; Maria jest większa od Chrystusa)

-deformacja (Jezus bardzo wychudzony- widać kości ,żebra; krew wypływa z ran na całym ciele, trójwymiarowe skrzepy krwi - rany są wypukłe, napuchnięte <ukazanie męki Chrystusa w drodze do ukrzyżowania> ).

- ułożenie ciała, które podkreśla i uwidacznia rany Chrystusa( rana w boku inna niż reszta ran, wyraźna, w centrum kompozycji, na wprost wzroku człowieka. Efekt uzyskany dzięki wydęciu klatki piersiowej Chrystusa i wysunięciu żeber);lewa ręka Chrystusa spoczywa na Marii, jest nienaturalnie ułożona aby dobrze widać było ranę. Prawa bardziej naturalnie ale też by widać było ranę. Prawa stopa jest dłuższa.

- krew wypływająca z tany wyobraża winogrona ( kontekst eucharystyczny- ciało i krew Chrystusa -> hostia)

-ciało Chrystusa jest szare (umęczone)

-twarz Chrystusa ułożona do obserwatora (nienaturalny skurcz szyi), nieproporcjonalnie duża głowa, wydłużona twarz, mięsista korona cierniowa, wyraziste rysy twarzy, półotwarte usta.

- twarze Marii i Jezusa są podobne (ekspresyjne, np. łuki brwiowe).

- perizonium -przepaska prostopadła do ciała, aby zdynamizować bryłę. Szata jest różnej długości.

W Średniowieczu Maria jest ponadczasową postacią- przedstawiana wiecznie młoda. Natomiast Pieta z Lubiąża przedstawia Marię jako dorosła, dojrzałą kobietę, zmęczoną i niezbyt piękną. Męka Chrystusa była też męką Marii, nie tylko Chrystus cierpiał mękę za ludzkość, ale i Maria.

PRZEDSTAWIENIE DEWOCYJNE (CEL PIETY)

- typ przedstawienia kultowego, przeznaczony nie dla szerokiego kręgu wiernych, lecz do modlitwy (dewocji) jednostek oraz małych grup wiernych . Przedstawienie to uzupełniało liturgię od strony osobistej, pozbawionej sztywnych formuł oraz wywoływało u wiernych głębsze formy pobożności. Celem jest dokonywane z pominięciem kapłana i uzyskiwane dzięki bezpośredniemu odwołaniu się do emocji współodczuwania i współcierpienia pobudzenie życia duchowego oraz wewnętrznego skupienia jednostki w celu przybliżenia jej do Boga.

-osobisty, bezpośredni kontakt , koncentrowanie uwagi, modlitwa. Próbujemy odczuć boleść Matki Boskiej, która towarzyszyła swemu Synowi w czasie Jego męki. Budzi w widzu wdzięczność oraz potęgowały uczucie miłości do wyobrażenia boskości. Celem takich przedstawień było, chociażby częściowe zbliżenie człowieka do owej wyczekiwanej, mistycznej ekstazy.

-Dla zbawienia ludzkości wystarczyłaby jedna kropla krwi, ale on powodowany miłością oddał swoje życie. ( kult krwi i ran Jezusa).

---