• HIGIENA 2006

• EPIDEMIOLOGIA

• Rozpoznawanie czynników ryzyka, zagrożeń dla człowieka

• Poszukiwanie sposobów na zmiejszenie/likwidację tych zagrożeń

• Pacjentem dla epidemiologii jest zbiorowośc

• Zajmuje się skutkami czynników ryzyka dla zdrowia

• „nadzór nad zakażeniami”

współczynnik dzietności - liczba dzieci urodzonych przez przeciętną kobietę w okresie rozrodczym w określonym czasie. W Polsce nieco powyżej 1.

• STAN ZDROWIA

• styl życia 51,5%

• uwarunkowania środowiskowe, społeczne, polityczne, ekonomiczne, naturalne 21,1%

• uwarunkowania osobnicze 19,8%

• system opieki zdrowotnej 10%

grupa dyspanseryjna -grupa zwiększonego ryzyka, grupa specjalnej troski, system zdrowotny powinien ją „atakowac”

Najkrótszy okres wylęgania- zatrucie toksyną gronkowcową. W chorobach zakaźnych w większości przypadków możliwy jest do wykrycia czynnik etiologiczny.

zapadalnośc -ilośc zachorowań nowych w odniesieniu do 100tysięcy osób w populacji (wskaźnik- porównujemy bezwzględnie)

CZYNNIKI RYZYKA NIEDOŻYWIENIA KOBIET:

• ubóstwo

• niski poziom wykształcenia

• palenie papierosów

• restrykcyjna dieta

• choroby przewlekłe

• wegetarianizm

• ciąża w bardzo młodym wieku

• ciąża wielopłodowa

• wieloródka

potencjalni rodzice: mała masa ciała, deficyt białka, witamin, zakażenia (spadek odporności), niedokrwistośc, zaburzenia płodności

wiek dojrzały: nadciśnienie, cukrzyca, choroba wieńcowa

ciąża, poród, połóg: niedowaga, wymioty, anemia, osteoporoza, spadek poziomu białka, niedobór witamin, nadciśnienie tętnicze, przedwczesne oddzielenie łożyska, poród przedwczesny, zakażenia okołoporodowe

CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB PRZENOSZONYCH DROGĄ PŁCIOWĄ:

• styl życia

• młody wiek

• niski poziom wykształcenia

• niedożywienie

• palenie papierosów

• alkohol

• narkotyki

potencjalni rodzice: zapalenie narządów płciowych, zaburzenia cyklu miesięcznego, niepłodnośc, zaburzenia jakości życia, zapalenie wątroby

wiek dojrzały: nowotwory szyjki macicy, przewlekle stany zapalne, zaburzona jakośc życia

poród, połóg, ciąża: zakażenia wewnątrzmaciczne, poronienie, poród przedwczesny, choroba dziecka

Średni czas życia: kobiet-80 lat, mężczyzn -70lat.

CZYNNIKI RYZYKA SPRZYJAJĄCE CHOROBOM ZAKAŹNYM:

• czynniki demograficzne: gwałtowny wzrost populacji, znaczący wzrost obszarów zurbanizowanych, znaczne zróżnicowanie infrastruktury sanitarno-higienicznej terenów zurbanizowanych, niestabilnośc polityczna, społeczna , ekonomiczna znacznej liczby organizmów państwowych na kuli ziemskiej

• wzrost populacji podatnych: starzenie się populacji generalnej, rośnie liczba urodzeń w krajach rozwijających się, ubóstwo i niedożywienie, nierównomierny podział dóbr, wojny, kataklizmy, powodujące masowe przemieszczanie się ludności, niekorzystne warunki sanitarno-higieniczne

• rozwój środków transportu: masowe podróże i migracje, każdy człowiek przenosi do nowego miejsca czasowego lub stałego pobytu patogeny, wektory, podatnośc na zakażenie, następstwa nabytych zakażeń (immunologiczne), stan genetyczny, preferencje kulturowe, obyczajowe, zachowań, nawyki, technologie, bagaż z zawartością.

• antropogenne zmiany środowiska: zmiany obszarów i technologii uprawy ziemi, hodowli i gatunków roślin, pestycydy, insektycydy etc, zmiany technologii hodowli i gatunków zwierząt, antybiotyki „paszowe”, zmiany technologii produktów żywnościowych, dystrybucji towarów, interwencje medyczne, wprowadzanie i rozwój antybiotykoterapii, ewolucja i zmiany genetyczne drobnoustrojów, narastanie oporności wobec antybiotyków, środków dezynfekcyjnych, zakażenia związane z opieką zdrowotną.

W Polsce choroby zakaźne stanowią 0,5% przyczyn zgonów.

0,25 ludzi umiera na świecie z powodu chorób zakaźnych.

1100 -zgonów osób w Polsce z powodu chorób zakaźnych w ciągu roku.

Współczynnik zapadalności na gruźlicę w Polsce: 29,7 (24,3?) -20-40 zachorowań na 100tys.

Od wdrożenia badań w 1985r do 30.09.2006 stwierdzono:

10.360 zakażeń HIV u obywateli polskich

5.361 zakażeń miało związek z narkotykami

1.809 zachorowań na AIDS , 829 chorych-zmarło.

PROMOCJA ZDROWIA:

Proces umożliwiający ludziom (poszczególnej jednostce) sprawowanie kontroli nad swoim zdrowiem, jego polepszeniem i wzbogaceniem.

Zasady promocji zdrowia:

1. Koncentruje się na życiu codziennym całej populacji, a nie tylko na osobach zagrożonych określoną chorobą. Wymaga stałej wymiany (dopływu) informacji na temat uwarunkowań zdrowotnych w kontekście „everyday life” , niezbędne jest zainteresowanie ludzi okresloną informacją i umotywowanie do postępowania według konkretnych wzorców zachowań. (umieralnośc: 50%-choroby serca, 22%-nowotwory(22-24%), 7%-wypadki, zatrucia)

2. Jest nacelowana na wszystkie determinanty zdrowia (społeczne, medyczne, ekonomiczne, kulturowe, środowiskowe...). Wymaga pełnej kooperacji różnych sektorów (edukacji, zdrowia, opieki społecznej, zasobów naturalnych finansów...). Niezbędna jest współpraca poszczególnych szczebli zarządzana od krajowego po lokalne. (Ok. 3,9% PKB na ochronę zdrowia w ciągu roku (600-700zł na osobę na rok!) )

3. Korzysta i łączy w sobie Rożne aczkolwiek uzupełniające się sposoby oddziaływania skierowane przeciwko zagrożeniom zdrowia

4. Mobilizuje społeczeństwo do identyfikacji konkretnych problemów zdrowotnych i podejmowaniu decyzji związanych z zagrożeniami zdrowia (rak piersi, nadciśnienie)

5. Odwołuje się głównie do pomocy profesjonalistów medycznych (szczególnie POZ)

Ważniejsze wskaźniki zdrowotne oraz elementy stylu życia populacji polskiej (`85-06):

• Wydłużyła się średnia długośc życia

• Zmalała umieralnośc niemowląt do 7,2promila

• Wielokrotnie zmalała zapadalnośc na HBV

• Zmniejszyła się umieralnośc mężczyzn z powodu chorób układu krążenia (nadumieralnośc mężczyzn)

• Zwiększył się odsetek niepalących mężczyzn

• Nastąpiły korzystne zmiany w spożyciu tłuszczów, warzyw, owoców oraz w strukturze spożywanego alkoholu

• Zmniejszyła się liczba ofiar śmiertelnych wypadków drogowych

• Wzrosła zgłaszalnośc pacjentów w zakresie zdrowia psychicznego

• Polepszyły się niektóre wzorce zachowań prozdrowotnych ale nie wzrosła aktywnośc fizyczna

• Utrzymuje się bardzo zły stan zdrowia uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym

Determinanty zdrowia (poziom jednostki):

• Bezrobocie (także przejściowe)

• Niekorzystne stosunki społeczne w pracy

• Obciążenie pracą zawodową

• Czynniki szkodliwe środowiska pracy

• Zagęszczenie lub niekorzystne warunki mieszkaniowe

• Wandalizm w miejscu zamieszkania

• Udział w wypadkach drogowych i innych

• Brak odporności fizycznej

Determinanty zdrowia (poziom środowiska):

• Czynniki polityczne (wojna, kataklizmy)

• Ekonomiczne

• Warunki mieszkaniowe

• Dostęp do oświaty

• Dostęp do żywności, wody

• Odtwarzalnośc zasobów

• Równowaga systemu ekologicznego

• Równośc społeczna

ZASADY RACJONALNEGO ŻYWIENIA:

U 1/3 ludności w Polsce -problemy zdrowotne związane są ze złym żywieniem. Istnieje 80 jednostek chorobowych związanych z nieprawidłowym żywieniem.

Nadmierna podaż składników pokarmowych- otyłośc (50%ludzi w Polsce), miażdżyca, nowotwory (jelita grubego-brak błonnika, nasycone kwasy tłuszczowe, rak żołądka - NaCl), próchnica

Niedostateczna podaż: anemia, nowotwory piersi, osteoporoza, hypowitaminozy, za mało Fe, B12, kwasu foliowego.

Racjonalne żywienie: oznacza systematyczne dostarczanie organizmowi z pożywieniem wsystkich składników niezbędnych do życia, we właściwych proporcjach oraz odpowiedniej jakości biologicznej. Warunkuje prawidłowy rozwój, funkcjonowanie organizmu, zachowanie zdrowia i opóźnienie procesów starzenia.

Dieta powinna być:

• Urozmaicona (to znaczy skomponowana z różnych produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, z różnych grup artykułów spożywczych)

• Zróżnicowana ilościowo i jakościowo, w zależności od płci, wieku, stanu fizjologicznego, rodzaju aktywności psychofizycznej

• Rozdzielona w sposób właściwy dla posiłku

• Przygotowana zgodnie z zasadami sanitarno-epidemiologicznymi

Składniki odżywcze:

• 10 egzogennych aminokwasów

• 2-5 WNKT kw. linolowy, alfa-linolowy i ich pochodne, kwas arachidonowy , EPA, DHA

• 1-3 cukrów , glukoza, fruktoza, galaktoza

• 21 składników mineralnych (makroelementy: Ca, P, Fe, J, Mg, K, Na, Cl, S, mikroelementy: Zn, Cu, Mn, Co, Mo, Se, F, Cr, Ni, Si, Ty, Va

• 18 witamin: A, D, E, K, C, B1, B2, B6, B12, H, PP, kwas foliowy, pantotenowy, paraaminobenzoesowy, liponowy, cholina, inozytol, rutyna

Składniki spożywcze -12 grup:

1. produkty zbożowe,

2. mleko i produkty mleczne,

3. jaja,

4. mięso i przetwory mięsne oraz ryby,

5. masło i śmietana,

6. tłuszcze inne,

7. ziemniaki,

8. warzywa i owoce bogate w wit. C ,

9. warzywa i owoce bogate w karoten,

10. warzywa i owoce inne,

11. strączkowe suche,

12. cukier i słodycze

Powinno się spożywac 5 posiłków dziennie, a minimum 3. przerwy nie dłuższe niż 4-5godzin. Ostatni posiłek przed 18-20 (2-3 godziny przed snem).

Do obiadu produkty z 8 grup, inne- z 5 grup.

Złota karta prawidłowego żywienia:

• co najmniej 3 posiłki dziennie, umiarkowanej wielkości i koniecznie śniadanie

• w każdym posiłku produkty zbożowe, pieczywo ciemne, płatki, kasze, makaron, ziemniaki

• warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku a także między

• co najmniej 2 pełne szklanki mleka, kefiru lub jogurtu oraz 1-2 plasterków sera

• jedną z porcji: ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa

• 1 łyżkę stołową oleju lub oliwy, nie więcej niż 2 łyżeczki margaryny miękkiej (bez tłuszczów trans)

• woda mineralna, naturalne soki warzywne i owocowe -nie mniej niż 1 litr.

Proporcje: 1-mięso, drób, ryby, jaja, fasola, groch, soja, 2-mleko, nabiał, 3- owoce, 4-warzywa, 5- produkty zbożowe

Najczęstsze błędy:

• za mało warzyw i owoców

• za mało pieczywa razowego

• za mało ryb, mleka, roślin strączkowych

• za dużo tłuszczów

• częste spożywanie tłustych wędlin i mięsa

• za dużo cukru, słodyczy, soli (powinno się jej jeśc nie więcej niż 5-6 gramów na dobę)

• niewłaściwe proporcje składników pokarmowych w wyżywieniu, na przykład Ca/P (1:1 u dorosłych a 2:1 u dzieci powinno być)

• nie spożywanie 1 śniadania

• zbyt długie przerwy między posiłkami

• za późno spożywany obiad

• monotonny, mało urozmaicony sposób odżywiania

• sztuczne karmienie niemowląt od 6 miesiąca życia

Podstawowa przemiana materii(PPM): najmniejsza ilośc energii jaką człowiek potrzebuje w optymalnej temperaturze, w zupełnym spokoju psychicznym. 1kcal/kg m.c.

Zależy od:

• płci ( o 7% niższa u kobiet)

• wieku (duża do 2 roku życia, w okresie dojrzewania, od 21 roku życia na każde 10 lat stopniowy spadek o 10%, pod 60-65 roku życia spadek większy niż 10 %)

• rozmiaru ciała (im większy tym większa:-))

• zmienności genetycznej (+/- 10%)

• stanu zdrowia (mniejsza u chudych, większa w gorączce)

• stanu układu endokrynologicznego (niedoczynnośc tarczycy- maleje, nadczynnośc- rośnie)

• swoiście dynamicznie działającego pożywienia (wzrost wydatków energetycznych, które są związane z przemianą metaboliczną, dieta mieszana -10% energii<?>)

Ponadpostawowa przemiana materii (PPPM)- energia potrzebna do wykonania pracy.

PPPM i PPM stanowią o naszej energii całkowitej. (zależy ona od płci, wieku, stanu fizjologicznego, rodzaju wykonywanej pracy)

• BIAŁKA

10-15% energii z białek u dorosłych

15-20% u młodzieży

1g 4kcal białka

1g 4kcal węglowodany

1g 9kcal tłuszcze

1g 7kcal alkohol

wartośc odżywcza- stopień wykorzystania do celów budulcowych danego białka (jakośc). Zależy od składu aminokwasowego, odpowiednich proporcji między aa niezbędnymi w białku produktów żywnościowych (wartośc biologiczna białka)

białko jaja kurzego, laktoalbumina mleka kobiecego -„wzorzec białka”

Trzy grupy białek:

1. Pełnowartościowe- wszystkie aa niezbędne w odpowiedniej ilości i proporcji w stosunku do zapotrzebowania. Jaja, mleko, mięso, ryby, sery, drób.

2. Częściowo niepełnowartościowe- wszytskie aa niezbędne ale jeden wsytępuje w ilości niewystarczającej. Produkty zbożowe- mąka, kasza, ryż.

3. Niepełnowartościowe- nie zawiera 1 aa niesbędnego. Warzywa, owoce, grzyby

Metody określania wartości białek:

• Chemiczna: C.S.- wskażnik aminokwasu ograniczającego. Wskazuje na wykorzystanie badanego białka do celów budulcowych. (mg aa ograniczającego w 1 g standardu -białko jaja kurzego)

• Biologiczna: NPU -wykorzystanie białka netto. (białko zatrzymane w organizmie/białko spozyte)

• Jakościowo-kaloryczna: NDp Cal%-procent kalorii białkowych netto w diecie (energia zatrzymana w ciele w postaci białka/całkowita energia ze spożytej diety)

C.S. = 50  50% do celów budulcowych, 50% do celów energetycznych

C.S. = 50 -białka niepełnowartościowe

C.S. = 50-60 -białka częściowo niepełnowartościowe

C.S. = powyżej 60 -białka pełnowartościowe

Zapotrzebowanie na białko: dorośli-0,7-0,8g/kg m.c. należnej (0,9-1,2-młodzież i dzieci; 1,5-2-niemowlęta). ciężarne od II trymestru +7g na dobę, karmienie: dziecko do 6 miesiąca życia +19,5g/dobę, od 6 miesiąca do pierwszego roku życia +14,5g/dobę

Proporcje białko roślinne/zwierzęce:

Dorośli 2/3, 1/3 <?> ½

Młodzież zw.2:1 rośl.

Dzieci zw.3:1rośl.

Wzajemne uzupełnianie się białek- roślinne i zwierzęce w jednym pokarmie.

Czynniki środowiskowe:

Makrośrodowisko, czynniki materialne, warunki mikroklimatu, naturalne i antropogeniczne czynniki fizyczne, zanieczyszczenia chemiczne, biologiczne powietrza , wody , gleby i żywności.

Środowisko społeczne:

Środowiskowe zagrożenia zdrowia to negatywny wpływ środowiska na zdrowie ludzkie.

Mogą by naturalne (np. środowiskowy niedobór lub nadmiar pierwiastków śladowych) i antropogeniczne (przemysł, rolnictwo). Mogą one w pewnych warunkach powodowac poważniejsze skutki zdrowotne niż wynikałoby to z wielkości narażenia.

„Codex Alimentarius” - żywnośc to każda substancja, surowiec, półprodukt, który jest przeznaczony do spożycia przez człowieka. Pojęcie to obejmuje również napoje, gumę do żucia, wszystkie substancje , które są używane przy wyrobie , przetwórstwie i obróbce żywności.

Składniki pokarmowe to:

• Składniki odżywcze

• Składniki balastowe -nie ulegają trawieniu i wchłanianiu ale zapewniają prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego

• Składniki antyodżywcze

• Składniki szkodliwe (niewłaściwe przetwarzanie i przechowywanie żywności)

• Substancje dodatkowe dodawane celowo do żywności

Jakośc zdrowotna żywności: ogół cech, przy pomocy których charakteryzuje się żywnośc pod względem zawartości odżywczej, jakości organoleptycznej, bezpieczeństwa dla zdrowia konsumenta.

Bezpieczeństwo żywności- ogół warunków, które muszą być spełnione i działań , które muszą być podjęte na wszystkich etapach obrotu żywności i obrotu żywnością w celu zapewnienia zdrowia i życia człowieka.

Jakośc produktu otrzymanego przez przetwarzanie lub utrwalanie zależy od:

• Jakości surowca

• Zmian podczas produkcji i utrwalania -procesy stosowane w przetwórstwie i przechowalnictwie. (mechaniczne oczyszczanie-straty składników odżywczych, fermentacja-wzrost biodostępności niektórych składników pokarmowych, ogrzewanie-rośnie dostępnośc niektórych skł. pokarmowych a maleje zawartośc witamin.

• Zmian zachodzących w gotowym produkcie od zakończenia procesu technologicznego do momentu spożycia

Substancje nieodżywcze w żywności:

• Substancje naturalne- antyodżywcze, toksyczne, biologicznie aktywne-fitochemiczne

• Substancje obce- zanieczyszczenia, substancje dodatkowe dodawane do żywności

Substancje antyodżywcze:

• Ograniczające wykorzystanie białek (inhibitorów enzymów) np. i. Trypsyny. Występują w surowych nasionach strączkowych, swoim działaniem hamują uwalnianie metabolitów w czasie hydrolizy białka powodując niedobór tego aa.

• Przeszkadzające w wykorzystaniu składników mineralnych (błonnik, fityniany, szczawiany), np. w wielu warzywach i nasionach zbóż; ograniczają przyswajalnośc Ca, Fe oraz J i innych skł. odżywczych

• Ograniczające wykorzystanie witamin, np. tiaminaza, askorbinaza, awidyna (ta ostatnia utrudnia przyswajanie biotyny)

Składniki toksyczne w roślinach:

• Amygdalina i inne glikozydy cyjanogenne - nasiona moreli, śliwy, brzoskwiń, migdałów, czarnego bzu. Podczas hydrolizy uwalnia się cyjanowodór, który może powodowac zaburzenia w oddychaniu tk.

• Fazeolunatyna (linamaryna) - fasola, nasiona lnu. Działanie jak wyżej, uwalnia się aceton.

• Solanina - zmieniaki (70% w skórce), więcej w „oczkach” kiełkujących ziemniaków i w częściach zielonych. Nudności, wymioty, zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• Związki saponinowe - szpinak, buraki, szparagi, soja, nasiona kąkolu (w mące). Związki trudno wchłaniające się, przy częśtym spożyciu przechodzą do krwiobiegu i powodują uszkodzenie i hemolizę krwinek czerwonych

• Alkaloidy tropinowe -nasiona niektórych roślin, np. pokrzyku wilczej jagody. Naskutek obecności atropiny możliwośc zatrucia

Skutki psucia się żywności:

• Uszkodzone, kiełkujące i wystawione na działanie światła ziemniaki zawierają glikoalkaloidy, głównie saponiny  bóle głowy, wymioty, biegunki, objawy neurologiczne

• Zestarzały czosnek i przejrzałe banany -zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zapalenie pęcherza

• Niedojrzałe bakłażany i pomidory -jak w zatruciu atropiną

Substancje fitochemiczne:

1. Terpeny -składniki olejków eterycznych. Wspomagają pracę żołądka, wątroby, jelit. Hamują rozwój nowotworów np. trzustki, prostaty. Aktywnośc przeciwnowotworową wykazano dla linolenu -hamuje raka skóry oraz dla karwanu -hamuje aktywnośc karcenogennych substancji

2. Fitosterole - prowitamina wit.D. obniżają wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego, obniżają proliferację komórek, co może wpływac na zmniejszenie ryzyka rozwoju nowotworów

3. Karotenoidy - niektóre-prowitamina wit.A, likopen nie wykazuje tej funkcji. związki antyoksydacyjne, neutralizują wolne rodniki tlenowe i nadtlenkowe hamując procesy degeneracyjne ustroju. Działanie antymiażdżycowe.

4. Glikozydy - pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, jelitowego. Ułatwiają wchłanianie wapnia, żelaza, magnesu i witamin. Działają korzystnie w zaburzeniach łaknienia i trawienia. Uspokajają, wspomagają pracę nerek. Bakteriobójcze.

5. Flawonoidy - w owocach i warzywach (cebula, brokuły, kapusta, soja, herbata, owoce cytrusowe, czerwone wino). Aktywne antyoksydanty <?>, cheatują<?> metale, zmniejszają ryzyko nowotworów (przewodu pokarmowego), zmniejszają ryzyko miażdżycy. Opóźniają rozkład witaminy C i wykazują z nią działanie synergistyczne. Spadek agregacji płytek. właściwości ściągające-garbniki

6. Kofeina - kawa , herbata, kakao, guarana. Pobudzenie procesów umysłowych, wzrost koncentracji, pobudzenie OUN, poprawa nastroju, usuwanie zmęczenia. Wzrost pracy mięśnia sercowego (nadciśnienie?), mózgu, mięśni szkieletowych.przyspieszenie metabolizmu.

Zanieczyszczenie żywności - każda substancja nie dodana w sposób zamierzony do środka spożywczego, która występuje w nich jako wynik produkcji,( łącznie z czynnościami wykorzystywanymi w uprawie roślin, hodowli zwierząt,a także zabiegami weterynaryjnymi)przy wytwarzaniu, przetwarzaniu, przygotowywaniu albo też w wyniku zanieczyszczenia środowiska.

Zanieczyszczenia żywności:

• Biologiczne -żywe organizmy, mikotoksyny, toksyny bakteryjne

• Chemiczne -środowiskowe( związki metali, środki ochrony roślin i ich metabolity, azotany i azotyny, chlorowane bifenyle, wielopierścieniowe węglowodory), technologiczne( antybiotyki, leki weterynaryjne, środki czystości, związki pochodzące z opakowań, substancje wtórne)

• Fizyczne -mechaniczne(piasek, sznurek etc...)

• Promieniotwórcze (promieniowanie jonizujące, radionuklidy)

• Mikotoksyny

• Pleśnie z rodzaju Aspergillus, Penicilium, Fusarium są zdolne do wytwarzania w produktach żywnościowych rozmaitych mikotoksyn.

• Alfatoksyna B1 -w orzeszkach ziemnych -najbardziej toksyczna, działa muta- i karceno-gennie

• Sterygmatocyna -hepatotoksyczna

• Ochratoksyny (ziarna zbóż) -zmiany martwicze wątroby i nerek

• Patulina (gnijące owoce) -neurotoskycznie

Zanieczyszczenia chemiczne najczęściej występujące w żywności:

• Azotany i azotyny

• Pierwiastki śladowe (w tym metale ciężkie) -Pb, Cd

• Pestycydy

• Leki weterynaryjne

• Detergenty i środki myjące

Do najbardziej toksycznych zanieczyszczeń żywności ze względu na właściwości fizyko-chemiczne zalicza się: 9 pestycydów chlororganicznych z DDT na czele, polichlorowane bifenyle (PCB), dioksyny i furany. Związki te cechują się 2 istotnymi dla ich toksyczności właściwościami: dużą stabilnością produktów ich rozkładu (długi okres ich biodegradacji), niską polarnością cząsteczek, co wpływa na małą rozpuszczalnośc w wodzie, dużą w tłuszczach a więc kumulują się w tłuszczach zwierzęcych (łańcuch pokarmowy!)

Substancje dodatkowe -nie spożywane odrębnie jako żywnośc , nie będące typowymi składnikami żywności, których celowe użycie technologiczne w produkcji i dystrybucji spowoduje spodziewane rezultaty w środku spożywczym. Dozwolone substancje mogą być stosowane tylko, gdy ich użycie jest uzasadnione i nie stwarza zagrożenia dla zdrowia czy życia konsumenta.

Cele stosowania substancji dodatkowych:

• Zapobieganie zmianom jakościowym, w tym organoleptycznym zachodzącym w produktach

• Przedłużanie trwałości

• Wzrost atrakcyjności produktu

• Ochrona składników wpływających na wartośc odżywczą produktu

• Utrzymanie stałej, powtarzalnej jakości produktów

• Wzrost efektywności produkcji

• Otrzymanie nowych produktów, szczególnie dietetycznych

Skutki dla zdrowia związane z obecnością substancji obcych w żywności:

• Podrażnienia skóry, zaczerwienienie, egzema, pokrzywka, obrzęk

• Astma

• Ostry nieżyt górnych dróg oddechowych na tle alergicznym

• Podrażnienie spojówek

• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• Bóle głowy

• Zmiany nastroju, behawioralne

• Układ ruchu- stany zapalne małych stawów, bóle mięsni

żywnośc funkcjonalna - grupa produktów spożywczych o podwyższonej jakości zdrowotnej wynikającej z obecności w ich składzie specyficznych bioaktywnych substancji stymulujących pożądany przebieg przemian metabolicznych, dla których takie działanie zostało udowodnione albo najkorzystniej fizjologicznie proporcji poszczególnych składników. Przewidziana jest jako częśc codziennej diety i traktowana jako środki ogólnego spożycia.

Probiotyki- pojedyncze lub mieszane kultury żywych organizmów , które podawane człowiekowi wywierają korzystny wpływ, zapewniając właściwą równowagę mikroflory zasiedlającej organizm.

Prebiotyk- składnik wprowadzony do diety w celu stymulowania rozwoju korzystnej mikroflory jelita grubego. Jest on niestrawiony przez egzogenne enzymy gospodarza , transportowany bez mian do jelita grubego i tam dobrze wykorzystywany przez pożądaną mikroflorę.

• Synbiotyk=probiotyk+prebiotyk

Otyłośc typu brzusznego + cukrzyca typu II + hiperlipidemia +nadciśnienie + choroba niedokrwienna serca = POLIMETABOLICZNY ZESPÓŁ TYPU X

BMI=MASA CIAŁA/WZROST W METRACH DO KWADRATU

BMI 25-29,9 -nadwaga

BMI powyżej 30 -otyłośc

BMI powyżej 40, otyłośc przewlekła z wielokrotnym efektem jo-jo , po 25-30 roku życia  kwalifikacja do zabiegów

Tkanka tłuszczowa -u kobiet powyżej 25% -otyłośc , u mężczyzn -powyżej 20% -otyłośc.

Może być otyłośc brzuszna, typu jabłka, męskiego lub otyłośc typu gruszka, kobieca, pośladkowo-udowa.

WHR= stosunek obwodu klatki do obwodu bioder

WHR >1 u mężczyzn i >0,8 u kobiet -otyłośc typu brzusznego

Otyłośc prosta- 95% -czynnikiem jest nadmierna podaż energetyczna

Otyłośc hiperplastyczna -namnażanie komórek tłuszczowych (dzieci)

Otyłośc hipertroficzna -odkładanie trójglicerydów w istniejących komórkach tłuszczowych (dojrzali ludzie)

Związane z otyłością są nowotwory: jelita grubego, prostaty, sutka, trzonu macicy, pierwotne nowotwory trzustki.

Walka z otyłością:

• Głodówka (do 60 roku życia, bez schorzeń dodatkowych, w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych) 1-2 tygodnie, około 4-6l na dobę, suplementacja witamin i iminerałów. 3-15 kg.

• Dieta niskokaloryczna 400-800kcal, do 10kg w 3 tygodnie. Warzywa niskokaloryczne, chude mięso i nabiał, sztuczne diety konfekcjonowane, nie można stosowac u zdrowych, intensywnie pracujących fizycznie i umysłowo

• Dostosowanie zapotrzebowania energetycznego 20kcal/kg należnej masy ciała/dobę

• Ustalenie tempa chudnięcia -ok. 1 kg na tydzień. Spalenie 1kg przez 7 dni- 7tys kcal.

• Proporcje: tłuszcze 20-30%, białka 10-15%, węglowodany nie więcej niż 10% ogółu energii

• Wzrost podaży błonnika (20-40g), pieczywo razowe, owoce , warzywa (500g surowych owoców, 200g surowych warzyw, 100g razowego chleba)

• Ograniczenie spożywania soli kuchennej(nie więcej niż 3 g) i alkoholu

• Nie podjadac!

• Farmakoterapia

1. Leki obniżające łaknienie

2. Leki obniżające wchłanianie Xenical, Orbistat(3 kapsułki z dużymi posiłkami) -spadek wchłaniania tłuszczy; Acarbosa, Metpharmax -obniżające wchłanianie węglowodanów

3. Leki wpływające na termogenezę (kofeina 200mg + 20mg efedryny-tylko jeśli jest bardzo stabilny układ sercowo-naczyniowy)

Hiperlipidemia: trójglicerydy i frakcja LDL- na czczo 10-14 h bez jedzenia się bada.

(całkowity CH i HDL nie musi być )

frakcja LDL -poniżej 160mg%-bez czynników ryzyka, poniżej 130mg% -czynnik ryzyka chorób serca<?>, poniżej 100mg%-choroba niedokrwienna, po zawałach <?>

trójglicerydy - poniżej 150mg%

HDL-powyżej 40mg%

Hiperlipidemia uwarunkowana jest przez: CH, kwasy tłuszczowe, węglowodany proste.

CH i kwasy tłuszczowe modyfikują produkcję w hepatocytach cholesterolu. Węglowodany proste i kwasy tłuszczowe modyfikują produkcję trójglicerydów.

CH do 300mg% i trójglicerydy do 400mg% można próbowac leczyc:

 statynami - w hipercholesterolemii

 fibratami - w hipertrójglicerydemii

Kwasy nasycone- wpływają na wzrost stężenia LDL i trójglicerydów, nienasycone obniżają te stężenia.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe:

• Omega-3 -EPA, DHA. Ryby morskie i słodkowodne, tłuste. Obniżenie stężenia LDL i trójglicerydów

• Omega-6 -kw. linolowy, olej słonecznikowy. Obniżenie poziomu LDL a podwyższenie HDL.

W cukrzycy dużo jest trójglicerydow (cukry proste). Cholestaza , dużo alkoholu - wzrost stężenia trójglicerydów.

TŁUSZCZE:

1 gram 9kcal.

20-30% tyle energii powinno pochodzic z tłuszczów.

Tłuszcze to najbardziej skoncentrowane źródło witaminy E, niezbędne są nienasycone kwasy tłuszczowe, wit.A, D, E, K są rozpuszczalne w tłuszczach. Tluszcze są materiałem budulcowym, ale kom. OUN, erytrocyty nie wykorzystują tłuszczów, tam źródłem energii jest glukoza

Kwasy tłuszczowe nasycone: 8%. Jednonienasycone- 13%. Wielonienasycone-9%

Nasycone kwasy tłuszczowe: (SAFA)

Do istotnych w diecie należą: palmitynowy (proagreagacyjny, hipercholesterolemia), stearynowy (obojętny), laurynowy (hipercholesterolemia), mirystynowy -jak poprzedni.

Wpływają na podwyższenie poziomu TCH, VLDL, LDL, fibrynogenu, aktywują płytki.

źródła: przetwory mleczne, masło, olej kokosowy, palmowy, smalec, łój, tłusta wołowina, wieprzowina, kiełbasy, pasztety, boczek.

Warzywa mają ogółem mniej niż1% tłuszczu -wyjątek- oliwki owoce awokado.

Stosunkowo dużo tłuszczu mają płatki owsiane

Cholesterol-nie więcej niż 300mg. źródła: podroby, jaja, masło.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA):

Kwas oleinowy (oliwa, olej rzepakowy, arachidowy, palmowy, sojowy, awokado, sardynki, tuńczyk, migdały, orzechy laskowe, pistacje). Działanie: spadek stężenia cholesterolu całkowitego, obniżenie LDL we krwi, brak lub niewielki wpływ na HDL.

Wielonienasycone z rodziny omega-6 (PUFAn6)

Kwas linolowy, arachidonowy . w oleju słonecznikowym, kukurydzianym, z pestek winogron, nasiona, migdały, orzechy włoskie. Obniżają aktywnośc HMG-CoA, obniżenie wskaźnika LDL-CH/HDL-CH. Prekursor prostaglandyn PGE1, PGE2, tromboksanów TXA2, TXA1, hamują agregację, obniżają krzepliwośc i RR. Nadmierne spożycie -wzrost produkcji eikozanoidów, nasilenie procesu zapalnego, wzrost ryzyka nowotworów piersi.

Wielonienasycone z rodziny omega-3

Alfa-linolenowy, eikozapentaenowy (EPA), dokolaheksaenowy (DHA). W rybach morskich, oleju rzepakowym, sojowym, lnianym, orzechach włoskich. Obniżenie poziomu TG, VLDL. Hamują hiperplazję błony wewnętrznej tętnic. Obniżają nasilenie procesów zapalnych. Działają na procesy krzepnięcia, działają hipotensyjne. Hamują wytwarzanie płytkowego czynnika wzrostu PGDF.

Izomery trans - margaryny twarde, wyroby cukiernicze i piekarnicze, fast-foody i przekąski. Podwyższają poziom CH całkowitego i LDL, wzrost stężenia alfa-lipoproteiny we krwi i spadek cholesterolu w HDL.

Zawartośc NNKT(niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) >40%: olej kukurydziany, słonecznikowy, lniany, sojowy

NNKT 10-40%: arachidowy, palmowy, sezamowy, rzepakowy

NNKT <10%: oliwa z oliwek, olej kokosowy, masło, smalec

Zalecane proporcje kwasów tłuszczowych:

• Nasycone -8%

• Jednonienasycone -13%

• Wielonienasycone -9%

Proporcje omega-6 do omega-3: 4-6/1

Minimalne dostarczenie NNKT:

• 3%- dorośli

• 4,5% -ciężarne

• 6% -karmiące

• 6-8% -rekonwalescencja

WĘGLOWODANY:

50-65% dostarczanej energii.

Źródła: owoce, rośliny strączkowe, produkty zbożowe, warzywa.

Nie więcej niż 10% może pochodzic z np. sacharozy -cukru łatwo przyswajalnego (sportowcy- 20%).

Błonnik- żródła jak wyżej, (20-40g na dobę).

Funkcje:

1. pobudza funkcję żucia i wydzielania śliny

2. buforuje i wiąże nadmiar HCl w żołądku

3. zwiększa wypełnienie jelit, pobudza ukrwienie i motorykę jelit

4. tworzy korzystne podłoże dla rozwoju flory bakteryjnej

5. zapobiega nadmiernemu odwodnieniu stolca, zwiększa objętośc stolca

6. obniżenie czasu pasażu jelitowego

7. wiąże: CH, kwasy żółciowe, przyspiesza wydalanie związków sterolowych, obniżą zawartośc CH w surowicy

8. neutralizuje szkodliwe nitrozaminy

9. wpływa na strawnośc innych składników pożywienia

Niedobór:

1. zaparcia

2. miażdżyca

3. otyłośc

4. kamica wątrobowa

5. polipy, nowotwory jelita grubego

6. rak sutka

7. uchyłkowatośc jelita

kwas foliowy- 400mikrogram/dobę

Ocena sposobu żywienia i wyżywienia:

Normy żywienia: oznaczają ilośc energii oraz niezbędnych składników odżywczych wyrażonych w przeliczeniu na 1 osobę i 1 dzień, uwzględniając specyficzne dla wyróżnionych grup różnice w zapotrzebowaniu organizmu, zależne od wieku, płci, stanu fizjologicznego, aktywności fizycznej, a także związane z warunkami bytowania i trybem życia.

Normy wyżywienia: odnoszą się do ilości produktów spożywczych potrzebnych do zestawienia racji pokarmowych zgodnie z normami żywienia.

Poziom bezpiecznego spożycia: taka ilośc składnika odżywczego, która wystarcza na pokrycie zapotrzebowania na ten składnik u 97,5% osobników zaliczanych do danej grupy.

Poziom zalecanego spożycia: ilośc danego składnika odżywczego, która pokrywa zapotrzebowanie każdego osobnika w obrębie grupy.

Ocena wyżywienia:

1. Spożycie żywności -ilośc zwyczajowo spożywanej żywności odmierzonej indywidualnie lub zbiorowo, w przeliczeniu na rok / na dobę.

2. Sposób żywienia -ilośc, jakośc, częstośc , w jakiej formie człowiek spożywa , jak w ujęciu dziennym, tygodniowym , miesięcznym.

3. Stan odżywienia -stan zdrowia człowieka wynikający ze spożycia żywności.

4. Dzienne racje pokarmowe -zalecane normy wyżywienia

Metody badań: na poziomie indywidualnym, gospodarstwa domowego, handlowym, krajowym.

Techniki:

• Obliczeniowe: bilanse żywności, rachunkowośc, inwentarzowe.

• Rejestracyjne: wagowa, w miarach domowych, wagowo-rejestracyjna

• Wywiadowcze: ankietowa, wywiad 24h i 48h, historia żywienia, częstotliwości spożywania żywności

Bilanse: przedstawiają obraz krajowej konsumpcji żywności w okresie 1 roku. Są sumą globalnej produkcji żywności i importu, pomniejszoną o eksport, żywnośc zużytą jako pasza i na siew oraz straty gospodarcze. Wynik dzieli się przez ludnośc.

Rachunkowośc: ilośc i rodzaj żywności zakupionej lub zgromadzonej w ramach gospodarstwa domowego w ciągu roku; badanie budżetów gospodarstwa domowego, GUS

Technika inwentarzowa: masa każdego produktu spożytego przez jedną osobę w ciągu dnia /rodzina

Technika wagowo-rejestracyjna: dla gospodartwa domowego, ważenie żywności zużytej do przygotowania posiłków

Technika wagowa: dla jednej osoby-ważenie wszytskich porcji posiłku i resztki talerzowe, dokładne ważenie i ważenie inwentarzowe.

Zapis w miarach domowych: lista całej żywności spożytej przez jednego osobnika wyrażona w miarach domowych, jadłospis 7-10dniowy

Techniki ankietowe: kwestionariusz z głównymi produktami spożywczymi, podajemy ilośc i cenę, gospodarstwa domowe

Wywiad: przez ankietera, kwestionariusz pocztą , ankieta telefoniczna, miary domowe, indywidualne.

Historia: spożyte przez jedną osobę w określonym czasie, weryfikacja za pomocą pytań krzyżowych <?> , w ciągu 3 dni.

Ocena sposobu żywienia:

1. Jakościowe -ankietowe, punktowe

2. Ilościowe -inwentarzowe, wagowe, ankietowo-wagowe, chemiczno-analityczne, szacunkowe

3. Jakościowo-ilościowe -historia żywienia, bieżące notowanie

Metody jakościowe- rodzaj produktów, częstotliwośc, liczba posiłków, przerwy, zwyczaje żywieniowe, warunki spożycia.

Metody ambulatoryjne: sposób żywienia grupy, ankiety (wywiad 24 lub 48 godzinny)

Punktowa- czy jadłospis został właściwie zaplanowany i zrealizowany (tygodnie, dekady), indywidualnie i w zakładach żywienia zbiorowego, zamknięte punkty za odpowiedzi (np. „czy pije pan mleko?”

Ilościowe - o ilości podstawowych produktów spożywczych

Metoda inwentarzowa- w rodzinie, masa każdego produktu spożywanego przez 1 osobę w ciągu dnia.

Wagowa- 7 dni, waga części jadalnych , końcowej masy sporządzanych potraw, potraw spożytych , resztek.

Ankietowo-wagowa - indywidualna. 14 dni, miary domowe, 1-2 razy dziennie wizytowana.

Chemiczno-analityczna -indywidualna, analiza chemiczna duplikatów spożytych posiłków.

Szacunkowa- zakłady zbiorowe, porównanie zużycia grup produktów z zalecaną normą. Normy i odchylenia mogą być do 10%. Tydzień, dekada, 14 dni lub miesiąc.

Ilościowo-jakościowa: ilośc składników + skład posiłków, częstotliwośc, sposób.

Nadciśnienie: zaburzona gospodarka makroelementami (Na, Mg, K, Ca), w nadciśnieniu rośnie stężenie Na (wzrost Na o 500mg3mmHg).

Glutaminian sodu- „polepszacze smaku”

Benzoeasan sodu -konserwant nietoksyczny

Wodorowęglan sodu -„sodka”, proszek do pieczenia

Magnez i potas- obniżają ciśnienie.

Magnez- słodycze, orzechy, mogdały, produkty zbożowe (pszenica, kukurydza),soja, ryby morskie, woda mineralna

Potas: owoce, warzywa, mleko

Wapń: spożycie bezpieczne, nie występuje niedobór: 800-1200mg -normotensja, wyższe dawki 2000-3000mg - hipertensja.

Równoważnik Ca: 200mg Ca jest w:

• szklance mleka

• 150g jogurtu

• 30-40g żółtego sera

Wapń jest równie w rybach morskich, wodach mineralnych...

Kawa: najzdrowsza z ekspresu.

100-150mg (1-2 kawy): wzrost ciśnienia skurczowego o 10-20mmHg, działanie krótkotrwałe (0,5-2 godzin), potem spadek ciśnienia. Tachyfilaksja- aby uzyskac ten sam efekt trzeba dostarczac coraz więcej kawy.

Cukrzyca:

Typ I -brak lub niedobór insuliny, ludzie szczupli, insulinozależna

Typ II -insulinoopornośc, najpierw hiperinsulinizm, potem brak insuliny, dużo osób otyłych, insulinoniezależna.

Jednostka chlebowa- 10g węglowodanów zawarte w kromce chleba o masie 22g.

Pacjent: 2400kcal, 15% białka, 25% tłuszcze (łącznie 960kcal), 60% węglowodany (6x240=1440kcal ze spożycia węglowodanów) 1440/4=360g 360g/10g=36 jednostek chlebowych

36x22g=800g chleba.

1 jednostka chlebowa wymaga 1 jednostki insuliny o średnim typie długości działania.

960kcal - 4,5-5 jednostek insuliny

100kcal -0,5 jednostki insuliny

razem 41 jednostek insuliny (zawsze podajemy trochę więcej)

Ograniczenie spożycia węglowodanów prostych, można podawac: aspartam, sacharynę (zawierają fenyloalaninę), nie można go używac do wypieku ciast i gotowania (kwaśnieje w temp. 100stopni C), termostabilny jest za to acesulfam. W gumie do żucia jest ksylitol, a w sokach i napojach -sorbitol, są to środki osmotycznie czynne.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy:

Zalecane częste posiłki, 6-7x na dobę, „przemielona” dieta (kisiele, kleiki, budynie, galaretki). Błonnik jest źle tolerowany (nie można jeśc surowych warzyw i owoców). Źle tolerowane są również: soki, przesmażony tłuszcz, nadmiar węglowodanów prostych, alkohol, mocna herbata, kawa, skondensowane wyroby mięsne i warzywne, mleko.

Wit. C (100mg/dobę 10x zmniejsza) -przeciwdziała kolonizacji przez Helicobacter pylori . poza tym nie można spowodowac eradykacji H.pylori gdy już jest zasiedlenie.

Kamica pęcherzyka żółciowego:

Może być żywieniowa, cholesterolowa, złe żywienie. dieta ubogobłonnikowa (wiąże kwasy żółciowe, przyspiesza ich syntezę), kwasy tłuszczowe nasycone, skrajnie niskotłuszczowa dieta-predysponuje do powstania kamieni. W leczeniu unikamy nasyconych kwasów tłuszczowych na korzyśc omega-3.

Niewydolnośc wątroby:

Występuje nadciśnienie wrotne. Zalecana dieta niskosodowa, max.2 litry płynów na dobę, walczymy z brakiem K. Ograniczenie białka (0,5g/kg m.c.na dobę) lub zostawienie tyle ile było, białko z mięsa jest gorzej tolerowane, zalecane: białko jaja kurzego, mleko i przetwory, kukurydza, pszenica, soja (aa alifatyczne -Ile, Leu, Val)

Niewydolnośc nerek:

1. stadium - poliuria

2. oliguria, zespół mocznicowy

krańcowa niewydolnośc nerek -wzrost stężenia kreatyniny i mocznika. Trzeba zmniejszyc podaż białka do 0,5g/kg m.c./dobę, ograniczenie ilościowe, nie jakościowe.

Wtórnej osteoporozy nie da się skorygowac.

Wtórna niedokrwistośc -podajemy erytropoetynę oraz Fe, kwas foliowy, wit B.

Wtórna hiperlipidemia -najłatwiej zmodyfikowac (mniej CH , więcej omega-3)

Kamica nerkowa:

Należy pic dużo izotonicznych płynów (woda mineralna niegazowana, soki, lekka herbata i kawa)-3-4 litry na dobę.

Kamica może być wapniowa (80%) lub niewapniowa (20%).

Wapniowa: fosforany i szczawiany wapnia. Należy przyjmowac wit.C (ale nadmierne może powodowac kamicę szczawianową). Dużo kwasu szczawiowego zawierają: szczaw(zaskakujące! ), rabarbar, szpinak, kawa naturalna, herbata czarna, kakao, 500mg wit.C, dieta bogatobiałkowa, piwo-nasila syntezę szczawianów.

Kamica moczanowa- gdy dużo puryn (DNA, RNA). W kawiorze, ryby (łosoś, sardynka), grzyby leśne, rośliny strączkowe, czerwone mięso. Nie powinno się pic alkoholu. Leczenie: mleko, warzywa, owoce(zasadowy odczyn moczu), produkty zbożowe, jaja(kwaśny odczyn moczu)

ŻYWNOŚC A LEK

Ryzyko interankcji:

2 zażywane leki -prawdopodobne

3 zażywane leki -zachodzi często

4 i więcej- nieuniknione

Czynniki modyfikujące interakcje lekowe:

• szybkośc metabolizmu (determinowana genetycznie)

• wiek (noworodki, niemowlęta, dzieci do 3 roku życia, okres dojrzewania

• rasa (rasa żółta najbardziej narażona)

• choroby nerek, wątroby, gorączka

• dieta, alkohol

• dawka leku

• odwodnienie

Interakcje:

• zmiany ciśnienia tętniczego

• arytmie

• nagłe zatrzymanie krążenia

• dolegliwości z strony układu pokarmowego

• wysypka, zaczerwienienie

Na każdym z etapów farmakokinetyki (wchłanianie, dystrybucja, metabolizm, synergizm, wydalanie) zachodzic może interakcja między lekami a żywnością.

Chinolony- podajemy dopiero po 16 roku życia.

W interakcje najczęściej wchodzą tłuszcze.

80% leków wydalanych jest przez nerki.

Wpływ tłuszczu pokarmowego (zwiększenie i przyspieszenie wchłaniania leków):

• leki przeciwgrzybicze

• przeciwpasożytnicze

• psychotropowe

• preparaty teofiliny

• beta-adrenolityki

Wpływ soku grejpfrutowego na metabolizm leków(3-12 krotny wzrost stężenia we krwi):

• amiodaron

• astemizol

• cyklosporyna

• benzodwuazepiny

• lowastatyna

• chinidyna

• antagoniści wapnia

• sangwi nawir

• sertralina

Tyramina (ser żółty, salami, czekolada, sos sojowy, piwo, likiery) powoduje objawy zespołu anafilaktycznego (zespół pseudoanafilaktyczny ze wzrostem ciśnienia a nawet z krwotokiem śródczaszkowym).

Zespół chińskiego jedzenia<?>, migreny po czekoladzie, uderzenie gorąca po winie, zespoły pseudoanafilaktyczne.

Żawartośc kofeiny (przeciwbólowo, przeciwgorąckowo) w lekach (powoduje wzrost ciśnienia):

• kofex

• glukof

• panadol

• analget

• atard

• bayer select hatacha

• eddrex

Aby unikac interakcji należy:

1. czytac ulotkę

2. zażywac leki godzinę przed lub dwie godziny po jedzeniu

3. popijac szklanką wody

4. nie mieszac z posiłkami

5. nie mieszac w gorącym napoju

6. nie zażywac preparatów witaminowo-mineralnych w tym samym czasie co leków

7. nie zażywac z napojami alkoholowymi. (20-30g czystego alkoholu nie powoduje poważniejszych konsekwencji)

Przy alkoholizmie leki wymagają większego dawkowania.

Nadmierna podaż węglowodanów prostych-niekorzystna przy zażywaniu antybiotyków typu Rovamecyna, Rulid.

Sulfonamidy, leki przeciwwirusowe- nie wolno z dietą białkową.

Niesterydowe leki przeciwzapalne- po posiłku!

Stan odżywienia- stan aktualny zespołu cech organizmu (strukturalnych, czynnościowych, biochemicznych) stanowiących efekt określonego poziomu wysycenia tkanek składnikami odżywczymi.

Czynniki wpływające na stan odżywienia:

• podaż składników odżywczych (pieniądze, świadomośc, dostępnośc produktów, styl życia)

• zużycie energii i składników odżywczych przez organizm (np. okres ciąży, laktacji, duży wysiłek, okres gojenia ran, niedoczynnośc tarczycy)

• trawienie i wchłanianie składników odżywczych

• utrata składników odżywczych

• leki wpływające na przyswajanie, wykorzystywanie składników odżywczych

Leki:

1. hamujące łaknienie -ośrodkowo (Meridia -sibutramina), obwodowo (Trimline, Slimfast, błonnik)

2. hamujące wchłanianie jelitowe (Orlistat -Xenical)

3. zwiększające termogenezę (kofeina+kodeina)

15mg/dobę-żelaza

kwas foliowy dużo lepiej się wchłania w postaci syntetycznej a nie w pokarmie (100%)

kobiety w ciąży nie powinny jeśc wątróbki (witamina A ma działanie teratogenne).

Wit.A - 1000j/dobę, niedobór- parestezje, anemia

Wit.K- niedobór często występuje w antybiotykoterapii (zaburzenia krzepnięcia)

Wit.C -niedobór: szkorbut, wybroczyny krwawe

Wit.B1 - niedobór: beri-beri

Wit.B6 - niedobór: zapalenie języka, jamy ustnej, neuropatia

Cynk- 3razy w tyg -15mg., źle się wchłania Fe, dzieci urodzone mają wyższy poziom intelektualny, alkohol go wypłukuje.

Mg: 400mg/dobę

Do oceny stanu odżywienia służą:

1. wywiad (aktywnośc fizyczna, nałogi, diety, leki, choroby)

2. badanie przedmiotowe (objawy niedoborów pokarmowych)

3. badanie antropometryczne

4. badanie biochemiczne

Podstawowe wskaźniki antropometryczne stosowane w ocenie stanu odżywienia:

Względna masa ciała: Ma/Mnx100%

Kobiety: Mn= (W-100)-10%(W-100)

Mężczyźni: Mn=(W-100)-5%(W-100)

<90% -niedobór masy ciała

90-100% -prawidłowa masa ciała

110-120% - nadwaga

>120% -otyłośc

>140% -otyłośc olbrzymia

BMI

Masa ciała(kg)/wzrost w metrach do kwadratu

<17 -niedożywienie II stopnia

17-18,4 -niedożywienie I stopnia

18,5-24,9 -prawidłowa masa ciala

25-29,9 -nadwaga

30-39,9 -otyłośc

>40 -otyłośc olbrzymia

WHR

Oblicza się tylko dla ludzi otyłych.

Obwód pasa/obwód bioder

Kobiety: więcej lub równo 0,8 -otyłośc brzuszna, poniżej 0,8 -otyłośc pośladkowo-udowa.

Mężcyźni: więcej lub równo 1 -otyłośc brzuszna, poniżej 1-pośladkowo-udowa.

Obwód mięśni ramienia

Wkaźnik Jellife'a (cm) = obwód ramienia -pi*s (s-średnia sumy fałdów na ramieniu po stronie niedominującej)

S= biceps(cm) + triceps(cm)/2

	Lekkie niedożywienie	Dobry stan odżywienia
Mężczyźni	20,2-22,7	22,8-25,3
Kobiety	18,6-20,8	20,9-23,2

Metoda pomiaru grubości fałdów skórno-tłuszczowych

• nad mięśniem trójgłowym -pionowo

• nad mięśniem dwugłowym ramienia -pionowo

• na grzbiecie tuż poniżej dolnego kąta łopatki -skośnie

• nad grzebieniem kości biodrowej w linii pachowej przedniej - skośnie

skala log. wg. Durnina i Womersleya:

kobiety: 20-25%

mężczyźni: 12-18%

inne metody: pomiar tkanki tłuszczowej, impedancja biolelektryczna, ważenie hydrostatyczne, metody obrazowe(RTG, USG, CT, NMR)

Badania biochemiczne:

1. profil lipidowy

2. stężenie albumin i prealbumin w surowicy krwi

3. stężenie transferyny w surowicy krwi

4. stężenie ferrytyny we krwi

5. wskaźnik mocznik/kreatynina w moczu

6. stężenie miedzi, cynku w surowicy krwi

badania biochemiczne pozwalają odkryc nieprawidłowości przed ich ogólnymi objawami.

Niedobór magnezu:

• nadwrażliwośc nerwowo-mięśniowa, drżenie, skurcze mięśniowe

• tężyczka

• nieskoordynowane ruchy

• depresja

• dezorientacja

• podniecenie

• drgawki epileptyczne

• halucynacje, majaczenie

Priorytety ŚOZ:

1. zdrowie matki i noworodka

2. odżywianie

3. choroby zakaźne

4. urazy i przemoc

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje:

1. Testy przesiewowe

2. Postępowanie diagnostyczne w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu przesiewowego.

3. Profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia) w zakresie: indywidualnej oceny stanu zdrowia i rozwoju uczniów, kwalifikacji zajęc wychowania fizycznego i sportu szkolnego, zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów, ograniczeń dotyczących wyboru nauki i zawodu

4. Profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktyka próchnicy zębów i ortodontyczna

5. Udzielanie pomocy w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruc

6. Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia

7. Obowiązkowe szczepienia ochronne

Terminy: bilans „0”, 2,4,6,10,13,16,18 lat.

Badania okresowe:

W pierwszym roku życia -raz w miesiącu, ale nie rzadziej niż szczepienia

1-3 roku życia -co 3 miesiące, nie rzadziej niż szczepienia

po 3 roku życia- raz w roku pediatryczne i co 6 miesięcy stomatologiczne

---