Instrukcja transkrypcji pracy zaliczeniowej z zajęć Analiza tekstów staropolskich

oprac. dr Izabela Winiarska-Górska

Terminy pomocnicze edytorstwa tekstów dawnych:

Transliteracja tekstów

Transliteracja: wierne zastąpienie liter jednego alfabetu literami innego alfabetu (bez oddawania ich wartości brzmieniowej). W edytorstwie tekstów dawnych także literalny zapis tekstu zabytku (np. zastąpienie gotyku współcześnie używanym pismem).

Transkrypcja tekstów dawnych

Transkrypcja - zapis tekstu utrwalonego innym alfabetem lub typem pisma odmiennym od współcześnie stosowanego, z oddaniem wartości brzmieniowej grafemów. W edycjach tekstów dawnych, z którymi mamy tu do czynienia, w transkrypcji dąży się do zachowania właściwości językowych zabytku i w miarę możliwości odcieni fonetycznych. W praktyce transkrypcja jest niełatwą formą zapisu, bo wymaga wiedzy o systemie fonetycznym języka danej epoki, formach nietypowych (np. regionalnych) czy nie do końca wykrystalizowanych, rozchwianych. Trzeba też mieć podstawową wiedzę o konwencjach pisowni i normie tekstów drukowanych.

Istnieją też przyjęte konwencje edycji tekstów dawnych. Powszechnie stosowana jest instrukcja wydawnicza z 1955 r. Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, Wrocław 1955, cz. II. Teksty nowożytne do połowy XVIII wieku (Górski, Kuraszkiewicz i inni 1955). Jest ona także punktem wyjścia do naszej edycji. (Instrukcja jest dostępna w bibliotece IJP). Instrukcja przewiduje kilka typów opracowań tekstów dawnych, w których wprowadza się transkrypcje. W skrócie mówiąc, są to; a/ edycje naukowe typu A, które wiernie oddają właściwości językowe oryginału; b/ edycje nieznacznie modernizujące dawny język (typu B); c/ edycje szkolne, dopuszczające znaczniejszą modernizację językową (typu C).

W naszych pracach posługujemy się transkrypcją naukową typu A.

Zasadą takiej edycji jest „dążenie do zachowania w transkrypcji właściwości językowych zabytku, jego form fleksyjnych i słowotwórczych oraz w miarę możliwości odcieni fonetycznych” (Górski, Kuraszkiewicz i inni 1955: 63). Tę zasadę rozszerzamy częściowo także na ortografię i interpunkcję, która - poddana zabiegom normatywnym i względnej konwencjonalizacji w ramach ówczesnej normy uzualnej - zasługuje przynajmniej na częściowe odtworzenie, zwłaszcza w tych obszarach, w których daje się zauważyć wysiłki normatywne i przejawy normalizacji. Z równą troską podchodzimy do oryginalnego aparatu krytycznego - systemu oznaczeń i skrótów, który także podlega zmianom w kolejnych drukach. Nie uwspółcześniamy także według dzisiejszej odmiany, wymowy i pisowni nazw własnych.

Co przepisujemy, czyli podstawa źródłowa i zalecenia szczegółowe

Celem opracowania jest przygotowanie przeglądarki wersetów równoległych 10 ważnych dla języka i kultury przekładów Ewangelii. Za nadrzędny przyjmujemy podział na wersety, w oknach tekstu wpisujemy w transkrypcji poszczególne wersety (każdy werset ma własne okno tekstu). Do analizy wybrano dziesięć przekładów Ewangelii, podstawę źródłową stanowią wyłącznie mikrofilmy będące w posiadaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie (BN) oraz Biblioteki Uniwersyteckiej Uniwersytetu Warszawskiego (BUW). Nie korzystano bezpośrednio ze starych druków. Wykorzystano następujące mikrofilmy:

1551	Ewangelia według św. Mateusza, przekład Stanisława Murzynowskiego	Królewiec	BUW, mikrofilm egzemplarza z odręcznymi uwagami Jana Sandeckiego-Maleckiego, CD Sd. 1
1553	Nowy Testament, tzw. Jana Seklucjana	Królewiec	BN mf. 4067 egzemplarza /Ossol. Baw. 24839/ XVI Qu. 3184
1556	Nowy Testament, tzw. Szarffenbergera	Kraków	BN mf. 79655 egzemplarza XVI Qu. 1634
1561	Nowy Testament z przekładu Leopolity	Kraków	BN mf. 9917 egzemplarza BN. XVI. F. 188
1563	Nowy Testament z Biblii brzeskiej	Brześć	BN mf. 61205 egzemplarza BN XVI. F. 294
1570, 1572	Nowy Testament w przekładach Szymona Budnegoa	Nieśwież	BN mf. 4360, mf. 57358 egzemplarzy Ossol. 1074, BN XVI. Qu. 498
1577	Nowy Testament w tłumaczeniu Marcina Czechowica	Kraków	BN mf. 4348 egzemplarza BN./ P XVI. 82/
1593, 1599	Nowy Testament w przekładach Jakuba Wujka	Kraków	BN mf. 66571, mf. 99628 egzemplarzy BN XVI. Qu. 811 i BN XVI. F. 212

W dalszej części instrukcji poszczególne teksty będą oznaczane za pomocą dat wydania. Swoje prace opatrujemy zapisem:

1553_ IrenaKowalska

Podajemy więc:

datę przekładu_Ewangelię i nazwisko wykonawcy (imiona i nazwiska zapisujemy bez polskich znaków).

Szczegóły dotyczące przydzielonych poszczególnym grupom przekładów i partii materiału do samodzielnego opracowania dla każdego studenta zostaną przekazane przez prowadzących zajęcia. Nazwiska wykonawców zostaną wymienione na stronie przeglądarki.

Zalecenia szczegółowe

Przepisujemy wersety Ewangelii oraz towarzyszące poszczególnym wyrazom z danego wersetu przypisy filologiczne i konkordancje (odesłania do miejsc paralelnych), które znajdują się na marginesach oraz/lub na końcu poszczególnych rozdziałów. Każdy werset zapisujemy w oddzielnych oknach tekstu oznaczonych skrótem i numerem rozdziału (Łk1:23, Łk5:24 itp).

Podział na wersety w Polsce po raz pierwszy pojawił się w druku Biblii brzeskiej (1563). W przeglądarce uwzględniamy też przekłady, które takiego podziału nie mają (są to translacje 1553, 1556, 1561).

Uwaga dla osób przepisujących Ewangelie 1553, 1556, 1561.

W transkrypcji przekładów katolickich (1556 i 1561) stosujemy podział wzorowany na przekładzie Biblii Wujka z 1599 r.

W transkrypcji przekładu luterańskiego (1553) przyjmujemy podział według Biblii brzeskiej.

Biblia brzeska w transkrypcji Petera Krolikowskiego jest dostępna w Internecie, skany Biblii Wujka zostaną przekazane przez osoby prowadzące ćwiczenia.

Każdy werset ma przyporządkowane okno tekstu, które otwiera się po dwukrotnym kliknięciu w nie.

Wersety transkrybujemy wyłącznie we właściwych oknach tekstu.

Należy przestrzegać zasady, by pracę kończyć lub przerywać po wpisaniu całego wersetu (nawet jeśli nie jesteśmy pewni poprawności naszej transkrypcji).

Przykład wpisu z Ewangelii Mateusza 1551

Po wpisaniu wersetu zapisujemy go przez kliknięcie OK. (Por. instrukcja programu Ewangelie)

Wpisywanie przypisów:

Zamieszczamy też wszystkie przypisy z marginesów, glosy wraz z oryginalnymi znaczkami, które drukarze stosowali do ich sygnalizowania. W drukach przypisy te są zamieszczane w różnych miejscach - na marginesach, obok tekstu głównego, a także na końcu rozdziałów (tak u Wujka 1593, 1599 i Czechowica 1577). Treść glos i przypisów zapisujemy w transkrypcji w przypisach oryginalnych. Znaczki mogą przybierać różne, zaskakujące dla nas formy, jak: ♣ ♀ ♂ ♦ = A a, itp. Są one interesującym przykładami sygnalizowania różnych typów przypisów.

Znaczki te można zdefiniować w programie, dzięki czemu będą dostępne przez klawisze skrótu. Zapisujemy je w transkrybowanym tekście, a w przypisie oryginalnym zapisujemy treść, którą sygnalizuje znaczek. Chodzi o to, by w przeglądarce po najechaniu kursorem na znaczek wyświetliła się treść, do której on odsyła. Techniczne szczegóły zob. instrukcja programu Ewangelie).

Znaczki wpisujemy do tekstu głównego (okna z wersetem), a treść, do której odsyłają jako przypisy oryginalne.

Uwaga dla osób transkrybujących przekłady Wujka 1593 i 1599 . Wujek dla oznaczenia początku wersetu stosował kluczyk . Pomijamy go w naszych pracach. Zostanie opisany w ogólnym wstępie, w transkrypcji byłby naddatkiem, bo i tak przyjmujemy zapis według podziału na wersety.

W przypisach oryginalnych zapisujemy też konkordancje, np. Lu. 7. (po cyfrze stawiamy kropkę), zapisujemy oryginalny skrót (np. Mat, Math, Matt itp.). Jeśli w druku odesłanie jest sygnalizowane przy konkretnym wyrazie, przypisujemy je do wyrazu, jeśli nie - to do ostatniego wyrazu z wersetu (klikamy ostatni wyraz w wersie).

Okno z przypisami otworzy się po kliknięciu wyrazu lub znaku, który chcemy objaśnić, np. znak trójlistek (tutaj pomniejszony przypomina raczej pik) objaśniamy jako „i” (bo tak został opisany na marginesie).

Tak samo postępujemy z każdym wyrazem objaśnianym w przypisach (np. iż - zostało podane w transliteracji isz).

Osoby przepisujące przekład Czechowica 1577 dopisują w przypisach oryginalnych uwagi zamieszczone na końcu rozdziału. Są one przyporządkowane do poszczególnych wersetów i zawierają komentarze filologiczne. Wyrazy łacińskie i greckie transliterujemy. W wyjątkowych sytuacjach, gdy nie możemy rozczytać wyrazu, wstawiamy <….>, liczba kropek odpowiada liczbie liter.

Osoby przepisujące przekłady Seklucjana 1553 oraz Wujka 1593 i 1599 pomijają znajdujące się na końcu każdego rozdziału „Nauki i przestrogi”, bo mają one charakter katechetyczny, a nie stricte filologiczny, przepisują jedynie uwagi i komentarze znajdujące się na marginesach rozdziałów Ewangelii.

Informacja dla osób, którym przypadły początki rozdziałów. Początki rozdziałów sygnalizowane tytułem i numerem. Tytuł może wystąpić w postaci łacińskiej: Capitvlvm, Capitulum, Kapitvlvm, skróconej Kap., Cap. oraz polskiej Rozdział, Rozdz. Po nich zazwyczaj występują argumenty, które zapowiadają treść rozdziału. Tytuły przepisujemy w transkrypcji, ale podajemy też w transliteracji. Dla przykładu pierwszego transkrypcja wygląda tak: Capitulum, transliteracja: Capitvlvm. Obie wersje zapisujemy. W wypadku zapisów skróconych rozszerzamy skrót w nawiasie kątowym: Cap<itulum>, część brakującą wpisujemy w nawiasie. W oknie tekstu oznaczonym jako Łk 1., Łk 2. Łk 3 itd. zapisujemy wszystko to, co poprzedza werset właściwy: Rozdział 1, Capitulum, Capi<tulum>, jego numer oraz argumenty zapowiadające treść (jeśli takie argumenty są).

Uwaga dla wszystkich!!!

W pracy zaliczeniowej ograniczamy się do wspomnianych powyżej przypisów oryginalnych i transliteracji. Nie wprowadzamy objaśnień rzeczowych, fleksyjnych, semantycznych, słowotwórczych i fonetycznych. Pytania i wątpliwości możemy zapisać w oknie z uwagami.

Zasady transkrypcji

Wersety Ewangelii zapisujemy w transkrypcji naukowej, tzw. typu A, ale formy interesujące z punktu widzenia wiedzy historycznojęzykowej podajemy także w transliteracji (jest na to przewidziany przypis: transliteracja).

Przypominamy, że transkrypcji naukowej tekstu dawnego nie można utożsamiać z transkrypcją fonetyczną, jaką znamy z gramatyki opisowej. Istotą „transkrypcji historycznej” jest oddanie wartości systemowej głosek szesnastowiecznego języka polskiego, uwzględnienie form nieustabilizowanych oraz stałych i regularnych wariantów regionalnych, zapisywanych zasadniczo współczesną ortografią. Szczegółowe informacje podane zostaną w dalszej części instrukcji.

Na potrzeby pracy wyróżniliśmy trzy „strategie” edytorskie, tj. trzy zasadnicze sposoby zapisu:

a/ zachowanie zapisu oryginalnego (bez modernizacji),

b/ modernizacja (uwspółcześnienie) pisowni i nieodnotowywanie poczynionych zmian w przypisie o transliteracji,

c/ modernizacja, czyli uwspółcześnienie pisowni z odnotowaniem oryginalnego zapisu w przypisie o transliteracji.

Zasady zapisu zostaną omówione w ramach poszczególnych strategii. Nieco odmienne zasady stosujemy do edycji nazw własnych (nomina propria) i tytułów ksiąg. Będą one podawane jako wyjątki.

A. Czego nie modernizujemy, czyli zachowanie zapisu oryginalnego

- Nie modernizujemy końcówek fleksyjnych i formacji słowotwórczych, nie zastępujemy dawnych wyrazów ich współczesnymi odpowiednikami. Zgodnie z tą zasadą:

- zrosty i zestawienia mają zapis zgodny zabytkiem, np. przedsię wzięli lub przed się wzięli, analogicznie z martwych wstanie lub zmartwych wstanie (pisownia oddaje ówczesne poczucie struktury wyrazów), świadczy o braku leksykalizacji lub o różnych fazach tego samego procesu;

- respektujemy oryginalną pisownię form poświadczających odmienne od dzisiejszego poczucie etymologii: skrzytać (1553), pręcej, wyszszy, wyszej, łabęć, rádszej, służsza itp.

- zachowujemy też pisownię nieuproszczoną, jeśli się pojawi świetski - świecki (oddają one ówczesne poczucie struktury wyrazów);

- stáć sie (fieri) oddajemy jako zstáć, stać jako stare - piszemy stać;

W wypadku „opuszczania” przyimka, np. sobą zamiast z sobą, brakującą formę dopisujemy w tzw. nawiasie kątowym, czyli jako: <z> sobą.

- W tej edycji zachowujemy też oryginalną pisownię wielką i małą literą.

- Zachowujemy oryginalną interpunkcję, z tą różnicą, że ukośniki zamieniamy na przecinki (zob. dalej przykład).

Samogłoski jasne i pochylone - zachowujemy zapis zgodny z ich pisownią w druku. Należy pamiętać, że w drukach przeważnie nie oznaczano ó, co także respektujemy w transkrypcji.

Wszelkie odstępstwa co do kierunku akutu, tj. kierunku kreseczki, zachowujemy, np. á, à (w programie są zdefiniowane te zapisy, czyli żeby zapisać np. á, naciskamy klawisz: ` oraz a, zob. instrukcja programu Ewangelie). Błędów w oznaczeniu samogłosek pochylonych i jasnych nie poprawiamy. Zachowujemy też zgodnie w ówczesną wymową fortuch, borda itp.

- pisownia grup irz, yrz, erz, ył, ił, eł, `oł itp. - zgodna z oryginałem, rzecz oczywista;

- samogłoski nosowe piszemy zgodnie z drukiem (jeśli mamy wątpliwość, czy w druku jest ą czy a (np. bracia czy bracią) w przypisie rzeczowym notujemy: lekcja niepewna;

- oczywiście nie poprawiamy zjawisk o charakterze, które na ghjp omawiamy pod hasłem denazalizacji i nazalizacji, teskny, miedzy itp.;

- zachowujemy także zapisy sie, cie, mie || się, cię, mię (bez nosówki - przy czasowniku, z nosówką - w wyrażeniach przyimkowych);

- wygłosowe spółgłoski miękkie wargowe zaznaczamy zgodnie z pisownią druku (jeśli w druku będzie zapis błędny, to możemy zasygnalizować to w przypisie o transliteracji);

- zachowujemy oboczność szlub - slub, ślachta;

- pisownię typu krzest , chrzest, Krystus Christus - pozostawiamy zgodnie z oryginałem;

- pisownia grup śr, źr lub śrz, źrz, także w śródgłosie uźrzał, ujźrzał, ujzrał - zgodna z oryginałem, oczywista sprawa;

- geminaty zachowujemy zgodnie z pisownią oryginału wieszszać, także w wyrazach obcych;

- zostawiamy jednak bezdźwięczną pisownię przyimka/przedrostka s nim, smowa, słączyć, s wami, a także s w pozycji przed samogłoskami. Tego typu zapisy są śladem różnic regionalnych.

B. Modernizacja, czyli zapis według dzisiejszych norm (zasadniczo bez przypisu o transliteracji)

Zgodnie z dzisiejszą ortografią (bez odnotowywania zapisu oryginalnego w przypisie o transliteracji) zapisujemy:

- głoskę [j]: zapisy takie jak: Iesus, iáko, przeyźrzał, więtszey Macieiá transkrybujemy następująco: Jesus, jáko, przejźrzał, więtszej, Maciejá;

Jeśli w nazwach własnych litery i, j występują w funkcji j - stawiamy jotę: Aloizy i Moiżesz zapisujemy jako Alojzy, Mojżesz. Oryginalny zapis podajemy też w transliteracji.

- [u], które zapisywano za pomocą v na początku wyrazu, np. vźrzał, zawsze oddajemy jako uźrzał;

Jeśli zapisy z v zamiast [u] występują w tytułach i nazwach własnych, podajemy je także w transliteracji. [Author ID1: at Sun Mar 27 22:58:00 2011 ]

- spójnik i, pisany dawniej jako y: zawsze piszemy jako i;

- uwspółcześniamy sygnalizowanie spółgłosek dziąsłowych i środkowojęzykowych za pomocą znaków diakrytycznych, np. śiedźiał, ćicho, cżas zapisujemy zgodnie z dzisiejszą normą: siedział, cicho, czas itp., czyli głoski [ś],[ ź], [ż], [dź], [dż] [cz] - transkrybujemy zgodnie z dzisiejszą normą;

Wyrazy rozlać - zwierz piszemy przez ź, jeśli taka pisownia występuje w druku.

- Rezygnujemy z rozróżnienia zapisu s i ſ (tzw. s długiego). Uwaga dotyczy także różnie pisanego dwuznaku sz i ſz. Zawsze piszemy s i sz.

- Litery c i x w funkcji [k] i [ks], [gz] w transkrybujemy c → k oraz x → ks, gz, ale zachowujemy w nazwach własnych, tytułach ksiąg i rozdziałów, oryginalne zapisy nazw własnych i tytuły ksiąg podajemy też w transliteracji.

- Zapisy typu Evangelia || Ewánjelia || Ewánielia, Abjá || Abja || Abia, Márya || Marya, Máriei || Mariei uznajemy za skonwencjonalizowane i odpowiadające wymowie typu Ewanjelija, Maryja. Dlatego w wypadkach, gdy litery i, y pełnią funkcję oznaczania grup ij, yj (tj. w pozycjach przed samogłoskami [a], [e], [o], [u]), wprowadzamy dodatkowo j, tak więc transkrybujemy: Ewanjelija || Ewánajelija, Abijá || Abija, Maryja || Máryja, Máryjej || Maryjej itp. Zasada ta dotyczy także zapożyczonych nazw własnych.

- ányoł piszemy jako ánjoł;

- tam, gdzie i pełni funkcję dzisiejszego y (i odwrotnie) piszemy zgodnie ze współczesną normą, np. zapisy dzywny, bich transkrybujemy jako dziwny, bych.

- modernizujemy wariantywne zapisy th || t oraz ph || f w wyrazach rodzimych, które to zapisy są jedynie śladem rękopiśmiennej maniery. Ten typ pisowni został dostatecznie opisany w literaturze naukowej, oddawanie jej w wersji oryginalnej (tj. w transliteracji) jest niepotrzebne, gdyż nie wnosi nic nowego do wiedzy ani o dawnej grafii, ani o systemie fonetycznym.

Zachowujemy th i ph w nazwach obcych, nazwach własnych, tytułach ksiąg i syglach, np. Math., Mat. itp.

- Grupę spółgłoskową zapisaną jako scz - oddajemy jako szcz

- Uwspółcześniamy pisownię typu jesli, abysmy, robilismy jako jeśli, abyśmy, robiliśmy, podobnie złośny, nie zaś złosny, ale zachowujemy postać złostny ze względu na jej motywację morfologiczną.

- Zdecydowanie modernizujemy, czyli zapisujemy według współczesnych zasad, pisownię łączną i rozdzielną. Wykazuje ona w drukach największe rozchwianie i niski stopień normalizacji

W drukach często spotykamy inną niż dziś pisownię wyrażeń przyimkowych, które wówczas miały pisownię rozchwianą.

Są to przeważnie połączenia z przymiotnikami prostymi. W transkrypcji oddajemy je zgodnie z dzisiejszą ortografią (tj. łącznie), np.: po krotce || pokrotce oddajemy jako pokrotce, analogicznie zapisujemy w krotce jako wkrotce , z goła jako zgoła.

- Zgodnie z instrukcją uwspółcześniamy pisownię partykuły nie z różnymi częściami mowy

Wyjątek stanowi zapis niemász `non est'. Jest to dawna forma nie ma+ ż(e), gdzie ż pisane przez sz jest śladem zapisu fonetycznego partykuły wzmacniającej ż(e).

- przedrostki - piszemy zawsze łącznie, czyli przykładowy zapis z iął transkrybujemy jako zjął;

- partykuły byś, by, bych - zapisujemy zgodnie z dzisiejszą normą ortograficzną;

Partykuły ci, li, to - piszemy rozdzielnie, partykuły -ć, - ś, -ż, że, koli, kole, kolwie, kolwiek - łącznie (kiedykolwiek, ale Kiedym Cię kolwiek wzywał . Jeśli -ć w funkcji partykuły utożsamia się z formą bezokolicznika, piszemy z dywizem, czyli w 3. os. lp. jako mniema-ć (mniema ci), ale bezokolicznik mniemać.

C. Modernizacja, czyli uwspółcześnienie pisowni z odnotowaniem oryginalnego zapisu w przypisie o transliteracji

- W dawnych tekstach nierzadko mamy do czynienia z przejawami pisowni fonetycznej; dotyczy to przede wszystkim pisowni dźwięcznej i bezdźwięcznej. Normalizujemy ją według dzisiejszych zasad, zapisy oryginalne sygnalizujemy w przypisie o transliteracji:

W drukach często spotkamy zapis agdasz, modernizujemy go na agdaż, ale pierwotny zapis podajemy w oknie przypisu transliteracja.

- Zgodnie z przyjętą zasadą modernizujemy pisownię fonetyczną przedrostków przes, ros jako przez, roz, a także chfáła (chwała), oryginalne zapisy podajemy też w przypisie o transliteracji.

Uwaga i przypomnienie:

Zostawiamy w transkrypcji bezdźwięczną pisownię przyimka/przedrostka s nim, smowa, słączyć, s wami, a także s w pozycji przed samogłoskami jako ślady ówczesnych różnic regionalnych.

- snać, także wtedy, gdy pisane jest jako znać, zapisujemy jako snadź, z transliteracją: snać lub znać.

- y było znakiem miękkości w tekstach średniowiecznych, niekiedy spotyka się ten typ zmiękczeń także w drukach (np. nyebyeski, alye); oddajemy je pomocą i, a po l rezygnujemy z zaznaczania miękkości, czyli podane przykładowo zapisy oryginalne w transkrypcji oddamy jako niebieski, ale. Zapis oryginalny podajemy w przypisie o transliteracji.

Nazwy własne i tytuły

Szesnastowieczne przekłady Pisma Świętego dostarczają materiału do analizy procesu polonizacji nazw własnych (niekiedy tłumacze celowo odchodzą od przyswojonych nazw własnych). Uznajemy, że warstwa określana jako nomina propria oraz tytuły ksiąg stanowią szczególny i odrębny typ leksyki. Dlatego nie uwspółcześniamy pisowni, ani odmiany i wymowy nazw własnych. Rozszerzamy jedynie pisownię typu Abia -> Abija. Nazwy własne w oryginalnej pisowni zapisujemy też w transliteracji.

Dodatkowe symbole edytorskie

Przyjmujemy dodatkowe symbole edytorskie, które wprowadza się do transkrypcji:

< > - dopełnienie od wydawcy, np.: osły<szy>cie , Duch ś<więty>, Capi<tulum>,

<…..> - oznacza lukę w tekście, której nie potrafimy odczytać i uzupełnić, przy czym liczba kropek odpowiada liczbie nieodczytanych wyrazów,

{wojny} - wyraz dopisany między rządkami lub na marginesie oraz uwagi dawnych redaktorów i korektorów,

[[radości]] - wyraz skreślony.

Przykład transkrypcji na podstawie pierwszej strony Ewangelii Łukasza przekładu ariańskiego M. Czechowica z 1577 r.

Transkrypcja:

W wersecie Lu 1. piszemy: Ewánjelija Święta według Łukászá. Oraz dalej w tym samym wersecie:

Kápitułá 1. (i dalej:) 1.Czyni przedmowę Łukasz do Teofilá, o wielkości tych ktorzy sie zá to bráli, jakoby porządnie sprawy Jezusowe opisáli. 5. Rzecz swą zaczyna od Zácháryjaszá Janowego ojcá. (i dalej wszystko to, co jest w tym argumencie)

W wersecie Lu 1: 1 wpisujemy cały tekst tego wersetu, czyli: Ponieważ wiele ich zá to się bráło, żeby porządną wydali powieść o spráwach tych o których w nas żadnej wątpliwości mniemasz,

W razie wątpliwości trzeba posiłkować się słownikami etymologicznymi, zalecamy: W. Boryś, Słownik etymologiczny, Kraków 2005, (dostępny jest w bibliotece IJP) lub konsultować z prowadzącymi zajęcia albo kierownikami projektu: prof. Kępińską, dr Kwapień, dr Winiarską).

Jest to historyczną różnica regionalna, która stała się zwyczajową normą druków krakowskich.

Wzmianka o modernizacji znajdzie się w ogólnym wstępie. Wyjątki dotyczą nazw własnych i tytułów ksiąg biblijnych.

Wyrazy o genezie grecko-łacińskiej, zawierające g przed samogłoskami [i], [e] (połączenia ge, gi, gy) jak np. Evangelia || Ewángelia oddajemy w transkrypcji z j, a więc Ewanjelija || Ewánjelija.

Podobnie jak M. Malec połączenia ai, ei przed spółgłoską oddajemy w transkrypcji nazw własnych bez przypuszczalnej jotacji, np. Caym jako Kaim (Malec 2003: 351, Górski, Kuraszkiewicz i inni 1955: 71).

Jednak zachowana jest pisownia oryginalna w wyrazach obcego pochodzenia.

Pisownię uwspółcześnioną wraz z dodatkową transliteracją odpowiednich form zachowujemy wyłącznie wtedy, gdy w druku występują liczne formy oboczne.

8

---