ZESTAW I 1. STAW SZCZYTOWO - POTYLICZNY Połączenie szczytowo - potyliczne składa się z dwóch symetrycznych stawów szczytowo - potylicznych. - Powierzchnie stawowe tworzą kłykcie kości potylicznej i dołki stawowe górne kręgu szczytowego. Owalne powierzchnie stawowe kłykci potylicznych są uwypuklone w kierunku strzałkowym i poprzecznym, a długie osie obu kłykci biegną skośnie w kierunku ku przodowi i ku środkowi. Również owalne i czasem poprzecznie przedzielone dołki stawowe górne kręgu szczytowego są wklęsłe odpowiednio do wypukleń kłykci i odpowiednio do położenia kłykci ustawione. - Torebka stawowa przyczepia się n a brzegu powierzchni stawowych kłykci potylicznych i na brzegach dołków stawowych kręgu szczytowego. Wzmocnienia stawu. - Błona szczytowo-potyliczna przednia rozpięta między przednim łukiem kręgu szczytowego a częścią podstawną kości potylicznej . Zrasta się z przodu z więzadłem podłużnym przednim a bocznie z torebką stawową - Błona szczytowo-potyliczna tylna rozpięta pomiędzy tylnym łukiem kręgu szczytowego a tylnym brzegiem otworu wielkiego. 2)Zginanie w stawie kolanowym: a)mięsień podkolanowy: *pp-kłykieć boczny k.udowej, *pk-pole k.piszczelowej powyżej kresy m.płaszczkowatego;b)mięsień brzuchaty łydki: *pp-głowa przyśrodkowa-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego, -głowa boczna-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia bocznego; *pk-guz piętowy;c)mięsień dwugłowy uda: *pp-głowa długa-guz kulszowy, -głowa krótka-kresa chropawa k.udowej, *pk-głowa strzałki;d)mięsień półbłoniasty: *pp-guz kulszowy, *pk-kłykiec przyśrodkowy k.piszczelowej;e)mięsień półscięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);f)mięsień krawiecki: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-k.piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą). 3. UKŁAD WSPÓŁCZULNY-składa się z połączonych ze sobą zwojów ułożonych po obu stronach kręgosłupa.Ośrodki części współczulnej znajdują się w rogach bocznych istoty szarej rdzenia w odcinku piersiowym(od 8 odcinka szyjnego,w odcinku piersiowym i 3 lędźwiowych).Z jąder pośrednio bocznych wychodzą bardzo liczne włókna biegnące razem z korzeniami brzusznymi nerwów rdzeniowych do wszystkich regionów w organizmie.-wzmaga skurcz mięśni gładkich;-przyspieszenie przemiany materii i aktywności mózgowej;-rozszerzenie oskrzeli,źrenicy;-wzrost pobudliwości i przewodnictwa;-przyspieszenie rytmu pracy serca,zwiększenie siły skurczu;-podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi poprzez zwężenie naczyń krwionośnych;- pobudzenie nadnerczy do produkcji noradrenaliny. PIEŃ WSPÓŁCZULNY-twór parzysty położony od podstawy czaszki do poziomu pierwszego kręgu guzicznego,gdzie ulega złączeniu w zwój nieparzysty.Zbudowany ze zwoi połączonych ze sobą gałęziami międzyzwojowymi: Wyróżniamy topograficznie:CZĘŚĆ SZYJNĄ-3 zwoje szyjne,pień leży na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych,górny oddaje włókna unerwiające narząd wzroku,gruczoły łzowe i ślinowe,serce;dolny-łączy się ze zwojem piersiowym pierwszym tworząc zwój szyjno-piersiowy=gwiaździsty środkowy i gwiaździsty oddają gałązki do splotu sercowego i płucnego.CZĘŚĆ PIERSIOWĄ-10-12 zwojów piersiowych-położonych na głowach żeber;oddaje nerwy trzewne mniejszy i większy,przechodzące przez przeponę i łączące się w splotach trzewnych w jamie brzusznej. CZĘŚĆ BRZUSZNĄ-3-5 zwojów lędźwiowych położonych w pniu na bocznych pow. kręgosłupa lędźwiowego;CZĘŚĆ MIEDNICZNĄ-4 zwoje krzyżowe i 1 nieparzysty zwój guziczny,pień położony na miednicznej części obok otworów kości krzyżowej. W obrębie odgałęzień odchodzących od pnia współczulnego wyróżniamy *gałązki białe-połączone z pniem jako włókna przedzwojowe; *gałązki szare(zazwojowe)dzielą się na 3 rodzaje: 1.łączące i rdzeniowe-stanowią połączenie z nerwami rdzenia i czaszki;2.gałęzie naczyniowe-oplatają naczynia tworząc sploty okołotętnicze;-gałęzie trzewne-biegnące do splotów w klatce piersiowej,jamie brzusznej i miednicy.

ZESTAW II 1.STAW ŁOKCIOWY Jest stawem złożonym. - Wspólna torebka stawowa obejmuje tu trzy stawy : staw ramienno - łokciowy, ramienno-promieniowy, i staw promieniowo - łokciowy bliższy. Powierzchnie stawowe tworzące staw ramienno - łokciowy to bloczek kości ramiennej i wcięcie bloczkowe kości łokciowej. Powierzchnie stawowe stawu ramienno - promieniowego to główka kości ramiennej i dołek głowy kości promieniowej. Powierzchnie stawu promieniowo - łokciowego bliższego to obwód stawowy głowy kości promieniowej, wcięcie promieniowe kości łokciowej i więzadła obrączkowe kości promieniowej. Torebka stawowa napięta z obu boków jest luźna i cienka z przodu i z tyłu. Linia przyczepu torebki stawowej biegnie na kości ramiennej. Z przodu biegnie ponad przednimi dołami kości ramiennej ( dół promieniowy i dół dziobiasty). Z tyłu ponad górnym brzegiem dołu wyrostka łokciowego , a po bokach poniżej obu nadkłykci ( bocznym i przyśrodkowym ) . Na kości łokciowej przyczepia się torebka wzdłuż całego brzegu wyrostka łokciowego i przechodzi po brzegu wcięcia bloczkowego na wyrostek dziobiasty , przy czym wierzchołki obu wyrostków leżą wewnątrz jamy stawowej. Na kości promieniowej przyczepia się torebka dookoła szyjki nieco poniżej dolnego brzegu obwodu stawowego głowy Wzmocnienia stawu łokciowego: więzadło poboczne łokciowe - zaczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym a kończy się na przyśrodkowym brzegu wcięcia bloczkowego kości łokciowej więzadło poboczne promieniowe - zaczyna się na nadkłykciu bocznym. Środkowe pasma tego więzadła przechodzą w więzadło obrączkowe odnogi zaś biegną rozbieżnie przed i poza głową kości promieniowej kończąc się na kości łokciowej z przodu i z tyłu od wcięcia promieniowego. Więzadło pierścieniowate - rozpoczyna się na przednim brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej, otacza dookoła obwód stawowy głowy kości promieniowej, kończy się na tylnym brzegu więzadła promieniowego. Zakres ruchów: zginanie, prostowanie ( u dzieci i u kobiet nieco większe od 140 do 150 stopni), supinacja i pronacja. 2)zginanie do przodu w stawie biodrowym: a)mięsień prosty uda (głowa m.czworogłowego): *pp-kolec biodrowy przedni dolnywspólne ścięgno m.czworogłowego uda,które poprzez rzepkę przyczepia się do guzowatości k.piszczelowej jako więzadł *pk- o rzepki b)mięsień biodrowo-lędźwiowy: *składa się z dwóch mięśni: -mięsień lędźwiowy większy: *pp-trzony kręgów Th12 i L1-4; -żebro XII, *pk-krętarz mniejszy k.udowej; -mięsień biodrowy: *pp-dół biodrowy, -kolec biodrowy przedni dolny; *pk-krętarz mniejszy k.udowej; c)mięsień naprężacz powięzi szerokiej: *pp-kolec biodrowy przedni gorny, *pk-klykiec boczny k.piszczelowej; d)mięsień krawiecki: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-k.piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);e)mięsień przywodziciel wielki: *pp-gałąź dolna k.łonowej, -gałąź k.kulszowej, -guz kulszowy; *pk-warga przyśrodkowa kresy chropawej, -nadkłykieć przyśrodkowy k.udowej; f)mięsień przywodziciel długi: *pp-k.łonowa, *pk-środkowa 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej;g)mięsień przywodziciel krótki: *pp-gałąź dolna k.łonowej, *pk-górna 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej; h)mięsień grzebieniowy: *pp-grzebień k.łonowej, *pk-kresa grzebieniowa;i)mięsień smukły: *pp-gałąź dolna k.łonowej, *pk-przyśrodkowo od guzowatości k.piszczelowej(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);j)mięsień pośladkowy średni: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej;k)mięsień pośladkowy mały: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej. 3. MOST-tworzy brzuszną część tyłomózgowia.Most budują grube pęki włókien nerwowych umożliwiających przekazywanie impulsów pomiędzy lewą i prawą stroną pnia mózgu.Stanowi pomost łączący sródmózgowie i korę mózgu z móżdżkiem i rdzeniem przedłużonym.Leży brzusznie od komory IV.Pow.grzbietowa mostu jest płaska,stanowi dół równoległoboczny,brzuszna jest uwypuklona.Most leży poprzecznie poza konarami śródmózgowia,a w kierunku bocznym przechodzi w konary móżdżku.Funkcje:-ośrodek pneumotaksyczny połączony z ośrodkiem oddechowy m w rdzeniu przedłużonym odgrywa rolę w regulacji rytmicznego oddychania. TYŁOMÓZGOWIE-RDZEŃ PRZEDŁUŻONY-jest ogniwem przejściowym między mózgowiem a rdzeniem kręgowym.Ma kształt ściętego stożka,podstawą skierowanego ku górze;*granicę stanowi tylny brzeg mostu,*grzbietowo-prążki rdzenne komory IV,*pow.przednia dolna-dolny brzeg skrzyżowania piramid,*pow.dolna tylna-punkt wyjścia I pary korzeni grzbietowych nerwów szyjnych.Na brzusznej pow.rdzenia przedłużonego znajduje się szczelina pośrodkowa.po obu stronach tej szczeliny leżą charakterystyczne wyniosłości,nazywane piramidami.Pod pow.rdzenia znajdują się skupienia istoty szarej.Funkcje-jest drogą,przez którą przebiegają szlaki mózgowo-rdzeniowe.-znajdują się tutaj skupiska neuronów ośrodka oddechowego i sercowo-naczyniowego,stanowiące ośrodki wegetatywnych funkcji organizmu(ruchy mięśni,klatki piersiowej,przełyku);-w rdzeniu przedłużonym zlokalizowane są ośrodki związane z podtrzymywaniem podstawowych czynności biologicznych,m.in.połykania,wymiotów,żucia,ssania,kaszlu ruchów oddechowych,kontroli pracy serca(działanie hamujące),wydzielania potu.Ze względu na bardzo duży zakres działań urazy rdzenia przedłużonego prowadzą do śmierci.Odruchy zachodzące z udziałem ośrodków rdzenia są wrodzone(dziedziczne).

ZESTAW III STAW BIODROWY => Powierzchnie stawowe, które tworzą staw biodrowy to pow. Stawowa głowy kości udowej, która stanowi ¾ powierzchni kuli ( dołek głowy kości udowej nie jest pokryty chrząstką stawową). Panewka kości miednicznej, którą pogłębia obrąbek panewkowy otaczający brzeg panewki i przebiegający na kształt mostu nad wcięciem panewki jako tzw. więzadło poprzeczne panewki. Odcinek obwodowy panewki ( za wyjątkiem części leżącej ponad wcięciem) zwany powierzchnią półksiężycowatą jest pokryty chrząstką stawową. => Torebka stawowa jest mocna i silnie napięta. Przyczepia się na kości miednicznej w tym miejscu gdzie obrąbek panewkowy łączy się z kostnym brzegiem panewki. W okolicy więzadła panewki torebka stawowa przyczepia się do zewnętrznej powierzchni więzadła poprzecznego zostawiając wolną szparę pod tym więzadłem. Na kości udowej torebka przyczepia się z przodu powyżej kresy międzykrętarzowej, z tyłu zaś obejmuje szyjkę dochodząc prawie do grzebienia międzykrętażowego Od dołka głowy kości udowej do obu końców powierzchni półksiężycowatej i do więzadła poprzecznego panewki biegnie więzadło zwane więzadłem głowy kości udowej. Więzadło objęte jest błoną maziową torebki. W więzadle tym biegnie do głowy kości udowej gałązka tętnicy panewkowej. Wzmocnienia stawu: więzadło biodrowo - udowe zaczyna się na przednim dolnym końcu kości biodrowej i na brzegu panewki ( razem z przyczepem mięśnia prostego uda) więzadło łonowo - udowe rozpięte jest między górną gałęzią kości łonowej a krętarzem mniejszym, przechodząc częściowo we włókna okrężne, otaczające torebkę stawową więzadło kulszowo - udowe zaczyna się na trzonie kości kulszowej, biegnąc skośnie ku górze i bocznie tworzy warstwę okrężną torebki przy czym częściowo tylko dochodzi do przedniego brzegu krętarza większego. warstwa okrężna otrzymuje włókna od wszystkich trzech opisanych więzadeł i biegnie okrężnie w błonie włóknistej torebki. MECHANIKA STAWU BIODROWEGO zginanie odwodzenie i przywodzenie uda. Obroty do wewnątrz ( nawracanie) i na zewnątrz ( odwracanie). Ruchy odwodzenia 2. a)Zginanie w stawie łokciowym:a)mięsień ramienny: *pp-dolna połowa przedniej pow.trzonu k.ramiennej, *pk-guzowatość k.łokciowej;b)mięsień ramienno-promieniowy: *pp-brzeg boczny k.ramiennej, *pk-wyrostek rylcowaty k.promieniowej;c)mięsień dwugłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek nadpanewkowy łopatki, -głowa krótka-wyrostek kruczy łopatki, *pk-guzowatość k.promieniowej; b)Prostowanie w stawie łokciowym:a)mięsień łokciowy: *pp-nadkłykieć boczny k.ramiennej, *pk-wyrostek łokciowy k.łokciowej;b)mięsień trójgłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek podpanewkowy łopatki, -głowa przyśrodkowa-tylna pow.k.ramiennej, -głowa boczna-tylna pow.k.ramiennej poniżej głowy przyśrodkowej, *pk-wyrostek łokciowy k.łokciowej. OKO RUCHOWY- rozpoczyna się w śródmózgowiu,prowadzi włókna ruchowe i przywspółczulne,do oczodołu wchodzi przez szczelinkę oczodołową górną.-zaopatruje ruchowo wszystkie mięśnie gałki ocznej(górny,dolny,przyśrodkowy,skośny dolny i dźwigacza powieki górnej), z wyjątkiem mięśnia skośnego górnego i prostego bocznego oka.-włókna przywspółczulne dochodzą do zwoju rzęskowego od tyłu gałki ocznej,zaopatrują mięśnie gładkie zwieracza źrenicy i m.rzęskowy. N. PROMIENIOWY - z jamy pachowej wychodzi do spiralnie biegnącego kanału utworzonego przez bruzdę nerwu promieniowego kości ramiennej oraz przez głowę boczną i przyśrodkową mięśnia trójgłowego ramienia. Po przejściu przez przegrodę międzymięśniową boczną wchodzi do dołu łokciowego, gdzie dzieli się na - gałąź głęboką - biegnącą do tylnej grupy mięśni przedramienia - gałąź skórną Nerw ten biegnąc w rowku kości ramiennej narażony jest na uszkodzenie w przypadku jej złamania. UNERWIA : - mięśnie prostujące ramienia - mięśnie prostujące przedramienia - staw łokciowy - stawy nadgarstka - kości przedramienia - błonę międzykostną - skórę tylnej powierzchni ramienia i przedramienia - skórę promieniowej połowy grzbietowej pow. ręki oraz dwóch i pół palca ( licząc od strony promieniowej palca I ) N. STRZAŁKOWY WSPÓLNY - powstaje z podziału nerwu kulszowego w dole podkolanowym, gdzie oddaje gałązkę do głowy krótkiej mięśnia dwugłowego uda ( grupa tylna mięśni uda ) Po wyjściu z dołu podkolanowego biegnie przy głowie kości strzałkowej tuż pod skórą, gdzie jest narażony na urazy. W mięśniach podudzia dzieli się na : - nerw strzałkowy powierzchniowy - nerw strzałkowy głęboki UNERWIA : - staw kolanowy - skórę kolana i bocznej strony goleni Nerw strzałkowy powierzchniowy unerwia : - mięśnie strzałkowe - skórę przyśrodkowej krawędzi palca I - skórę zwróconych do siebie powierzchni palców II i III - skórę zwróconych do siebie powierzchni palców I i II Nerw strzałkowy głęboki unerwia - mięśnie prostujące goleni - mięśnie grzbietu stopy - stawy stopy - skórę zwróconych do siebie powierzchni palców I i III

ZESTAW IV 1.STAW SZCZYTOWO - OBROTOWY Połączenie szczytowo - obrotowe składa się z 4 stawów : dwóch symetrycznych między powierzchniami stawów kręgu szczytowego i obrotowego - stawy szczytowo obrotowe i dwóch nieparzystych między powierzchniami stawowymi zęba kręgu obrotowego a łukiem przednim kręgu szczytowego i więzadłem poprzecznym - stawy szczytowo -obrotowe pośrodkowe. Powierzchnie stawowe stawu szczytowo - obrotowego bocznego stanowią dołki stawowe dolne kręgu szczytowego, okrągłe i słabo uwypuklone, oraz okrągłe i lekko wypukłe powierzchnie stawowe górne kręgu obrotowego. W skutek wypukłego kształtu powierzchnie stawowe obu kręgów stykają się ze sobą tylko wzdłuż osi poprzecznej, nie przylegają do siebie w odcinkach przednich i tylnych. Powierzchnie stawowe stawu szczytowo - obrotowego pośrodkowego przedniego. Dołek zębowy na dolnej powierzchni łuku kręgu szczytowego oraz powierzchnia stawowa przednia zęba kręgu obrotowego. Powierzchnie stawowe stawu szczytowo - obrotowego pośrodkowego tylnego. Pokryta chrząstka przednia powierzchnia więzadła poprzecznego kręgu szczytowego oraz pow. Stawowa zęba kręgu obrotowego. Torebki stawowe są wiotkie i otaczają wszystkie wymienione stawy 2. Przywodzenie w stawie ramiennym: a)mięsień naramienny: *pp-boczna 1/3 obojczyka,-wyrostek barkowy łopatki,-grzebień łopatki, *pk-guzowatość naramienna k.ramiennej;b)mięsień piersiowy większy: *pp-cz.obojczykowa-obojczyk,-cz.mostkowo-żebrowa-mostek i II-VII/VI żebro,-cz.brzuszna-pochewka m.prostego brzucha; *pk-grzebień guzka większego k.ramiennej;c)mięsień kruczo-ramienny: *pp-wyrostek kruczy łopatki, *pk-trzon k.ramiennej przyśrodkowo od m.naramiennego,d)mięsień najszerszy grzbietu: *pp-wyrostki kolczyste Th7-12,-grzebień biodrowy,-X-XII żebro; *pk-grzebień guzka mniejszego k.ramiennej;e)mięsień obły większy:: *pp-dolny kąt łopatki, *pk-grzebień guzka mniejszego k.ramiennej.f)mięsień trójgłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek podpanewkowy łopatki,-głowa przyśrodkowa-tylna pow.k.ramiennej,-głowa boczna-tylna pow.k.ramiennej poniżej głowy przyśrodkowej; *pk-wyrostek łokciowy k.łokciowej;g)mięsień dwugłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek nadpanewkowy łopatki,-głowa krótka-wyrostek kruczy łopatki, *pk-guzowatość k.promieniowej; 3. JĄDRO - jest narządem płciowym męskim, leży w mosznie. Długość jądra to 4 - 5cm. Na każdym jądrze odróżnia się: - pow. przyśrodkową spłaszczoną - pow. boczną wypukłą - koniec górny zwrócony ku przodowi - koniec dolny zwrócony ku tyłowi - brzeg przedni - brzeg tylny Jądro okrywa gruba torebka włóknista zwana torebką białawą. Z tylnego brzegu jądra w głąb miąższu jądra wnika klinowate zgrubienie błony białawej , które nosi nazwę śródjądrza. Odchodzące promieniście od jądra cienkie przewody łącznotkankowe zwane przegródkami jądra łączą się w przegrodzie z wewnętrzną stroną torebki włóknistej i dzielą miąższ na stożkowate odcinki czyli zraziki jądra. W obrębie zrazików przebiegają cewki nasienne kręte. W kierunku śródjądrza przechodzą one w cewki nasienne proste, które w śródjądrzu łączą się ze sobą tworząc siatkę jądra. Od siatki jądra biegną przewodziki odprowadzające jądra do głowy najądrza NAJĄDRZE - pokrywa biegun górny i cały tylny brzeg jądra. Odróżnia się w nim : Głowę, trzon i ogon Ogon najądrza przechodzi w nasieniowód. Głowa najądrza która podzielona jest na kilkanaście zrazików zawiera przewodziki odprowadzające, biegnące z siatki jądra. Przewodziki te są spiralnie pokręcone w obrębie głowy najądrza, przechodzą w silnie pokręcony przewód najądrza, który na końcu ogona przechodzi w nasieniowód. MACICA - leży w miednicy mniejszej pomiędzy pęcherzem moczowym a odbytnicą. Górny odcinek macicy nosi nazwę dna i przechodzi bez wyraźnej granicy w trzon macicy. Przednią powierzchnię trzonu nazywa się pęcherzową tylną zaś pow. jelitową. Obie powierzchnie trzonu schodzą się po bokach w brzegi macicy prawy i lewy. Trzon macicy przechodzi ku dołowi w szyjkę macicy. Okrężny przyczep pochwy dzieli szyjkę macicy na : - część górną - nadpochwową szyjki - część dolną - pochwową szyjki Część pochwowa otwiera się do pochwy otworem zwanym ujściem macicy. - u kobiet które rodziły ujście macicy ma kształt poprzecznej szerokiej szczeliny z bocznymi wcięciami i ograniczone jest dwiema wargami: przednią grubszą, leżącą niżej od tylnej.( tylna jest cieńsza), przy czym obie wargi leżą na górnym odcinku tylnej ściany pochwy. na przekroju w płaszczyźnie czołowej jama macicy ma kształt trójkąta, którego podstawa zwrócona jest ku górze, boki uwypuklają się do wewnątrz( u kobiet które nie rodziły ) lub słabo na zewnątrz ( u wieloródek) . W kątach podstawy znajdują się ujścia jajowodów, u wierzchołka jama macicy przechodzi w kanał szyjki - przejście to nosi nazwę cieśni macicy. Macica leży wewnątrzewnowo i zespolona jest z bocznymi ścianami miednicy mniejszej za pomocą więzadła szerokiego macicy. Pomiędzy obiema blaszkami więzadła szerokiego macicy znajduje się duża ilość tkanki łącznej w której biegną naczynia krwionośne i nerwy. Elementy naczyniowe, nerwowe i tkanka łączna noszą nazwę przymacicza. W obrębie więzadła szerokiego macicy znajduje się jajnik i jajowód. Górny brzeg więzadła wytwarza krezkę jajowodu, tylna blaszka zaś krezkę jajnika. Prawidłowe ułożenie macicy zależne jest od układu zawieszeniowego i podporowego. Do układu zawieszeniowego oprócz więzadła szerokiego macicy zalicza się także więzadło podstawowe macicy - stanowią go pasma tk. łącznej wzmocnione włóknami mm. Gładkich. Rozciąga się od szyjki macicy do ściany bocznej miednicy mniejszej więzadło obłe macicy - biegnie pomiędzy dwiema blaszkami więzadła szerokiego macicy, od brzegu bocznego macicy przez kanał pachwinowy do warg sromowych większych więzadło pęcherzowo - maciczne więzadło odbytniczo - maciczne JAJNIK - gruczoł płciowy żeński, leży w macicy mniejszej nieco poniżej płaszczyzny wchodu macicy. Długość jajnika to 25 - 50 mm. Odróżnia się w nim : - pow. przyśrodkową i boczną - brzeg tylny wolny - brzeg przedni krezkowy - koniec górny jajowodowy Boczna pow. jajnika przylega do dołka jajnikowego, występującego na bocznej ścianie macicy mniejszej. Brzeg przedni za pomocą podwójnej blaszki otrzewnej zwanej krezką jajnika łączy się z tylną blaszką więzadła szerokiego macicy i ma podłużną bruzdę określana jako wnęka jajnika. Przez wnękę tą przechodzą naczynia i nerwy. Koniec górny sąsiaduje z brzusznym ujściem jajowodu. Koniec dolny łączy się z macicą pasmem tkanki łącznej. Pasmo to jest więzadłem jajnika właściwym, biegnie od macicy pomiędzy blaszkami więzadła szerokiego w kierunku końca dolnego jajnika i gubi się we wnęce. Podobne pasmo zwane więzadłem wieszadłowym jajnika biegnie jako fałd więzadła szerokiego macicy od górnego końca jajnika do bocznej ściany miednicy mniejszej w okolicy tętnicy biodrowej wspólne. W więzadle tym biegną naczynia jajnikowe, naczynia chłonne, splot nerwowy jajnikowy. Wraz z naczyniami i nerwami w głąb jajnika wnikają włókna mięśniowe gładkie

ZESTAW V 1. STAW RAMIENNY Staw ramienny jest stawem prostym. Zbudowany jest z dwóch kości. Powierzchnie stawowe stawu ramiennego to: powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej, stanowiąca prawie połowę powierzchni kuli. Wydrążenie stawowe łopatki, pogłębione obrąbkiem stawowym zbudowanym z chrząstki włóknistej. Torebka stawowa jest bardzo luźna i przyczepia się dookoła szyjki anatomicznej kości ramiennej. Na łopatce przyczepia się tylko w okolicy przyczepu początkowego głowy mięśnia dwugłowego. WZMOCNIENIA więzadło kruczo - ramienne, które biegnie od podstawy wyrostka kruczego łopatki do obu guzków kości ramiennej. Zginanie i prostowanie, Odwodzenie i przywodzenie ramienia, Obwodzenie czyli połączenie ruchów zginania, prostowania z ruchami odwodzenia i przywodzenia Obrót do wewnątrz na zewnątrz 2. Odwodzenie:a)mięsień pośladkowy średni: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej;b)mięsień pośladkowy mały: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej;c)mięsień naprężacz powięzi szerokiej: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-kłykieć boczny k.piszczelowej;d)mięsień prosty uda: *pp-kolec biodrowy przedni dolny, *pk-wspólne ścięgno m.czworogłowego uda,które poprzez rzepkę przyczepia się do guzowatości k.piszczelowej jako więzadło rzepki;e)mięsień krawiecki: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-k.piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);f)mięsień pośladkowy wielki: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej,-kolec biodrowy tylny górny,-boczna krawędź k.krzyżowej; *pk-guzowatość pośladkowa;g)mięsień gruszkowaty: *pp-pow.miedniczna k.krzyżowej; *pk-krętarz większy. 3. KRESOMÓZGOWIE- stanowi największą cz.mózgowia,w trakcie rozwoju filogenetycznego uległa największym zmianom. W skład kresomózgowia wchodzą:symetryczne półkule mózgowe i kresomózgowie środkowe stanowiące połączenie półkul.Półkule-wyróżniamy:*trzy pow.1.grzbietowo-boczną(wypukłą);2.przyśrodkową;3. dolną(podstawną);*trzy brzegi:1.górny-oddzielający pow.grzbietowo-boczną od przyśrodkowej;2.boczny-oddziela pow.grzbietowo-boczną od podstawnej;3.przyśrodkowy-przyśrodkową od podstawnej;*trzy bieguny:1.przedni-czołowy;2.tylny-potyliczny 3.dolny-skroniowy.Półkule oddzielone są od siebie szczeliną podłużną mózgu,natomiast płaty potyliczne od móżdżku szczeliną poprzeczną.Pow.zew.półkul jest silnie pofałdowana, fałdy rozdzielone bruzdami nazywamy zakrętami.Na pow.górno-bocznej każdej półkuli widoczne są dwie bruzdy:boczna i przyśrodkowa dzieląca półkule na płaty:czołowy, ciemieniowy,potyliczny i skroniowy oraz wyspę i tzw.węchomózgowie.W głębi każdej półkuli znajduje się komora boczna.Płat czołowy-leży do przodu od bruzdy przyśrodkowej i powyżej bruzdy bocznej,znajdują się pola ruchowe,kontrolujące pracę mięśni szkieletowych,w zakrętach czołowych położone są ośrodki kojarzeniowe przednie odpowiadające za zrozumienie percepcję, wyobraźnię,tworzenie pojęć i pamięć nową.Płat czołowy na swojej dolnej cz.zawiera opuszkę węchową,pasmo węchowe i trójkąt węchowy budujące węchomózgowie.Do opuszki węchowej biegną włókna nerwowe z błony śluzowej jamy nosowej,te biegną dalej jak o pasmo do trójkąta węchowego.Od trójkąta węchowego odchodzą dwa zakręty-przyśrodkowy i boczny.Płat ciemieniowy-do tyłu od b.przyśrodkowej,przechodzi w płat potyliczny z tyłu;znajdują się tu pola czuciowe,które otrzymują informacje termiczne i mechaniczne z receptorów znajdujących się w skórze.Płat skroniowy-leży powyżej bruzdy bocznej,do przodu od płata potylicznego;leży powyżej ucha i tu zlokalizowane są ośrodki słuchowe.Płat potyliczny-znajdują się tu ośrodki wzrokowe.Na dnie bruzdy bocznej leży wyspa,kształtu piarmidy, podstawą zwrócona ku górze.Kresomózgowie środkowe-stanowi połączenie półkul,powstałe z przekształcenia blaszki krańcowej.W skład kresomózgowia nieparzystego wchodzą:1.ciało modzelowate;2.spoidło przednie-w spoidle tym wyróżniamy cz.przednią(węchową)i tylną(płaszczową).Cz.tylna łączy płaty skroniowe półkul mózgowych;3.spoidło sklepienia;4.blaszka krańcowa	ZESTAW VI 1. POŁĄCZENIA MIĘDZY TRZONAMI KRĘGÓW Trzony kręgów łączą się ze sobą za pomocą włóknistych krążków międzykręgowych. Wysokość krążków jest różna w różnych częściach kręgosłupa i wzrasta od góry ku dołowi. Odcinek szyjny kręgosłupa ma najniższe krążki, odcinek lędźwiowy natomiast najwyższe. W krążkach poszczególnych odcinków kręgosłupa wysokość brzegu przedniego różni się nieraz bardzo wyraźnie od wysokości brzegu tylnego co przyczynia się do powstawania krzywizn kręgosłupa. W każdym krążku wyróżnić możemy część obwodową tworzącą pierścień włóknisty i mniej zbitą część środkową zwaną jądrem miażdżystym , która układa się bliżej tylnej krawędzi krążka. Środkowy odcinek jądra miażdżystego jest u osób młodych galaretowaty. Przy samych powierzchniach trzonów kręgów krążek międzykręgowy ma budowę szklistą i ta cienką warstwą łączy się ściśle z powierzchniami trzonów kręgów. Liczba krążków międzykręgowych wynosi 23. pierwszy krążek występuje pomiędzy drugim i trzecim kręgiem szyjnym. Ostatni pomiędzy odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa a kością krzyżową. Chrząstkozrosty występują u osób młodych pomiędzy kręgami krzyżowymi i pomiędzy kręgami guzicznymi z wiekiem kostnieją, jak również kostnieją połączenia miedzy kością krzyżową i guziczną. Połączenia trzonów kręgów pomiędzy 3 a 7 kręgiem są nieco odmienne gdyż pomiędzy boczna częścią pow. górnej trzonu a odpowiednią powierzchnią wyżej leżącego krążka lub trzonu występują w połączeniach tych kręgów obustronnie niewielkie jamy stawowe otoczone torebkami stawowymi. 2)Zginanie: a)mięsień podkolanowy: *pp-kłykieć boczny k.udowej, *pk-pole k.piszczelowej powyżej kresy m.płaszczkowatego;b)mięsień brzuchaty łydki: *pp-głowa przyśrodkowa-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego, -głowa boczna-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia bocznego; *pk-guz piętowy;c)mięsień dwugłowy uda: *pp-głowa długa-guz kulszowy, -głowa krótka-kresa chropawa k.udowej, *pk-głowa strzałki;d)mięsień półbłoniasty: *pp-guz kulszowy, *pk-kłykieć przyśrodkowy k.piszczelowej;e)mięsień półscięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);f)mięsień krawiecki: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-k.piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą). 3. UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY-Cechy charakterystyczne układu przywspółczulnego:- neurony ośrodkowe(przedzwojowe)wychodzą z pnia mózgu i części krzyżowej rdzenia kręgowego-są dłuższe od neuronów obwodowych(zazwojowych),ponieważ zwoje leżą daleko od ośrodków,w pobliżu unerwianych narządów lub bezpośrednio w ścianie tego narządu.-włókien zazwojowych jest więcej niż przedzwojowych;-większość włókien tego układu przebiega wspólnie z niektórymi nerwami czaszkowymi i rdzeniowymi np.z nerwem błędnym unerwiającym:płuca,serce,żołądek,jelita,wątrobę,drogi moczowe.-mediatorem w synapsach przed i zazwojowych jest acetocholina;Główne funkcje:-zwężenie źrenicy i akomodacja oka;-wzrost wydzielenia śluzu w jamie nosowej,śliny i łez;-przyspiesza ruchy perystaltyczne jelit;-zwalnia rytm serca,zmniejsza siłę skurczu;-obniża ciśnienie tętnicze krwi. Ośrodki układu przywspółczulnego leżą w pniu mózgu jądrach przywspółczulnych nerwów czaszkowych i w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowegoCZ.CZASZKOWA-w pniu mózgu.1.jądro nerwu okoruchowego(III)-włókna przedzwojowe biegną do zwoju rzęskowego w oczodole;-włókna zazwojowe dochodzą do mięśnia rzęskowego i m.zwężającego źrenicę.2.jądro nerwu twarzowego (VII)-leży w tylnym odcinku mostu;-włókna przedzwojowe dochodzą do zwoju skrzydłowo-podniebiennego i podżuchwowego;-włókna zazwojowe unerwiają gruczoł łzowy,błonę śluzową nosa,podniebienie,śliniankę przyżuchwową i podjęzykową.3.jądro nerwu językowo-gardłowego(IX)-leżą w rdzeniu przedłużonym;-włókna przedzwojowe dochodzą do zwoju usznego pod otworem owalnym;-włókna zazwojowe unerwiają śliniankę przyuszną,gruczoły policzkowe i wargowe.4.jądro nerwu błędnego(X)-w rdzeniu przedłużonym;-oddaje największe skupienie włókien przedzwojowych,które dochodzą do splotów śródpiersiowego,trzewnego i zwojów śródściennych;-włókna pozazwojowe unerwiają narządy głowy,szyi,klatki piersiowej,narządy jamy brzusznej(przełyk,żołądek, wątroba,trzustka,jelito cienkie,nerki).-włókna pozazwojowe mają łączność ze splotem nerwowym błony mięśniowej i podśluzowej znajdującymi się w ścianie przewodu pokarmowego na całej długości tj.od przełyku do odbytu. CZĘŚĆ KRZYŻOWA-włókna przywspółczulne wychodzą z rdzenia z korzeniami brzusznymi z odcinka S2-S4 nerwów krzyżowych,oddzielają się od nich jako nerwy miedniczne dochodzące do zwojów w miednicy mniejszej.-włókna zazwojowe unerwiają pęcherz moczowy (wzrost napięcia mięśni gładkich),jelito,powodują:skurcz i rozkurcz mięśni zwieraczy wew. odbytu i cewki moczowej,wzwód prącia i ejakulację.	ZESTAW VII 1. STAW MOSTKOWO - OBOJCZYKOWY - Staw mostkowo - obojczykowy tworzą dwie powierzchnie stawowe. Powierzchnia stawowa na mostkowym końcu obojczyka oraz powierzchnia stawowa na krawędzi rękojeści mostka ( wcięcie obojczykowe) i przylegają do niej część chrząstki I żebra. Między powierzchniami stawowymi znajduje się krążek stawowy zbudowany z chrząstki włóknistej. Krążek stawowy przyczepia się u góry do obojczyka poprzez torebkę stawowa u dołu do mostka i chrząstki I żebra i dzieli jamę stawową na dwie części. - Torebka stawowa jest gruba i luźna. WZMOCNIENIA Więzadła mostkowo - obojczykowe przednie i tylne łączą koniec mostkowy obojczyka z górną częścią rękojeści mostka. Przy czym więzadło przednie pokrywa przednią ścianę torebki stawowej tylne zaś tylną ścianę torebki stawowej. Więzadło międzyobojczykowe - jest więzadłem nieparzystym łączącym ze sobą przyśrodkowe końce obu obojczyków. Więzadło to połączone jest luźną tkanką łączną z brzegiem wcięcia szyjnego mostka. Więzadło żebrowo - obojczykowe - łączy górny brzeg chrząstki I żebra z wyciskiem więzadła żebrowo - obojczykowego dolnej pow. obojczyka za pomocą silnego dwuwarstwowego pasma. Między dwiema warstwami tego więzadła leży kaletka maziowa. MECHANIKA STAWU -ruchy obojczyka do przodu , do tyłu , ku dołowi i ku górze oraz ruchy obrotowe dookoła długiej osi. 2)zginanie do tylu;: a)mięsień pośladkowy wielki: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, -kolec biodrowy tylny górny, -boczna krawędź k.krzyżowej; *pk-guzowatość pośladkowa;b)mięsień półbłoniasty: *pp-guz kulszowy, *pk-kłykieć przyśrodkowy k.piszczelowej;c)mięsień dwugłowy uda: *pp-głowa długa-guz kulszowy,-głowa krótka-kresa chropawa k.udowej;, *pk-głowa strzałki;d)mięsień półścięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);e)mięsień gruszkowaty: *pp-pow.miedniczna k.krzyżowej, *pk-krętarz większy;f)mięsień zasłaniacz wewnętrzny: *pp-wew.pow.k,biodrowej, *pk-dół krętarzowy;g)mięśnie bliźniacze górny i dolny: *pp-górny-kolec kulszowy,-dolny-guz kulszowy; *pk-dół krętarzowy(razem z m.zasłaniaczem wew.);h)mięsień przywodziciel wielki: *pp-gałąź dolna k.łonowej,-gałąź k.kulszowej,-guz kulszowy; *pk-warga przyśrodkowa kresy chropawej,-nadkłykieć przyśrodkowy k.udowej; i)mięsień pośladkowy średni: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej.j)mięsień pośladkowy mały: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej. 3. Tyłomózgowie wtórne jest częścią tyłomózgowia. Obejmuje most i móżdżek. MOST-tworzy brzuszną część tyłomózgowia.Most budują grube pęki włókien nerwowych umożliwiających przekazywanie impulsów pomiędzy lewą i prawą stroną pnia mózgu.Stanowi pomost łączący sródmózgowie i korę mózgu z móżdżkiem i rdzeniem przedłużonym.Leży brzusznie od komory IV.Pow.grzbietowa mostu jest płaska,stanowi dół równoległoboczny,brzuszna jest uwypuklona.Most leży poprzecznie poza konarami śródmózgowia,a w kierunku bocznym przechodzi w konary móżdżku.Funkcje:-ośrodek pneumotaksyczny połączony z ośrodkiem oddechowym w rdzeniu przedłużonym odgrywa rolę w regulacji rytmicznego oddychania. MÓŻDŻEK-znajduje się po stronie grzbietowej komory IV,wypełnia większą część tyłu czaszki po obu stronach mostu.Od płatów potylicznych oddziela go szczelina poprzeczna mózgu.Położony jest na rdzeniu przedłużonym.Dwie silnie pobrużdżone półkule połączone tzw.robakiem, zbudowanym z włókien nerwowych.Półkule móżdżku pokrywa trójwarstwowa kora móżdżku z istoty szarej(buduje jądra móżdżku).*W środkowej dolnej części móżdżku w zagłębieniu (dolince móżdżku)leży rdzeń przedłużony.*Po obu stronach dolinki znajdują się bruzdy przyśrodkowe oddzielające robaka od półkul.*istota biała położona w głębi móżdżku tworzy ciało rdzenne,wytwarzające trzy pary konarów móżdżku (górne środkowe i dolne)łączące móżdżek z pokrywą śródmózgowia,mostem i rdzeniem przedłużonym.Funkcje:móżdżek to ¾ wszystkich neuronów mózgu.Móżdżek analizuje i gromadzi informacje o aktualnym stanie narządu ruchu,sile skurczów poszczególnych mięśni,położeniu głowy w stosunku do tułowia zbiera informacje z receptorów organizmu,stąd:1.kontroluje i reguluje napięcie mięśni szkieletowych szyi,tułowia i kończyn poprzez połączenie z drogami eferentnymi,jądrami pnia mózgu,jądrami tworu siatkowatego,korą mózgu a także z układem przedsionkowo-ślimakowym i wzrokowym.2.reguluje dokładność i koordynację ruchów celowych.3.współdziałania z narządem równowagi.4.drogi aferentne przekazują do móżdżku informacje o charakterze proprioceptywnym z mięśni tułowia,kończyn,żwaczy,mięśni jamy ustnej,krtani,języka i gardła. Uszkodzenia powodują wady postawy,brak koordynacji ruchów niezgrabność,brak precyzji ruchów,drżenie ciała,niewyraźną mowę,nystagmus(gwałtowne ruchy gałek ocznych).Usunięcie móżdżku wywołuje objawy określane jako:atonia-utrata napięcia tonicznego w mięśniach szkieletowych,pojawia się bardzo szybko po uszkodzeniu móżdżku utrzymuje się przez kilka dni,ustępuje szybciej w grupie prostowników niż zginaczy. astazja-niemożność stania ze względu na drżenie kończyn,tułowia i głowy.Objawy te ustępują w pozycji leżącej,nasilając się przy zmianie pozycji.ataksja-zaburzenie koordynacji ruchów,niepewny chód.astenia-polega na wykonywaniu ruchów nieekonomicznych bezcelowych, w związku z tym występu je szybkie męczenie się mięśni	ZESTAW VIII 1. STAW PROMIENIOWO - NADGARSTKOWY - Powierzchnie stawowe stawu promieniowo - nadgarstkowego. Panewkę tego stawu tworzy powierzchnia stawowa nadgarstkowa kości promieniowej oraz trójkątny krążek stawowy, który leży pomiędzy kością łokciową a kośćmi nadgarstka. Panewka podzielona jest na trzy pola płytką rynienka , zaznaczającą się pomiędzy krążkiem a kością promieniową oraz listewką chrząstkową, przebiegającą w kierunku grzbietowo - dłoniowym przez powierzchnię stawową kości promieniowej. Główkę tego stawu tworzą bliższe powierzchnie trzech kości pierwszego szeregu nadgarstka. ( jest to kość łódkowata, półksiężycowata i trójgraniasta na której znajduje się kość grochowata). - Jama stawowa otoczona luźną torebką łączy się często z jamami stawów sąsiednich. ( głowa tego stawu jest wypukła panewka natomiast wklęsła) ZAKRES RUCHÓW W STAWIE - zginanie dłoniowe - zginanie grzbietowe - odwodzenie promieniowe i łokciowe - ruchy obwodzenia ręki ( połączenie ruchów zginania i odwodzenia). 2. Przywodzenie: a)mięsień czworoboczny uda: *pp-guz kulszowy, *pk-grzebień międzykrętarzowy k.udowej;b)mięsień zasłaniacz zewnętrzny: *pp-brzeg otworu zasłonionego, *pk-dół krętarzowy;c)mięsień przywodziciel wielki: pp-gałąź dolna k.łonowej,-gałąź k.kulszowej,-guz kulszowy;pk-warga przyśrodkowa kresy chropawej,-nadkłykieć przyśrodkowy k.udowej;d)mięsień przywodziciel długi: *pp-k.łonowa, *pk-środkowa 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej;e)mięsień przywodziciel krótki: *pp-gałąź dolna k.łonowej, *pk-górna 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej;f)mięsień grzebieniowy: *pp-grzebień k.łonowej, *pk-kresa grzebieniowa;g)mięsień smukły: *pp-gałąź dolna k.łonowej, *pk-przyśrodkowo od guzowatości k.piszczelowej(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);h)mięsień biodrowo-lędźwiowy: *składa się z dwóch ,mięśni:-mięsień lędźwiowy większy: *pp-trzony kregów Th12 i L1-4,-żebro XII; *pk-krętarz mniejszy k.udowej; -mięsień biodrowy: *pp-dół biodrowy,-kolec biodrowy przedni dolny; *pk-krętarz mniejszy k.udowej;i)mięsień pośladkowy wielki: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej,-kolec biodrowy tylny górny,-boczna krawędź k.krzyżowej; *pk-guzowatość pośladkowa;j)mięsień półbłoniasty: *pp-guz kulszowy, *pk-kłykieć przyśrodkowy k.piszczelowej;k)mięsień zasłaniacz wewnętrzny: *pp-wew.pow.k.biodrowej, *pk-dół krętarzowy;l)mięśnie bliźniacze górny i dolny: *pp-górny-kolec kulszowy,-dolny-guz kulszowy; *pk-dół krętarzowy(razem z m.zasłaniaczem wew.);m)mięsień półścięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);n)mięsień dwugłowy uda: *pp-głowa długa-guz kulszowy,-głowa krótka-kresa chropawa k.udowej; *pk-głowa strzałki. 3.KRĄŻENIE MAŁE PŁUCNE—w krążeniu tym zostaje oddany dwutlenek węgla a pobrany tlen,-jest to krążenie czynnościowe,-rozpoczyna się w komorze prawej PNIEM PŁUCNYM. -pod wklęsłym brzegiem łuku aorty dzieli się na:-tętnicę płucną prawą-nieco dłuższa od tętnicy lewej,-biegnie poza cz.wstępującą aorty i poza żyłą główną górną,-uchodzi do wnęki płuca prawego poniżej oskrzela płata górnego-tętnicę płucną lewą-leży od przodu do cz.zstępującej aorty,-uchodzi do lewego płuca w obrębie wnęki poniżej oskrzela. -Każda tętnica płucna dzieli się we wnęce płuca na t.płatowe-w prawym płucu-trzy nogi,-w lewym płucu-dwie.-t.płatowe dzielą się na t.segmentowe,które przechodzą w tętnice o mniejszej średnicy, a te w naczynia krwionośne włosowate oplatające pęcherzyki płucne.-w pęcherzykach płucnych następuje wymiana gazowa-oddychanie zew.-naczynia włosowate tętnicze przechodzą w naczynia żylne oraz większej średnicy,następnie w żyły segmentowe i żyły płucne(2 w prawym,2 w lewym płucu).-4 żyły płucne uchodzą do przedsionka lewego,na jego tylnej ścianie.-tu kończy się krążenie małe. KRĄŻENIE WROTNE WĄTROBOWE-włączone jest do układu żyły głównej dolnej. -Łączy się z układem żyły głównej górnej za pośrednictwem splotu przełykowego,natomiast z układem żyły głównej dolnej splotem odbytniczym. -Żyła wrotna prowadzi do wątroby krew z podprzeponowej części przewodu pokarmowego(ż.żołądkowa prawa i lewa),śledziony,trzustki i pęcherzyka żółciowego. -Powstaje z połączenia: żyły krezkowej górnej; -żyły krezkowej dolnej(uchodzącej gł. do ż.śledzionowej); -żyły śledzionowej. Początek ż.wrotnej znajduje się na tylnej ścianie jamy brzusznej,od miejsca połączenia głowy i trzonu trzustki. -Żyła wrotna biegnie ku górze i w stronę prawą,na tylnej powierzchni głowy trzustki, -wstępuje do więzadła wątrobowo-dwunastniczego, W obrębie więzadła wątrobowo-dwunastniczego żyła wrotna biegnie:do tyłu od przewodu żółciowego wspólnego i od tętnicy wątrobowej; -biegnie aż do wrót wątroby,gdzie kończy się,dzieląc na gałęzie:-prawą(zaopatruje:prawy płat wątroby); -lewą(zaopatruje:część płata lewego). Żyła wrotna dzieli się w wątrobie na coraz mniejsze żyły, -ż.międzyzrazikowe leżą w przegrodach międzyzrazikowych,te dają naczynia włosowate wątroby. -w naczyniach włosowatych zostają oddane z krwi substancje wchłonięte w ukł.pokarmowym(białka,węglowodany i tłuszcze,zw.szkodliwe typu leki,alkohol)oraz ze śledziony(barwniki z rozpadu krwinek potrzebne do produkcji żółci)i ulegają zagospodarowaniu. -krew z naczyń włosowatych przechodzi w nacz.włosowate żylne-jest to sieć dziwna żylno-żylna. -z naczyń włosowatych krew płynie:ż.środkową zrazika-ż. przedzrazikowe - żyły wątrobowe zbierają krew doprowadzaną do wątroby zarówno przez żyłę wrotną,jak i tętnicę wątrobową, występują zazwyczaj w postaci trzech pni(żyła wątrobowa prawa,środkowa i lewa)-łączą się w żyle głównej dolnej. -w wątrobie występują dwa układy krwionośne: 1.odżywczy-tętnicami wątrobowymi właściwymi dostarczana jest krew natleniona; 2.czynnościowy-układ żyły wrotnej dostarczający krew bogatą w substancje wchłonięte z przewodu pokarmowego i ze śledziony. Żyła krezkowa górna-zbiera krew z jelita ślepego,wyrostka robaczkowego,okrężnicy wstępującej i poprzecznej,jelita cienkiego; -do ż.krezkowej górnej uchodzą:ż.żołądkowo-sieciowa prawa, -ż.trzustkowo-dwunastnicza. Żyła śledzionowa-powstaje z gałęzi wychodzących z wnęki śledziony; -biegnie do strony prawej; -do ż.śledzionowej wpada:ż.żołądkowo-sieciowa lewa zbiera krew z:krzywizny większej żołądka, nieco większej; drobne żyły trzustki i żołądka; żyła krezkowa dolna zbiera krew z:okrężnicy zstępującej i esowatej górnej części odbytnicy.
ZESTAW IX 1. STAW ŁOKCIOWY Staw ten jest stawem złożonym. Wspólna torebka stawowa obejmuje tu trzy stawy : staw ramienno - łokciowy, ramienno - promieniowy i staw promieniowo - łokciowy bliższy. Powierzchnie stawowe tworzące staw ramienno - łokciowy to bloczek kości ramiennej wcięcie bloczkowe kości łokciowej. Powierzchnie stawowe stawu ramienno - promieniowego to główka kości ramiennej i dołek głowy kości promieniowej. Powierzchnie stawowe stawu promieniowo - łokciowego bliższego to obwód stawowy głowy kości promieniowej, wcięcie promieniowe kości łokciowej i więzadło obrączkowe kości promieniowej. Torebka stawowa napięta z obu boków jest luźna i cienka z przodu i z tyłu. Linia przyczepu torebki stawowej biegnie na kości ramiennej z przodu ponad przednimi dołami kości ramiennej ( dół promieniowy i dół dziobiasty). Z tyłu ponad górnym brzegiem dołu wyrostka łokciowego. Po bokach poniżej obu nadkłykci ( bocznym i przyśrodkowym). Na kości łokciowej torebka przyczepia się wzdłuż całego brzegu wyrostka łokciowego i przechodzi po brzegu wcięcia bloczkowego na wyrostek dziobiasty, przy czym wierzchołki obu wyrostków leżą wewnątrz jamy stawowej. Na kości promieniowej torebka przyczepia się dookoła szyjki nieco poniżej dolnego brzegu dowodu stawowego głowy. WZMOCNIEIA: Więzadło poboczne łokciowe - zaczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym a kończy się na przyśrodkowym brzegu wcięcia bloczkowego kości łokciowej Więzadło poboczne promieniowe - zaczyna się na nadkłykciu bocznym. Środkowe pasma tego więzadła przechodzą w więzadło obrączkowe. Odnogi zaś biegną rozbieżnie przed i poza głową kości promieniowej kończąc się na kości łokciowej z przodu i z tyłu od wcięcia promieniowego. Więzadło pierścieniowate - rozpoczyna się na przednim brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej, otacza dookoła obwód stawowy głowy kości promieniowej. Kończy się na tylnym brzegu wcięcia promieniowego. 2. a)Odwracanie: a)mięsień dwugłowy uda: *pp-głowa długa-guz kulszowy,-głowa krótka-kresa chropawa k.udowej; *pk-głowa strzałki;b)mięsień brzuchaty łydki: *pp-głowa przyśrodkowa-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego,-głowa boczna-pow.boczna k.udowej powyżej kłykcia bocznego; *pk-guz piętowy. b)Nawracanie: a)mięsień półbłoniasty: *pp-guz kulszowy, *pk-kłykieć przyśrodkowy k.piszczelowej;b)mięsień półścięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);c)mięsień krawiecki: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-k.piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);d)mięsień smukły: *pp-gałąź dolna k.łonowej, *pk-przyśrodkowo od guzowatości k.piszczelowej(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);e)mięsień podkolanowy: *pp-kłykieć boczny k.udowejj, *pk-pole k.piszczelowej powyżej kresy m.płaszczkowatego;f)mięsień brzuchaty łydki: *pp-głowa przyśrodkowa-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego,,-głowa boczna-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia bocznego; *pk-guz piętowy. 3. UKŁAD PRZEWODZĄCY SERCA-reguluje rytmikę ruchów serca oraz prawidłową kolejność skurczów poszczególnych części serca,praca tego układu zależy od układu autonomicznego(niezależny od woli człowieka). Składają się na niego:1.węzeł zatokowo-przedsionkowy-umiejscowiony jest w miejscu ujścia żyły głównej górnej do prawego przedsionka serca,stanowi najważniejszą część-nazywany jest rozrusznikiem serca;2.węzeł przedsionkowo-komorowy-leży w obrębie trójkąta,ograniczony jest przegrodą międzyprzedsionkową zastawką trójdzielną i ujściem zatoki wieńcowej; 3.pęczek przedsionkowo-komorowy-rozpoczyna się w obrębie węzła p-k,biegnie w części błoniastej przegrody międzykomorowej jako pień,następnie rozdziela się na:-odnogę prawą-nieco krótsza;-odnogę lewą-biegnącą po lewej stronie przegrody.Odnogi dzielą się na włókna końcowe(Purkinjego)przy mięśniach brodawkowatych wnikając w wsierdzie.3.nasierdzie-stanowi zew.powłokę serca,pokrywa mięsień sercowy razem z naczyniami krwionośnymi powierzchownymi,jest to błona surowiczna powstała z blaszki trzewnej osierdzia. Osierdzie-pokrywa całe serce razem z naczyniami,łączy je z otoczeniem,zbudowane jest z dwóch blaszek:-osierdzie włókniste-zew.warstwa,łączy się z otoczeniem:od dołu ze środkiem ścięgnistym przepony,z przodu-z mostkiem za pośrednictwem więzadeł mostkowo-osierdziowych,u góry-przechodzi w błonę zew.wielkich naczyń,poza tym łączy się z tchawicą i oskrzelami głównymi.-osierdzie surowicze-wew.część zbudowana z blaszek ściennej i trzewnej, pomiędzy którymi występuje jama osierdziowa-*blaszka ścienna zrasta się z osierdziem włóknistym;*blaszka trzewna nazywana jest nasierdziem-pokrywa serce i odcinki naczyń wychodzących z komór i wchodzących do przedsionków. ZASTAWKI SERCA-W sercu znajdują się cztery zastawki:-dwie pomiędzy przedsionkami a komorami serca.*zastawka dwudzielna (mitralna-dwupłatkowa)-po stronie lewej;*trójdzielna-po stronie prawej.Do wolnego brzegu zastawek przedsionkowo-komorowych przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych komór.Struny te zapobiegają wynicowaniu się zastawek do przedsionków w czasie skurczu komór. *zastawki półksiężycowate-dużych naczyń wychodzących z serca:-aortalna-z lewej komory serca;-zastawka pnia płucnego-w prawej komorze.Zastawki półksiężycowate przypominają kształtem jaskółcze gniazda,które zamykają się pod wpływem cofającej się krwi,odcinając jej drogę powrotu z naczyń do serca.Zastawki otwierają się i zamykają bez przerwy w trakcie całego życia człowieka.Ich rola polega na zapobieganiu cofania się krwi z komór do przedsionków oraz dużych naczyń(aorty,tętnicy płucnej) do komór serca; warunkują one prawidłowy przepływ krwi przez serce.	ZESTAW X 1. STAW KOLANOWY Powierzchnie stawowe stawu kolanowego to - pow. stawowe na obu kłykciach kości udowej ( przyśrodkowym i bocznym ) - powierzchnie stawowe na obu kłykciach kości piszczelowej ( bocznym i przyśrodkowym) oddzielone od siebie wyniosłością międzykłykciową W budowie stawu kolanowego udział bierze rzepka która z przodu uzupełnia panewkę stawu i która przy wyprostowanym kolanie styka się częściowo swą powierzchnią stawową z powierzchnią stawową dla rzepki na kości udowej. Przy zgiętym kolanie rzepka cofa się ku dołowi unieruchamiając się pomiędzy oboma kłykciami kości udowej.TOREBKA STAWOWA.W stawie kolanowym właściwą torebkę stawowa tworzy błona maziowa gdyż błona włóknista znajduje się tylko z tyłu i po bokach stawu. Z przodu torebkę zastępuje ścięgno mięśnia czworogłowego uda. W obrębie torebki stawowej pomiędzy kością udową a kością piszczelową znajdują się dwie chrząstki śródstawowe zwane łąkotkami. Łąkotki swym obwodem zrastają się z torebką i dzielą obwodowy odcinek jamy stawowej na dwie części : górną i dolną. Górna powierzchnie łąkotek są wklęsłe dolne zaś bardziej płaskie. na przekroju pionowym każda z łąkotek ma postać klina zwróconego podstawą do obwodu, wierzchołkiem zaś do środka stawu. Łąkotka boczna tworząca małe prawie zamknięte koło przyczepia się z przodu przed guzkiem międzykłykciowym boczny, z tyłu zaś częściowo do guzka międzykłykciowego bocznego częściowo do przyśrodkowego.Łąkotka przyśrodkowa jest dłuższa, szersza i słabiej zakrzywiona. Zaczyna się przed polem międzykłykciowym przednim i dochodzi do pola międzykłykciowego tylnego.Oprócz łąkotek które dzielą jamę stawu kolanowego na dwie części i stanowią poprzeczna niekompletną przegrodę jamy stawowej. Występuje w niej jeszcze niekompletna przegroda strzałkowa tak ze jama stawu kolanowego podzielona jest na cztery części bezpośrednio lub pośrednio ze sobą połączone. Tę przegrodę strzałkową stanowi tzw. Ciało tłuszczowe podrzepkowe, złożone z trzech wypełnionych tłuszczem fałdów błony maziowej. Są to fałdy skrzydłowe które biegną zbieżnie ku dołowi z bocznego i przyśrodkowego brzegu pow. stawowej rzepki. Oraz fałd maziowy podrzepkowy, który zaczyna się wzdłuż linii łączącej oba fałdy skrzydłowe i biegnąc w płaszczyźnie strzałkowej dochodzi do przedniego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowej. Uzupełnieniem przegrody są więzadła krzyżowe kolana. WZMOCNIENIA.Więzadła stanowią wzmocnienia połączeń kości udowej i piszczelowej. Zapobiegają one nadmiernemu przegięciu do przodu oraz odchyleniom bocznym. Więzadła są to włókniste struktury w kształcie wstęg. Łączą kości lub chrząstki, wzmacniają torebki stawowe Wzmocnienia stawu kolanowego to : Więzadło rzepki - biegnie od rzepki jako część środkowa mięśnia czworogłowego uda i kończy się na guzowatości piszczeli.Więzadło krzyżowe przednie i tylne - leżą wewnątrz stawu, oddzielone są od jamy stawowej fałdem błony maziowej stanowią tylny odcinek przegrody strzałkowej stawu. Więzadła te rozpięte między polami międzykłykciowymi piszczeli a powierzchniami wewnętrznymi kłykci kości udowej biegną w ten sposób, że przednie zdąża od pola międzykłykciowego przedniego do tylnego odcinka kłykcia bocznego. Tylne zaś od dołu międzykłykciowego tylnego do przedniego odcinka kłykcia przyśrodkowego, krzyżując się od tyłu z więzadłem przedni. Więzadło poboczne strzałkowe - biegnie od nadkłykcia bocznego kości udowej do głowy strzałki. Oddzielone jest od torebki tkanką tłuszczową.Więzadło poboczne piszczelowe - biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej do przyśrodkowej powierzchni bliższego końca kości piszczelowej zrastając się z torebką stawowa i z obwodowym brzegiem łąkotki przyśrodkowej.Więzadło podkolanowe skośnie - biegnie od okolicy kłykcia bocznego kości udowej skośnie ku dołowi i przyśrodkowo po tylnej ścianie torebki, w którą włókna jego częściowo przechodzą. Pozostałe włókna wnikają w powięź mięśnia podkolanowego a częściowo przechodzą w ścięgno mięśnia półbłoniastego Więzadło poprzeczne kolana - leży z przodu jako połączenie wypukłych brzegów obu łąkotek.ŁĄKOTKI - są to struktury zbudowane z tkanki chrzęstno - włóknistej. Występują pomiędzy powierzchniami stawowymi kości w niektórych stawach.. Pełnią funkcje amortyzatorów. Typowym stawem wyposażonym w łąkotki jest staw kolanowym. Często ulegają one uszkodzeniu ze względów na nadmierne obciążenia. Łąkotki często ulegaja rozerwaniu szczególnie podczas kombinacji ruchów zgięciowo - wyprostnych z ruchami obrotowymi. RZEPKA - leży w ścięgnie mm czworogłowego uda. Rozróżnia się na niej pow. przednią i tylna oraz 3 brzegi - górny, przyśrodkowy i boczny. Pow. tylna składa się z 2 schodzących pod kątem pow. stawowych. Górny szeroki brzeg rzepki stanowi podstawę rzepki. Brzeg przyśrodkowy i boczny przechodzą w ostry zwrócony ku dołowi wierzchołek rzepki. 2. 2.Mięśnie działające przy wydechu wysiłkowym: m. skośny zewnętrzny brzucha pp- powierzchnia zewnętrzna żeber V-XII.pk- warga zewnętrzna grzebienia kości biodrowej, więzadło pachwinowe, kresa biała m. skośny wewnętrzny brzucha pp- powięź piersiowo-lędźwiowa, kresa pośrednia grzebienia kości biodrowej, 2/3 boczne więzadła pachwinowego.pk- krawędzie dolne trzech dolnych żeber, kresa biała m. poprzeczny brzucha pp- powierzchnie wewnętrzne chrząstek żebrowych VII_XII, wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych, warga wewnętrzna grzebienia kości żebrowej, boczna część więzadła pachwinowego.pk- kresa biała m. prosty brzucha pp- powierzchnia zewnętrzna chrząstek żebrowych V-VII, wyrostek mieczykowaty.pk- gałąź górna kości łonowej, powierzchnia przednia spojenia łonowego m. czworoboczny lędźwi pp- warga wewnętrzna grzebienia kości biodrowej, więzadło biodrowo- lędźwiowe.pk- wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych I-IV, żebro XII m. poprzeczny klatki piersiowej pp- powierzchnia tylna wyrostka mieczykowatego i dolnej części trzony mostka.pk- granica kostno-chrząstkowa żeber II-VI m. zębaty tylny dolny pp- wyrostki kolczyste dwu ostatnich kręgów piersiowych oraz dwu pierwszych lędźwiowych.pk- krawędź dolna żeber IX-XII m. podżebrowe pp- powierzchnia wewnętrzna dolnych żeber w okolicy kątów.pk- krawędź górna drugiego lub trzeciego niżej leżącego żebra m. najszerszy grzbietu pp- wyrostki kolczyste 7-12 kregu piersiowego, powięź piersiowo- lędźwiowa, grzebień biodrowy, 10-12 zebro, nie stale- dolny kąt łopatki.pk- grzebień guzka mniejszego kości ramiennej 3. JELITO CIENKIE-stanowi najdłuższą część przewodu pokarmowego ciągnącą się od żołądka do jelita grubego.Długość jelita cienkiego jest zmienna od 2,5 do 11m(przeciętnie 4-5m).-światło jelita ma średnicę od 2,5 do 5cm.-składa się z dwunastnicy,jelita czczego i jelita krętego. DWUNASTNICA-leży w jamie brzusznej,na jej tylnej ścianie,ma długość 25-30cm.-dwunastnica oddzielona jest od żołądka zastawką odźwiernika.Wyróżniamy:*opuszkę (część górną)-leżącą na wysokości trzonu L1,*część zstępująca-po prawej stronie kręgosłupa na wysokości od L1-L3,od szyjki pęcherzyka żółciowego do wysokości trzustki,*część pozioma-obejmuje od dołu głowę trzustki, *część wstępująca-leży po lewej stronie kręgosłupa, przechodzi w jelito czcze.-W części zstępującej dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy,na której znajduje się ujście dróg trzustkowych i żółciowych i brodawka mniejsza dla przewodu dodatkowego trzustki.-sok dwunastnicy słabo zasadowy zawiera enzymy trawiące węglowodany,białka i tłuszcze. JELITO CZCZE I JELITO KRĘTE-jelito czcze zaczyna się zgięciem dwunastniczo-czczym, a następnie przechodzi w jelito kręte.-ujście jelita krętego jest zaopatrzone w zastawkę krętniczo-kątniczą w prawym dole biodrowym uniemożliwiając cofanie się treści pokarmowej z obszaru jelita grubego.-jelito czcze i kręte zawieszone są na krezce,co pozwala na dużą ich ruchomość.-jelita układają się w pętle jelitowe wypełniając przestrzenie między poszczególnymi odcinkami jelita grubego,dochodząc do miednicy mniejszej.Krezką nazywa się dwie złączone blaszki otrzewnej,pomiędzy którymi przebiegają naczynia i nerwy zaopatrujące dany narząd.Blaszki te są przedłużeniem otrzewnej otaczającej dany narząd. JELITO GRUBE-rozciąga się na długości około 1,5m od ujścia jelita cienkiego do odbytu.Wśród odcinków jelita grubego wyróżniamy:1.kątnicę albo jelito ślepe-z wyrostkiem robaczkowym.2.okrężnicę.3.odbytnicę albo prostnicę.Jelito ślepe-kątnica-jest „ślepym”uwypukleniem jelita położonym poniżej ujścia jelita cienkiego.-długość i średnica wynoszą 7-8cm.-leży w prawym dole biodrowym na tylnej ścianie jamy brzusznej.-odgraniczony zastawką krętniczo-kątniczą.Wyrostek robaczkowy-jest narządem szczątkowym o długości 8-9cm i grubości około 0,5cm,-powstały ze zwężenia jelita ślepego,swobodnie zwisa ku dołowi,-zawiera dużą ilość tkanki limfatycznej biorącej udział w procesach odpornościowych i powstawania niektórych ciałek krwi.Okrężnica wyróżniamy: 1.okrężnicę wstępującą-przedłużeniem jelita ślepego,-biegnie ku górze w kierunku wątroby, 2.zgięcie wątrobowe albo prawe,3.okrężnicę poprzeczną-biegnie na lewo,przylega do przedniej ściany brzucha,w odcinku końcowym do tylnej ściany brzucha,w pobliżu śledziony,4.zgięcie śledzionowe albo lewe,5.okrężnicę zstępującą-biegnie pionowo w dół,wzdłuż tylnej ściany jamy brzusznej do wysokości lewego grzebienia biodrowego,6.okrężnicę esowatą(esica) -leży w lewym dole biodrowym,w końcowym odcinku zstępuje do miednicy mniejszej,na wysokości 2-3 kręgu krzyżowego przechodzi w odbytnicę.Odbytnica-ma długość 12-15cm. -przylega do pow.miedniczej kości krzyżowej.-część górna odbytnicy rozszerzona tworzy bańkę odbytnicy.-w dolnej przechodzi przez krocze,uwypukla się ku przodowi w kanał odbytowy(dł.ok.4cm),z odbytem otoczonym zespołem mięśni zwieraczy.Błona śluzowa jelita grubego układa się w warstwy okrężne,a jedynie w odbytnicy w warstwy podłużne.	ZESTAW XI 1.STAW SKOKOWO - GOLENIOWY Staw skokowo-goleniowy - pow. Stawowe: głowę stanowi bloczek kości skokowej, a panewkę powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe kostki bocznej kości strzałkowej i przyśrodkowej kości piszczelowej. - Torebka stawowa - przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych wchodzących w skład stawu. Jest ona cienka i wiotka z przodu i z tyłu, a po bokach wzmocniona więzadłami: trójgraniastym, skokowo - strzałkowym i piętowo - strzałkowym. Więzadła: Więzadło trójgraniaste - czyli przyśrodkowe, odchodzi od kostki przyśrodkowej k. piszczelowej do podpórki kości piętowej, do kości skokowej i do kości łódkowatej. Więzadło skokowo - strzałkowe przednie i tylne - odchodzą od kostki bocznej kości strzałkowej i biegną do szyjki kości skokowej ( przednie ) i do wyrostka tylnego tej kości ( tylne) Więzadło piętowo - strzałkowe - rozpięte jest miedzy kostka boczną kości strzałkowej a powierzchnią boczną kości piętowej. Ruchy: - zgięcie grzbietowe stopy - zgięcie podeszwowe 2. Mięśnie działające przy wdechu wysiłkowym m. pochyły przedni pp- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych III-IV pk- guzek m. pochyłego przedniego żebra I m. pochyły środkowy pp- wyrostki poprzeczne wszystkich kręgów szyjnych pk- górna powierzchnia żebra I, ku tyłowi od przyczepu poprzedniego mięśnia m. pochyły tylny pp- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych V-VII pk- powierzchnia zewnętrzna żebra II m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy pp- powierzchnia przednia rękojeści mostka, część górna mostkowego końca obojczyka pk- wyrostek sutkowaty kości skroniowej przyległa do niej część kresy karkowej górnej kości potylicznej m. zębaty tylny górny pp- wyrostki kolczyste kręgów szyjnych VI i VII oraz kręgów piersiowy I i II pk- zewnętrzne powierzchnie żeber II-V bocznie od kąta m. piersiowy mniejszy pp- 3-5 żebro pk- wyrostek kruczy łopatki m. podobojczykowy pp- 1 żebro na granicy kostno chrzęstnej pk- dolna powierzchnia barkowego końca obojczyka m. zębaty przedni pp- 1-9 żebro, powierzchnia zewnętrzna pk- brzeg przyśrodkowy łopatki m. czworoboczny grzbietu, pp- guzowatość potyliczna zewnętrzna, wiązadło karkowe i nadkolcowe, wyrostki kolczyste wszystkich kręgów piersiowych pk- koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy łopatki, grzebień łopatki m. równoległoboczny pp- wyrostki kolczyste 6-7 kręgu szyjnego, 1-4 kręgu piersiowego, więzadło karkowe pk- brzeg przyśrodkowy łopatki m. dźwigacz łopatki pp- wyrostki poprzeczne 1-4 kręgu szyjnego pk- kąt górny łopatki m. prostownik grzbietu pp- powierzchnia grzbietowa kości krzyżowej, wyrostki kolczaste kręgów lędźwiowych lędźwiowych dolnych piersiowych. Liczne początki na wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych piersiowych szyjnych oraz na kątach żeber pk- liczne przyczepy na kątach żeber, wyrostkach poprzecznych i kolczytstych kręgów lędźwiowych, piersiowych piersiowych szyjnych, wyrostek sutkowaty kości skroniowej, łuska kości potylicznej. 1.stanowi właściwą mięśniówkę grzbietu 2.tworzy ją grupa głęboka mm.grzbietu 3.biegnie od miednicy do głowy 4.w skład tego mięśnia wchodzą pasma mięśniowe boczne i przyśrodkowe 5.mm.powierzchowne tworzą brzuśce długie o przebiegu podłużnym 6.głębokie składają się z brzuśców krótkich ułożonych ukośnie lub poprzecznie 7.długie brzuśce pasma bocznego i przyśrodkowego są właściwymi mm.prostującymi kręgosłup, średnio długie np. m.półkolcowy i m.wielodzielny mają przebieg ukośny do kręgosłupa i w zależności od tego działają jedno lub obustronnie, prostują kręgosłup lub zginają w bok, najkrótsze zależnie od położenia.skręcają kręgosłup np. mm.skręcające długie i krótkie.prostują np. mm.miedzykolcowe zginają bocznie np.. mm.międzypoprzeczne przy działaniu jednostronnym, a prostują kręgosłup przy skurczu obustronnym.8.m.prostownik grzbietu bierze udział we wszystkich ruchach tułowia z wyjątkiem zginania do przodu 9.jego antagonistami są mm.brzucha głównie m.prosty brzucha m. najszerszy grzbietu pp- wyrostki kolczyste sześciu dolnych kręgów piersiowych i wszystkich lędźwiowych, grzebień krzyżowy pośrodkowy k.krzyżowej, powierzchnia zewnętrzna czterech dolnych żeber, dolny kąt łopatki pk- grzebień guzka mniejszego kości ramiennej m. piersiowy większy pp- część obojczykowa- przyśrodkowa połowa obojczyka część mostkowo-żebrowa- mostek, 2-7(6) zebro.część brzuszna- blaszka przednia pochewki m. prostego brzucha pk- grzebień guzka większego kości ramiennej 3. ŚRÓDMÓZGOWIE-jest to najmniej rozbudowana część mózgu.Leży między przodo-a tyłomózgowiem,łącząc międzymózgowie z mostem i móżdżkiem Widoczne na podstawie mózgowia.W budowie wyróżnia się część grzbietową i podstawną. Cz.grzbietowa-pokrywa(blaszka czworacza),na której uwypuklają się dwie pary wzgórków:górne zawierające ośrodki wzrokowe i dolne z ośrodkami słuchu. Cz.podstawną-stanowią konary mózgu,które odgraniczone są od pokrywy wodociągiem mózgu łączącym komorę IV tyłomózgowia z komorą III międzymózgowia.Konary mózgu podzielone są przez istotę czarną na nakrywkę i odnogi mózgu(boczną i przyśrodkową).Na pow.brzusznej podzielone są dołem międzykonarowym. Funkcje:-ważny ośrodek koordynacji ruchowej-w nakrywce konarów znajdują się jądra ruchowe nerwów czaszkowych III i IV zaopatrujących ruchowo wszystkie mięśnie oka,jądra autonomiczne nerwu III okoruchowego i jądro czerwienne stanowiące ośrodek regulujący napięcie mięśniowe.-wpływa na regulowanie postawy ciała.-istota czarna odgrywa rolę w koordynacji ruchów mimowolnych i szybko wykonywanych;-blaszka pokrywy jest ośrodkiem koordynacji czuciowej,do pobudzenia,którego dochodzi drogą wzrokową i słuchową oraz od kory mózgu(odruchy te polegają na zwracaniu głowy w kierunku bodźca świetlnego lub dźwięku).	ZESTAW XII 1. STAW KRZYŻOWO - BIODROWY Pow. Stawowe: uchowata powierzchnia stawowa trzonu kości biodrowej uchowata powierzchnia stawowa bocznej części kości krzyżowej => Torebka stawowa: krótka i silnie napięta; jama stawowa ma charakter wąskiej szczeliny => Więzadła: biodrowo - lędźwiowe - od wyrostków poprzecznych L4-5 i dochodzi dwoma pasmami do grzebienia k. biodrowej i do podstawy k. krzyżowej krzyżowo - biodrowe brzuszne i grzbietowe - występuje na tylnej i przedniej stronie stawu w postaci pasm poprzecznych i skośnych łączących k. biodrową z k. krzyżową. biodrowe międzykostne - przykryte przez więzadła krzyżowo - grzbietowe i zrośnięte z nimi, przebiegają jako krótkie, mocne pasma pomiędzy guzowatością krzyżową a biodrową. krzyżowo - guzowe - zaczyna się długim przyczepem, ciągnącym się od dwóch górnych kr. guzicznych wzdłuż bocznej krawędzi k. krzyżowej aż do kolca biodrowego tylnego górnego, a kończy się na guzie kulszowym. krzyżowo - kolcowe - zaczyna się na górnych kr. guzicznych i na krawędzi bocznej dolnej części krzyżowej, a kończy się na kolcu kulszowym. => Ruchy w tym stawie są nieznaczne 2. Mięśnie przy ruchu zginania z bok w odcinku szyjnym kręgosłupa; Zginanie w bok(skurcz jednostronny); mm. pochyłe m. pochyły przedni pp- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych III-IV pk- guzek m. pochyłego przedniego żebra I m. pochyły środkowy pp- wyrostki poprzeczne wszystkich kręgów szyjnych pk- górna powierzchnia żebra I, ku tyłowi od przyczepu poprzedniego mięśnia m. pochyły tylny pp- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych V-VII pk- powierzchnia zewnętrzna żebra II m. płatowaty m. płatowy głowy i szyi pp- wyrostki kolczyste kręgu szyjnego II do kręgu piersiowego V lub VI pk- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych I-III, kresa karkowa, wyrostek sutkowaty kości skroniowej m. długi szyi a. pasmo przyśrodkowe, podłużne pp- trzony kręgów piersiowych I-III oraz szyjnych V-VII pk- trzony kręgów szyjnych I-III b. pasmo boczne, skośne górne pp- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych III-VI pk- guzek przedni kręgu szczytowego, trzon kręgu obrotowego c. pasmo boczne, skośne dolne pp- trzony kręgów piersiowych III-I pk- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych VI-VII m. płatowy głowy i szyi pp- wyrostki kolczyste kręgu szyjnego III do kręgu piersiowego VI pk- wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych I-III, kresa karkowa, wyrostek sutkowaty kości skroniowej m. mostkowo-obojczykowo-sutkowaty pp- powierzchnia przednia rękojeści mostka, część górna mostkowego końca obojczyka pk- wyrostek sutkowaty kości skroniowej przyległa do niej część kresy karkowej górnej kości potylicznej m. prostownik grzbietu pp- powierzchnia grzbietowa kości krzyżowej, wyrostki kolczaste kręgów lędźwiowych lędźwiowych dolnych piersiowych. Liczne początki na wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych piersiowych szyjnych oraz na kątach żeber pk- liczne przyczepy na kątach żeber, wyrostkach poprzecznych i kolczytstych kręgów lędźwiowych, piersiowych piersiowych szyjnych, wyrostek sutkowaty kości skroniowej, łuska kości potylicznej.Stanowi właściwą mięśniówkę grzbietu.Tworzy ją grupa głęboka mm.grzbietu Biegnie od miednicy do głowy w skład tego mięśnia wchodzą pasma mięśniowe boczne i przyśrodkowe.mm.powierzchown e tworzą brzuśce długie o przebiegu podłużnym głębokie składają się z brzuśców krótkich ułożonych ukośnie lub poprzecznie. długie brzuśce pasma bocznego i przyśrodkowego są właściwymi mm.prostującymi kręgosłup, średnio długie np. m.półkolcowy i m.wielodzielny mają przebieg ukośny do kręgosłupa i w zależności od tego działają jedno lub obustronnie, prostują kręgosłup lub zginają w bok, najkrótsze zależnie od położenia Skręcają kręgosłup np. mm.skręcające długie i krótkie prostują np. mm.miedzykolcowe zginają bocznie np.. mm.międzypoprzeczne przy działaniu jednostronnym, a prostują kręgosłup przy skurczu obustronnym m.prostownik grzbietu bierze udział we wszystkich ruchach tułowia z wyjątkiem zginania do przodu jego antagonistami są mm.brzucha głównie m.prosty brzucha m. dźwigacz łopatki pp- wyrostki poprzeczne 1-4 kręgu szyjnego pk- kąt górny łopatki 3. PRZEWÓD PIERSIOWY-główne naczynie chłonne,w przebiegu wyróżnia się: -część brzuszną;-cz.piersiową;-cz.szyjną. -rozpoczyna się zbiornikiem mleczu; -położony w jamie brzusznej na wysokości Th12-L2; -powstaje z połączenia pni lędźwiowych(prawego i lewego)oraz pni jelitowych; -z jamy brzusznej przewód piersiowy przechodzi przez rozwór aortowy w przeponie,biegnie na prawo od aorty do śródpiersia; -biegnie po prawej stronie kręgosłupa,między aortą a żyłą nieparzystą,za przełykiem; -krzyżuje się od przodu z tętnicami międzyżebrowymi prawymi,poniżej rozdwojenia tchawicy; -na wysokości Th5 przechodzi na prawą stronę łuku aorty,kieruje się w stronę tętnicy podobojczykowej lewej; -w końcowym odcinku biegnie za żyłą szyjną wew.,po mięśniach długich kręgosłupa; -uchodzi do kąta żylnego lewego powstałego z połączenia ż.podobojczykowej z ż.szyjną wew. Przewód piersiowy zbiera chłonkę z: -lewej połowy głowy i szyi,- lewej kończyny górnej,-klatki piersiowej,-narządów i ścian jamy brzusznej,-miednicy i kończyn dolnych .Dopływy przewodu piersiowego: 1.pnie chłonne lędźwiowe prawy i lewy-zbierające chłonkę z kończyn dolnych i miednicy.2.pnie jelitowe-zbierają chłonkę z narządów przewodu pokarmowego.3.pień szyjny lewy-lewa połowa głowy i szyi.4.pień podobojczykowy lewy-zbiera chłonkę z lewej kończyny górnej.5.pnie śródpiersiowe lewe-chłonka z narządów klatki piersiowej ŚLEDZIONA—jest największym narządem układu chłonnego;-leży w jamie brzusznej,wewnątrzotrzewnowo,w lewym podżebrzu między IX a XI żebrem;-na kształt śledziony wpływają sąsiadujące z nią narządy,wyróżnia się: *pow.gładką-przeponową i powierzchnie: -żołądkową-od przodu;-nerkową-graniczy z nerką lewą od tyłu;-okrężniczą-połączona końcem przednim. -między pow.nerkową a żołądkową znajduje się wnęka śledziony,przez którą wnika tętnica śledzionowa a wychodzi kilka gałęzi żylnych.;-otoczona błoną surowiczą i torebką łącznotkankową,która ku wnętrzu tworzy beleczki,tworzące zrąb narządu(dzieli na zraziki).Beleczki zawierają włókna mięśni gładkich,dzięki czemu śledziona może skurczać się i rozkurczać.W miąższu śledziony znajdują się grudki śledzionowe,przez które przechodzą tętniczki rozpadające się na drobne naczynia nazywane pędzelkami-otwierają się one do rozszerzonych naczyń włosowatych żylnych-zatok-które łączą się w większe żyły a następnie w żyłę śledzionową.;-miąższ śledziony zbudowany jest z miazgi białej i czerwonej. -miazga biała-zbudowana jest głównie z grudek chłonnych tworzonych przez limfocyty zgromadzone wokół naczyń będących odgałęzieniam i tętnicy śledzionowej; -miazga czerwona-,w której leżą wysepki miazgi białej,zbudowana jest z tkanki łącznej,w której są makrofagi oraz komórki krwi. Funkcje śledziony: -wytwarzanie w życiu płodowym wszystkich krwinek,a po urodzeniu limfocytów i monocytów;-fagocytuje i niszczy stare krwinki czerwone,białe i trombocyty(„cmentarzysko erytrocytów); -udział w odpowiedzi immunologicznej-fagocytuje ciała obce,które przedostały się do krwi; -współdziała w produkcji barwników żółciowych-hemoglobina powstała z rozpadu krwinek transportowana jest do wątroby,gdzie tworzą się barwniki żółciowe; -wyzwolone żelazo dostaje się z krwią do szpiku-służy do tworzenia nowych krwinek; -magazynuje krew(kurczy się przy zapotrzebowaniu) i ją zagęszcza.

ZESTAW XIII 1. STAW KOLANOWY Powierzchnie stawowe stawu kolanowego to : - pow. stawowe na obu kłykciach kości udowej ( przyśrodkowym i bocznym ) - powierzchnie stawowe na obu kłykciach kości piszczelowej ( bocznym i przyśrodkowym) oddzielone od siebie wyniosłością międzykłykciową W budowie stawu kolanowego udział bierze rzepka która z przodu uzupełnia panewkę stawu i która przy wyprostowanym kolanie styka się częściowo swą powierzchnią stawową z powierzchnią stawową dla rzepki na kości udowej. Przy zgiętym kolanie rzepka cofa się ku dołowi unieruchamiając się pomiędzy oboma kłykciami kości udowej. TOREBKA STAWOWA W stawie kolanowym właściwą torebkę stawowa tworzy błona maziowa gdyż błona włóknista znajduje się tylko z tyłu i po bokach stawu. Z przodu torebkę zastępuje ścięgno mięśnia czworogłowego uda. W obrębie torebki stawowej pomiędzy kością udową a kością piszczelową znajdują się dwie chrząstki śródstawowe zwane łąkotkami. Łąkotki swym obwodem zrastają się z torebką i dzielą obwodowy odcinek jamy stawowej na dwie części : górną i dolną. Górna powierzchnie łąkotek są wklęsłe dolne zaś bardziej płaskie. na przekroju pionowym każda z łąkotek ma postać klina zwróconego podstawą do obwodu, wierzchołkiem zaś do środka stawu. Łąkotka boczna tworząca małe prawie zamknięte koło przyczepia się z przodu przed guzkiem międzykłykciowym boczny, z tyłu zaś częściowo do guzka międzykłykciowego bocznego częściowo do przyśrodkowego. Łąkotka przyśrodkowa jest dłuższa, szersza i słabiej zakrzywiona. Zaczyna się przed polem międzykłykciowym przednim i dochodzi do pola międzykłykciowego tylnego. Oprócz łąkotek które dzielą jamę stawu kolanowego na dwie części i stanowią poprzeczna niekompletną przegrodę jamy stawowej. Występuje w niej jeszcze niekompletna przegroda strzałkowa tak ze jama stawu kolanowego podzielona jest na cztery części bezpośrednio lub pośrednio ze sobą połączone. Tę przegrodę strzałkową stanowi tzw. Ciało tłuszczowe podrzepkowe, złożone z trzech wypełnionych tłuszczem fałdów błony maziowej. Są to fałdy skrzydłowe które biegną zbieżnie ku dołowi z bocznego i przyśrodkowego brzegu pow. stawowej rzepki. Oraz fałd maziowy podrzepkowy, który zaczyna się wzdłuż linii łączącej oba fałdy skrzydłowe i biegnąc w płaszczyźnie strzałkowej dochodzi do przedniego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowej. Uzupełnieniem przegrody są więzadła krzyżowe kolana. WZMOCNIENIA Więzadła stanowią wzmocnienia połączeń kości udowej i piszczelowej. Zapobiegają one nadmiernemu przegięciu do przodu oraz odchyleniom bocznym. Więzadła są to włókniste struktury w kształcie wstęg. Łączą kości lub chrząstki, wzmacniają torebki stawowe Wzmocnienia stawu kolanowego to : Więzadło rzepki - biegnie od rzepki jako cześć środkowa mięśnia czworogłowego uda i kończy się na guzowatości piszczeli Więzadło krzyżowe przednie i tylne - leżą wewnątrz stawu, oddzielone są od jamy stawowej fałdem błony maziowej stanowią tylny odcinek przegrody strzałkowej stawu. Więzadła te rozpięte między polami międzykłykciowymi piszczeli a powierzchniami wewnętrznymi kłykci kości udowej biegną w ten sposób, że przednie zdąża od pola międzykłykciowego przedniego do tylnego odcinka kłykcia bocznego. Tylne zaś od dołu międzykłykciowego tylnego do przedniego odcinka kłykcia przyśrodkowego, krzyżując się od tyłu z więzadłem przedni. Więzadło poboczne strzałkowe - biegnie od nadkłykcia bocznego kości udowej do głowy strzałki. Oddzielone jest od torebki tkanką tłuszczową. Więzadło poboczne piszczelowe - biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej do przyśrodkowej powierzchni bliższego końca kości piszczelowej zrastając się z torebką stawowa i z obwodowym brzegiem łąkotki przyśrodkowej. Więzadło podkolanowe skośnie - biegnie od okolicy kłykcia bocznego kości udowej skośnie ku dołowi i przyśrodkowo po tylnej ścianie torebki, w którą włókna jego częściowo przechodzą. Pozostałe włókna wnikają w powięź mięśnia podkolanowego a częściowo przechodzą w ścięgno mięśnia półbłoniastego Więzadło poprzeczne kolana - leży z przodu jako połączenie wypukłych brzegów obu łąkotek. ŁĄKOTKI - są to struktury zbudowane z tkanki chrzęstno - włóknistej. Występują pomiędzy powierzchniami stawowymi kości w niektórych stawach.. Pełnią funkcje amortyzatorów. Typowym stawem wyposażonym w łąkotki jest staw kolanowym. Często ulegają one uszkodzeniu ze względów na nadmierne obciążenia. Łąkotki często ulegają rozerwaniu szczególnie podczas kombinacji ruchów zgięciowo - wyprostnych z ruchami obrotowymi. RZEPKA - leży w ścięgnie mm czworogłowego uda. Rozróżnia się na niej pow. przednią i tylna oraz 3 brzegi - górny, przyśrodkowy i boczny. Pow. tylna składa się z 2 schodzących pod kątem pow. stawowych. Górny szeroki brzeg rzepki stanowi podstawę rzepki. Brzeg przyśrodkowy i boczny przechodzą w ostry zwrócony ku dołowi wierzchołek rzepki. 2. a)Zginanie do tylu: a)mięsień najszerszy grzbietu: *pp-wyrostki kolczyste Th7-12,-grzebień biodrowy,-X-XII żebro, *pk-grzebień guzka mniejszego k.ramiennej;b)mięsień obły większy: *pp-dolny kąt łopatki, *pk-grzebień guzka mniejszego k.ramiennej;c)mięsień trójgłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek podpanewkowy łopatki,-głowa przyśrodkowa-tylna pow.k.ramiennej,-głowa boczna-tylna pow.k.ramiennej poniżej głowy przyśrodkowej, *pk-wyrostek łokciowy k.łokciowej; d)mięsień naramienny: *pp-boczna 1/3 obojczyka,-wyrostek barkowy łopatki,-grzebień łopatki, *pk-guzowatość naramienna k.ramieniowej. b)Nawracanie:a)mięsień podłopatkowy: *pp-dół podłopatkowy(pow.żebrowa łopatki), *pk-guzek mniejszy k.ramiennej;b)mięsień naramienny: *pp-boczna 1/3 obojczyka,-wyrostek barkowy łopatki,-grzebień łopatki, *pk-guzowatość naramienna k.ramiennej;c)mięsień piersiowy większy: *pp-cz.obojczykowa-obojczyk,-cz.mostkowo-żebrowa-mostek, II-VII/VI żebro,-cz.brzuszna-pochewka m.prostego brzucha, *pk-grzebień guzka większego k.ramiennej;d)mięsień kruczo-ramienny: *pp-wyrostek kruczy łopatki, *pk-trzon k.ramiennej przyśrodkowo od m.naramiennego;e)mięsień najszerszy grzbietu: *pp-wyrostki kolczyste Th7-12,-grzebień biodrowy,-X-XII żebro, *pk-grzebień guzka mniejszego k.ramiennej;f)mięsień obły większy: *pp-dolny kąt łopatki, Pk-grzebień guzka mniejszego k.ramiennej 3. PŁUCA-parzy sty narząd uk.oddechowego,w którym zachodzi proces tzw.oddychania zew.,położony w jamie klatki piersiowej,oddzielony narządami śródpiersia,-otoczony workami opłucnej,-w budowie wyróżniamy: podstawę-z pow.przeponową,wypukła, szczyt-leżący w obrębie szyi wystaje ponad górny otwór klatki piersiowej,-pow.żebrową-położona bocznie,przylegająca do żeber,-pow.przyśrodkowa-zwrócona do śródpiersia.-występuje tu głęboka wklęsłość tj.w ycisk sercowy.Oba płuca podzielone są szczelinami na płaty:-płuco lewe,dwa płaty górny i dolny podzielone szczeliną skośną,-płuco prawe-trzy(górny,środkowy i dolny)przedzielone szczelinką skośną i poziomą.Do płuca wchodzą:oskrzela główne,gałęzie oskrzelowe,tętnice płucne powstałe w wyniku rozdzielenia się pnia płucnego,nerwy,naczynia chłonne;wychodz ą:żyły płucne(4 główne dochodzące do przedsionka lewego),żyły oskrzelowe. W każdym płucu wyróżniamy krążenie czynnościowe i odżywcze:-czynnościowe-stanowi rozgałęzienia tętnicy płucnej,jest częścią krążenia małego,-odżywcze-związane z gałęziami oskrzelowymi odchodzącymi od aorty piersiowej. Płaty płuc dzielą się pod względem czynnościowym na odcinki(segmenty)oskrzelowo-płucne tworzące niezależne części,mają kształt stożka wierzc hołkiem zwróconego do wnęki płuc.-zbudowane są z własnych oskrzeli segmentowych i odgałęzień tętnicy płucnej,-w skład każdego segmentu wchodzą pęcherzyki płucne ułożone w grona,-większa liczna gron tworzy zraziki płuca,-za właściwy miąższ płucny uważa się tę cz.dróh oddechowych,która bierze w wymianie gazowej.Są to oskrzelka oddechowe i ich ostatnie rozgałęzienia-przwodziki pęcherzykowate,często kończące się woreczkami pęcherz ykowymi.Przewodziki i woreczki na całej pow.są pokryte pęcherzykami płucnymi.-pęcherz yki płucne są to kuliste twory,otwarte do światła oskrzelek oddechowych lub przewodzików pęcherzykowatych.Ich ściany tworzy nabłonek jednowarstwowy,otoczony gęstą siecią naczy ń włosowatych,otrzymujących krew z krążenia małego(płucnego). OPŁUCNA-jest błoną sur owiczą pokrywającą płuca,zbudowana jest z dwóch blaszek oddzielonych jamą opłucnej.Jest gładka i śliska.Wyróżniamy:-opłucną płucną(trzewna)-pokrywającej płuca,wnika głęboko w szczeliny między płatami,-opłucną ścienną-łączy się z opłucną trzewną w zachyłkach opłucn owych,przylega do wew.ścian klatki piersiowej,narządów śródpiersia i przepony,dzieli się na: -opłucną żebrową -pokrywa wew.pow.żeber,tył mostka,trzony kręgów; -opłucną śródpie rsiową-ogranicza śródpiersie od płuc; -opłucną przeponową-pokrywa przeponę z wyjątkiem miejsca,gdzie dotyka serce i występuje osierdzie. Osklepek opłucnej-pokrywa szczyt płuc wystający ponad otwór górny klatki piersiowej.Zachyłki opłucnej spełniają rolę podczas odd ychania.Płuca nie wypełniają całości opłucnej podczas spokojnego oddychania,stąd opłucna ścienna w zachyłkach styka się sama ze sobą.Podczas intensywnego i głębokiego oddechu zachyłki wypełniane są przez płuca.

ZESTAW XIV 1. STAW BIODROWY - Powierzchnie stawowe: Powierzchnia stawowa głowy k. udowej. Panewka k. miednicznej (pogłębia ją obrąbek panewkowy - otacza on brzeg panewki i przebiegający na kształt mostu nad wcięciem panewki jako tzw. Więzadło poprzeczne panewki) - Torebka stawowa - jest mocna i silnie napięta, przyczepia się na k. miednicznej (w miejscu gdzie obrąbek panewkowy łączy się z kostnym brzegiem panewki). - Więzadła: + biodrowo - udowe - przedni dolny kolec k. biodrowej i brzeg panewki, kończy się wachlarzowato na kresie międzykrętarzowej. + łonowo - udowe - między górną gałęzią k. łonowej, a krętarzem mniejszym + kulszowo - udowe - zaczyna się na trzonie k. kulszowej, biegnie skośnie ku górze i bocznie tworzy warstwę okrężną torebki, przy czym częściowo tylko dochodzi do przedniego brzegu krętarza większego + warstwa okrężna - otrzymuje włókna od wszystkich wyżej wymienionych więzadeł i biegnie okrężnie w błonie włóknistej torebki. - Ruchy: prostowanie, zginanie, odwodzenie, przywodzenie obrót: na zewnątrz i do wewnątrz 2. Odwracanie:a)mięsień odwracacz przedramienia: *pp-nadkłykieć boczny k.ramiennej,-promieniowa strona końca bliższego k.łokciowej, *pk-pow.tylna,boczna,przednia 1/3 cz.górnej k.promieniowej;b)mięsień prostownik długi kciuka: *pp-tylna pow.k.łokciowej, *pk-podstawa dalszego paliczka,c)mięsień prostownik krótki kciuka: *pp-pow.tylna k.promieniowej, *pk-podstawa paliczka bliższego, d)mięsień odwodziciel długi kciuka: *pp-pow.tylna k.promieniowej i k.łokciowej, *pk-podstawa kości śródręcza I, e)mięsień prostownik palca wskazującego: *pp-cz.dalsza pow.tylnej k.łokciowej, *pk-rozcięgno grzbietowe palca wskazującego, f)mięsień dwugłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek nadpanewkowy łopatki, -głowa krótka-wyrostek kruczy łopatki, *pk-guzowatość k.promieniowej;g)mięsień ramienno-promieniowy: *pp-brzeg boczny k.ramiennej, *pk-wyrostek rylcowaty k.promieniowej 3. JAMA KRTANI Jama krtani składa się z: przedsionka krtani ( piętro górne), jamy pośredniej czyli głośni ( piętro środkowe) i z jamy podgłośniowej (piętro dolne) - przedsionek krtani - biegnie od wejścia do krtani do fałdów przedsionkowych. Rozpoczyna się otworem zwanym wejściem do krtani ( stanowi granicę z dolną częścią gardła). Otwór ten znajduje się w tylno-górnej cz. przedsionka i ograniczony jest: U góry i przodu górnym brzegiem nagłośni Z boków dwoma symetrycznymi fałdami błony śluzowej, które biegną od nagłośni do wierzchołków chrząstek nalewkowatych i nosi nazwę fałdu nalewkowo - nagłośniowego. Z tyłu i dołu wcięciem błony śluzowej - wcięciem międzynalewkowym. - jama pośrednia czyli głośnia - biegnie od fałdów przedsionkowych do fałdów głosowych. Jest to najwęższa część jamy krtani. W części tej wytwarzane są dźwięki. Składa się z parzystego fałdu głosowego i szpary głośni. Szpara głośni - tylny odcinek leży między wyrostkami głosowymi chrząstek nalewkowatych i nosi nazwę części międzychrząstkowej szpary głośni. Przedni znajduje się między brzegami fałdów głosowych i nosi nazwę części międzybłoniastej szpary głośni. Fałdy głosowe - stanowią górne, wolne brzegi blaszek łącznotkankowych, które przyczepiają się u dołu do górnego brzegu chrząstki pierścieniowatej, a z przodu przechodzą w więzadło pierścienno-tarczowe, tworząc w całości tzw. Stożek sprężysty krtani, który stanowi ściany rozszerzającej się stopniowo jamy podgłośniowej. - jama podgłośniowa - rozciąga się od fałdów głosowych do przejścia krtani w tchawicę.

ZESTAW XV 1. STAW RAMIENNY - Powierzchnie stawowe: Powierzchnia stawowa głowy k. ramiennej - stanowi prawie połowę powierzchni kuli Wydrążenie stawowe łopatki - pogłębione zbudowanym z chrząstki włóknistej obrąbkiem stawowym, który przyrasta do jego krawędzi. - Torebka stawowa - Staw ramienny otacza luźna torebka stawowa zbudowana z tkanki włóknistej. Torebka wysłana jest błoną maziową pokrywającą wszystkie wewnętrzne powierzchnie stawu oprócz tych, które pokryte są chrząstką stawową. - Więzadła: + Kruczo - ramienne - biegnie od podstawy wyrostka kruczego łopatki do obu guzków k. ramiennej. - Ruchy ( jest to staw kulisty wolny): - odwodzenie i przywodzenie ramienia - zginanie i prostowanie ( wznoszenie ramienia do przodu i ku tyłowi) - obwodzenie ( połączenie zginania i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem) - obrót do zewnątrz i wewnątrz (nawracanie ramienia i odwracanie ramienia) - opuszczanie w dół - ruch obrotowy na zewnątrz i do wewnątrz 2. mięsnie działające na odcinek lędźwiowy i piersiowy przy ruchu zginania do przodu i do tyłu:Zginanie do przodu. (skurcz obustronny); m. prosty brzucha pp- powierzchnia zewnętrzna chrząstek żebrowych V-VII, wyrostek mieczykowaty pk- gałąź górna kości łonowej, powierzchnia przednia spojenia łonowego m. skośny zewnętrzny brzucha pp- powierzchnia zewnętrzna żeber V-XII pk- warga zewnętrzna grzebienia kości biodrowej, więzadło pachwinowe, kresa biała m. skośny wewnętrzny brzucha pp- powięź piersiowo-lędźwiowa, kresa pośrednia grzebienia kości biodrowej, 2/3 boczne więzadła pachwinowego pk- krawędzie dolne trzech dolnych żeber, kresa biała m. lędźwiowy większy pp- trzony kręgów 12 piersiowego i 1-4 lędźwiowego, 12 żebro oraz wyrostki żebrowe pięciu kręgów lędźwiowych pk- krętarz mniejszy kości udowej Zginanie do tyłu (skurcz obustronny) m. prostownik grzbietu pp- powierzchnia grzbietowa kości krzyżowej, wyrostki kolczaste kręgów lędźwiowych lędźwiowych dolnych piersiowych. Liczne początki na wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych piersiowych szyjnych oraz na kątach żeber pk- liczne przyczepy na kątach żeber, wyrostkach poprzecznych i kolczytstych kręgów lędźwiowych, piersiowych, szyjnych, wyrostek sutkowaty kości skroniowej, łuska kości potylicznej. 1.stanowi właściwą mięśniówkę grzbietu 2.tworzy ją grupa głęboka mm.grzbietu 3.biegnie od miednicy do głowy 4.w skład tego mięśnia wchodzą pasma mięśniowe boczne i przyśrodkowe 5.mm.powierzchowne tworzą brzuśce długie o przebiegu podłużnym 6.głębokie składają się z brzuśców krótkich ułożonych ukośnie lub poprzecznie 7.długie brzuśce pasma bocznego i przyśrodkowego są właściwymi mm.prostującymi kręgosłup, średnio długie np. m.półkolcowy i m.wielodzielny mają przebieg ukośny do kręgosłupa i w zależności od tego działają jedno lub obustronnie, prostują kręgosłup lub zginają w bok, najkrótsze zależnie od położenia skręcają kręgosłup np. mm.skręcające długie i krótkie prostują np. mm.miedzykolcowe zginają bocznie np.. mm.międzypoprzeczne przy działaniu jednostronnym, a prostują kręgosłup przy skurczu obustronnym 8.m.prostownik grzbietu bierze udział we wszystkich ruchach tułowia z wyjątkiem zginania do przodu 9.jego antagonistami są mm.brzucha głównie m.prosty brzucha 3. MOCZOWÓD- parzysty przewód długości ok.25cm,łączący miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym.-leży zaotrzewnowo, przylega do mięśnia lędźwiowego większego.-wyróżnia się odcinek brzuszny i miedniczny.cz.brzuszna-biegnie ku dołowi na mięśniu lędźwiowym większym,-krzyżuje się od tyłu z naczyniami jąder lub jajników.cz.miedniczna-zaczyna się na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego.-leży na bocznej ścianie miednicy mniejszej przed t.biodrową wew.-zgina się do przodu i do środka.-przebijają ścianę pęcherza moczowego skośnie,uchodząc ujściem moczowodu w tylno-bocznych kątach pęcherza(część śródścienna). U mężczyzn-krzyżuje się z biegnącymi przed nimi nasieniowodami,kieruje się do dna pęcherza moczowego,biegnie między jego tylną ścianą a szczytem pęcherza moczowego. U kobiet-biegnie między blaszkami więzadła szerokiego miednicy,krzyżuje się z tętnicą maciczną,dochodzi do pęcherza moczowego między jego tylną ścianą,a przednią ścianą pochwy.-Moczowód zbudowany jest z trzech warstw błony mięśniowej:-gładkiej,-podłużnej-podwójnej,-okrężnej-pojedynczej.-wewnątrz jest wysłany błoną śluzową.Dzięki obecności błony mięśniowej wykonuje on ruchy przesuwające mocz w kierunku pęcherza.Na swym przebiegu ma trzy fizjologiczne zapięcia.Pierwsze w miejscu przejścia miedniczki w moczowód,drugie na wysokości(skrzyżowania z naczyniami biodrowymi)przejścia do miednicy i trzecie-przed ujściem do pęcherza moczowego. CEWKA MOCZOWA-rozpoczyna się ujściem cewki moczowej w obrębie trójkąta przedniego pęcherza moczowego.-u kobiet ma ok.4cm,na całej swej długości biegnie po przedniej ścianie pochwy(jest z nią ściśle związana).-na swej drodze przebija przeponę moczowo-płciową i w tym miejscu jest objęta od zewnątrz m.zwieraczem cewki moczowej,który podlega naszej woli.-cewka kończy się ujściem zew.na brodawce cewkowej w przedsionku pochwy(do przodu ujścia zew.pochwy)

ZESTAW XVI 1. STAW SZCZYTOWO - OBROTOWY W jego skład wchodzi: parzysty staw szczytowo - obrotowy boczny i staw szczytowo obrotowy pośrodkowy dzielący się na przedni i tylny. Stawy boczne - utworzone przez powierzchnie boczne kręgu szczytowego i obrotowego. Zaopatrzone w torebki stawowe. Powierzchnie kręgu szczytowego ślizgają się ku przodowi i tyłowi po powierzchniach kręgu obrotowego. Staw pośrodkowy przedni - utworzony przez pokryty chrząstką dołek zębowy łuku przedniego kręgu szczytowego i powierzchnię stawową przednią zęba kręgu obrotowego Staw pośrodkowy tylny - leży między powierzchnią stawową tylną zęba i pokrytym chrząstką więzadłem poprzecznym kręgu obrotowego. Kręg szczytowy obraca się razem z czaszką dookoła zęba powodując ruchy obrotowe głowy .Ząb jest powiązany silnymi więzadłami skrzydłowymi i czaszką - biegną one od powierzchni bocznych zęba do powierzchni przyśrodkowej kłykci potylicznych. Do tyłu od zęba przebiega silne, płaskie więzadło poprzeczne kręgu szczytowego - ciągnie się pomiędzy częściami bocznymi tego kręgu. Od więzadła poprzecznego biegną ku górze i ku dołowi pęczki podłużne, kończące się na przednim brzegu otworu wielkiego i na trzonie kręgu obrotowego. Razem z więzadłami poprzecznymi tworzą więzadło krzyżowe kręgu szczytowego - więzadło to od strony kanału kręgowego pokrywa błona pokrywająca, która rozpoczyna się na wewnętrznej powierzchni podstawy czaszki do przodu od otworu wielkiego, a kończy się na powierzchni tylnej trzonu kręgu obrotowego. Wygładza ona przednią ścianę górnej części kanału kręgowego, chroniącego przed ewentualnymi urazami. Błony szczytowo - obrotowe przednia i tylna - zamykają szczeliny między kręgami szczytowym i obrotowym. 2. Zginanie: a)mięsień podkolanowy: *pp-kłykieć boczny k.udowej, *pk-pole k.piszczelowej powyżej kresy m.płaszczkowatego;b)mięsień brzuchaty łydki: *pp-głowa przyśrodkowa-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego, -głowa boczna-pow.podkolanowa k.udowej powyżej kłykcia bocznego; *pk-guz piętowy;c)mięsień dwugłowy uda: *pp-głowa długa-guz kulszowy, -głowa krótka-kresa chropawa k.udowej, *pk-głowa strzałki;d)mięsień półbłoniasty: *pp-guz kulszowy, *pk-kłykieć przyśrodkowy k.piszczelowej;e)mięsień półścięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);f)mięsień krawiecki: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-k.piszczelowa przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą). 3. . BUDOWA NERKI (nefron) Nerka ma kształt zbliżony do ziarna fasoli i leży obok kręgosłupa na części lędźwiowej przepony, zajmując położenie od XI kręgu piersiowego do III kręgu lędźwiowego, przy czym prawa nerka układa się nieco niżej dosięgając IV kręgu lędźwiowego. Masa jej wynosi 125-170g u mężczyzn i 115-155g u kobiet. Wymiar podłużny nerki wynosi 10-12 cm, poprzeczny 5-7 cm, grubość 3-4 cm. Na nerce odróżnia się powierzchnię przednią i tylną, koniec górny i koniec dolny oraz brzeg boczny - wypukły i przyśrodkowy, w którego środkowym odcinku znajduje się wgłębienie, zwane wnęką nerkową, prowadzące do zatoki nerkowej, czyli głębokiej jamy otoczonej miąższem nerki. Przez wnękę wchodzą do zatoki tętnica nerkowa i nerwy, wychodzą zaś żyły, naczynia chłonne i moczowód. Narządy te tworzą wspólnie tzw. korzeń nerki. Nerka jest gruczołem cewkowym złożonym, zbudowanym z kanalików nerkowych. W każdym kanaliku wyróżnia się część wydzielniczą, zwaną nefronem, i część wyprowadzającą, określaną jako cewka zbiorcza. Liczba nefronów wynosi w każdej nerce około 1,5 miliona. Każdy nefron zaczyna się ciałkiem nerkowym, które stanowi kłębek utworzony z pętli naczyń włosowatych i obejmującej go torebki kłębka. Sieć naczyń włosowatych kłębka i tworzy sieć dziwną tętniczo-tętniczą, zarówno bowiem naczynie doprowadzające, jak i odprowadzające krew z kłębka jest tętnicą. Przez sieć włosowatą kłębka przepływa zatem krew tętnicza, która następnie naczyniem odprowadzającym dopływa do zwykłej sieci naczyń włosowatych i dopiero stąd gałązkami żylnymi uchodzi do żyły nerkowej. Torebka kłębka, zbudowana z jednowarstwowego, płaskiego nabłonka i wzmocniona błoną podstawną, składa się z blaszki wewnętrznej i zewnętrznej. Blaszka wewnętrzna pokrywa bezpośrednio naczynia włosowate kłębka i w miejscu, gdzie do kłębka wchodzi naczynie doprowadzające, a wychodzi odprowadzające, odgina się przechodząc w blaszkę zewnętrzną. Między obu blaszkami torebki znajduje się szczelinowata jama ciałka nerkowego, która na biegunie kanalikowym ciałka przechodzi w światło części głównej nefronu. W części głównej odróżnia się odcinek kręty - kanalik kręty pierwszego rzędu -i odcinek prosty, przechodzący w pętlę. Pętla składa się z ramienia zstępującego i wstępującego, przy czym w każdej pętli można wyróżnić odcinek bliższy, wąski, i dalszy, szeroki. Ramię wstępujące przedłuża się w kanalik kręty drugiego rzędu, czyli wstawkę, będącą końcową częścią nefronu i przechodzącą w cewkę zbiorczą. Cewki zbiorcze przechodzą w przewody brodawkowe, otwierające się do kielichów nerkowych. Na przekroju czołowym nerki widać budowę wewnętrzną jej miąższu, w którym można odróżnić jaśniejszą korę nerki i ciemniejszy rdzeń nerki. Kora tworzy warstwę powierzchowną miąższu nerki i wnika w głąb rdzenia jako tzw. słupy nerkowe. Kora zawiera ciałka nerkowe oraz kanaliki kręte pierwszego i drugiego rzędu. Rdzeń tworzy kilkanaście piramid nerkowych. Wierzchołki piramid, określane jako brodawki nerkowe, na których znajdują się ujścia przewodów brodawkowych, wpuklają się do leżącej w obrębie zatoki miedniczki nerkowej. Podstawy piramid zwrócone są do powierzchni nerki, wychodzą z nich wąskie pasemka rdzenne, które biegną promienisto w odcinku kory oddzielającym podstawę piramidy od powierzchni nerki. Rdzeń nerki zawiera części główne nefronu, pętle i przewody brodawkowe. U płodu i jeszcze u noworodka na powierzchni nerki zaznacza się wyraźnie budowa płatowa. Każdy płat nerkowy i stanowi piramida wraz z odpowiadającą jej częścią kory. PĘCHERZ MOCZOWY-narząd nieparzysty,leżący w miednicy małej za spojeniem łonowym.-pow. tylna pęcherza sąsiaduje:-u mężczyzn z odbytnicą,-u kobiet z macicą i górnym odcinkiem pochwy.-normalnie pęcherz nie wystaje ponad poziom spojenia łonowego,jeżeli zalega w nim mocz-wznosi się ponad jego poziom.-pęcherz moczowy jest dobrze umięśnionym,rozciągliwym i sprężystym zbiornikiem o objętości ok.400-700ml.-po wypełnieniu pęcherza moczowego dochodzi do wzrostu ciśnienia w jego wnętrzu,drażnienia zakończeń nerwów czuciowych i pojawienia się zjawiska zwanego parciem;następuje skurcz mięśnia wypierającego oraz rozkurcz zwieraczy i mocz wypływa przez cewkę na zewnątrz.Objętość dobowa moczu w warunkach prawidłowych wynosi ok.1-3l.-w budowie wyróżniamy:-szczyt-jest zwrócony ku górze i przodowi w stronę pępka.-trzon-w jego obrębie jest ściana*przednia-skierowana do spojenia łonowego,*tylna-u mężczyzn odbytnica,u kobiet przednia ściana macicy,*2 boczne(w pęcherzu pełnym). po prawej przylega do wyrostka lub jajnika.-dno-u kobiet dno pęcherza spoczywa na przeponie moczowo-płciowej,część tylna dna dotyka górnego odcinka pochwy i szyjki macicy. U mężczyzn część przednia przylega do gruczołu krokowego,pęcherzyków nasiennych i bańki nasieniowodów. Budowa ściany-składa się z 3 warstw:-błony śluzowej,-błony mięśniowej,-błony zewnętrznej.Błona śluzowa-(pokryta nabłonkiem wielowarstwowym przejściowym)-jest pofałdowana,ale w obrębie dna jest całkowicie gładka,jest to pow.trójkąta pęcherzowego.Podstawa trójkąta skierowana jest ku tyłowi,do kątów podstawy uchodzą moczowody,pomiędzy nimi rozpięty jest fałd moczowodowy,zapobiegający cofaniu się moczu. Wierzchołek-skierowany do przodu,z kąta przedniego wychodzi cewka moczowa,na pow.ujścia wewnątrz cewki znajduje się języczek,podłużne pasma mięśniowe dochodzące do języczka cofają go podczas skurczu,powodując jego otwarcie i udrożnienie cewki.Błona mięśniowa-mięśniówka gładka,włókna położone podłużnie i okrężnie.-włókna okrężne położone są w pobliżu ujścia cewki moczowej wytwarzają zwieracz wew.cewki moczowej.Jest to mięsień nie zależny od naszej woli,działa na drodze odruchowej,stałe napięcie tego mięśnia nie pozwala na odpływ moczu z pęcherza.-cała mięśniówka pęcherza buduje m.wypieracz moczu( antagonista zwieracza).

ZESTAW XVII 1. STAW SKOKOWO - GOLENIOWY Staw skokowo-goleniowy - pow. Stawowe: głowę stanowi bloczek kości skokowej, a panewkę powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe kostki bocznej kości strzałkowej i przyśrodkowej kości piszczelowej. - Torebka stawowa - przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych wchodzących w skład stawu. Jest ona cienka i wiotka z przodu i z tyłu, a po bokach wzmocniona więzadłami: trójgraniastym, skokowo - strzałkowym i piętowo - strzałkowym. Więzadła: Więzadło trójgraniaste - czyli przyśrodkowe, odchodzi od kostki przyśrodkowej k. piszczelowej do podpórki kości piętowej, do kości skokowej i do kości łódkowatej. Więzadło skokowo - strzałkowe przednie i tylne - odchodzą od kostki bocznej kości strzałkowej i biegną do szyjki kości skokowej ( przednie ) i do wyrostka tylnego tej kości ( tylne) Więzadło piętowo - strzałkowe - rozpięte jest miedzy kostka boczną kości strzałkowej a powierzchnią boczną kości piętowej. Ruchy: - zgięcie grzbietowe stopy - zgięcie podeszwowe 2. a)Zginanie:a)mięsień ramienny: *pp-dolna połowa przedniej pow.trzonu k.ramiennej, *pk-guzowatość k.łokciowej;b)mięsień ramienno-promieniowy: *pp-brzeg boczny k.ramiennej, *pk-wyrostek rylcowaty k.promieniowej;c)mięsień dwugłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek nadpanewkowy łopatki, -głowa krótka-wyrostek kruczy łopatki, *pk-guzowatość k.promieniowej; b)Prostowanie:a)mięsień łokciowy: *pp-nadkłykieć boczny k.ramiennej, *pk-wyrostek łokciowy k.łokciowej;b)mięsień trójgłowy ramienia: *pp-głowa długa-guzek podpanewkowy łopatki, -głowa przyśrodkowa-tylna pow.k.ramiennej, -głowa boczna-tylna pow.k.ramiennej poniżej głowy przyśrodkowej, *pk-wyrostek łokciowy k.łokciowej. 3. KOMORA PRZEDNIA OKA-gałki jest zamkniętą przestrzenią znajdująca się między rogówką a tęczówką,przylegajacą do źrenicy częścią soczewki.Wypełniona jest cieczą wodnistą bezbarwnym,przezroczysym płynem wytwarzanym przez ciało rzęskowe i tęczówkę SOCZEWKA jest ciałem dwuwypukłym zawieszonym w płaszczyxnie czołowej na tzw.więzadełkach między tęczówką a ciałem szklistym.Średnica s.wyn.ok.9 mm,a grubość jest zmienna,zalezna od napięcia mięśni powodujących akomodację,dzięki temu możemy uzyskać ostry obraz na siatkówce przy różnych odległościach przedmiotów obserwowanych.S. jest spłaszczona od przodu,a wypukła na tylnej pow.,obie pow.schodzą się na równiku soczewki.Punkty środkowe nazywane są biegunami,linia łacząca osią s.Przy przedmiotach dalekich soczewka się spłaszcza,przy bliskich staje się bardziej wypukła.S.jest elastyczna i przezroczysta dla światła jednak z wiekiem zmienia się jej kształt oraz elastyczność.U noworodka jest niemal kulist,następnie ulega spłaszczeniu.Z wiekiem ze względu na stwardnienie s.znacznie maleje wielkość akomodacji. TRĄBKA SŁUCHOWA(przewód Eustachiusza)-kanał długości 3-4cm łączący jamę bębenkową z gardłem,wyrównuje ciśnienie w jamie bębenkowej.W budowie ścian trąbki wyróżnia się:1.część kostną-boczną-stanowi 1/3 długości trąbki.2.część chrzęstną-przyśrodkową-2/3 długości,ujście gardłowe trąbki znajduje się na bocznej ścianie części nosowej gardła.Na końcu gardłowym trąbki znajduje się zastawka otwierająca się w czasie ziewania i połykania oraz w czasie nagłych zmian wysokości,co zapobiega ewentualnemu pękanu błony bębenkowej przy zmianach ciśnienia atmosferycznego.Część chrzęstna rozszerza się wyrównując ciśnienie powietrza w jamie bębenkowej i komórkach sutkowych wyrostka sutkowego kości skroniowej.3.cieśń trąbki-przejście między częścią kostną a chrzęstną.Do ucha wew.prowadzi okienko owalne.

ZESTAW XVIII 1. STAW BIODROWY - Powierzchnie stawowe: Powierzchnia stawowa głowy k. udowej Panewka k. miednicznej (pogłębia ją obrąbek panewkowy - otacza on brzeg panewki i przebiegający na kształt mostu nad wcięciem panewki jako tzw. Więzadło poprzeczne panewki) - Torebka stawowa - jest mocna i silnie napięta, przyczepia się na k. miednicznej (w miejscu gdzie obrąbek panewkowy łączy się z kostnym brzegiem panewki). Na k. udowej przyczepia się torebka z przodu, powyżej kresy międzykrętarzowej, z tyłu zaś obejmuje szyjkę, dochodząc prawie do grzebienia międzykręgowego. Od dołka głowy k. udowej biegnie do obu końców powierzchni półksiężycowatej i do więzadła poprzecznego panewki zwanego więzadłem k. udowej. - Więzadła: + biodrowo - udowe - przedni dolny kolec k. biodrowej i brzeg panewki, kończy się wachlarzowato na kresie międzykrętarzowej. + łonowo - udowe - między górną gałęzią k. łonowej, a krętarzem mniejszym + kulszowo - udowe - zaczyna się na trzonie k. kulszowej, biegnie skośnie ku górze i bocznie tworzy warstwę okrężną torebki, przy czym częściowo tylko dochodzi do przedniego brzegu krętarza większego + warstwa okrężna - otrzymuje włókna od wszystkich wyżej wymienionych więzadeł i biegnie okrężnie w błonie włóknistej torebki. - Ruchy: - prostowanie i zginanie- odwodzenie i przywodzenie - obrót: na zewnątrz i do wewnątrz 2. Przepona: Przepona Początek: a) część lędźwiowa- odnoga przepony: trzony trzech lub czterech górnych kręgów lędźwiowych (prawa odnoga), trzony dwu lub trzech górnych kręgów lędźwiowych (lewa odnoga) łuk lędźwiowo żebrowy przyśrodkowy rozpięty między trzonem I lub II kręgu lędźwiowego a wyrostkiem żebrowym (poprzecznym) kręgu lędźwiowego I łuk lędźwiowo żebrowy boczny rozpięty między wyrostkiem żebrowym kręgu lędźwiowego I a żebrem XII b) część żebrowa-powierzchnia wewnętrzna chrząstek żebrowych VII-X c) część mostkowa--wewnętrzna powierzchnia wyrostka mieczykowatego Przyczep- ośrodek ścięgnisty przepony 3. KOMORA TYLNA OKA- gałki jest kolistą przestrzenią między tęczówką a ciałem rzęskowym,ciałem szklistym i soczewką zawierającą również ciecz wodnistą. SPOJÓWKA delikatna bł.śluzowa przyczepiona do tylnej krawędzi powiek z widocznymi naczyniami krwionośnymi.Jako spojówka powiek pokrywa tylną pow.powiek,następnie w górnym i dolnym sklepieniu spojówki przechodzi na pow.gałki kończąc się na pierścieniu spojówki rogówki.W ten sposób powstaje worek spojówkowy.Pełni on funkcje ochronną i wydzielniczą,dzieki śliskiej pow.możliwe są ruchy gałek,wilgotna pow.spojówki oczyszcza rogówkę i nawilza ją płynem łzowym.//W przyśrodkowym kącie oka wyraźnie widoczne jest mięsko łzowe.Bocznie od niego obserwuje się fałd półksiężycowaty spojówki. NARZĄD ŁZOWY składa się z gruczołu łzowego i dróg odprowadzajacych:*gruczoł łzowy leży w górno-bocznej cz.oczodołu *przyśrodkowo leżące przewody łzowe odprowadzają łzy do przewodu nosowego dolnego. U żywego człowieka obserwujemy łzy-wydzielinę gruczołu łzowego-ciągle nawilżające spojówkę i zmywające z niej zanieczyszczenia.Zbierają się na granicy gałki i brzegu powiek w korytku łzowym oraz przyśrodkowym kącie oka tworząc jeziorko łzowe.W pobliżu przyśrodkowego kąta oka na brzegach obu powiek widoczne jest niewielkie wzniesienie-brodawka łzowa i na jej szczycie otworek-punkt łzowy prowadzący do kanalików łzowych,którymi łzy dostają się do woreczka łzowego i dalej do przewodu nosowo-łzowego.

ZESTAW XIX 1. STAW ŁOKCIOWY Jest stawem złożonym gdyż łączy ze sobą 3 kości: ramienną, łokciową i promieniową Powierzchnie stawowe: - stawu ramienno - łokciowego - bloczek k.ramiennej i wcięcie bloczkowe k. łokciowej - stawu ramienno - promieniowego - główka k. ramiennej i dołek głowy k. promieniowej - stawu promieniowo - łokciowego bliższego - obwód stawowy głowy k. promieniowej i wcięcie promieniowe k. łokciowej oraz więzadło obrączkowe k. promieniowej. Przyczep torebki stawowej: Wspólna torebka stawowa obejmuje tu trzy stawy: staw ramienno - łokciowy, ramienno - promieniowy i promieniowo - łokciowy bliższy Torebka stawowa napięta jest z obu boków, luźna i cienka z przodu i z tyłu. Linia przyczepu torebki stawowej biegnie na k. ramiennej z przodu - ponad przednimi dołami k. ramiennej; z tyłu - ponad górnym brzegiem dołu łokciowego a po bokach poniżej obu nadkłykci. Na k. łokciowej przyczepia się torebka wzdłuż całego brzegu wyrostka łokciowego i przechodzi po brzegu wcięcia bloczkowego na wyrostek dziobiasty, przy czym oba wierzchołki wyrostków leżą wewnątrz jamy stawowej Na k. promieniowej przyczepia się torebka dookoła szyjki, nieco poniżej dolnego brzegu obwodu stawowego głowy Więzadła: - poboczne łokciowe - zaczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, a kończy wachlarzowato na przyśrodkowym brzegu wcięcia bloczkowego k. łokciowej. - poboczne promieniowe - zaczyna się na nadkłykciu bocznym, kończy się na k. łokciowej z przodu i z tyłu od wcięcia promieniowego. Środkowe pasma tego więzadła przechodzą w więzadło obrączkowe. Odnogi przednie i tylne biegną rozbieżnie przed i za głową k. promieniowej. - pierścieniowate - zaczyna się na przednim brzegu wcięcia promieniowego k. łokciowej i otaczając dookoła obwód stawowy głowy k. promieniowej kończy się na tylnym brzegu wcięcia promieniowego Ruchy: zginanie, prostowanie, supinacja (odwracanie), pronacja (nawracanie) 2. Nawracanie w stawie biodrowym: a)mięsień przywodziciel wielki: *pp-gałąź dolna k.łonowej,-gałąź k.kulszowej,-guz kulszowy, *pk-warga przyśrodkowa kresy chropawej,-nadkłykieć przyśrodkowy k.udowej;b)mięsień pośladkowy mały: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej;c)mięsień pośladkowy średni: *pp-pow.pośladkowa talerza k.biodrowej, *pk-krętarz większy k.udowej;d)mięsień naprężacz powięzi szerokiej: *pp-kolec biodrowy przedni górny, *pk-kłykieć boczny k.piszczelowej;e)mięsień smukły: *pp-gałąź dolna k.łonowej, *pk-przyśrodkowo od guzowatości k.piszczelowej(tworząc gęstą stopę ścięgnistą);f)mięsień półbłoniasty *pp-guz kulszowy, *pk-kłykieć przyśrodkowy k.piszczelowej; g)mięsień póścięgnisty: *pp-guz kulszowy, *pk-k.piszczelowa-przyśrodkowo od guzowatości(tworząc gęstą stopę ścięgnistą) 3. MÓZGOWIE. Mózgowie dzielimy na MÓZGOWIE TYŁOMÓZGOWIE (w jego obrębie leży komora czwarta) RDZENIOMÓZGOWIE ( należy tu rdzeń przedłużony) TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE ( obejmuje most i móżdżek) ŚRÓDMÓZGOWIE PRZODOMÓZGOWIE KRESOMÓZGOWIE ( leży tu wyspa, węchomózgowie, komora boczna) MIĘDZYMÓZGOWIE (składa się z cz. grzbietowej (wzgórzomózgowia) i cz. brzusznej (podwzgórza); leży tu komora III) WĘCHOMÓZGOWIE. Składa się z: opuszki węchowej, pasma węchowego, trójkąta węchowego Do opuszki węchowej biegną włókna nerwowe z węchowej cz. błony śluzowej jamy nosowej. Z opuszki biegnie pasmo węchowe kończące się w trójkącie węchowym. Od trójkąta węchowego odchodzą dwa zakręty: przyśrodkowy i boczny Zakręt przyśrodkowy przedłuża się na powierzchnię przyśrodkową półkuli, przechodząc w pole podspoidłowe. Zakręt boczny biegnie w kierunku wyspy tworząc przed jej biegunem próg wyspy i następnie biegnie kierunku haka.

ZESTAW XX 1. STAW KOLANOWY Powierzchnie stawowe stawu kolanowego to - pow. stawowe na obu kłykciach kości udowej ( przyśrodkowym i bocznym ) - powierzchnie stawowe na obu kłykciach kości piszczelowej ( bocznym i przyśrodkowym) oddzielone od siebie wyniosłością międzykłykciową W budowie stawu kolanowego udział bierze rzepka która z przodu uzupełnia panewkę stawu i która przy wyprostowanym kolanie styka się częściowo swą powierzchnią stawową z powierzchnią stawową dla rzepki na kości udowej. Przy zgiętym kolanie rzepka cofa się ku dołowi unieruchamiając się pomiędzy oboma kłykciami kości udowej..TOREBKA STAWOWA. W stawie kolanowym właściwą torebkę stawowa tworzy błona maziowa gdyż błona włóknista znajduje się tylko z tyłu i po bokach stawu. Z przodu torebkę zastępuje ścięgno mięśnia czworogłowego uda. W obrębie torebki stawowej pomiędzy kością udową a kością piszczelową znajdują się dwie chrząstki śródstawowe zwane łąkotkami. Łąkotki swym obwodem zrastają się z torebką i dzielą obwodowy odcinek jamy stawowej na dwie części : górną i dolną. Górna powierzchnie łąkotek są wklęsłe dolne zaś bardziej płaskie. na przekroju pionowym każda z łąkotek ma postać klina zwróconego podstawą do obwodu, wierzchołkiem zaś do środka stawu. Łąkotka boczna tworząca małe prawie zamknięte koło przyczepia się z przodu przed guzkiem międzykłykciowym boczny, z tyłu zaś częściowo do guzka międzykłykciowego bocznego częściowo do przyśrodkowego. Łąkotka przyśrodkowa jest dłuższa, szersza i słabiej zakrzywiona. Zaczyna się przed polem międzykłykciowym przednim i dochodzi do pola międzykłykciowego tylnego. Oprócz łąkotek które dzielą jamę stawu kolanowego na dwie części i stanowią poprzeczna niekompletną przegrodę jamy stawowej. Występuje w niej jeszcze niekompletna przegroda strzałkowa tak ze jama stawu kolanowego podzielona jest na cztery części bezpośrednio lub pośrednio ze sobą połączone. Tę przegrodę strzałkową stanowi tzw. Ciało tłuszczowe podrzepkowe, złożone z trzech wypełnionych tłuszczem fałdów błony maziowej. Są to fałdy skrzydłowe które biegną zbieżnie ku dołowi z bocznego i przyśrodkowego brzegu pow. stawowej rzepki. Oraz fałd maziowy podrzepkowy, który zaczyna się wzdłuż linii łączącej oba fałdy skrzydłowe i biegnąc w płaszczyźnie strzałkowej dochodzi do przedniego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowej. Uzupełnieniem przegrody są więzadła krzyżowe kolana..WZMOCNIENIA. Więzadła stanowią wzmocnienia połączeń kości udowej i piszczelowej. Zapobiegają one nadmiernemu przegięciu do przodu oraz odchyleniom bocznym. Więzadła są to włókniste struktury w kształcie wstęg. Łączą kości lub chrząstki, wzmacniają torebki stawowe. Wzmocnienia stawu kolanowego to : Więzadło rzepki - biegnie od rzepki jako część środkowa mięśnia czworogłowego uda i kończy się na guzowatości piszczeli. Więzadło krzyżowe przednie i tylne - leżą wewnątrz stawu, oddzielone są od jamy stawowej fałdem błony maziowej stanowią tylny odcinek przegrody strzałkowej stawu. Więzadła te rozpięte między polami międzykłykciowymi piszczeli a powierzchniami wewnętrznymi kłykci kości udowej biegną w ten sposób, że przednie zdąża od pola międzykłykciowego przedniego do tylnego odcinka kłykcia bocznego. Tylne zaś od dołu międzykłykciowego tylnego do przedniego odcinka kłykcia przyśrodkowego, krzyżując się od tyłu z więzadłem przedni. Więzadło poboczne strzałkowe - biegnie od nadkłykcia bocznego kości udowej do głowy strzałki. Oddzielone jest od torebki tkanką tłuszczową. Więzadło poboczne piszczelowe - biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej do przyśrodkowej powierzchni bliższego końca kości piszczelowej zrastając się z torebką stawowa i z obwodowym brzegiem łąkotki przyśrodkowej. Więzadło podkolanowe skośnie - biegnie od okolicy kłykcia bocznego kości udowej skośnie ku dołowi i przyśrodkowo po tylnej ścianie torebki, w którą włókna jego częściowo przechodzą. Pozostałe włókna wnikają w powięź mięśnia podkolanowego a częściowo przechodzą w ścięgno mięśnia półbłoniastego Więzadło poprzeczne kolana - leży z przodu jako połączenie wypukłych brzegów obu łąkotek. ŁĄKOTKI - są to struktury zbudowane z tkanki chrzęstno - włóknistej. Występują pomiędzy powierzchniami stawowymi kości w niektórych stawach.. Pełnią funkcje amortyzatorów. Typowym stawem wyposażonym w łąkotki jest staw kolanowym. Często ulegają one uszkodzeniu ze względów na nadmierne obciążenia. Łąkotki często ulegają rozerwaniu szczególnie podczas kombinacji ruchów zgięciowo - wyprostnych z ruchami obrotowymi. RZEPKA - leży w ścięgnie mm czworogłowego uda. Rozróżnia się na niej pow. przednią i tylna oraz 3 brzegi - górny, przyśrodkowy i boczny. Pow. tylna składa się z 2 schodzących pod kątem pow. stawowych. Górny szeroki brzeg rzepki stanowi podstawę rzepki. Brzeg przyśrodkowy i boczny przechodzą w ostry zwrócony ku dołowi wierzchołek rzepki. 2. Zginanie do przodu: a)mięsień naramienny: *pp-boczna 1/3 obojczyka,-wyrostek barkowy łopatki,-grzebień łopatki, *pk-guzowatość naramienna k.ramiennej;b)mięsień piersiowy większy: *pp-cz.obojczykowa-obojczyk,-cz.mostkowo-żebrowa-mostek i II-VII/VI żebro,-cz.brzuszna-pochewka m.prostego brzucha, *pk-grzebień guzka większego k.ramiennej;c)mięsień kruczo-ramienny: *pp-wyrostek kruczy łopatki, *pk-trzon k.ramiennej przyśrodkowo od m.naramiennego. Odwracanie:a)mięsień podgrzebieniowy: *pp-dół podgrzebieniowy łopatki, *pk-guzek większy k.ramiennej;b)mięsień obły mniejszy: *pp-boczny brzeg łopatki, *pk-guzek większy k.ramiennej;c)mięsień naramienny: *pp-boczna 1/3 obojczyka,-wyrostek barkowy łopatki,-grzebień łopatki, *pk-guzowatość naramienna k.ramiennej 3. KOMORA PRAWA-tłoczy krew do pnia płucnego;-mięśniówka ścian jest 3x cieńsza niż komory lewej;-wyróżniamy ścianę przednią i tylną,które schodzą się w prawym brzegu serca;-ścianę przyśrodkową-stanowi przegrodę międzykomorową;-ku górze KP łączy się z PP w ujściu przedsionkowo-komorowym z zastawką trójdzielną;-w komorze znajduje się:*ujście przedsionkowo-komorowe;-ujście pnia płucnego;-trzy mięśnie brodawkowate,od których odchodzą struny ścięgniste do płatków zastawek. PRZEDSIONEK PRAWY-w budowie wyróżnia się 6 ścian:1.górna-ujście żyły głównej górnej;2.dolna-ujście przedsionkowo-komorowe prawe z zastawką trójdzielną zapobiegającą cofaniu się krwi z K do P;3.przednia-uszko prawe;4.tylna-ujście żyły głównej dolnej z zastawką oraz ujście zatoki wieńcowej serca;5.przyśrodkowa-stanowi ścianę międzyprzedsionkową, znajduje się tu dół owalny;6.boczna-ujście żył przednich serca.

---