S K R Y P T nr 2

Ekonomia

Część I

Mikroekonomia

EKONOMIA - jest nauką o gospodarowaniu, czyli procesach produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Stara się wyjaśnić w jaki sposób podmioty gospodarcze (gospodarstwo domowe, państwo, przedsiębiorstwo) podejmują decyzję o wykorzystaniu zasobów czynników wytwórczych dla zaspokojenia potrzeb ludzkich. Ekonomia próbuje podpowiadać jak podejmować najbardziej racjonalne decyzje gospodarcze, to znaczy takie, które pozwalają osiągnąć maksymalny efekt przy danym poziomie nakładów. Przy danym poziomie efektu starając się osiągnąć najmniejsze nakłady - minimalizować zasoby. Stara się wykorzystywać w tym celu określone narzędzia które podmioty używają do porównywania różnych alternatyw wyboru w kategoriach kosztów i korzyści. W związku z tym można powiedzieć że Ekonomia jest także nauką o wyborach gospodarczych podmiotu.

DOBRA - materialne i niematerialne środki służące zaspakajaniu potrzeb ludzkich, które mogą pochodzić z 2 źródeł:

1) z natury - dobra wolne,

2) w wyniku procesu gospodarczego (wytwarzania dóbr i potrzeb) nazywamy je wtedy dobrami gospodarczymi

Podział:

1)

a) konsumpcyjne - do konsumpcji (zaspakajania potrzeb w sposób bezpośredni)

b) prokukcyjne - do wytwarzania innych dóbr zarówno konsumpcyjnych jak i produkcyjnych.

2)

a) trwałego użytku (konsumpcyjne i produkcyjne) - nie zużywają się podczas użytkowania, nie przenoszą swoich właściwości na inne

b) nie trwałego użytku - środki spożywcze, paliwo, energia itp

3)

a) substytucyjne - zastępujące się wzajemnie w podobnych lub w identyczny sposób zastępują określoną potrzebę, można je stosować zamiennie, mogą występować bliższe i dalsze substytuty.

b) komplementarne - muszą występować łącznie, uzupełniać się aby zaspokoić określone potrzeby, np.

- jak jest cały samochód to dobrem komplementarnym jest paliwo

- jak samochód jest rozłożony to wszystkie części jakie dołożymy do podwozia to dobra komplementarne

ELEMENTY PROCESU GOSPODARCZEGO - Potrzeby ludzkie → Proces produkcji (produkcja) → Podział → Proces wymiany (wymiana) → Konsumpcja (spożycie).

POTRZEBY LUDZKIE

Podział

a) elementarne (biologiczne) - zawsze muszą być realizowane, pomagają nam normalnie żyć: konieczność jedzenia, potrzeba oddychania; ciepła; bezpieczeństwa; wydalania; rozmnażania; bycia w środowisku innych jednostek o podobnych upodobaniach.

b) wyższego rzędu - gdy są zaspokojone potrzeby elementarne: potrzeby twórczości; samodoskonalenia; edukacji; władzy;

Cechy:

a) są nieograniczone

b) odnawialne

c) niektóre zanikają, ale pojawiają się nowe (czasem bardziej skomplikowane)

d) zmieniają się wraz z wiekiem, stopniem rozwoju osobniczego, społecznego

e) zmuszają do prowadzenia całego procesu gospodarczego i jego cyklicznego powtarzania

f) występują w pewnej hierarchii, to znaczy najpierw realizowane są potrzeby biologiczne a następnie wyższego rzędu, a jednocześnie do odniesienia potrzeb wyższego rzędu występuje hierarchia realizacji.

PROCES PRODUKCJI ( produkcja) - świadomy i celowy proces prowadzony przez człowieka polegający na przetwarzaniu (transformacji) dostępnych zasobów i czynników produkcji, produkty i usługi służące do zaspakajania potrzeb ludzkich

Zasoby czynników procesu produkcji:

1) zasoby naturalne - np. ziemia, klimat, krajobraz, kopaliny, energia od natury (en geotermalna, en wód, en wiatru, en słoneczna) świat roślin i zwierząt. Zasoby naturalne są ograniczone i częściowo nieodnawialne.

2) zasoby ludzkie (inaczej praca, a współcześnie zasoby ludzkie) - człowiek ma skłonności do zwiększania swojej wartości, mowa o powiększaniu swojego kapitału (umiejętności fizycznych, umysłowych i psychicznych)

3) kapitał (zasoby kapitału)

a) rzeczowy (maszyny, urządzenia, trakcje elektryczne, lokal do prowadzenia działalności, komputery, meble)

b) finansowy (postać gotówkowa, postać bezgotówkowa, kruszce, dzieła sztuki, biżuteria, numizmatyka itp. itd., inne aktywa finansowe - akcje, obligacje, bony skarbowe itp. itd.

4) wiedza np. z zakresu marketingu, kontrolingu, rachunkowości, finansów, zarządzania i ekonomi.

5) technologia - jest to przepis który mówi jak łączyć ze sobą czynniki wytwórcze, w jakiej kolejności, ilościach, proporcjach aby stworzyć odpowiednie dobra i usługi.

6) informacja np. odpowiednie bazy danych, monitoring, łączenie wszystkich informacji w całości, przesył informacji

7) przedsiębiorczość - czynnik niematerialny który wynika z jakim społeczeństwem mamy do czynienia

cechy: umiejętność podejmowania decyzji, umiejętność posiadania odpowiedzialności, umiejętność znajdowania nisz rynkowych

PODZIAŁ - jest to proces polegający na rozdzieleniu (alokacji) dóbr lub usług (albo ich ekwiwalentów finansowych-pieniądze), pieniędzy jednostki i grupy społeczne według pewnego klucza. W zależności od roli i miejsca jednostki lub grupy społecznej w systemie gospodarczym, podział może przyjmować różne formy:

1) w przypadku właścicieli czynników wytwórczych (fabryki itp.) podział występuje w postaci dywidendy zysku procentu, renty lub czynszu dzierżawnego. Te podmioty otrzymują w podziale zawsze najwięcej, ponieważ ma to być dla nich zachęta do prowadzenia działalności gospodarczej.

2) w przypadku pracowników najemnych (siły roboczej) w podziale otrzymują wynagrodzenie za pracę

3) w przypadku osób które nie uczestniczą w danym roku w wytwarzaniu dochodu narodowego w danym roku, na część którą mogą w wyniku podziału składają się pozostałe grupy poprzez podatki i inne płatności do budżetu państwa. Do tych osób można zaliczyć osoby w wieku przed i emerytalnym, odbywające służbę wojskową, kalecy, osoby bezrobotne, osoby wychowujące samotnie dzieci, osoby chore. Otrzymują one tzw. płatności transferowe z budżetu państwa w postaci zasiłków, rent, emerytur, stypendiów, żołdu oraz pomoc niematerialna (np. dożywienie dzieci w szkołach)

PROCES WYMIANY (wymiana) - jest to proces zamieniania dóbr, usług lub zasobów na inne dobra, usługi lub zasoby. Może się odbywać metodą bezpośrednią (na zasadzie towar za pieniądz) lub pośrednią (na zasadzie towar - pieniądz - towar, to znaczy z pośrednikiem finansowym - pieniądz).

KONSUMPCJA (spożycie) - proces polegający na zużyciu lub użytkowaniu dobra lub usługi w celu zaspokojenia potrzeby ludzkiej

1) indywidualne - jednostka zużywając (spożywając) dobro, pozbawia innych jednostek prawa do konsumpcji innych jednostek tego samego produktu

2) zbiorowa - realizowana jest przez duże grupy społeczne, dobra przygotowywane są dla większej liczby jednostek, a konsumpcja jednostki nie umniejsza praw do tego dobra innym jednostkom.

PROBLEM RZADKOŚCI.

Podstawowym problemem ekonomicznym jest problem rzadkości i ograniczoność zasobów i dóbr które służą do zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Polega on na tym że potrzeby, pragnienia i chęci jednostki, grup społecznych, całej ludzkości są zawsze większe niż możliwości ich zaspokojenia kreślone posiadanymi przez jednostkę, grupę lub ludzkość zasadami czynników wytwórczych. W przypadku gdy nie można zaspokoić wszystkich potrzeb należy dokonywać właściwej alokacji rzadkich i ograniczonych środków w takim kierunku, na takie cele aby ich wykorzystanie gwarantowało zaspokojenie potrzeb w największym stopniu. Powinny być one efektywnie wykorzystywane bez marnotrawstwa przy jednoczesnym ustalania hierarchii zaspakajania potrzeb, rezygnowania z tych z których można zrezygnować itp. Podmioty gospodarcze zmuszone są więc do dokonywania wyborów gospodarczych zmuszone są więc do dokonywania wyborów gospodarczych których pomocnym mogą okazać się 3 pytania: co? dla kogo? jak?, które zawsze połączone są z czasownikami zawsze pasującymi do nich: dzielić, konsumować, itp.

SYSTEM GOSPODARCZY - jest to system zespołów instytucji związanych z podejmowaniem i realizacją decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze [gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo oraz państwo (władza gospodarcza lub rząd)] na każdym etapie procesu gospodarowania. Ma on swoją strukturę, rzeczową, czasową i przestrzenną. Budują go 2 sektory: publiczny i prywatny, oraz 2 sfery: realna i regulacji.

System gospodarczy określa:

1) kto ma prawo do własności czynników wytwórczych, czerpania korzyści z tej własności

2) decyduje o tym „co” „jak” „dla kogo” wytwarzać, dzielić itp.

3) zakres swobód podmiotów gospodarczych, praw i obowiązków, stosunek podległości wobec państwa, hierarchie zależności między podmiotami, sposób rozwiązywania konfliktów, przekazywania decyzji i zadań do wykonania itd.

Sektor Publiczny - składa się z własności należącej do państwa i władz komunalnych.

Sektor Prywatny - tworzy go własność osób prywatnych, spółdzielni, własności organizacji wyznaniowych (np. Radio Maryja), organizacji charytatywnych, związkowych.

Sfera Realna - obejmuje cały obrót od zasobów do towarów przebiegający w kolejnych etapach gospodarowania, są to wszystkie zdarzenia realne w czasie produkcji, podziału, wymiany, konsumpcji.

Sfera Regulacji - dotyczy wszystkich procesów myślowo-decyzyjnych pozwalających na dokonywanie się zdarzeń realnych. Obejmuje takie procesy jak: planowanie, organizowanie, motywowanie, kierowanie, nadzorowanie, nagradzanie, karanie.

PODMIOTY SYSTEMU GOSPODARCZEGO

GOSPODARSTWO DOMOWE - jednostka konsumpcyjna zajmująca się w systemie przede wszystkim spożywaniem dóbr i usług dzięki czemu wpływa poprzez kształtowanie się popytu na zachowanie się drugiego podmiotu czyli przedsiębiorstwa. Jednocześnie dostarcza do systemu zasobów czynników wytwórczych-praca, kapitał, niekiedy ziemi oraz przyczynia się do tworzenia dochodów państwa poprzez dodatki, opłaty itp. itd. Jest to osoba lub grupa osób które wspólnie zamieszkują, posiadają wspólny budżet i podejmują wspólnie decyzje ekonomiczne na różnych rynkach. Mogą być one związane formalnie lub nieformalnie.

Gospodarstwo domowe jest obecne na następujących rynkach:

1) dóbr i usług - na decyzje G.D. na tym rynku wpływają: cena dobra, dochody, ceny substytutów komplementarnych, dostępność dóbr, skłonność do konsumpcji albo oszczędności, inflacja, szerokość ofert, preferencje, sezonowość, moda, reklamy, warunki życiowe.

2) rynku pracy - G.D. jest obecne po to aby zdobyć środki na zakupy dóbr i usług: zakres pragnień do zrealizowania lub wielkość dóbr jakie chce się posiadać, wysokość płacy, rodzaj pracy i charakter oraz prestiż, wykształcenie, praktyka, doświadczenie, stan rynku pracy (bezrobocie itp.), koniunktura gospodarcza, wielkość eksportu i importu, podatku, niepieniężne korzyści z pracy, cechy indywidualne (lenistwo lub chęć pracy)

3) rynek pieniężno-kredytowy - szerzej rynek kapitałowy:

a) kiedy posiada wolne środki pieniężne (oszczędności) które chce pomnożyć w sposób bezpieczny, w tradycyjny (banki, obligacje) lub bardziej ryzykowny polegający na inwestowaniu w papiery wartościowe w postaci akcji (sposób bezpośredni-gramy na giełdzie, sposób pośredni-udziały w funduszach inwestycyjnych)

b) gdy G.D. potrzebuje pożyczyć cudze pieniądze, cudze środki finansowe, na konsumpcje lub inwestycje

c) gdy G.D. w obawie o przyszłość stara się zabezpieczyć ją poprzez lokowanie swoich wolnych środków w funduszach emerytalnych jako uzupełnienie obligatoryjnego systemu ubezpieczeń społecznych (ZUS)

d) gdy G.D. potrzebuje się zabezpieczyć przed zdarzeniami nieprzewidywalnymi

e) gdy G.D. chce uczestniczyć jako procent w systemie gospodarczym, czasowo i potrzebuje środków na inwestycje

f) gdy G.D. oszczędza na określony cel związany z przyszłą konsumpcją, np. odkładanie na mieszkanie w kasie budowlanej.

PRZEDSIĘBIORSTWO - firma

Jest to jednostka gospodarcza (producent) wyodrębniona pod względem techniczno - organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym, zajmująca się przetwarzaniem i łączeniem czynników wytwórczych w produkty i usługi które sprzedaje innym firmom, gospodarstwu domowemu i państwu. Z przychodów ze sprzedaży firmy pokrywają koszty działalności a dodatnią nadwyżkę (dodatnia różnica między przychodami a kosztami-nazywamy zyskiem) staje się bodźcem do prowadzenia i kontynuowania działalności. Jeśli zysk nie zaistnieje a wynik finansowy będzie zerowy lub będzie stratą to taką sytuację można tolerować w krótkim czasie. Jeśli straty generowane są w okresie długim to firma powinna zamknąć działalność i nie ponosić nowych kosztów, tym samym ograniczyć straty do kosztów stałych. Powinna zmienić branże i wykorzystać zasoby w innym celu. Większość firm w systemie gospodarczym działa dla zysku który będzie mógł powstawać jeżeli zaoferuje takie produkty i usługi na które jest popyt. Obok takich firm w systemie istnieją także podmioty non profit (nie dla zysku) których funkcjonowanie zawsze wiąże się ze stratami. Musi istnieć prawna metoda pozwalająca ocenić ich przydatność i potrzebę istnienia z punktu widzenia społecznego. W tym przypadku nie może być zysk, natomiast wielkość dofinansowania (wielkość straty) oraz stopień realizacji zadań do których zostały powołane mogą służyć jako weryfikatory obecności takich podmiotów na rynku.

Przedsiębiorstwa mogą należeć do obu sektorów systemu i przyjmować różne formy organizacyjno-prawne. W przypadku podmiotów należących do sektora prywatnego mogą występować jako:

a) własność indywidualna (firma jednoosobowego właściciela)

b) spółki.

O pozycji firmy decyduje posiadany majątek, skala działalności, jakość i struktura zasobów oraz możliwości i umiejętności zarządzania firmą.

RZĄD (lub Władza Gospodarcza)

Jest to podmiot o charakterze regulacyjnym który za pomocą narzędzi natury administracyjnej, ekonomicznej lub prawnej oddziałuje na wszystkie podmioty w systemie. Stara się wpływać nanie tak aby działały zgodnie z tym czego chce system.

Zadania które pełni rząd w państwie:

1) dbanie o równość, sprawiedliwość i efektywne wykorzystywanie zasobów w gospodarce

2) reagowanie na efekty zewnętrzna zarówno pozytywne jak i negatywne w sferze produkcji i konsumpcji (negatywne i pozytywne). Efekt zewnętrzny polega na tym, że decyzja jednego podmiotu w sferze produkcji lub konsumpcji, wpływa na decyzje innych podmiotów w obszarze konsumpcji lub produkcji bez pośrednictwa rynku (tzn. że inne nie mają prawa wyboru)

3) państwo zapewnia dostępność dóbr publicznych np. oświata, sprawiedliwość, ochrona zdrowie w określonych pakietach

4) zapewnia dostęp do informacji, która często jest asymetrycznie rozmieszczona a jej zdobycie kosztuje

5) państwo określa co jest społecznie użyteczne i pożądane a co je piętnuje i traktuje za niepożądane. Państwo reguluje dostępność takich dóbr i zapobiega ich wytwarzaniu lub konsumowaniu np. narkotyki

6) państwo podtrzymuje konkurencje na rynku, prowadzi politykę antymonową, kontroluje tworzenie porozumień nielegalnych między konsumentami, fuzji

7) państwo prowadzi politykę przemysłową, tzn.:

a) pobudza niepewność i ryzyko

b) ogranicza niepewność i ryzyko

c) wspiera działalność podmiotów podejmujących działania innowacyjne powstawania branż wysoce konkurencyjnych

d) państwo pomaga łączyć zasoby i kojarzyć partnerów przy realizacji wielkich projektów gospodarczych o dużym ryzyku

8) państwo pomaga w restrukturyzacji schyłkowych branż

9) chroni swoich producentów przed konkurencją z zewnątrz

10) państwo nacjonalizuje i prywatyzuje

11) państwo mobilizuje koniunkturę i łagodzi negatywne skutki wahań cyklicznych w produkcji, zatrudnieniu, konsumpcji i inflacji.

12) państwo wyrównuje dochody, czyli prowadzi politykę redystrybucji dochodu narodowego poprzez podatki i płatności transferowe (pochodzące z budżetu)

13) tworzenie wizji, strategii, długo falowego rozwoju i konsekwentne jej wdrażanie.

RYNEK I MECHANIZM RYNKOWY

RYNEK jest to miejsce w którym kupujący (reprezentujący popyt) spotykają się z oferującymi (stanowiącymi podaż), w którym w skutek wzajemnych dostosowań obu stron rynku do siebie ustala się cena towaru oraz wielkość transakcji. Rynek jest to także ogół transakcji wymiennych (stosunków wymiennych) zawiązujących się pomiędzy nabywcami i sprzedawcami które doprowadzają do ustalenia ceny i ilości na rynku.

KLASYFIKACJA RYNKU (KRYTERIUM):

1) wpływ państwa na rynek: rynki wolne i regulowane

2) zasięg geograficzny: rynek lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy

3) według przedmiotu obrotu: rynek zasobów i podmiotów i usług

4) stosunek do prawa: rynek legalny i nielegalny

5) stopień zorganizowania rynku: rynki proste i złożone

6) ze względu na stopień konkurencji na danym rynku (cechy): konkurencja monopolistyczna, konkurencja oligopolistyczna (2-10), doskonała konkurencja

ELEMENTY RYNKU

POPYT (D) zapotrzebowanie - jest to ilość nabywanych dóbr w danym czasie i na danym rynku, które skłoni kupić nabywcy przy różnych poziomach cen. Związek między ceną a ilością określa prawo popytu. Mówi ono, że im wyższa cena danego dobra tym mniejsze ilości są skłonni nabyć kupujący, ceteris poribus - pozostałe czynniki takie same albo niezmienne. Im niższa cena, tym większe ilości chcą nabywać kupujący ceteris poribus.

Zapis za pomocą funkcji: QD=f (P) - popyt jest funkcją danego dobra. Q - wielkość, D -popyt, P - cena

Zapis za pomocą grafiki:

Jeżeli na popyt działa tylko cena danego dobra to jej zmiany (wzrost lub spadek) powodują zmiany wielkości popytu (spadek wielkości lub wzrost wielkości).

I forma tej zmiany, czyli wzrost wielkości popytu, polega na tym że pod wpływem spadku ceny z P₂ do P₁ następuje zwiększenie ilości nabywanych dóbr z P₂ do P₁ co na wykresie obserwujemy jako przesunięcie podanej krzywej popytu w dół z punktu B do punktu A.

II forma tej zmiany, spadek wielkości popytu, następuje wtedy gdy w skutek podniesienia ceny dobra z P₁ do P₂ ilość nabywanych dóbr zmniejsza się z Q₁ do Q₂. Na wykresie widoczne jest to jako przesunięcie podanej krzywej popytu w górę z punktu A do B.

Na popyt wpływają także inne czynniki nie będące ceną danego dobra, takie jak:

- ceny substytutów P_S,

- ceny dóbr komplementarnych P_K,

- cena dóbr niezależnych P_N,

- dochody pieniężne DP,

- moda m,

- efekt demonstracji, efekt Veblena V

- reklama r

- czynniki demograficzne, np. liczba, relacje kobiet do mężczyzn cz.dem.

- preferencje pref.

- czynniki losowe na zapotrzebowanie dobra l

- inne czynniki zależące od działania rządu np. ulgi podatkowe, podatki T

Funkcja popytu P_P - f . Jeżeli na popyt działają czynniki będące ceną (wyżej wymienione) to powodują one zmiany popytu które przyjmują dwie formy.

I wzrost popytu, występuje wtedy gdy pomimo braku zmiany ceny danego dobra. Ilość nabywanych dóbr wzrasta pod wpływem pozytywnie działających czynników nie będących ceną.

Na wykresie widać to jako przesunięcie całej krzywej popytu w górę na prawo równolegle lub nie w stosunku do pierwotnej.

II spadek popytu, występuje wtedy gdy pomimo braku zmiany ceny danego dobra ilość nabywanych dóbr stają się mniejsze pod wpływem negatywnie działających czynników. Na wykresie przedstawiamy to jako przesunięcie całej krzywej popytu w dół na lewo w stosunku do pierwotnej.

PODAŻ (S) oferta, jest to ilość dóbr którą chcą oferować sprzedający na danym rynku, w danym czasie przy różnych poziomach ceny. Zależność między ceną a ilością przedstawia prawo podaży, które mówi że im wyższa cena danego dobra tym większe ilości gotowi są oferować sprzedający aritas panba. Im większa cena, tym mniejsze rozmiary podaży dostarczyć na rynek sprzedający cetiris paribus.

Zapis za pomocą funkcji: QS=f (P) S=f (P)

Zapis za pomocą grafiki:

Jeżeli na podaż działa tylko cena danego dobra to jej zmiany (wzrost lub spadek) wywołują zmiany wielkości lub spadek wielkości podaży.

I forma tej zmiany, czyli wzrost wielkości podaży następuje wtedy, gdy pod wpływem rosnącej ceny z P₁ do P₂ ilość oferty rośnie z Q₁ do Q₂ a na wykresie następuje wówczas przesunięcie w górę krzywej podanej podaży z punktu A do B

II forma tej zmiany, czyli spadek wielkości powstałej wtedy, gdy w skutek obniżenia ceny z P₂ do P₁ ilość oferty maleje z Q₂ do Q₁ a na wykresie obserwuje się jako przesunięcie w dół podanej krzywej podaży z punktu B do punktu A.

Na podaż wpływają także inne czynniki nie będące ceną danego dobra, takie jak:

- ceny substytutów P_S

- ceny dóbr komplementarnych P_K

- ceny dóbr niezależnych P_N

- ceny czynników wytwórczych P_CZ.W.

- stopień konkurencji K (ilość podmiotów w gałęzi)

- technologia t

- dostępność zasobów dostęp. zasobów

- podatki (ulgi podatkowe, cła, kontyngenty ilościowe itp.) T

- czynniki losowe na zaopatrzenie dobra l

Funkcja podaży QS - f

Jeżeli na podaż działają czynniki nie będące ceną danego dobra, to powodują one zmiany podaży w dwóch formach.

I spadek podaży, pod wpływem negatywnie działających czynników następuje ograniczenie oferty pomimo tego że cena dobra nie ulega zmianie. Na wykresie następuje wówczas przesunięcie całej krzywej podaży w górę na lewo w stosunku do pierwotnej,

II wzrost podaży, powstaje gdy pod wpływem pozytywnie działających czynników wielkości ofert wzrasta pomimo tego, że cena dobra nie zmienia się. Obserwujemy to jako przesunięcie całej krzywej podaży w dół na prawo do S ”

CENA RÓWNOWAGI równowagą rynkową zajął się Adam Semis. Równowaga rynkowa to taki stan na rynku w którym ilość nabywanych dóbr zrównuje się z ilością dóbr oferowanych tzn. wielkość popytu odpowiada dokładnie wielkości podaży. Sytuacja taka następuje tylko wtedy, gdy na rynku obowiązuje jedna akceptowana przez dwie strony rynku cena dobra, którą nazywa się ceną równowagi. Wówczas ilość transakcji tzn. ilość nabywanych lub oferowanych dóbr nazywa się ILOŚCIĄ RÓWNOWAGI.

Jeżeli z jakiś przyczyn na rynku nie obowiązuje cena równowagi to pojawiają się na nim odchylenia od stanu równowagi w postaci nadwyżki podaży lub nadwyżki popytu. Gdy jest to rynek wolny bez interwencji państwa to odchylenia te mogą się samoczynnie zniwelować (tzn. samooczyszczenie rynku) w skutek elastycznego dostosowania się cen do warunków rynkowych. Zmiany cen będą powodowały, że wielkości popytu i podaży będą dążyły do zrównania i zniwelowania odchylenia.

Nadwyżka podaży występuje wtedy, gdy na rynku obowiązuje cena np. P₂ > P_E i polega na tym że P_D2 < P_S2 lub P_S2 > P_D2. Aby ona zniknęła, na rynku cena musi ulec obniżeniu co spowoduje reakcje obu stron rynku - wielkość popytu będzie wzrastać a jednocześnie wielkość podaży będzie maleć do momentu gdy oba te rozmiary się zrównają.

Nadwyżka popytu (odchylenie) nazywamy niedoborem podaży oraz niedoborem rynkowym. Występuje gdy P₁<P_E - co powoduje że P_S1 < P_D1 lub P_D1 > P_S1. Odchylenie to może zniknąć wtedy gdy cena danego dobra zacznie wzrastać, a w konsekwencji wielkość oferty stanie się większa a jednocześnie wielkość zapotrzebowania ulegnie zmniejszeniu. Procesy te będą trwały do momentu zrównania tych ilości i ustalenia jednej akceptowanej ceny.

Na rynkach regulowanych przez rząd - państwo ustala tam ceny maksymalne i minimalne realizując określoną politykę wobec pewnych grup społecznych - odchylenia w postaci nadwyżek lub niedoboru mają charakter trwały i nie mogą samoczynnie zniknąć, ponieważ nie działa mechanizm rynkowy wykorzystujący elastyczne ceny. W tym przypadku na rynkach regulowanych państwo stosuje dodatkowo jeszcze inne formy interwencji próbują rozwiązywać problem odchyleń.

PODEJMOWANIE DECYZJI EKONOMICZNYCH PRZEZ FIRMY

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NE DECYZJE EKONOMICZNE PRZEDSIĘBIORCY

ZYSK - jeżeli firma działa dla zysku to wszelkie decyzje związane z wielkością przychodów całkowitych, wysokością i strukturą działalności są w kwestii firmy. Powinna starać się realizować przynajmniej zysk zadawalający w długim okresie, gdyż jest on dla niej bodźcem do angażowania się w działalność oraz stworzenie możliwości wzrostu i rozwoju w przyszłości. Jeżeli firmie nie uda się w okresie długim (6 lat) zrealizować zysków lub zauważy iż zyski maleją to staje się to powodem do podejmowania decyzji związanych z opuszczeniem gałęzi (branży). Jeżeli będziemy mieli do czynienia z podmiotami które nie działają dla zysku to także muszą zmierzać do podejmowania rozsądnych decyzji gospodarczych. W ich przypadku wybór optymalnej alternatywy polega na działaniu przy minimalnych kosztach i minimalnych stratach.

STRUKTURA RYNKU - w zależności od tego czy podmiot gospodarczy działa w warunkach doskonałej konkurencji lub konkurencji niedoskonałej (monopolu, dipolu lub konkurencji monopolistycznej) warunki jego funkcjonowania są odmienne. W przypadku doskonałej konkurencji nie ma żadnego wpływu na cenę, którą kształtują gra popytu i podaży rynku, jego skala działek i udział w całkowitej podaży rynkowej są śladowe. Jest jednym z setek tysięcy niezmiennie małych podmiotów, które nie maja wpływu ani na odbiorców ani na konkurencję. Kupując mało zasobów nie ma również siły przetargów dostawców tzn. że w niewielkim stopniu może wpływać na poziom swoich kosztów, oznacza to że jego możliwości osiągnięcia zysku w niewielkim stopniu zależą tylko od przedsiębiorcy, często zdarza się że funkcjonuje na granicy opłacalności lub generuje długo straty.

W monopolu, w sytuacji, gdy na rynku występuje jeden podmiot mający 100% lub minimum 90% podaży, ma on możliwość wpływania na wysokość ceny (cena monopolowa) która zawsze zawiera w sobie narzut monopolowy. Ma możliwość, także wpływania na wielkość produkcji, jakość, standardy techniczne, warunki dystrybucji, systemy płatności itp. Tak uprzywilejowana pozycja wynika z faktu, iż monopol bardzo często dotyczy dóbr społecznie niezbędnych, z których nie można zrezygnować i które nie mają substytutów.

W warunkach oligopolu przedsiębiorstwo zaczyna konkurować z kilkoma podmiotami oferującymi bliższe lub dalsze substytuty wobec swojej oferty, ale nadal osiąga wpływ na cenę, rozmiary produkcji, standardy, dostawców, odbiorców, instytucje finansowe, rządy itd. Wpływ na ceny w oligopolu, a tym samym na zyski zależy od liczby konkurentów oraz od stopnia zróżnicowania produktów. Niekiedy zamiast konkurencji (rywalizacji) w postaci zróżnicowania produktu stosuje się wojny cenowe w oligopolu lub porozumieniu zwanym koncesjami lub zmowami. W ramach oligopolu podmioty mogą także stosować działania dążące do dominacji firmowej. W ramach konkurencji monopolowej, gdy na rynku obok siebie występuje wiele, ale nie tak wiele jak w doskonałej konkurencji podmiotów, które oferują bliższe lub dalsze substytuty. Mają wpływ na cenę, rozmiary produkcji, dostawców, odbiorców, ale stopień tego wpływu zależy od liczby konkurentów, od stopnia zróżnicowania podmiotów, od inwencji przedsiębiorczej jego zdolności do zarządzania firmą, wyszukiwanie nisz rynkowych, od wielkości kapitału jakim dysponuje.

FORMA ORGANIZACYJNO PRAWNA PODMIOTU

1) wielkość majątku firmy i innych posiadanych formach zasobu

2) niepewność i ryzyko

3) okres podejmowania decyzji:

- okres krótki (2-3 lata w życiu firmy) w tym czasie firma może zmieniać tylko jeden czynnik wytwórczy, a pozostałe są stałe, nie może zmieniać technologii, ani skali działalności, nie może także wchodzić, ani wychodzić z branży.

- okres długi (powyżej 6 lat) firma może zmieniać wszystkie czynniki wytwórcze, a to znaczy że może zmieniać technologię, skalę działalności oraz branżę w której działa.

KOSZTY PRODUKCJI

PODZIAŁ KOSZTÓW

1) ze względu na to kto je ponosi:

a) koszty prywatne (indywidualne) wydatki przedsiębiorcy na zakup czynników wytwórczych w większości jawne i ewidencjonowane w księgach rachunkowych

b) koszty społeczne pojawiły się jako efekt uboczny prowadzonej działalności, dotykają podmioty nie uczestniczące w procesie gospodarczym. Ponoszone są przez jednostki oraz częściowo przez podmiot gospodarczy - firmę.

2) ze względu na zachowanie względem produkcji:

w krótkim okresie występują koszty stałe i koszty zmienne, w długim okresie występują tylko koszty zmienne.

a) koszty stałe - to takie które nie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji, są takie same nawet wtedy gdy produkcja wynosi 0, ale podmiot istnieje.

Należą do nich wydatki na:

- władza administracji

- abonament telefoniczny

- składki ZUS

- amortyzacja

- ubezpieczenia NW, OC, itd.

b) koszty zmienne - zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji tzn rosną kiedy ona rośnie, ale nierównomiernie (najpierw rosną wolniej a potem szybciej)

Należą do niech wydatki na:

- surowce

- materiały

- pólprodukty

- paliwa

- energię

- pracowników produkcyjnych

c) koszty Całkowite - są to wszystkie wydatki jakie firma ponosi na stałe i zmienne czynniki wytwórcze. Określa się ja poprzez pomnożenie jednostkowych cen tych czynników, przez ilość zużytych czynników. Możemy to zapisać tak: KC=KSC+KZC

Koszty Przeciętne - służą do określania poziomu ceny danego wyrobu i ustala się je jako podzielenie kosztu całkowitego przez rozmiar produkcji, czyli (wielkość produkcji) KPCwyraża się wzorem: KPC=KC/Q

KPC przebiega według następującego wykresu (ukształtnego)

KPC maleje wraz ze zwiększeniem rozmiarów produkcji. Q₃ osiąga minimum i rośnie do KPC

KPS - stosunek KSC do wielkości produkcji KPS=KSC/Q

KPZ KPZ=KZC/Q

Przebieg kosztów całkowitych

Koszt Marginalny (KM) - zmiana kosztu całkowitego wywołana zwiększeniem produkcji o dodatkową jednostkę. Ponieważ w ramach kosztu całkowitego zmienia się tylko koszt zmienny to można powiedzieć, że koszt marginalny to zmiana kosztu zmiennego wywołana zwiększeniem produkcji o dodatkową jednostkę. Zapisujemy to: KM=ΔKC/ΔQ=ΔKZC/ΔQ.

Zwiazki między krzywymi KPC, KPZ, KM.

Jeżeli KM>KCP to KCP rośnie, kiedy KM>KZP rośnie.

KM=KCP i KM=KZP to KCP minimum i KZP=minimum

Kiedy KM<KCP to KCP maleje, KM<KZP to KZP maleje.

Graniczne punkty rentowności.

1p.gr.pkt A = p.opłacalności, zwany punktem niwelacji. Znajduje się w min. KCP i oznacza, że jeżeli cena towaru będzie dokładnie równa min. KCP to przychody całkowite ze sprzedarzy Q₃ jednostek produkcji po cenie P₃ będą dokładnie równe kosztą poniesionym na wytwarzanie tej wielkości produkcjji Q₃, w sytuacji gdy przeciętny koszt całkowitej jest min. w tej sytuacji tzn że firma ma zysk zerowy, natomiast każda cena powyżej pkt opłacalności zapewni jej zysk ponadnormatywny dodatni. Jeżeli cena będzie niższa niżeli pkt opłacalności to spowoduje pojawienie się strat w zależności od charakteru tych strat i od tego jak daleko obniżyła się cena (czy mieści sięna poziomie znajdującym się pomiedzy 2 krzywymi przeciętnych kosztów, czy też znajduje się poniżej KZP), firma musi zdecydować, czy produkować dalej, czy zamknąć działalność.

2p.gr.pkt B - pkt zamknięcia znajduje się w min. KZP i oznacza że gdy cena towaru będzie dokładnie równa okt zamknięcia i jest to cena P₂ to przychody ze sprzedarzy Q₂ produkcji po cenie P₂ zapewniają pokrycie w pełni jedynie KZC, a nie pokrywają KSC, oznacza to że firma ma straty równe kosztom stałym.

PIENIĄDZ I BANK

Pieniądz jest to ekwiwalent wartości innych towarów, funkcjonujący w społeczeństwie w wyniku przyjętej umowy społecznej, pewien akceptowany przez wszystkich towar wykorzystywany przez wszystkich do rozliczeń, rozrachunków, mierzenia wartości innych towarów gromadzenia innych bogactw. Staje nim się dobro rzadkie atrakcyjne dla stron wymiany i wiarygodne pod względem wartości pieniądza. Odchodzą od jego stosowania na rzecz innych pośredników wymiany.

Funkcje pieniądza:

- Jest środkiem płatniczym, za jego kontrahentów można dokonywać płatności za towary i usługi, przeprowadzać rozrachunki. Regulować długi, należności kontr kontrahentów lub skarbu państwa.

- Jest środkiem, wymiany jako pośrednik uczestniczy w procesie kupna/sprzedaży ; ułatwia dokonywanie transakcji pomiędzy podmiotami ponieważ staje się uniwersalną płaszczyzną porozumienia osób z różnych miejsc i kultur. Jednocześnie pieniądz pozwala uniknąć podwójne zbieżności potrzeb, która musi zachodzić wtedy gdy jednostki dokonują wymiany towar, za towar.

- Pieniądz jest miernikiem wartości

- Gromadzenie bogactw inaczej tezauryzacja - polega na tym, że pieniądz wykorzystany jest jako środek przechowywania i pomnażania wartości.

- Funkcja pieniądza światowego, międzynarodowego polega na tym, że pieniądz ma wszystkie funkcje w wymianie międzynarodowej

Cechy pieniądza

- Jest uniwersalny w większości sytuacji pomiędzy ludźmi; charakteryzuje go trwałość, podzielność, jednorodność

- Duża wartość w niewielkich rozmiarach

- Daje się podrobić

- Traci na wartości w określonych okolicznościach

- Płynność

Motywy utrzymywania pieniądza

- Transakcyjny - wynika z konieczności utrzymania pieniądza na zakup dóbr i usług

- Przezornościowy - związany z koniecznością posiadania pewnej kwoty pieniędzy na nieprzewidziane, nagłe zdarzenia

- Spekulacyjny - związany jest z chęcią posiadania pewnej kwoty pieniędzy w celu zainwestowania jej i osiągnięcia kożyści

SYSTEM BANKOWO-FINANSOWY W POLSCE

Obejmuje bank centralny, banki komercyjne, banki wyspecjalizowane oraz inne poza bankowe instytucje finansowe ( fundusz powierniczy , emerytalny )

NBP ( bank centralny )pełni następujące funkcje

- Jest bankiem emisyjnym

- Jest bankiem banków ( daje gwarancje finansowe jednocześnie jest ich kredytodawcą ostatniej instancji )

- Wydaje koncesje na prowadzenie banków komercyjnych komercyjnych Polsce i nadzoruje ich komercyjnyc, utrzymuje rezerwy finansowe banków komercyjnych

- Jest bankiem gospodarki narodowej, tzn prowadzi politykę monetarną ustalając stopy %, sterując podażą pieniądza na rynku oraz ustalając równowagę bilansu płatniczego. Bank centralny reguluje kurs walutowy poprzez wykup/sprzedaż walut obcych na własnym rynku lub swoje waluty na obcych. Utrzymuje rezerwy walutowe które uruchamia w przypadkach konieczności sfinansowania deficytu bilansu płatniczego

- BC kontroluje przebieg operacji iekiedych za granicą prowadzonych przez inne banki a iekiedy zaciąga on sam kredyty zagraniczne

- Jest bankiem rządów to znaczy dokonuje bierzących płatności rządu, gromadzi dochody budżetowe i realizuje wydatki; udziela kredytów rządowi oraz obsługuje dług publiczny

Bank komercyjny - instytucja finansowa zajmująca się gromadzeniem wolnych środków finansowych z obiegu systemu gosp. I przekazywaniem ich innym podmiotom w formie pożyczek lub kredytów w celu osiągnięcia zysków funkcje :

- Pasywne - polegają na przechowywaniu cudzych środków Pieniężnych zamian za wypłacane odsetki od ulokowanej sumy

- Aktywne - polegają na wykorzystaniu depozytów i środków własnych do prowadzenia działalności kredytowej, inwestowania na rynkach papierów wartościowych, zakup akcji i obligacji. Działania Funkcji aktywnych:

- prowadzenie rozliczeń w imieniu klientów banku

- prowadzenie biur maklerskich

- skup i sprzedaż walut

Banki utrzymują się z różnicy w oprocentowaniu kredytów oraz opłat prowizyjnych pobieranych za wszystkie czynności bankowe związane z obsługą klienta

Banki specjalistyczne - zajmują się udzielaniem kredytów i pożyczek, obsługiwaniem zleceń klientów w specyficznych obszarach działalności gospodarczej ( budownictwa, ochrony śr. Itp.)

W systemie znajdują się także instytucje gromadzące środki finansowe ( oszczędności ) które mogą być przeznaczone jedynie na konkretne cele ( sfinansowane bud. Mieszkania, lub przyszłe emerytury ) dominują w ich działalności funkcje bierne. Obok takich podmiotów funkcjonują również instytucje poza bankowe nastawione na wykorzystanie zgromadzonych środków w celach inwestycyjnych o mniejszym lub większym ryzyku.

Część II

Makroekonomia

MAKROEKONOMIA zajmuje się zjawiskami globalnymi dotyczącymi całej gospodarki narodowej która może być traktowana jako system zamknięty lub jako system otwarty. Każdy z tak przyjętych systemów może być rozpatrywany w sytuacji gdy ingeruje w niego państwo dokonując wydatków żądanych i ściąganych podatki lub jako system bez udziału państwa. Makroekonomia zajmuje się funkcjonowaniem wszystkich jednostek gospodarki łącznie, oraz czynnikami wpływającymi na zachowanie się tego systemu jako całość. Dlatego też M.E używa takich pojęć jak: globalny produkt (podaż, popyt,) ogólny poziom cen w gospodarce, i poszukuje zależności pomiedzy nimi tak aby określić warunki jakie muszą być spełnione aby zaistniała równowaga makroekonomiczna.

RÓŻNICE MIĘDZY MIKRO A MAKROEKONOMIĄ:

Stosując różne podejścia do badania tych samych podmiotów gospodarczych i ich zachowań mikro i makroekonomia mogą dochodzić do różnych wniosków. W modelach mikroekonomicznych zakład się że ceny są elastyczne i mogą swobodnie kształtować się w celu doprowadzenia do równowagi rynkowej. Wznaje się wtedy że rynek sam bez udziału państwa funkcjonuje dobrze. W M.E. przyjmuje się istnienie sztywnych neielastycznych cen które nie mogą swobodnie i szybko ulegać zmianie w wyniku czego następuje niedostosowanie między podażą i popytem. W M.E. ze względu na występowanie nawet długotrwałych okresów odchyleń między globalną podażą j globalnym popytem dopuszcza się ingerencję państwa w funkcjonowanie gospodarki i wykorzystanie odpowiednich instrunentów polityki gospodarczej do likwidowania lub zmniejszania problemów w gospodarce. W ujęciu mikroekonomicznym zakładano że równowaga na indywidualnych rynkach może zachodzić wtedy gdy podaż=popyt. Równowaga konsumenta zachodzi wtedy gdy użyteczność marginalna konsumenta jednego dobra ma się tak jak relaja cen tych dóbr. Równowaga firmy następuje wtedy gdy koszt marginalny jest równy przychodowi marginalnemu. M.E. w ujęciu modelowym traktuje równowagę jako zrównanie globalnego produktu z globalnymi wydatkami na które składają się wydatki na konsumpcję ze strony gospodarstw domowych, wydatki na inwestycje przedsiębiorstw, wydatki rządowe oraz różnica między exportem a importem. Modele:

Y=AE Y=C+I+(E_K-I_M) Ten model nazywany jest modelem J.M.Kegnes'a. Y-produkt globalny, AE-system gospodarki, C-wydatki na inwestycje, I-inwestycja, G-to co dostarcza rząd, (E_K-I_M)-eksport netto. AS=AD AS-globalna podaż, AD-globalny popyt - model klasyczny.

CELE MAKROEKONOMI

1) M.E. podkreśla konieczność realizowania przez gospodarkę narodową rosnący i wysoki poziom PKB lub dochodu narodowego

2) wysokie zatrudnienie i niskie bezrobocie oraz zapewnienie dobrej i wysokopłatnej pracy wszystkim którzy chcą pracować

3) ustabilizowany lub rosnący w łagodnym tępie ogólny poziom cen w gospodarce jednak przy cenach i płacach wyznaczonych działaniem wolnych rynków

4) stosunki gospodarcze z zagranicą charakteryzujące się stabilnością kursu waluty i zbilansowaniem w mniejszym lub większym stopniu importu i eksportu.

GENEZA MAKROEKONOMI

M.E. jako wydzielona gałąż Ekonomi narodziła się w latach '30 XX wieku. Była odpowiedzią na nieskuteczność żądzących w sytuacji gdy problemy gospodarcze dotyczyły nie jednego rynku lub pewnego obszaru kraju ale abjęły swoim zasięgiem cały kraji wszystkie gałęzie gospodarki. Dopuki nie nastąpił krach gospodarczy na taką skalę uważano że gospodarką można rządzić wykorzystując wiedzę mikroekonomiczną i tzw klasyczne modele mikroekonomiczne tz model doskonałej konkurencji Schmisa. Przyjmowano również że bezrobocie lub nadwyżka podaży nie są zjawiskami stałymi i na pewno zarówno rynek pracy jak i gospodarka powrócą do równowagi. Do czasu wielkiego krachu w 1929 r rzeczywiście tak się działo. Nie było ówczas większych wachań w produkcji, zatrudnieniu, cenach. Sprawa zmieniła się 24.X.1929. tego dnia nastąpił krach na giełdzie nowojorskiej w wyniku czego ceny wszystkich akcji drastycznie spadły co doprowadziło do tego że zamiast kolejnego roku prospertii pojawił się głęboki kryzys. Większość przedsiębiorstw zbankrutowało a miliony drobnych działaczy zostało bez środków do życia (często z ogromnymi długami). Nastąpił gwałtowny spadek produkcji w gospodarce i wzrost bezrobocia. Spadek produkcji i masowe zwolnienia spowodowały drastyczny spadek podaży i popytu także na produkty rolne. Pomimo prób obniżenia cen, niszczenia nadwyżek towarów, nie udało się zrównoważyć gospodarki i kryzys nadprodukcji zmuszał do jeszcze większych zwonień - zaczęły się migracje w celu poszukiwania pracy. Kryzys USA przeniósł się do gospodarek innych krajów Am.Poł, Europy. Praktycznie do '31 żaden z rządów nie potrafił sobie z nim poradzić. W 1932r w odpowiedzi na nasilenie się skali ubustwa, rozszerzające się ruchy faszystowskie, pojawił się w Szwecji wraz z nowym rządem o orjentacji socjaldemokratycznej, nowy program zwalczania kryzysu. Po raz pierwszy rząd Szwecji zerwał z dotychczas przyjętym założeniem równoważeniem budżetu Państwa. Uznano że nawet kosztem deficytu budżetowego państwo powinno wydatkować z budżetu środki na tworzenie nowych meijsc pracy. Przyjęto że będą one powstawały w administracji publicznej, budownictwie komunalnym, przy ochronie środowiska naturalnego itp. Ten sam pomysł zastosował po wygranych wyborach w 1933r F.D.Roosvelt który ogłosił tzw New Deal. Zakładł on że nowe miejsca pracy kosztem finansowania z budżetu państwa będą twożone w administracji różnych szczebli, przy robotach interwencyjnych i publicznych które były organizowane w dziedzinach społecznie użytecznych np. ochrona środowiska naruralnego gazyfikacja, elektryzacja wsi, budownictwo komunalne itp. Jednocześnie wprowadzona pomoc dla rolników poprzez podniesienie cen skupu bydła i gromadzenie zapasów mięsa przez rząd, skupowane nadwyżki mięsa zamieniano na produkty żywnościowe które dawano ubogim. W ciągu 100 dni wprowadzono 16 ustaw które praktycznie w ciągu 2-3 nastęnych lat pozwoliły stworzyć rany interwencjonalizmu państwowego. Plan Roosvelta przyniósł efekty w następnych latach i 1936r zarówno USA jak i inne kraje zaczęły wchodzić w ożywienie. Pierwsza praca z zakresu M.E. pojawiła się w 1936r-J.M.Keinz i nosiła tytów „Ogólna teoria zatrudnienia, procętu i pieniądza”. Zostały w niej sformułowane pierwsze założenia teorii M.E. w postaci zależności dochodu narodowego do innych zmiennych makroekonomicznych. Keinz dowiódł że to nie ceny i płace jak sugeruje model klasyczny ale poziom globalnego popytu wpływają na poziom bezrobocia. Zasugerował że w przypadku niskiego popytu prywatnego państwo powinno stymulować popyt globalny poprzez wydatki rząowe poprzez transfery i wydatki rzeczowe, aby zapobiec recesji w gospodarce. Stało się to podstawowym założeniem teorii interwencjonalizmu państwowego.

Teoria interwencjonalizmu państwowego Keinz'a była stosowana praktycznie przez większośc krajów kapitalistycznych po II w.ś. Od lat '50 do '70 rządy tych krajów chcąc zachamować wachania koniunkturalne używały do oddziaływania na gospodarkę polityki fiskalnej oraz polityki monetarnej. System ten do 1974r funkcjonował bez zażutu, a rządy przez kontrolę bezrobocia i inflacji utrzymywały porządaną stabilność gospodarek krajowych. Rozczarowanie nastąpiło w latach '70 i '80 kiedy to w wyniku szoków cenowych związanych z podwyżką cen ropy naftowej przez kartel OPEC (`74÷'75; `80÷'82). Nastąpiły znaczne wachania wielkości produkcji i zatrudnienia oraz inflacji we wszystkich gospodarkach. Recesja dotknęła całą gospodarką światową pozbawiając wielu ludzi pracy i dochodów które mogliby przeznaczyć na konsumpcje. Jednocześnie zaobserwowano nowe zjawisko zwane stakflacją. Polegało one na połączeniu 2 problemów, stagracji inaczej recesji z inflacją. Do tego czasu ekonomiści byli przekonani że wzrost cen pojawia się jedynie w warunkach dobrze prosperującej gospodarki i wysokiego zatrudnienia. Nie potrafili sobie więc poradzić z problemami o takiej skali i zupełnie nowym charakterze. W M.E. zaczęły się pojawiać nowe nurty takie jak: monetaryzm, ekonomia podażowa, teoria racjonalnych oczekiwań, a wśród niektórych rządzących pojawiły się poglądy że udział państwa w gospodrce powinien być ograniczony do niezbędnego minimum, co oznaczało że zmniejszy się własność publiczną w systemie, obniży się podatki ale zmniejszy również wydatki rząowe i transfery z budżetu. Do grupy tych polityków należeli Regan i M.Tacher.

PODSTAWOWE PROBLEMY MAKROEKONOMICZNE:

INFLACJA - jest to wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce. Wiąże się ze spadkiem wartości pieniądza co według teorii monetarneji inflacji wynika z rozbieżności pomiędzy, ilością pieniądza w obiegu a wartością towaru na rynku. Inflacja przynosi zarówno korzyści jak i straty. Inflację mierzy się stopą inflacji i zgodnie z tym o ile procent w skali roku wzrosną ceny w porównaniu z okresem poprzednim możemy inflację podzielić na

1) pełzającą

- jest jednocyfrowa od 0%÷9,9%

- wartość nominalna i realna pieniądza jest taka sama

- podmioty gospodarcze nie mają trudności w ocenie bieżących kosztów i korzyści, i porównaniu ich z przyszłymi korzyściami i kosztami

- podmioty nie zmieniają decyzji w zakresie oszczędności, konsumpcji i inwestycji

2) krocząca

- dwucyfrowa 10%÷50%

- wartość pieniądza nominalna nie równa się cenie realnej

- stopa inflacji jest brana pod uwagę we wszystkich kontraktach

- podmioty gospodarcze zaczynają mieć trudność w porównywaniu kosztów i korzyści bierzących i przyszłych. Często też nie w pełni ufają podawanym danym o stopie inflacji

- ten typ inflacji ma tendencje do nakręcania i szybkiego przechodzenia w inflację galopującą

3) galopująca

- dwucyfrowa 50%÷99,9%

- zmiany cen następują szybko i pieniądz dosyć szybko traci na wartości

- podmioty gospodarcze zaczynają bać się rozliczania tranzakcji w tym pieniądzu i wolą używać twardej waluty

- pojawiają się problemy ze spadkiem oszczędnośći

- zaczyna wzrastać konsumpcja

4) hiperinflacja

- trzycyfrowa, przynajmniej 100%

- w gospodarce zaczyna panować haos

- nie ma żadnej możliwości oceniania i porównywania kosztów i korzyści

- spada produkcja co jeszcze pogłębia braki towarowe na rynku

- zanikają zupełnie oszczędności i inwestycje

- ludzie przestają się posługiwać pieniądzem podlegającym inflacji i przechodzą na system towar za towar lub ewentualnie na wymianę kruszców, dzieł sztuki itp

- jedynym rozwiązaniem w takiej inflacji jest wymiana pieniędzy

Do zwalczania inflacji wykorzystywane są narzędzia polityki monetarnej oraz płacowo-cenowej.

BEZROBOCIE - jest to taka sytuacja ekonomiczna w której na rynku pracy pewna grupa osób mogąca i chcąca pracować ne może znaleźć zatrudnienia z różnych przyczyn i jest zarejestrowana w Urzędzie Pracy. Bezrobocie mierzy się stopą bezrobocia która zmienia się na niekorzyść w czasie recesji gdy znacznie spada produkcja a maleje wtedy gdy gospodarka się ożywia lub przerzywa BooM Gospodarczy. Bezrobocie może być wywoływane przez różne przyczyny i z tego powodu wyróżnia się bezrobocie:

1) frykcyjne

- krótkotrwałe, kilkutygodniowe

- wynika z faktu że gospodarka jest ciągle poddawana dynamicznym zmianom i rynek pracy musi się elastycznie do niego przystosowywać, oznacza to że ulega zmianie struktura, rozmieszczenie, kwalifikacje itp. zatrudnienia.

2) naturalne

- obejmuje sobą bezrobocie frykcyjne i bezrobocie dobrowolne wynikające z faktu że niektóre osoby nie chcą pracować za stawkę płacy obowiązującą na rynku pracy

3) strukturalne

- wynika ze zmiany strultury gospodarki, likwidacji lub marginalizacji znaczenia niektórych branż przy jednoczesnym powstawaniu nowych gałęzi i dziedzin gospodarki

- w przypadku gdy nastąpiła restrukturyzacja uspołecznionego gospodarstwa, takich branż jak górnictwo, hutnictwo, przemysł ciężki zbrojeniowy, na rynek pracy zostały uwolnione duże rzesze ludzi o niskich kwalifikacjach, często z niskim poziomem wykształcenia,z chorobami zawodowymi. Zaistniały nawet możliwości przekwalifikowania tej siły roboczej do nowego zawodu, jednak były one nieefektywne a pracodawcy nie byli skłonni brać pod uwagę „socjalistycznego pracownika”. Nowe branże wymagają innych kwalifikacji i umiejątności. Więc nie można liczyć na wchłonięcie osób zestrukturylizowanych osób.

4) technologiczne

- wynika z wprowadzania postępu technologicznego i eliminowania siły roboczej siłą maszyn

5) koniunkturalne

- wynika z wachań koniunkturalnych w gospodarce i niedostatku popytu globalnego

6) klasyczne

- wynika z występowania na rynku pracy stawki płacy wyższej niż stawka równowagi

- jest to skutek polityki rządu lub związków zawodowych które wymuszają podwyżki płac

7) sezonowe

- wynika z wahań w zapotrzebowaniu na siłę roboczą ze względu na porę roku w różnych branżach lub na różnych obszarach

Do zwalczania bezrobocia służą narzędzia polityki podażowej.

ZAKŁUCENIA DYNAMICZNEGO ROZWOJU GOSPODRCZEGO:

W gospodarce obserwuje się dwa typy zmian które występują w czasie:

1) ogólną tendencję rozwojową (trend) - jest to wygładzona ścierzka rozwoju gospodarczego i wzrost produktu postępującego z roku na rok, wynikającego ze zwiększenia liczby ludności i dążenia do coraz lepszego zaspakajania potrzeb ludzkich.

2) cykl koniunkturalny - krótko okresowe wachania aktywności gospodarczej wyrażane zmieniającymi się wskaźnikami ekonomicznymi: globalny produkt, globalna podaż, globalny popyt, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zatrudnienie, stopy zysków, stopy procentowe, inflacja, itd

Wskaźniki te wahają sę wokł długookresowego trendu i wtedy kiedy rosną gospodarka jest w fazie ekspansji a jeżeli maleje to jest w fazie recesji .

Klasyczny cykl koninkturalny - obejmuje 4 fazy.

1) A - szczyt koniunkturalny ( rozkwit, charakteryzuje się najwyższymi wartościami wszystkich wskaźników ; następuje wyczerpywanie się tanich czynników wytwórczych, nasila się konkurencja rosną koszty wytwarzania a w ślad za nimi ceny produktów i usług, pojawia się zjawisko nadprodukcji )

2) od A do B -kryzys ( zaczyna się od boomu w gosp. Przejawia się w postaci załamania się gospodarczego w wyniku zachwiania się proporcji pomiędzy wielkością wytworzonego produktu a wielkością popytu globalnego. Wywołuje to gwałtowne zahamowanie produkcji i działalności inwestycyjnej, wzrost bezrobocia, spadek cen towarów i płac )

3) B - dno koniunkturalne - depresja ( następuje w niej zrównanie globalnej podaży z globalnym popytem, wszystkie wskaźniki makroekonomiczne kształtują się na najniższym poziomie )

4) od B do A - ożywienie (szybki rozrost wszystkich wskaźników ekonomicznych przede wszystkim zatrudnienia, popytu globalnego, który wkrótce przekroczy poziom z przed kryzysu )

Współczesny cykl koniunkturalny w skutek starowania nim przez rzą przyjmuje postać dwufazową która obejmuje recesje i ekspansje. Rzą wykorzystuje do stabilizowania gospodarki narzędzia polityki fiskalnej oraz podatkowej a także niektóre narzędzia polityki monetarnej.

WŁAŚCIWE POWIĄZANIA Z ZAGRANICĄ I KWESTIA WYBORU POLITYKI W HANDLU Z ZAGRANICĄ:

Mają one poważny wpływ na efektywność gospodarczą, przyczyniają się do wzrostu gospodarczego i wzrostu dobrobytu. Większośc gospodarek stara się prowadzić wymiane z zagranicą gdyż trudno dzisjaj być gospodarką samowystarczalną. Kraje starają się wykorzystywać różnice w kosztach wytwarzania różnych bóbr zarówno względne jak i absolutne. Eksportują te dobra które są w stanie taniej produkować same, w których się specjalizują. Importują te dobra które wytwarzałyby drożej, których nie mogłyby wytwarzać lub nie chcą, z różnych przyczyn np. brak zasobów, ze względu na koszta ochrony środowiska, czy ochrony własnych zasobów. Miejsce w handlu zagranicznym poszczególnych krajów wynika z międzynarodowego podziału pracy, specjalizacji pewnych gospodarek oraz istniejących powiązań wymiany np. w ramach ugrupowania.

Handel zagraniczny pozwala gospodarkom wyrównać różnice w dostępie do róznych dóbr i usług, podnieśc ich zdolności wytwórcze i poprawić konkurencyjność. Obecnie istnieją tendencje do liberalizacji handlu zagranicznego. Większośc krajów mósi podjąć decyzje jaki zakres polityki liberalnej i protekcyjnej wybrać. Protekcjonizm w rozsądnej wielkości pozwala na przygotowanie się do wyzwań konkurencji. Nadmierny protekcjonalizm gozi reperkusjami odwetowymi oraz uwstecznieniem gospodarki zarówno w sęsie technologicznym jak i ofertowym . prowadzi to do zacofania i dyktatu producentów.

NARZĘDZIA POLITYKI GOSPODARCZEJ

1. polityka fiskalna - jest to narzędzie służące do trzymania w ryzach inflację poprzez oddziaływanie na dochody podmiotów gospodarczych wielkości wydatków rządowych. Głównym celem jest oddziaływanie na koniunkturę gospodarczą. ; szczególne znaczenie ma deficyt budżetowy i jego wysokość ; dopuszczalny deficyt 3 % PKB

2. polityka monetarna - prowadzona jest za pośrednictwem BC i polega na: regulowaniu podaży pieniądza w gospodarce, ustalaniu wysokości stóp % ( na rynku pieniężnym ) jako narzędzie do kontroli inflacji Ekonomiści zgadzają się że podaż pieniądza wywiera znaczny wpływ na wielkość produkcji, poziom zatrudnienia, stopę %, i kurs walutowy. Część ekonomistów uznaję że ograniczenie inflacji jest najważniejszym zadaniem polityki monetarnej. W Polsce głosi się iż polityka monetarna i niezależność BC powinny być zmienione. Postuluje się większą odpowiedzialność BC za koniunkturę gospodarczą.

3. polityka dochodowa - bezpośrednie narzędzie zapobiegania inflacji wiąże się z oddziaływaniem na poziom płac i cen w gospodarce przez państwo. Niekiedy zmierza także do ochrony interesów określonych grup społecznych np. producentów. Polityka dochodowa przyjmuje kilka postaci: 1) rygorystyczna kontrola cen i płac 2) pośrednie sterowanie cenami i płacami 3 ) publiczne upominanie i perswazja

4. polityka podażowa - polega na oddziaływaniu rządu na poziom produkcji, podaż pracvy, aktywność gospodarczą, indywidualnych podmiotów poprzez drastyczną redukcję wysokości stawek podatku dochodowego Zwolennicy polityki potażowej uważają, że zmniejszenie podatków od dochodów osobistych pozwoli na zwiększenie liczby osób płacących podatki. Wzrasta także konsumpcja i inwestycje, które są dostarczycielem podatków pośrednich do budżetu. Zasadność polityki podażowej uświadamia Krzywa Laffera

KONSUMPCJA - jest to część całkowitego dochodu przeznaczona na bieżące spożycie; pozostała część dochodu która nei jest konsumowana staje się oszczędnościami

Konsumpcja autonomiczna - jest to poziom konsumpcji, który może być realizowany nawet wtedy, gdy dochod wynosi 0 co oznacza, że wykorzystuje się wówczas kredyt lub wcześniejsze oszczędności

Czynniki określające wielkość konsumpcji: 1) wielkość dochodu 2) wielkość dochodu rozporządzalnego 3) dochód permanentny ( czyli w ciągu całego życia ) 4 ) zamożność

Część III

Ekonomia Globalna

EKONOMIA GLOBALNA

Okres powojenny - 2 podokresy

1) od zakończenia 2 wojny światowej do lat 70-tych

faza wysokiego tempa wzrostu produkcji w skali światowej, jeszcze wyższego wzrostu handlu międzynarodowego, brak zahamowań i trudności w rozwoju gospodarczym

-2)od lat 70-tych do dzisiaj

zwolnienie tempa wzrostu produkcji, zwolnienie tempa handlu światowego, liczne zjawiska o charakterze kryzysowym.

Kryzysy w gosp. Światowej

( od lat 70 )

- Swiatowy kryzys energetyczny - spowodował duże zmiany w gospodarce światowej , podwyższenie cen ropy naftowej przez kraje OPEC

- Światowy kryzys żywnościowy - rozpoczął się w 1973 ; brakowało podaży żywności na rynku światowym.

- Kryzys międzynarodowego systemu walutowego - 1971 od decyzji USA zaprz4stania wymiany dolarów papierowych na złoto

- Przyspieszenie inflacji swiatowej

- Zwiększenie stopy bezrobocia

- Pogłębienie się nierównowagi bilansów płatniczych czyli wzrost deficytu tych bilansów stymulujących wzrostem zadłużenia zagranicznego

- Pogorszenie stanu środowiska naturalnego

Powyższe kryzysy wymagają do ich rozwiązania współpracy wielu i zostały one nazwane problemami globalnymi krajów świata współczesnej gospodarki swiatowej

Globalizacja gosp. Światowej - procesy tworzenia w skali swiatowej jednego rynku towarów, usług, kapitału i osób.

Już w roku 1968 powołano do życia klub rzymski skupiający przemysłowców, polityków, naukowców.Przekształcony w 1972 w miedzynarodową organizację gospodarczą z siedzibą w Genewie ( nazwa pozostała ) Finansowali go przemysłowcy.

Tradycyjna struktura gospodarki światowej - trwałe więzi między odrębnymi gospodarkami narodowymi ( odrębnymi krajami ) w wyniku których kraje te stają się wzajemnie komplementarne cztli uzupełniają się pod względem gospodarczym. Typy:

1) komplementarność międzydziałowa - między działem rolnictwa ( także wydobycia surowców ) i przemysłu

2) komplementarność międzydziałowa - poszczególne kraje specjalizują się w produkcji niektórych gałęzi przemysłu

3) komplementarność wewnątrzgałęziowa - specjalizowanie si…ę w wytwarzaniu niektórych tylko towarów wybranych gałęzi

4) kooperacja przemysłowa - podział pracy polegający na wytwarzaniu niektórych tylko części

Rynek światowy i gospodarka światowa powstały na przełomie XIX i XX w a bezpośrednim impulsem była I-sza rewolucja przemysłowa. Stworzyła ona bowiem dużą eksportową podaż towarów przemysłowych oraz popyt na surowce i żywność.

Do czynników wspierających powstanie gospodarki światowej zaliczyć można

1) przepływ kapitałów z krajów wysoko do słabo rozwiniętych

2) emigracja wykwalifikowanej siły roboczej z krajów zasobnych, do krajów mniej zasobnych w tego rodzaju pracowników

3) obniżka kosztów transportu

4) w miarę liberalna polityka handlowa

5)polityczne podporządkowanie krajów mniej rozwiniętych metropoliom

SKUTKI POWSTANIA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Pozytywny - względna równowaga bilansów płatniczych płatniczych a stąd brak dużego zadłużenia zagranicznego ówczesnych krajów świata

Negatywne Bogacenie się krajów przemysłowych przemysłowych ubożenie krajów surowcowo-rolniczych - biednych z powodu niekorzystnych warunków wymiany towarów przemysłowych na surowce i żywność.

STRUKTURA TRADYCYJNEJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

2 grupy krajów

kraje przemysłowe ( UK, fr, DE itp. )

kaje surowcowo rolnicze

Załamywanie się tradycyjnej struktury gosp. Światowej, przyczyny

- nierównomierny rozwój krajów kapitalistycznych

- rozwój przemysłu przetwórczego przetwórczego koloniach zamorskich w okresie I wojny światowej

- podział świata na 2 obozy polityczne - kapitalistyczny i socjalistyczny i ograniczoną wymianę pomiędzy tymi krajami

- upadek systemu kolonialnego, polityczna niezależność dawnych koloni zapoczątkowana przed wojną a zakończona po II wojnie

WSPÓŁCZESNY MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY I WSPÓŁCZESNA STRUKTURA GOSP. ŚWIATOWEJ

O ile tradycyjny międzynarodowy podział pracy opierał się na zróżnicowaniu naturalnych warunków produkcji i stopnia rozwoju ekonomicznego poszczególnych krajów, to współczesny międzynarodowy podział pracy który rozpoczął się po II woljnie światowej jest konsekwencją rewolucji noukowo technicznej.( dokonuje się on zatem w dziedzinie przemysłu )

Struktura współczesnej gosp światowej jest bardziej zróżnicowana od tradycyjnej ponieważ wyróżniamy w niej następujące elementy:

1. kraje wysoko rozwinięte w liczbie niespełna 30 należące do ODCE ( org. Współpracy gosp. Rozwoju ) triada kraje AM. PN ( USA, Kanada) kraje europy zach Japonia

2. kraje postsocjalistyczne - głównie kraje europy śr - wsch

3. kraje słaborozwinięte, po 2 wojnie swiatowej bardzo się zróżnicowały i obecnie wyodrębnia się 4 następujące podgrupy

- kraje OPEC

- kraje nowouprzemysłowione - KNU najpierw Korea pd, Tajwan, Hongkong, Singapur, potem Malezja, Tajlandia, Indonezja, Argentyna, Brazylia, Wysoki rozwój eksportu przemysłowego kooperacje z krajami wysokorozwiniętymi, niskie ceny, względni wysoka jakość, b. niskie płace w porównaniu z krajami wysokorowinietymi.

4. LCD-s najsłabiej rozwinięte kraje śwaita, wyodrębnione przez ONZ. Cechą dominującą jest niemożność rozwoju o własnych siłach, konieczna jest więc nieodpłatna pomoc, dary, bąź b.tanie kredyty. Zaliczamy do do nich, kraje afrykańskie ( nie wszystkie ), niektóre kraje wyspiarskie, Azje pd wsch ( nie wszystkie )i ameryke środkowa (nie wszystkie )

Makroregionalne ugrupowania integracyjne

Integracja - proces łączenia dawnych odrębnych gospodarstw narodowych w jedną większą całość. Tworzeniu tych ugrupowań przyświecają cele ekonomiczne i polityczne.

Gł. Celem ekonomicznym jest utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego przy zachowaniu równowagi wewnętrznej i zewnętrznej czyli równoważenia bilansów płatniczych

Cel polityczny- utworzenie federacji państw z rządem ponadnarodowym.

Pierwsze ugrupowania integracyjne tworzone były 500 lat przed Chrystusem.

Formy ugrupowań integracyjnych po II wojnie św . w europie

1. strefa wolnego handlu- tworzy ją obszary krajów likwidujących stopniowo zwykle w ciągu 10-12 lat bariery dostępu do swoich rynków państw członkowskich.

Istnieją symetryczne i asymetryczne strefy wolnego handlu, strefy symetryczne skupiają kraje o zbliżonym poziomie rozwoju ekonomicznegodzieki czemu otworzenie rynku na towary z innych krajów ugrupowania dokonuje się w jednakowym zakresie. Strefy asymetryczne, skupiają kraje o niejednorodnym poziomie rozwoju skutkiem czego wyżej rozwinięte kraje wcześniej likwidują bariery dostępu do swoich rynków, a słabiej rozwiniete robią to z opóźnieniem.

CEFTA- porozumienie wolnego handlu pomiędzy krajami europy środkowo-wschodniej ( polska jest członkiem )

EFTA - strefa wolnego handlu prod. Przemysłowych, wykluczone są produkty rolne i towary rybołówstwa

1. Unia celna - wyższa forma ugrupowania, posiada takie cechy jak strefa wolnego handlu, ale ponadto wprowadzona zostaje wspólna polityka handlowa w stosunku do krajów trzecich, oraz wspólna zewnetrzna taryfa celna.

2. Wspólny rynek towarów usług kapitału i osób, forma wyższa od uni celnej

3. Unia gospodarcza i monetarna - forma wyższa od wspólnego rynku, ma takie cechy jak wspólny rynek, ale ponadto następuje w niej harmonizacja różnych dziedzin polityki gospodarczej,

4. Unia gospodarczo - monetarna i polityczna, najwyższa forma, niemam jej jeszcze nigdzie.

Główne efekty funkcjonowania ugrupowań integracyjnych

1. efekt tworzenia nowych strumieni handlu pomiędzy krajami członkowskimi, wywołany likwidacją ceł i innych ograniczeń

2. efekt przesunięcia handlu oznacza ograniczenie rynków zbytu w krajach ugrupowania dla krajów trzecich, trzecich stosunku do których nadal obowiązują bariery celne i inne.

3. efekt zniekształcenia handlu - kraje strefy wolnego handlu starały się go uniknąć, polegałby on bowiem na wywozie towarów na obszar strefy przez granicę kraju najbardziej liberalnego ( o najniższych cłach )

Traktaty założycielskie w odniesieniu do UE

1. traktat paryski, o powołaniu do zycia europejskiej wspólnoty węgla i stali,utworzyło ją 6 krajów - Francja, Niemcy, Włochy, kraje beneluksu: Holandia, Belgia Luksemburg

dwa traktaty rzymskie

2. powołaniu do życia europejskiej wspólnoty gospodarczej

3. powołaniu do zycia europejskiej wspólnoty energii atomowej, zwanej euroatomem

4. „jednolity akt europejski” - o powołaniu do zycia wspólnego rynku towarów, usług, kapitału i osób. 1987

5. traktat o uni gospodarczej i monetarnej zwany traktatem o uni europejskiej ( traktat z Maastricht )

Przyjecie do uni monetarnej wymaga spełnienia 5 kryteriów

dwa kryteria fiskalne i trzy monetarne.

1 fiskalne mówi o tym, że kraj ubiegający się o przyjecie do EUM nie powinien mieć większego deficytu budżetowego, niż 3% pkb

2 fiskalne mówi o tym, że dług publiczny łączeni wew. I zew, nie może być większy niż 60% pkb

1 monetarne mówi o tym, że kraj ubiegający się o przyjęcie do EUM nie powinien mieć większej stopy inflacji, niż 1,5 pkt ponad stopę trzech krajów uni o najbardziej stabilnych cenach

2 monetarne mówi o tym, że oprocentowania długoterminowych papierów publicznych, których to oprocentowanie może być wyższe niż w trzech krajach uni o najbardziej sabilnych cenach nie więcej niż 2 %

3 monetarne dwa lata przed przyjeciem danego kraju do EUM musi być on uczestnikiem mechanizmu kursów walutowych, który zobowiazuje do przestrzegabua przez dany kraj zasady stałych kursów walutowych, czyli kursów centralnych z możliwością odchylania się kursów rynkowych od kursów centralnych o pewien tylko procent.

6. traktat amsterdamski wnosi on niewiele, konieczne zmiany w systemie instytucjonalnej do traktatu w maastricht

7. traktat wilejski- ratyfikowany na początku 2003, przewiduje on możliwości powiększenia UE o dalszych 10 a nawet 12 krajów

8. Traktat akcesyjny, podpisany w 2003 , podpisano tam wszystkie ustalenia pomiędzy UE a krajami kandydującymi d UE.

POLITYKA GOSPODARCZA UNII EUROPEJSKIEJ - wspólna polityka rolna (CAP)- jest to oddziaływanie państwa w sferze rolnictwa i rynku rolnego; wspieranie rozwoju rolnictwa; restrukturyzacja rolnictwa;

Pierwotne cele CAP (w traktacie rzymskim)

1. poprawiona efektywność rolnictwa (chemizacja rolnictwa była podstawą wzrostu plonów ale jednostka produkcji była droga i długofalowe skutki na środ. nat. i pogorszyła jakość prod. żywn.; dysproporcja między małymi a dużymi gosp. roln.)

2. poprawa parytetu ludności rolniczej do zatrudnionej poza rolnictwem

3. stabilizacja rynków rolnych (wzrost produkcji po wysokich kosztach doprowadził do braku popytu na rynkach wewn. i światowych)

4. zapewnienie ludności zaopatrzenia w produkty rolne (w pełni powiodła się)

5. zaopatrzenie ludności w żywność w godziwych cenach (wysokie ceny skupu prod. rolnych wysokie ceny detaliczne)

1968 - plan Manscholta- dotyczył przekształceń strukturalnych w rolnictwie i przewidywał zmiejszenie zatrudnienia w rolnictwie i ograniczenie obszarów użytkowanych rolniczo

Finansowanie CAP- dokonywane jest przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (FEOGA); sekcja gwarancji i sekcja orientacji rolnych; podział funduszów bardzo nierówny (5 % na sekcje orientacji i 95 % na gwarancji).

Podstawą wspólnej polityki rolnej są:

1. jedność rynku

2. preferencja wspólnoty przed krajami trzecimi

3. zasada solidarności finansowej

Finansowanie CAP pochłaniało i nadal pochłania znaczną cześć wydatków ze wspólnego budżetu; w przeszłości 80%, ostatnio ok. 40% (%= 1 miliard euro).

Realizacja celów mimo dużego finansowania, nie powiodła się. W pełni zrealizowano jeden cel (4). Mała skuteczność CAP spowodowała potrzebę reformy tej polityki która zaczęto w latach 80-tych, przeszła kilka etapów i kontynuowana jest obecnie. Główny cel - obniżenie kosztów realizacji CAP poprzez obniżenie wydatków na gwarantowane ceny skupu prod. rolnych.; wyłączenie wielu towarów z gwarancji cenowych; stopniowe obniżanie gwarantowanej ceny; ustalanie górnych limitów produkcji w stosunku do których stosowane są ceny gwar.

Kolejnym etapem reformy było: 1) bezpośrednie subsydia na gosp. rolne 2) wcześniejsze emerytury dla rolników 3) przeznaczenie części żywn. na cele przemysłowe.

Polityka budżetowa UE

Wszystkie kraje członkowskie mają budżety narodowe. Do budżetów tych wpływa rocznie średnio ok. 45% rocznej wart. PKB. Finansowane są z nich: 1) bezpieczeństwo wewn. i zewn. 2) oświata, nauka, kultura 3) ochrona zdrowia i inne pomniejsze cele. Poza budżetem narodowym istnieje także wspólny budżet z którego finansowane są specyficzne cele wspólnoty. Wpływy do tego budżetu stanowią niewiele ponad 1% PKB.

Kraje członkowskie dzielą się na 1) płatników netto (wiecej płacą niż otrzymują; Niemcy , Francja, Holandia, Wlk. Bryt., Szwecja, Austria) 2) beneficjentów netto (na odwrót; Grecja, Hiszpania, Portugalia).

Wielkość budżetu ustalona na 950 mld 650 mln Euro: 1) Największy udział maja bezp. wpłaty (48% dochodów) 2) VAT 38,3 % 3) cła 14,8 % (2002r) 4) opłaty rolne 1,8 (2002r) 5) pozostałe źródła 2,1%

Wydatki ze wspólnego budżetu 2002r: 1) CAP 46,3% 2) działania strukturalne 33,6% 3)wydatki na badania i rozwój oraz pozostałe dochodu polityki wewn. 6,4% 4) administracja 5,4% 5) polityka zewn. 4,9% 6) pozostałe 3,4%

Od kilkunastu lat UE przygotowywuje perspektywy finansowe na kilka kolejnych lat. W tej chwili realizowana jest 3 perspektywa 2002/2006 a niedługo zaczną się prace nad kolejną 2007/2013

Popyt, podaż i ceny rynku światowego

Popyt potencjalny- to co chcielibyśmy mieć

Popyt efektywny- poparty rzeczywistą siła nabywczą

Potencjalny może się przekształcić w efektywny. Popyt na rynku światowym stanowi często częśc popytu globalnego. Popyt na rynku światowym jest wartością marginalną.

Cena światowa- jest wartością międzynarodowa danego towaru wyrażoną w pieniądzu światowym.

Wart. międzynarodowa- średnie, długookresowe koszty produkcji jakiegoś towaru eksportowanego przez kraje będące jego głównym źródłem podaży na rynek światowy.

Cena nie zawsze równa się wartości, są 3 opcje:

1. C=W (tylko w warunkach konkurencji doskonałej lub w warunkach do niej zbliżonych

2. C>W (na rynku zmonopolizowanym)

3. C<W (przykład prod. rolnych)

Konkretne ceny występujące na rynkach światowych:

1. cena giełdowa i akcyjna

2. cena katalogowa

3. ceny uzgadniane i przyjmowane w umowach międzynarodowych (bilateralnych)

4. ceny -------------=--------------- w umowach multilateralnych

5. średnia, jednostkowa wartość eksportu danego towaru

6. cena transakcyjna'

Term of Trade (ToT)- Warunki wymiany międzynarodowej

Rozumiemy przez nie reakcje wskaźników cen towarów surowcowo- rolnych do wskaźników cen towarów przemysłowych na rynku światowym. W okresie pokoju z reguły rosną szybciej ceny tow. przem. Zatem TOT poprawia się dla eksporterów towarów przem. Rzadko kiedy jest syt. odwrotna (okres rewolucji cen lat 70-tych).

TOT ważny dla pojedynczych krajów są to relacje wskaźników cen towarów eksportowanych przez dany kraj do wskaźników cen importowanych przez ten kraj. Wskaźniki te ulegają nieustającym zmianom. Warunki wymiany:

1. TOT= 100 (to znaczy ze warunki wymiany nie uległy zmianie)

2. TOT> 100 (poprawa dla eksporterów surowców rolnych)

3. TOT< 100 (-------------------=-------------------- przemysłowych)

Czynniki, które spowodowały gwałtowny wzrost cen w latach 70: 1) działanie kartelu OPEC 2) czynniki na. (susze) 3) podwyżka cen jedzenia

Umowy wielostronne mogą być umowami kartelowymi lub uniwersalnymi.

Umowy kartelowe: za cel krótkookresowy maja stabilizacje cen; długookresowy- utrzymanie cen na jak najwyższym poziomie. Aby to osiągnąć kartele reguluje wielkość podaży wyznaczając maksymalne kwoty produkcyjne i (?) dla członków kartelu.

Umowy uniwersalne- stabilizowanie cen w okresie krótkim a w długim utrzymanie cen na takim poziomie który byłby akceptowalny zarówno przez eksporterów i importerów.

9

---