Nowela sierpniowa była zmianą konstytucji marcowej uchwalonej 17 marca 1921 roku. Nowelizacja z dnia 2 sierpnia 1926 roku miała charakter antyparlamentarny umacniając pozycję prezydenta. Była ona bezpośrednim następstwem przewrotu majowego i przyczyną kolejnych przemian politycznych w II Rzeczypospolitej. Oczywiście ogromną role pełnił tu marszałek Józef Piłsudski, którego nie można pominąć przy omawianiu tego tematu.

Pierwszy Marszałek Polski urodził się w 1867 r. w Zułowie pod Wilnem. Swoją działalność polityczną rozpoczął w końcu XIX w. w konspiracyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej. Na początku XX w. zaczął tworzyć organizacje paramilitarne. Podczas I wojny światowej organizował oddziały zbrojne. Po klęsce Niemiec, uwięziony wcześniej Piłsudski, zostaje uwolniony i wraca 9 listopada 1918 r. do Warszawy obejmując urząd Naczelnika Państwa.

W 1923 roku Piłsudski postanowił odejść z życia politycznego i udał się na wypoczynek do Sulejówka.

Józef Piłsudski nie mógł przeboleć faktu, iż zgodnie z obowiązującym prawem nie ma już pełni władzy nad armią i nie ma prawa decydować o obsadzie wojska. Twierdził, że wszelkie działania ministrów spraw wojskowych mają na celu uniemożliwić mu powrót do wojska. Krytykował konstytucję marcową za dominację sejmu, był za wzmocnieniem władzy wykonawczej.

Pogarszająca się sytuacja polityczna kraju, kolejne upadające rządy, lęk przed ponownym sprawowaniem władzy skompromitowanego rządu "Chjeno-Piasta" sprawiły, że pod koniec 1925 Piłsudski zdecydował się wrócić do czynnego uprawiania polityki. Pod pretekstem uczczenia rocznicy uwolnienia z Magdeburgu 15 listopada 1925 roku Piłsudski zorganizował manifestację w Sulejówku. Odwiedziła go grupa oficerów. Właśnie w tym momencie pojawiła się pierwsza zapowiedź zamachu stanu.

Kolejny kryzys gabinetowy zakończył się tymczasem 20 listopada, kiedy to Aleksander Skrzyński utworzył rząd koalicyjny, w skład którego weszli również członkowie lewicy, m.in. Jędrzej Moraczewski. Gabinet ten przetrwał jednak w kompletnym składzie tylko do kwietnia 1926, po wyjściu z niego członków PPS-u, nie zgadzających się z polityką gospodarczą ministra Jerzego Zdziechowskiego. Piłsudski był coraz bardziej poirytowany kolejnymi zmianami rządów. Po A. Skrzyńskim, po burzliwych dyskusjach, premierem został W. Witos, który miał trudności ze sformowaniem rządu. Kolejnym dowodem przygotowań do zamachu stanu była wypowiedź nowego premiera na konferencji prasowej. Premier w artykule prasowym wezwał Piłsudskiego do wzięcia odpowiedzialności za państwo i powrotu. Utworzenie rządu Witosa 10 maja 1926 roku spowodowało manifestacje, które krytykowały rząd, a chwaliły Piłsudskiego. Pod pretekstem zorganizowania manewrów Piłsudski zlecił gen. Lucjanowi Żeligowskiemu zgrupowanie oddziałów w Rembertowie, który znajdował się niedaleko Sulejówka, gdzie ćwiczenia miały zostać przeprowadzone przez Piłsudskiego. Pretekstem do rozpoczęcia zamachu było ostrzelanie posiadłości Piłsudskiego przez nieznane osoby w nocy z 11 na 12 maja 1926 roku. Następnego dnia Piłsudski wraz ze swoimi wojskami ruszył na Warszawę, gdzie spotkał się z Stanisławem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. Zbuntowane oddziały okazały się silniejsze od wojsk wiernych rządowi. Po stronie Piłsudskiego stanęli również Związek Strzelecki, Związek Legionistów Polski, Polska Partia Socjalistyczna czy Związek Zawodowy Kolejarzy, który blokował wojskowe transporty dla rządu. Walki były bardzo zacięte, przywódcy byli coraz bardzie zdeterminowani, nie zwracali uwagi na konsekwencje. Rząd zdecydował o wycofaniu się do Wilanowa, gdzie razem z prezydentem podjął decyzję o dymisji. Zgodnie z konstytucją w takiej sytuacji władzę przejmuje marszałek sejmu. Maciej Rataj po odebraniu pism dymisyjnych przejął władzę. W rzeczywistości od tej pory władza leżała w rękach Piłsudskiego. Po trzech dnia ostatecznie walki ustały. Zginęło 379 osób, a rannych zostało 920.

Nowy rząd utworzony już 31 maja 1926 roku powierzony został Kazimierzowi Bartlowi. W owym rządzie nie znalazł się nikt z poprzedniej władzy. Na Zgromadzeniu Narodowym zwołanym przez Rataja Piłsudski został wybrany na prezydenta, jednak tej funkcji nie przyjął. Następnego dnia Piłsudski zaproponował kandydaturę Ignacego Mościckiego, który był jego zwolennikiem. Został on wybrany na prezydenta. Był to kolejny triumf Piłsudskiego, bowiem ukonstytuowanie się nowej władzy zalegalizowało przewrót majowy. Po przewrocie majowym Piłsudski wprowadził system autorytarny oparty na armii i swych zwolennikach - zwany sanacją (łac. uzdrowienie). Wprawdzie nie zmienił początkowo konstytucji, ale ograniczył znacznie rolę parlamentu. Rozpoczęły się rozmowy na temat noweli konstytucyjnej (potem zwanej nowelą sierpniową), która ostatecznie została uchwalona 2 sierpnia 1926 roku. Rozszerzała ona przywileje prezydenta, zezwalając na rozwiązywanie parlamentu oraz wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy. Głowa państwa miała prawo do uchwalenia budżetu kraju, w przypadku opóźnienia ze strony sejmu. Nowela zbliżała Polskę do ustroju autorytarnego, a co za tym idzie ograniczała wpływ frakcji politycznych na kształtowanie państwa. Bunt wojskowy i zamach stanu uzasadniał Piłsudski i jego otoczenie koniecznością ścigania „szujów, złodziei i morderców”.

Sprawami państwa faktycznie kierował Józef Piłsudski. Filozofia polityczna Józefa Piłsudskiego głosiła nadrzędność państwa nad wszystkimi formami organizacji społecznych. Podkreślał, że władza wykonawcza nie może być uzależniona od interesów poszczególnych grup politycznych. Jego polityka prowadzona była pod hasłami „sanacji moralnej” (łac. uzdrowienia) życia publicznego w Polsce i dążyła do wprowadzenia rządów autorytarnych opartych na armii i zwolennikach, zwalczania komunizm i opozycji, ograniczenia roli parlamentu (sejmokracji), głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych. U Piłsudskiego na 1 plan wysuwa się właśnie Państwo - jego organizacja i zdolność kierowania społeczeństwem. To dzięki państwu naród zyskuje możliwość zorganizowanego, efektywnego działania, którego warunkiem są umiejętności władcze i zdolność do służenia rządzących. Mówił, że nie może być w państwie za dużo nieprawości.

Kolejnym posunięciem była nowa organizacja najwyższych władz wojskowych i powołanie stanowiska Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych uchwalone dekretem prezydenckim z 6 czerwca 1926 roku, który dodatkowo został rozszerzony na mocy dekretu z 9 maja 1936 roku. Funkcję tę objął Piłsudski, który jednocześnie sprawował obowiązki ministra spraw wojskowych (jak się później okazało objął je dożywotnio).

Do władzy doszedł w Polsce obóz sanacji. W latach 1926-35 istniały w Polsce rządy oparte na autorytecie marszałka Piłsudskiego, który osobiście nie przyjął najwyższych urzędów w państwie, ale w rzeczywistości to właśnie on pociągał za wszystkie sznurki. Okres po 1926 roku stał pod znakiem stopniowego odchodzenia od rządów parlamentarnych na rzecz rządów wąskiej grupy ludzi związanych z Piłsudskim i jego otoczeniem.

Po wygaśnięciu kadencji Sejmu w 1928 roku rozpisane zostały nowe wybory. Zwolennicy Piłsudskiego stworzyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR), który wystartował w wyborach do parlamentu. 19 stycznia 1928 ukazała się odezwa programowa nowego, prosanacyjnego ugrupowania BBWR. Osoby, które weszły w skład BBWR, pomimo różnych orientacji politycznych, łączyło pragnienie wzmocnienia państwa i chęć udzielenia poparcia Piłsudskiemu w tworzeniu gabinetu i rządzeniu. Ugrupowanie to miało także doprowadzić do wsparcia parlamentarnego dla zmiany konstytucji. Zgodnie z oczekiwaniami BBWR te wybory wygrał, jednak nie tak wielką ilością głosów jakby tego pragnął Piłsudski. W tym czasie wzrósł w parlamencie sprzeciw wobec polityki Piłsudskiego. Doprowadziło to do zawiązania koalicji PPS, PSL „Wyzwolenie” (partie te popierały przewrót majowy), PSL „Piast” i chadecji (Chrześcijańskiej Demokracji). Koalicja ta nazywana była „centrolewem”. Zdołała ona w 1929 roku uchwalić wotum nieufności dla rządu obozu sanacji. Opozycja dążyła do zradykalizowania mas i wywołania ostrej konfrontacji z władzą. Zapowiedziano „zrzucenie” prezydenta siłą, wezwano do bojkotu podatków, co groziło destabilizacją gospodarki, zapowiedziano na wrzesień 1930 wielkie manifestacje w całym kraju. Piłsudski zdecydował się na zduszenie buntu. Prezydent Mościki rozwiązał Sejm, następnie aresztowano 19 przywódców opozycji (w tym Wincentego Witosa), których osadzono w Brześciu. W tym samym roku odbyły się wybory do Parlamentu, zakończone zdecydowanym zwycięstwem BBWR. BBWR uzyskał około 50% miejsc w sejmie. Było to wielkie osiągnięcie sanacji. Większość w sejmie umożliwiła sanacji dążenie do rewizji konstytucji. Jednocześnie ograniczano stopniowo prawa obywatelskie, wymagając między innymi przy obejmowaniu urzędu udowodnienia lojalności wobec obozu sanacyjnego. Protesty opozycji i działaczy społecznych wzbudzało przetrzymywanie w więzieniu działaczy Centrolewu. Spowodowało to nawet wycofanie się niektórych polityków z BBWR. W październiku 1931 roku rozpoczął się proces aresztowanych opozycjonistów. Dzięki manifestacjom opozycji i ludności sąd wymierzył im stosunkowo niski wymiar kary. Część musiała odbyć karę więzienia, inni udali się na emigrację. Wybory te nazywane są „wyborami brzeskimi” (1930 rok), gdyż przywódcy opozycji byli aresztowani, a władza dopuszczała się wielu nadużyć. Większość, jaką sanacja uzyskała w sejmie nie tylko wzmocniła jej pozycję, ale spowodowała, że nie dochodziło już tak często do starć między rządem a sejmem. Opozycja była w sejmie niemal bezsilna i mogła jedynie obserwować poczynania sanacji. Kolejne lata przyniosły ponowny wybór Mościckiego na prezydenta (1933 rok).

BBWR i Piłsudski posiadali praktycznie pełnię władzy. Jednym z głównych celów stało się, więc stworzenie nowej konstytucji odpowiadającej dążeniom piłsudczyków jak i samego marszałka. W tym czasie nastąpiło też zjednoczenie opozycji. Po połączeniu PSL „Piast” i „Wyzwolenie” powstało Stronnictwo Ludowe pod kierownictwem St. Mikołajczyka. Na prawicy postał endecki Obóz Wielkiej Polski.

Dzięki temu, że część posłów opozycyjnych opuściła salę obrad sejmu, sanacji udało się przeforsować projekt nowej konstytucji. 23 kwietnia 1935 roku prezydent Mościcki złożył na niej swój podpis i nowa konstytucja, zwana kwietniową weszła w życie. Nowa ordynacja wyborcza w praktyce umożliwiała wejście do parlamentu tylko osobom popieranym przez obóz rządowy. W tym samym roku 23 kwietnia powstała nowa konstytucja zwana Konstytucją Kwietniową (1935 rok). Różniła się ona w sposób bardzo znaczący od poprzedniej ustawy zasadniczej. Utrzymywała wprawdzie trójpodział władzy, ale ze zdecydowaną przewagą władzy wykonawczej (rząd, prezydent) nad władzą ustawodawczą (parlament). Zgodnie z Konstytucją Kwietniową, szczególnie silną pozycję otrzymywał prezydent. Był on odpowiedzialny tylko przed „Bogiem i historią”. Podlegały mu: rząd, Sejm, Senat, armia, sądy i kontrola państwowa. Mianował on: premiera i ministrów, sędziów, w tym Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, sędziów Trybunału Stanu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych. Prezydent zarządzał wybory, miał prawo veta zawieszającego, prawo łaski, wydawał dekrety z mocą ustawy. Wybory prezydenckie odbywały się, co 7 lat, a prawo wybierania miało Zgromadzenie Elektorów (50 z Sejmu, 25 z Senatu, 5 wirylistów). Główne cechy konstytucji to, zawarty w niej pogląd, że podmiotem władzy jest nie Naród, lecz Państwo. Wynika z niej zasada elitaryzmu, czyli faworyzowania jednostek wybitnych, przydatnych społeczeństwu. Odchodzono od zasad liberalizmu (interesów jednostki) na rzecz interesów całego społeczeństwa, oraz od systemu parlamentarno-gabinetowego w kierunku autorytarnego systemu prezydenckiego.

Dalsze zmiany sytuacji politycznej spowodowała śmierć Piłsudskiego 12 maja 1935 roku. 18 maja 1935 roku zorganizowano uroczystości żałobne, w trakcie których trumnę ze zwłokami Piłsudskiego złożono na Wawelu. Serce Piłsudskiego pochowano - zgodnie z jego życzeniem - w Wilnie obok grobu jego matki. Rząd ogłosił z tego powodu żałobę narodową. Śmierć Piłsudskiego tak jak można się było tego spodziewać spowodowała konflikty w łonie BBWR, której jedność utrzymywał dotąd jedynie autorytet marszałka. Kiedy brakło autorytetu Marszałka w obozie rządzącym wyraźny stał się podział na dwie grupy: na czele pierwszej stał prezydent Mościcki, wokół którego skupili się zwolennicy polityki umiarkowanej; zwolennicy polityki radykalnej zgromadzili się wokół osoby W. Sławka i E. Rydza-Śmigłego, tworząc grupę wojskowych. Zmieniono ordynację wyborczą i według niej w 1935 roku odbyły się wybory parlamentarne. Zmiany w ordynacji zostały przeprowadzone tak, by zapewnić zwycięstwo obozu rządzącego. Wybory wygrał BBWR. Trudna sytuacja gospodarcza kraju sprawiła jednak, że narastało niezadowolenie społeczeństwa, czego wyrazem były strajki robotnicze; dochodziło także do napięć na tle narodowościowym i wystąpień antysemickich, a nawet pogromu Żydów. Wobec tych radykalnych lewicowych i prawicowych tendencji doszło do konsolidacji sił miarkowanych, które skupiły się w lutym 1936 r. w ramach tzw. Frontu Morges. Tymczasem doszło do zmian w obozie rządzącym - w lutym 1937 r. rozwiązano BBWR i powołano nową partię rządową, która nosiła nazwę Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Program nowej partii głosił solidaryzm narodowy i społeczny oraz podkreślał nadrzędną pozycję państwa. Reakcją opozycji była konsolidacja. Ze zbliżenia chadecji i Narodowej Partii Robotniczej powstało w październiku 1937 r. Stronnictwo Pracy (SP). Obok SP pod koniec lat 30-tych XX w. na scenie politycznej funkcjonowały poza obozem sanacji jeszcze trzy partie - Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Stronnictwo Ludowe (SL) i Stronnictwo Narodowe (SN). W 1938 r. odbyły się ostatnie przed wybuchem wojny wybory parlamentarne, w których zwyciężyła ponownie sanacja. Rosnąca świadomość zagrożenia z zewnątrz złagodziła napięcia polityczne.

Główne zmiany w konstytucji marcowej, które wprowadziła nowela sierpniowa:

1. Prezydent został wyposażony w samodzielne prawo rozwiązania sejmu i senatu, decyzja prezydenta zapadała na wniosek rady ministrów, sejm utracił prawo samorozwiązania się

2. Prezydent otrzymał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, między kadencjami obu izb w razie nagłej konieczności(z wyjątkiem spraw wymienionych) lub podczas kadencji na mocy ustawowego upoważnienia.

3. Jeśli sejm i senat nie uchwaliły ani nie odrzuciły budżetu w ustalonym terminie prezydent uznawał projekt rządu

4. Wotum nieufności dla rządu miał być głosowany na następnym posiedzeniu sejmu od podania wniosku.

Funkcje sejmu i senatu zostały poddane ograniczeniem w celu ich degradacji jako najwyższych organów państwowych. Wraz z uchwaleniem noweli sejm i senat udzieliły prezydentowi szerokie uprawnienia do wprowadzenie rozporządzeń z mocą ustawy w zakresie reorganizacji administracji, uporządkowania stanu prawnego, wymiaru sprawiedliwości, świadczeń społecznych i naprawy stanu gospodarczego państwa. Od tego momentu kompetencje parlamentu praktycznie ograniczyły się do uchwalania budżetu. Niwelacji podlegała instytucja wotum nieufności sejmu do rządu wobec powoływania przez prezydenta rządu w tym samym lub nieco zmienionym składzie.

Rząd wobec walki z sejmem przejawiał różne kontrakcje utrudniające prace sejmowi i dyskredytowaniem go w opinii publicznej; prezydent nadużywał prawa do odraczania i zamykania sesji sejmowych.

Ocena rządów sanacji nie jest jednoznaczna. Zwolennicy działań podjętych przez Piłsudskiego gotowi są usprawiedliwić takie kroki wobec słabości instytucji państwa i powszechnie wskazywanych wad ówczesnego ustroju. Podnoszona jest również kwestia ówczesnego klimatu w Europie, gdzie nie widać było przekonania o wyższości demokracji. Zarówno na wschodniej, jak i na zachodniej granicy naszego państwa znajdowały się potęgi znacznie dalsze od parlamentarnej demokracji niż Polska pod autorytarnymi rządami Piłsudskiego. Pojawia się też argument, iż wobec powstałej sytuacji politycznej i oczekiwań społecznych, rządy silnej ręki nie były do uniknięcia, a Piłsudski był mniejszym złem, jeśli wziąć pod uwagę możliwość przejęcia pełni władzy przez endecję. Z drugiej jednak strony podnoszone są opinie, że brak jest jakichkolwiek dowodów na przygotowywanie prawicowego zamachu stanu. Według przeciwników, Piłsudczycy nie rozwiązali żadnego palącego problemu ówczesnych czasów, jak reforma rolna, ograniczenie bezrobocia, poprawy sytuacji w wojsku czy uregulowanie stosunków z innymi państwami. W maju 1926 roku zginęło prawie 400 osób. Przeciwnicy przewrotu majowego zauważają, że wiele z postulowanych zmian można było wprowadzić na drodze reform systemu parlamentarnego. W wyniku dojścia do władzy ekipy sanacyjnej podstawowe problemy kraju nie zostały rozwiązane, a wady sejmokracji zamieniliśmy na wady systemu autorytarnego z rządami wąskiej grupy ludzi i ograniczaniem swobód obywatelskich z takimi wynaturzeniami jak obóz w Berezie Kartuskiej służący do izolacji niewygodnych dla władz osób czy wspomniany już Brześć.

Piłsudski został ministrem spraw wojskowych. Okres rządów od 1926 do 1939 roku to rządy określane właśnie mianem sanacji, czyli autorytaryzmu. Sądzę, że były to rządy bliższe bardziej wojskowym niż demokratycznym. Zamach Piłsudskiego odbył się bez programu politycznego, pod tylko jednym hasłem: „Sanacja”, rozumiał przez nie uzdrowienie życia politycznego państwa a także gospodarki. Marszałek rządził silną ręką, nie tolerował sprzeciwu. Dla poskromienia opozycyjnych polityków nie wahał się stosować drastycznych metod. Rozwiązał parlament i nakazał aresztowanie wielu posłów opozycyjnych. Co według mnie miało swoje dwie strony. Mianowicie wszelkiego rodzaju drastyczności stosowane, by „ukrócić” teorie opozycyjnych polityków były stanowczo złym rozwiązaniem, ale dla Piłsudskiego rozwiązaniem jedynym by osiągnąć swój zamierzony cel. 23 kwietnia 1935 roku miało miejsce zatwierdzenie przez Piłsudskiego autorytarnej konstytucji kwietniowej. Odtąd prezydent miał szeroką władzę, Owa konstytucja zakończyła proces kształtowania się systemu politycznego II Rzeczypospolitej, tworzenia systemu autorytarnego, który pozostawił jednak pewne swobody obywatelskie i działalność partii politycznych. Konstytucja głosiła jednolitą i niepodzielną władzę prezydenta zastępując w ten sposób monteskiuszowski trójpodział władzy. Minusem owej konstytucji było to, iż popierała elitaryzm, czyli pogląd głoszący słuszność, a nawet potrzebę wyodrębnienia w społeczeństwie elit rządzących, obdarzonych wyjątkowymi uprawnieniami. Było to dużym przeciwieństwem demokratyzmu. Myślę, że konstytucja kwietniowa też posiadała swoje „plusy”. Z pewnością mocną stroną był fakt, że opierała się na zasadzie ujmowania państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli, współdziałania obywateli z państwem w celu osiągnięcia swego "wspólnego dobra" Uważam, że Józef Piłsudski był bardzo dobrym przywódcą, ponieważ kierował się dobrem państwa. Rola marszałka, jaką pełnił jest na tyle ważna, gdyż w tym chaotycznie rządzonym państwie znalazł się ktoś, kto mógł poprowadzić społeczeństwo ku lepszej przyszłości.

Aneks 1

Ustawa z 2 sierpnia 1926 roku zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 roku.

Art. 1

Art. 4 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (Dz. U.R.P. nr 44, poz. 267) otrzymuje brzmienie następujące:

"Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na następny rok budżetowy".

Art. 2

W art. 22 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (Dz. U.R.P. nr 44, poz. 267) dodaje się następujący ustęp końcowy:

"W razie naruszenia tych postanowień, stwierdzonego na żądanie Marszałka Sejmu lub Najwyższej Izby Kontroli przez Sąd Najwyższy, poseł traci mandat poselski oraz korzyści osobiste, od Rządu otrzymane. Osobna ustawa określi szczegóły postępowania sądowego".

Art. 3

Art. 25 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (Dz. U.R.P. nr 44, poz. 267) otrzymuje brzmienie następujące:

"Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną.

Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to uczynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni.

Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja.

Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone, lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni.

Rząd składa Sejmowi na sesji projekt budżetu wraz z załącznikami (art. 4) nie później niż na 5 miesięcy przed rozpoczęciem następnego roku budżetowego. Od chwili złożenia Sejmowi projektu budżetu sesja sejmowa nie może być zamknięta, dopóki budżet nie będzie uchwalony, lub dopóki nie upłyną terminy, przewidziane w niniejszym artykule.

Jeżeli Sejm najdalej w ciągu 3 1/2 miesięcy od dnia złożenia przez Rząd projektu budżetu nie uchwali, Senat przystępuje do rozważania złożonego projektu.

Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie prześle Sejmowi swojej uchwały w przedmiocie budżetu wraz z przyjętymi zmianami, uważa się, że przeciw projektowi zarzutów nie podnosi (art. 35 ust. l).

Jeżeli Sejm w ciągu 15 dni po otrzymaniu budżetu z przyjętymi przez Senat zmianami ponownej uchwały nie poweźmie (art. 35 ust. 3), uważa się poprawki Senatu za przyjęte.

Prezydent Rzeczypospolitej ogłasza budżet jako ustawę w brzmieniu:

a. przyjętym przez uchwałę Sejmu, jeżeli Sejm i Senat budżet w ustalonych terminach rozpatrzyły i Sejm, bądź przyjął, bądź odrzucił poprawki Senatu (art. 35 ust. 3);

b. przyjętym przez Sejm, albo przez Senat, jeżeli tylko Sejm, względnie Senat uchwalił budżet w oznaczonym terminie;

c. projektu rządowego, jeżeli ani Sejm ani Senat w oznaczonych terminach uchwał co do całości budżetu nie powzięły.

Postanowienie, zawarte w ustępie poprzednim artykułu niniejszego, nie ma zastosowania, jeżeli Sejm odrzuci w całości przedłożony przez Rząd projekt budżetu.

Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a budżet na dany rok budżetowy lub przynajmniej prowizorium budżetowe na czas aż do zebrania się nowego Sejmu nie jest uchwalone. Rząd ma prawo czynić wydatki i pobierać dochody w granicach zeszłorocznego budżetu aż do uchwalenia przez Sejm i Senat prowizorium budżetowego, które Rząd obowiązany jest złożyć Sejmowi na pierwszym posiedzeniu po wyborach.

Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a ustawa zezwalająca na pobór rekruta nie jest uchwalona. Rząd ma prawo zarządzić pobór rekruta w granicach zeszłorocznego, przez Sejm uchwalonego, kontyngentu".

Art. 4

Art. 26 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U.R.P. nr4, poz. 267) otrzymuje brzmienie następujące:

"Prezydent Rzeczypospolitej rozwiązuje Sejm i Senat po upływie czasu, na który zostały wybrane (art. 11).

Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane, na wniosek

Rady Ministrów umotywowanym orędziem, jednakże tylko raz jeden z tego samego powodu.

Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania, termin ich będzie oznaczony bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu i Senatu, bądź w uchwale Sejmu lub Senatu".

Art. 5

Art. 44 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U.R.P. nr 44, poz. 267) uzupełnia się następującymi końcowymi postanowieniami:

"Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo w czasie gdy Sejm i Senat są rozwiązane, aż do chwili ponownego zebrania się Sejmu (art. 25), wydawać w razie nagłej konieczności państwowej rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie ustawodawstwa państwowego. Rozporządzenia te nie mogą jednak dotyczyć zmiany Konstytucji i spraw przewidzianych w art. 3 ust. 4; art. 4, 5, 6, 8, 49 ust. 2; art. 50 i 59 ustawy Konstytucyjnej, ani też ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu.

Ustawa może upoważnić Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, w czasie i w zakresie, przez tę ustawę wskazanych, jednakże z wyjątkiem zmiany Konstytucji.

Rozporządzenia, przewidziane w dwóch poprzednich ustępach, będą wydawane z powołaniem się na postanowienie Konstytucji, zawarte w tych ustępach, na wniosek Rady Ministrów i podpisane przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Prezesa Rady Ministrów i wszystkich ministrów, oraz ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Rozporządzenia te tracą moc obowiązującą, jeżeli nie zostaną złożone Sejmowi w ciągu dni 14 po najbliższym posiedzeniu Sejmu lub jeżeli po złożeniu ich Sejmowi zostaną przez Sejm uchylone".

Art. 6

W art. 58 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U.R.P. nr 44, poz. 267) dodaje się następujące nowe zdanie:

"Wniosek, żądający ustąpienia Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów, nie może być poddany pod głosowanie na tym posiedzeniu, na którym został zgłoszony".

Art. 7

Wykonanie niniejszej ustawy powierza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim ministrom.

Art. 8

Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia.

Piłsudski na moście Poniatowskiego podczas przewrotu majowego. Z prawej generał Gustaw Orlicz-Dreszer

Józef Piłsudski

Tekst ustawy znajduje się na stronie 11 w aneksie 1

Rejko Jan, Życiorys Józefa Piłsudskiego, źródło: http://www.osen.pl/repozytorium/jozef-pilsudski/myciorys-jpissudskiego-othermenu-49.html [dn. 20.01.2011r.]

W myśl konstytucji marcowej utrzymanie dekretu z 7 stycznia 1921 roku (wydanego przez Józefa Piłsudskiego jako naczelnika państwa) było niemożliwe. C. Brzoza, A. L. Sowa, Historia Polski 1918-1945, Kraków 2006, s. 276

C. Brzoza, A. L. Sowa, s. 277-280.

A. Garlicki, Jak to zrobił Piłsudski, źródło: http://wiadomosci.onet.pl/kiosk/historia/jak-to-zrobil-pilsudski,1,3331856,wiadomosc.html [dn. 17.11.2010r.].

W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski, Warszawa 2003, s. 219-222.

C. Brzoza, A. L. Sowa, s. 91.

C. Brzoza, A. L. Sowa, s. 286.

A. Czubiński, Historia Polski XX wieku, Poznań 2003, s. 168.

Polityczne porozumienie działaczy stronnictw centrowych zawiązane w szwajcarskiej miejscowości Morges, w której mieszkał Paderewski, powstało w 1936 z inicjatywy gen. Władysława Sikorskiego i Ignacego Paderewskiego. W. Roszkowski, s. 318-319

Analiza tekstu z aneksu 1

Temże

A. Garlicki

A. Czubiński, s. 168-169

Konstytucje w Polsce 1791-1990, red. Tadeusza Kołodziejczyka i Małgorzaty Pomianowskiej, Warszawa 1990, s. 113-114

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Pi%C5%82sudski_on_Poniatowski%27s_Bridge.jpg&filetimestamp=20071008022402 [dn. 2.12.2010r.]

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Jozef_Pilsudski1.jpg&filetimestamp=20080302030320 [dn. 2.12.2010r.]

13

---