BIERNE I CZYNNE OPERACJE BANKOWE.
WYKŁAD 1.
16.02.2001r.
Transformacją określany jest okres przejściowy z jednego systemu do drugiego.
Konsolidacja -połączenia (powiązania) pomiędzy bankami.
Transformacja systemowa spowodowała wzrost aktywności polskiego systemu bankowego. Banki uzyskały autonomię i stopniowo zaczęły przystosowywać się do gospodarki rynkowej.
Na rozwój systemu bankowego miały wpływ działania państwa w zakresie ustanowienia podstaw prawnych, nadzorczych czy politycznych. Wprowadzono radykalne zmiany dotyczące: polityki licencyjnej, strategii działania, restrukturyzacji, minimalizowania ryzyka czy wyposażenia technicznego.
O efektywności systemu bankowego decyduje m.in. sprawność organizacyjna. W gospodarce rynkowej jest to system dwupoziomowy. Dwupoziomowość łączyła się z powstaniem wtórnego źródła kreacji pieniądza, którym stały się oprócz NBP-u nowe banki. Obecnie w skład systemu bankowego wchodzą banki zajmujące różne pozycje w strukturze aparatu bankowego, wykonujące różne czynności reprezentujące różne formy własności. Struktura organizacyjna zależy od sposobu działania banku: uniwersjalizmu lub specjalizacji. Na czele polskiego systemu banków znajduje się NBP-Centralny Bank, którego głównym zadaniem jest umocnienie pieniądza polskiego, współdziałanie w tworzeniu i realizacji polityki gospodarczej państwa. Bank Centralny sprawuje nadzór nad systemem bankowym i w tym przypadku jego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów zgromadzonych w bankach. Ponadto nadzór zajmuje się kontrolą przestrzegania prawa bankowego, norm finansowych i innych regulacji co dokonuje poprzez analizę bilansów banków, analizę ich płynności i prawidłowości udzielania ich kredytów, przyjmowania depozytów oraz zajmuje się oceną sytuacji finansowej banków.
Proces reformowania polskiego systemu bankowego rozpoczął się ustawą z 1982 roku, z której wynikało wyodrębnienie aparatu bankowego ze struktur Ministerstwa Finansów i podporządkowanie go Sejmowi. Dzięki takiemu rozwiązaniu, system bankowy uzyskał autonomię w przeprowadzeniu polityki pieniężnej i kredytowej.
Fundamentalne znaczenie dla reformy systemu bankowego miały ustawy uchwalone w 1989 roku. Aktualnie obowiązująca ustawa, opisująca funkcjonowanie systemu bankowego została uchwalona w 1997 roku.
Transformacja polskiego systemu bankowego dokonała się w perspektywie prywatyzacji i konsolidacji. Prywatyzacja łączy się z przekształceniami form własności. Własność prywatna przyczynia się do wzrostu efektywności gospodarczej, ponieważ bank prywatny dzięki nadzorowi właścicielskiemu jest bardziej zorientowany na zysk. Prywatyzacja polskiego systemu bankowego dokonuje się poprzez metodę pośrednią (umożliwianie powstania polskich banków z udziałem kapitału prywatnego, czy dopuszczanie działalności prywatnych banków zagranicznych) i metodę bezpośrednią (prywatyzacja banków z kapitałem mieszanym i dużych banków państwowych).
Aktywność w dziedzinie prywatyzacji polskiego systemu bankowego była podejmowana w celu:
1.wzmocnienia kapitałowego
2.identyfikacji właściciela odpowiadającego kapitałowo za działalność banku
3.wzrostu efektywności działania modernizacji transferu technologii
4.zwiększenia wpływów budżetowych
5.rozwoju rynku kapitałowego i wzmocnienia kapitałowego banków.
Kolejna tendencja istotna dla procesu transformacji polskiego systemu bankowego to konsolidacja -oznaczająca przede wszystkim związki kapitałowe. Podejmując działania konsolidacyjne, banki liczą na wymierne korzyści finansowe wynikające ze wzrostu skali działania oraz efektów komplementarności usług, a także na efekty niewymierne np. w postaci wzrostu prestiżu w oczach klientów i partnerów. Ponieważ z konsolidacją łączą się koszty, nie można tego zjawiska ocenić jednoznacznie, co wynika także z braku przekonania o zależności między rozmiarami banków, a jego efektywnością.
Konkurencja -aspekt pojęciowy.
Konkurencyjność -jest jednym z filarów gospodarki rynkowej. Podstawą konkurencji jest wystąpienie dużej liczby podmiotów, które funkcjonują w podobnym obszarze, na danym rynku. Poprawa skuteczności każdego z nich stanowi zagrożenie dla pozostałych podmiotów. Mechanizm konkurencji obejmuje dwustronne zależności przyczynowo - skutkowe w płynnych procesach dostosowawczych, w ramach zmieniających się warunków rynkowych. Konkurencja występuje wtedy, gdy między sprzedawcami dochodzi do konfliktów interesów, wynikających z oferowania homogenicznych produktów albo tych, które są bliskimi substytutami. Źródłami potencjalnej przewagi konkurencyjnej są: sfera zasobów materialno- rzeczowych, zasobów pracy, zasobów pieniężnych, a także umiejętności ich racjonalnego wykorzystania dzięki posiadanym informacjom. Dzięki konkurencji powinien nastąpić rozkład zysku: według efektów osiągniętych na rynku, wytwarzanie kształtowanych przez popyt usług w sposób optymalizujący koszty, stałe dążenie do poprawy efektywności. Mechanizmy konkurencyjne powinny dostosowywać się do zmiennego popytu i warunków otoczenia rynkowego. Zaletą dla konsumenta, wynikającą z konkurencji jest możliwość dokonania swobodnego wyboru producenta lub usługodawcy. Natomiast negatywne ........................ dotyczą selekcji sprzedawców i powstawania monopoli.
Instrumenty konkurencji. Uczestnictwo sprzedawców w procesie konkurencji polega na następujących przedsięwzięciach:
obniżanie cen
podwyższanie poziomu jakości i funkcjonalności produktu
wykorzystywanie reklamy czy świadczenie dodatkowych usług
Instrumenty konkurencji można scharakteryzować poprzez ich siłę oddziaływania, wymierność w aspekcie wpływania na opóźnienie reakcji naśladownictwa przez rywali.
W ramach procesów konkurencji, zmianom jakościowych produktów towarzyszą usługi. Mechanizm konkurencji w tym przypadku może być realizowany w postaci: jakości, formy obsługi nabywców, sprzedaży na kredyt, doradztwa, gwarancji itd. Biorąc pod uwagę fakt, że klienci coraz częściej kierują się pozamaterialnymi kryteriami wyboru, a nie poziomem cen, dochodzi do ekspansji konkurencji jakościowej. O skuteczności i znaczeniu poszczególnych rodzajów konkurencji decyduje dynamika rozwoju rynku oceniana przez pryzmat dynamiki wzrostu wielkości popytu, liczby sprzedawców, a także ich udziału w rynku.
Formy konkurencji zależą od struktur rynkowych. W ujęciu makroekonomicznym wymienia się 3 podstawowe
typy konkurencji: monopol, oligopol i konkurencję doskonałą.
Monopol -występuje wtedy, gdy wyłącznie jedna firma opanowała produkcję danego dobra, albo gdy pozostali konkurenci nie są w stanie z nim konkurować. Inaczej jest to rynek jednego sprzedawcy wobec nieograniczonej liczby nabywców.
Oligopol -to przykład monopolizacji rynku przez kilka lub kilkanaście wielkich, niezależnych od siebie firm. Firmy finansowe to często oligopole. W strukturze oligopolu funkcjonują przedsiębiorstwa posiadające znaczne udziały w rynku i mające przez to wpływ na ceny. W przypadku istnienia małej liczby, dużych konkurentów, takie same ceny mogą wynikać ze zmowy albo presji konkurencji. W tym przypadku podmioty dominujące wywołują reakcje naśladowcze pozostałych uczestników rynku. W oligopolu dominuje konkurencja jakościowa, oraz konkurowanie informacją, reklamą, szybką zmianą modeli i dodatkowymi usługami.
Model konkurencji doskonałej -opiera się na założeniu, że wiele firm oferuje podobne produkty w okolicznościach rozdrobnienia podaży, i żaden z produktów nie ma wpływu na wysokość ceny. W tych warunkach konkurencja dotyczy psychologicznych odrębności pomiędzy produktami, oraz koncentruje się na obniżaniu kosztów.
Kwestia konkurencji odnoszona jest również w Unii. Zgodnie z zaleceniami Unii, konkurencja powinna być rzetelna i niezakłócona. Zdaniem Unii, efektywna konkurencja implikuje (wywołuje) wzrost wydajności, innowacje różnic techniczno- ekonomiczno -organizacyjne, oraz stwarza możliwości wyboru w obrębie jakości i ceny. Ramy konkurencji określone są poprzez regulacje zawarte w traktacie rzymskim, dotyczące działania antymonopolowego, pomocy państwowej dla poszczególnych podmiotów, regionów, a także reguły antydampingowe. Konkurencja dokonuje się w obrębie popytu i podaży. Popytowa perspektywa konkurencji obejmuje jego wielkość i własność. Wzrost dochodów wynikający ze wzrostu gospodarczego, a także przepływ informacji prowadzi do ujednolicenia preferencji i homogenizacji potrzeb nabywców. Z jednej strony występują tendencje do standaryzacji usług, a z drugiej strony istnieje potrzeba usług uwzględniających środowiskową specyfikę uwarunkowań. Ujednolicanie usług mobilizuje do przestrzegania coraz wyższych wymagań jakościowych, wypracowanych przez najlepszych usługodawców z branży. Podażowa perspektywa konkurencji obejmuje zmiany po stronie usługodawców, są to działania polegające na powiększaniu atrakcyjności usług oraz aktywności w obszarze dystrybucji. Dla funkcjonowania banków potrzebne jest poszukiwanie odpowiedniej strategii konkurencji. Biorąc pod uwagę fakt, że systematycznie zmniejsza się poziom bankowych marż, coraz trudniej jest uzyskać i utrzymać przewagę kosztową i dlatego banki poszukują nowych perspektyw podwyższania jakości usług, lepszego zaspokajania potrzeb klientów, często w obszarze międzysektorowej współpracy.
WYKŁAD 2.
23.02.2001r.
Strategie konkurencji w systemie bankowym.
Często w literaturze strategie konkurencji są opisywane jako:
1.strategie przywództwa kosztowego
2.strategie zróżnicowania
3.strategie koncentracji
Ad.1
Analizując strategie konkurencji w systemie bankowym można stwierdzić, że banki podejmują strategię wiodącej pozycji pod względem kosztu. Tego typu strategia polega na obniżaniu kosztów, przy wykorzystaniu inwestowania rozwiązania, powodujące powiększenie skali działania, dążenie do eliminowania klientów o znaczeniu marginesowym, wytwarzaniu produktów i usług o charakterze standardowym, sprzedawanych w dużych ilościach. Realizacja strategii niskich kosztów i przewagi cenowej będzie powodować efekt w postaci uzyskania przewagi konkurencyjnej wobec rywali. Osiągnięcie tej pozycji będzie łączyć się z powiększeniem skali działania, wprowadzeniem nowych produktów, urządzeń umożliwiających szybszą i pełną obsługę klientów. W ramach tej strategii szczególną uwagę poświęca się kalkulacji stóp % i marży, elementów które mają podstawowy wpływ na zysk banku. Podstawę porównań i ocen stanowi poziom odsetek na rynku tych, które płaciłby bank w sytuacji, gdyby w miejsce lokaty terminowej uzyskiwanej od klienta, finansował się środkami pieniężnymi udostępnionymi przez rynek międzybankowy. System analizy wykorzystujący metody odsetek rynkowych daje podstawę do oceny wyników globalnych.
Ad.2
Kolejna strategia konkurencji w systemie bankowym wykorzystuje orientację na zróżnicowanie, które może dotyczyć formy, jakości obsługi czy sieci dystrybucji. W tym przypadku wysokość kosztów nie jest sprawą pierwszorzędna. Ta strategia powinna prowadzić do osiągnięcia wyższych zysków ale może uniemożliwić zdobycie dużego udziału w rynku, spowodować ograniczenie masowej sprzedaży, czy podwyższenie kosztu z tytułu ponoszenia nakładów na wyższą jakość i działania promocyjne.
Ad.3
Kolejna strategia w systemie bankowym to strategia koncentracji, która polega na specjalizowaniu się w obsłudze określonej grupy nabywca, świadczeniu określonych rodzajów usług, czy obsłudze podmiotów z danego obszaru geograficznego. Ten rodzaj strategii wykorzystuje założenie o korzyściach wynikających z obsługi wąskiego segmentu. Bank świadczy te usługi w sposób wysoce profesjonalny, są to usługi skomplikowane, oferowane wymagającym klientom. Efektem takiego działania jest wyższa niż standardowo rentowność. Duże znaczenie dla tej strategii ma segmentacja klientów. Operacje bankowe stanowią specyficzną formę działalności usługowej. Specyfika usług w tym przypadku polega na tym, że przedmiotem działalności są pieniądze i inne wartości, a zakres działania obejmuje udział w rzeczywistym przepływie strumieni pieniężnych.
Operacje bankowe stanowią część wiedzy o bankowości, łączą się z ekonomiką banków oraz zarządzaniem bankiem. Operacje bankowe są formą usługi, mają ścisły związek z finansami, są wykonywane przez banki.
Usługa to świadczenie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem produktów. Celem usług jest zaspokojenie potrzeb społeczeństwa przez jednostki trudniące się tym w sposób profesjonalny, oraz przedsiębiorstwa i instytucje specjalnie do tego powołane.
Podział usług może być dokonany ze względu na:
1. odpłatność
2. funkcje społeczno-gospodarcze
3. specyfikę usług
Ad.1
Z punktu widzenia odpłatności, wyróżniamy usługi:
rynkowe
poza rynkowe
Ad.2
Wyróżniając funkcje społeczno-gospodarcze można zwrócić uwagę na:
usługi bytowe
usługi socjalne
usługi kulturotwórcze i oświatowe
usługi naukowo-badawcze
usługi polityczno-społeczne
usługi administracyjno-organizatorskie: * administracja publiczna
* instytucje finansowe
Ad.3
Usługi dzielimy na:
związane z działalnością produkcyjną
związane z działalnością nieprodukcyjną
materialne (transport, handel) i niematerialne (nauka, oświata, finanse)
Operacje bankowe występują w sektorze usług niematerialnych, w dziale usług rynkowych pozaprzemysłowych, w dziedzinie usług administracyjno-organizatorskich. Wszystkie rodzaje usług świadczonych przez banki można nazwać czynnościami bankowymi ale można wymienić czynności bankowe, które nie mają charakteru operacji bankowej np. przekazywanie informacji czy udzielanie porad.
Systematyzacja funkcji banków komercyjnych w kontekście realizacji celów.
W tradycyjnym ujęciu określając banki wymienia się 3 podstawowe rodzaje operacji bankowych, wyodrębnionych z punktu widzenia kryterium ekonomicznego oraz biorąc pod uwagę charakter operacji. W tym podziale uwzględnia się zgodnie z ich przedmiotem: *operacje czynne - związane przede wszystkim z kryteriami i gwarancjami bankowymi, *operacje bierne - obejmujące gromadzenie depozytów i emisje papierów wartościowych, a także *operacje pośredniczące - wykonywane na ryzyko i zlecenie klienta, do którego należą różnego rodzaje rachunki bankowe i rozliczenia (czeki, weksle, akredytywa). To podejście nie uwzględnia banków działających jako organizacji będących zespołem pracowników, których decyzje i motywacje mają wpływ na sukces firmy, a zatem należałoby definiować bank z podkreśleniem uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.
Obecnie pojęcie banku definiuje się w gospodarce rynkowej jako przedsiębiorstwo będące systemem otwartym, pozostającym w stałych związkach ze swoim otoczeniem. Jest to przedsiębiorstwo wykonujące określone usługi.
Operacje bankowe można także podzielić biorąc pod uwagę:
podmiot działania
zasięg terytorialny
obrót pieniężny
inne
Ad.1
Z punktu widzenia podmiotu działania wyróżniamy operacje: *własne i *obce.
Ad.2
Z punktu widzenia zasięgu terytorialnego mogą być operacje: *międzyoddziałowe, *międzybankowe, *krajowe, *zagraniczne.
Ad.3
Przy obrocie pieniężnym: *operacje kasowe, *bezgotówkowe, *walutowe, *dewizowe.
Ad.4
Mówiąc o innych operacjach bankowych można do nich zaliczyć: *depozyty rzeczowe, *doradztwo finansowe, *gwarancje czy *operacje para bankowe, *poza bankowe.
Funkcje pełnione przez system bankowy można rozpatrywać w różnych aspektach. W literaturze wymienia się funkcje realizowane w skali:
makro
mikro
Ad.1
Analizują funkcje w skali makro zwraca się uwagę przede wszystkim na pełnienie przez banki roli pośrednika aktywności w dziedzinie koncentracji i transformacji zweryfikowanych, rozproszonych oszczędności w duże kwotowo kredyty, a z drugiej strony dokonywanie zamiany dużych lokat na wiele kredytów i pożyczek. Transformacja dotyczy wielu płaszczyzn: *ryzyka, *terminów, *wolumenu, *przestrzeni, *informacji. Istnienie systemu bankowego jest uwarunkowane funkcjonowaniem gospodarki pieniężnej, której pieniądz pod różną postacią zapewnia właściwe działanie gospodarce i jej uczestnikom, a zatem definicję banku należy rozpatrywać w kontekście społecznego podziału pracy, czyli banki jako podmioty akumulujące i dystrybujące kapitał pieniężny, które w swoim prowadzą do ustalenia proporcji między popytem i podażą. Ponadto banki w gospodarce, uczestniczą w procesie kreacji pieniądza dokonującej się poprzez wzrost akcji kredytowej i zakupu walut obcych.
Ad.2
W skali mikro podkreśla się specjalizacje banków w transakcyjnych usługach finansowych. Zaufanie do banku wynika przede wszystkim z faktu posiadania umiejętności minimalizowania ryzyka. Transformacja dokonywana jest przez bank i jest możliwa dzięki wykorzystaniu:
prolongaty wkładów, zasady osadzania wkładów krótkoterminowych, nie podejmowania ich w określonym terminie
substytucji wkładów i zamiany jednego w drugi
likwidacji części aktywów przed terminem
pomocy zewnętrznej
rozłożenia ryzyka na wiele podmiotów
istnienia zewnętrznego zabezpieczenia w postaci refinansowania przez BC, rynek pieniężny, czy fundusze gwarancyjne.
Podsumowując rozważania o funkcjach banku w skali mikro można stwierdzić, że bank wykonuje role: *płatnika, *agenta, *gwaranta i *pośrednika. Ponadto występuje jako dawca kapitału na rynku pieniężnym i kapitałowym. Banki są liczącym się w wielu dziedzinach sponsorem, a także realizują pozaekonomiczną funkcję w postaci inicjonowania postępu poprzez inspirowanie, motywowanie do podejmowania nowych rozwiązań z dziedziny komputeryzacji, informatyki, informatyki czy przesyłania danych.
Funkcje banków komercyjnych są odzwierciedleniem realizowanych przez nie celów. Ujmowanie banków komercyjnych jako przedsiębiorstwa, determinuje określone cele ich działania. Ponadto przy określaniu celów banku, należy uwzględnić fakt podstawowej różnicy oddzielającej go od innych przedsiębiorstw, występujących jako instytucji zaufania publicznego.
Analizując cele banków zwraca się uwagę głównie na:
osiąganie zysku
zwiększanie sumy bilansowej
maksymalizowanie wartości akcji
rozwijanie czynności bankowych
zachowanie bezpieczeństwa
Ad.1
Podstawowym działanie banku i innych przedsiębiorstw, jest osiąganie zysku w takich rozmiarach, które powinny pozwolić na ukształtowanie funduszy własnych na odpowiednim poziomie, a także zadowolić udziałowców liczących na uzyskanie dywidendy.
Osiąganie zysku - wielkość zysku jest ustalana tradycyjnie na okres jednego roku, określane są także dziedziny, które mogą zapewnić ten zysk. O decyzji akcjonariuszy zależy podział zysku na część przeznaczoną na wzrost kapitału oraz na dywidendy. Wzrost kapitału i wypłata dywidend świadczą o wiarygodności banku. Wyniki banku zależą od relacji między wpływami, z tytułu posiadanych aktywów i kosztami banków. Wpływy banku to dochody z pożyczek, papierów wartościowych i operacji międzybankowych. Natomiast głównymi składnikami kosztów są wypłacane odsetki, płace pracowników, koszty ogólne, podatki oraz straty z tytułu niespłaconych kredytów. Różnica między wpływami i kosztami określa zysk netto. Bank dążący do powiększenia zysku, może podjąć następujące działania: dokonać zmiany struktury aktywów aby dokonać zwiększenia udziału aktywów o najwyższych dochodach, może zmniejszyć wydatki płacowe i koszty ogólne, albo może usprawnić zarządzanie podatkami.
Ad.2
Powiększenie sumy bilansowej ma wpływ na ocenę banku i jego pozycji na rynku, dlatego banki dążą do maksymalizacji obrotów, ale może się okazać, że wzrost sumy bilansowej spowoduje spadek rentowności banku.
Ad.3
Jeden z celów realizowanych przez bank w formie S.A to kształtowanie poziomu ceny akcji na rynku. Pozytywnie oceniany jest fakt wzrostu wartości akcji, w przeciwnej sytuacji inwestorzy będą sprzedawać swoje papiery wartościowe, co utrudni bankowi pozyskiwanie kapitału. W tym celu bank musi realizować strategię, która może polegać na: dążeniu do powiększenia dywidend akcjonariuszy poprzez podnoszenie zyskowności operacji, dążenie do zmniejszenia ryzyka poprzez redukcję złych kredytów, czy podnoszenie poziomu wskaźnika wypłacalności, dążenie do poprawy wizerunku banku.
Ad.4
Podjęcie tego celu wiąże się z powiązaniem usług z oczekiwanymi efektami finansowymi. W tym celu można wykorzystać: specjalizację regionalną stosowaną przez banki komunalne, kasy oszczędnościowe i banki spółdzielcze; specjalizacje według form czynności np. bankowość hipoteczna, inwestycyjna; specjalizacja według rodzajów klientów.
Strategia realizowana przez banki powinna uwzględniać troskę o depozytariuszy w obszarze pojedynczego banku i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Warunki pozwalające zachować bezpieczeństwo systemu bankowego to:
zgodność z prawem
płynność
wiarygodność
Ad.1
Przestrzeganie regulacji łączy się z oceną profesjonalizmu zarządzania bankiem, stanu jego kapitału własnego oraz płynności, oceniane na podstawie wskaźnika wypłacalności.
Ad.2
Płynność w banku pozwala na pokrywanie bieżących zobowiązań.
Ad.3
Wiarygodność banku jest uzależniona od jego oceny przez klientów, czy partnerów handlowych. Wiarygodność potwierdza publiczne ogłaszanie danych bilansowych banku, czy informacje o zyskach i obrotach.
Presja pro efektywnościowa i proinnowacyjna musi być rozpatrywana łącznie z identyfikacją rodzaju ryzyka i jego potencjalnymi implikacjami, a zatem możemy stwierdzić, że bank komercyjny realizując swoje przedsięwzięcia powinien dążyć do optymalizacji zysku w warunkach ograniczania ryzyka. Powyższe cele, funkcje i czynności banku są uwzględniane w opracowywanej przez banki strategii działania. Opisujące perspektywy długoterminowe w formie celów, metod i instrumentów, szczegółowych zasad zaprezentowanych w sposób opisowy i liczbowy, obliczenia ujęte w formie bilansu, rachunku wyników, pozwalają na arytmetyczną weryfikację poprawności i wewnętrznej zgodności przyjętych założeń, prowadzących do osiągania nadwyżki dochodów nad kosztami.
WYKŁAD 3.
2.03.2001r.
Bankowe operacje czynne -aspekty formalno -prawne działalności kredytowej.
Regulacje związane z udzieleniem kredytów bankowych są zawarte przede wszystkim w aktualnej ustawie o prawie bankowym, regulacjach, umowach kredytowych oraz wewnętrznych instrukcjach banku.
Ustawa o prawie bankowym określa zasady i normy, które wyznaczają ogólne zakresy działalności kredytowej banku. Postanowienia ustawy są bezwzględnie wiążące w takich kwestiach jak:
uzależnienie przyznania kredytu do zdolności kredytowej klienta,
uwzględnienie podpisywanych w umowach kredytowych elementów określonych w prawie bankowym,
przestrzeganie wskaźnika koncentracji wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałów i organizacyjnie ponoszących wspólnie ryzyko gospodarcze,
stosowanie określonych zasad udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji i poręczeń akcjonariuszom, pracownikom i członkom organów banku.
Prawo bankowe daje również bankom szereg uprawnień dotyczących:
możliwości zaciągania kredytów zagranicznych,
żądanie od kredytobiorcy zabezpieczeń spłaty kredytu przewidzianych w prawie cywilnym i wekslowym,
możliwość wypowiedzenia umowy kredytu w całości lub części, ewentualnie możliwości żądania dodatkowych zabezpieczeń prawnych w przypadku pogorszenia stanu majątku kredytobiorcy,
bank może wypowiedzieć udzielony kredyt w całości lub części w przypadku, gdy kredytobiorca nie otrzymał istotnych warunków umowy,
bank może żądać od kredytobiorcy przedkładania informacji i dokumentów niezbędnych do zdolności kredytowej, wynikające z określenia jego sytuacji gospodarczej i finansowej,
bank może żądać od kredytobiorcy możliwości dokonania inspekcji na miejscu,
bank ma prawo do pobierania od wykorzystanego kredytu oprocentowania, a od przyznanego prowizji w wysokościach, które określone są w umowie,
bank może wydać regulaminy określające rodzaje kredytów oraz warunki umowy kredytowej.
Prawo bankowe upoważnia banki do wydawania własnych regulaminów kredytowych, które są opracowywane odrębnie dla różnych rodzajów kredytów.
Regulaminy kredytowe określają problematykę kredytową w sposób szczegółowy. W regulaminach bardzo szczegółowej analizie poddane są takie kwestie jak:
zdolność kredytowa
zakres i tryb składania wniosków kredytowych
warunki umowy kredytu i ich wykonanie
spłata kredytu
wypowiedzenie umowy kredytu
Opisują charakter regulaminów kredytowych należy zwrócić uwagę na następujące zagadnienia:
regulamin jest dokumentem zewnętrznym co oznacza, że powinien być udostępniony potencjalnym kredytobiorcom,
przed zawarciem umowy kredytu klient powinien zapoznać się z treścią regulaminu i potwierdzić ten fakt na piśmie,
regulaminy dotyczące stosunków kredytowych klienta z bankiem określają prawa i obowiązki obu stron. Stosunki mają charakter umowy co oznacza, że obie strony są równe i pełnoprawne,
banki nie mogą w swoich regulaminach wprowadzać całkiem dowolnych ustaleń, są ograniczone zarówno względami konkurencji jak i przepisami ogólnie obowiązującymi. Umowa bankowa musi być zredagowana dokładnie i właśnie pod względem prawnym, podobnie jak regulamin bankowy, ponieważ uchybienia oraz nieprecyzyjne sformułowania mogą narazić bank na spory i konflikty z kredytobiorcą, a nawet utratę niektórych korzyści finansowych,
właściwie zredagowany regulamin zabezpiecza interesy banku i klientów nie powodując zbędnych uciążliwości.
Umowa kredytowa -bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony określoną cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z tych środków na warunkach określonych w umowie, do zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonym terminie spłaty oraz do uregulowania prowizji od udzielonego kredytu.
Elementy obligatoryjne umowy kredytowej.
Zgodnie z prawem bankowym umowa kredytu zawierana w formie pisemnej powinna określać:
strony umowy
kwotę i walutę kredytu
cel na który kredyt został udzielony
wielkość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany
sposób zabezpieczenia
zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu
terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych
wysokość prowizji
warunki dokonywania zmian i rozwiązywania umowy
Oprócz regulaminów kredytowych banki opracowują instrukcje przeznaczone do użytku wewnętrznego, które zazwyczaj nie są udostępnione klientom, stanowią raczej instrument pracy działu kredytowego banku. Instrukcje określają procedury podejmowania decyzji kredytowych, zawierania umów, kontroli wykorzystanego kredytu, spłaty i windykacji kredytów.
Konsorcjum bankowe.
Prawo bankowe przewiduje możliwość powołania przez banki konsorcjum w celu wspólnego kredytowania dużych przedsięwzięć gospodarczych dotyczących np. inwestycji w energetyce, petrochemii, przemyśle motoryzacyjnym, budowie autostrad, statków, realizacji kontraktów eksportowych, zakupu firm. Korzystając z konsorcjum polskie banki mogą otwierać również w zagranicznych instytucjach bankowych linie kredytowe o znacznej wartości w celu dalszego udzielania kredytów refundacyjnych krajowym podmiotom gospodarczym. Dzięki konsorcjum banki mogą realizować potrzeby kredytowe przekraczające możliwości finansowe pojedynczego banku. Ponadto uczestnicy konsorcjum mogą przestrzegać regulacji ostrożnościowych w zakresie koncentracji kredytów u jednego klienta. Dzięki kredytom konsorcjalnym następuje dywersyfikacja ryzyka bankowego.
Procedury powołania konsorcjów bankowych i udzielanie na ich podstawie kredytów konsorcjalnych mogą przebiegać w następujący sposób:
kredytobiorca chcąc zaciągnąć kredyt konsorcjalny przedstawia bankom np. w ramach ogłoszonego przetargu podstawowe informacje obejmujące proporcje dotyczące kwoty kredytu, jego przeznaczenia, ogólnych warunków przyznania, wykorzystania zabezpieczeń itd.
zasadniczym zadaniem banku inicjującego jego zorganizowanie konsorcjum z wybranymi przez siebie bankami
uwieńczeniem przeprowadzonych rozmów i negocjacji jest zawarcie umowy o powołaniu konsorcjum między bankami uczestniczącymi. W umowie powinny być określone podstawowe obowiązki banku głównego oraz rozliczenie z pozostałymi bankami.
Kredytowanie rolnictwa.
Kredytowanie rolnictwa jest związane bardzo często z kredytami preferencyjnymi, które stały się jednym z instrumentów polityki państwa. Przedstawiają istotę kredytów preferencyjnych dla rolnictwa należy zwrócić uwagę na to, że :
w stosunku do rolników czy przedsięb. przetwórstwa rolnego ubiegających się o kredyty preferencyjne banki stosują typowe wymogi i procedury kredytowe
standardowa procedura kredytowa dotycząca przedłużenia odpowiedniej dokumentacji, uzasadniania potrzeb czy zabezpieczania spłaty kredytu co wynika z faktu, że banki udzielają kredytów preferencyjnych z własnych środków i na własną odpowiedzialność
banki od kwoty wykorzystanych kredytów pobierają odsetki według obowiązującej w danym banku taryfy
zapłata bankowi należnych odsetek następuje z dwóch źródeł: część odsetek reguluje kredytobiorca a część agencja restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa, która jest dofinansowywana częściowo przez dotacje budżetowe
ulgi odsetkowe, z których korzystają bezpośrednio kredytobiorcy są dosyć znaczne np. od wykorzystanego kredytu na cele obrotowe rolnik płaci odsetki w wysokości 0,4 stopy redyskonta BC w skali rocznej, a od kredytu na zakup ziemi około 5 % w stosunku rocznym.
Kredyty preferencyjne funkcjonują na podstawie umów zawieranych przez agencje restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa z poszczególnymi bankami, w trybie kredytów preferencyjnych udzielane są następujące rodzaje kredytów:
kredyty obrotowe na bieżące potrzeby tj. nawozy sztuczne, środki ochrony roślin, zakup paliwa, kwalifikowany materiał siewny
kredyty inwestycyjne np. na zakup ziemi, rozwój określonych kredytów produkcji rolnej, zakup maszyn rolniczych, ciągników, inwestycji związanych z przetwórstwem produktów rolnych
kredyty na skup płodów rolnych w branży zbożowej, cukrowniczej, olejarskiej, owocowo -warzywnej
kredyty na inne cele -na wznowienie zaniechanej produkcji rolnej, konwersje kredytów komercyjnych, tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem (konwersja -zmiana warunków)
Kredyty dla ludności.
Są to przede wszystkim kredyty o charakterze konsumpcyjnym udzielane osobą fizycznym. Aktualnie w obrębie tej dziedziny obserwuje się ożywienie działalności marketingowej banków. Z myślą o indywidualnym kliencie banki wzbogacają swoją ofertę o nowe produkty np. kredyty świąteczne, wakacyjne, kredyty na zakup papierów wartościowych, dla wolnych zawodów zwłaszcza na wyposażenie gabinetów lekarskich, kredyty dla studentów, kredyt na zakup encyklopedii, kredyt ,,pielgrzym''.
Charakteryzując kredyty konsumpcyjne można zwrócić uwagę na ich zasadnicze cechy jak:
stosunkowe niskie ryzyko wynikające z dużego rozproszenia i wysokości
dobra spłacalność, w praktyce kredyty konsumpcyjne są lepiej spłacane niż kredyty gospodarcze
masowa obsługa kredytowa klienta indywidualnego wymaga większego nakładu pracy.
Kredyty konsumpcyjne są spłacane przede wszystkim w comiesięcznych ratach co wynika z faktu, że klienci tego typu usług otrzymują dochody również w okresach miesięcznych.
Biorąc pod uwagę istotę i funkcje poszczególnych kredytów konsumpcyjnych można wyróżnić pewne grupy jak:
kredyty na zakup dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku
pożyczki pieniężne
pożyczki lombardowe
kredyty mieszkaniowe
WYKŁAD 4.
9.03.2001r.
Kredyty na zakup dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku.
W praktyce występuje bardzo wysokie zapotrzebowanie na tego typu kredyty, które są przeznaczone na przykład na nabycie samochodów, mebli, sprzętu gospodarstwa domowego, usług turystycznych. Kredyty na te cele udzielane są najczęściej osobom, które nabyły określone dobra w systemie sprzedaży ratalnej. Nie jest to określenie zanadto precyzyjne, ponieważ sprzedawca danego dobra otrzymuje całą należność, natomiast w ratach miesięcznych spłacany jest zaciągnięty przez nabywcę kredyt. Przy udzielaniu tego typu kredytów wymagany jest przeważnie udział własny, na przykład co najmniej 20% ceny nabycia towaru. Udział ten trafia bezpośrednio do kasy właściciela sklepu. Natomiast na różnicę między wkładem własnym a ceną nabycia towaru, bank udziela nabywcy kredytu. Kwota kredytu wykorzystywana jest w formie bezgotówkowej. Wysokość udzielonego kredytu nie przekracza na ogół 12-miesięcznych dochodów kredytobiorcy, a spłata kredytu jest rozkładana maksymalnie na 36-miesięcznych rat. Zabezpieczeniem kredytu ratalnego są najczęściej dochody kredytobiorcy i poręczycieli. Praktykuje się zwyczaj, że kredytobiorca musi przedstawić dwa dowody tożsamości. O rozwoju tego typu kredytów może świadczyć powstanie firm pośredniczących, które organizują obsługę finansową, a przez to eliminują bezpośrednie kontakty banków z klientami. Stają się także współodpowiedzialne za wiarygodność kredytobiorców i ich wypłacalność (parabanki, franchizing bankowy).
Pożyczki pieniężne (np. w ROR-ach) udzielane są przez banki bez określenia celu. Banki nie kontrolują w jaki sposób i na jakie cele pieniądze zostaną wydane. I dlatego w odniesieniu do pożyczek banki wykazują daleko idącą ostrożność dokonując selekcji potencjalnych klientów oraz w szczegółowy sposób analizując zabezpieczenia spłaty. Niektóre banki z góry eliminują pewne osoby ubiegające się o pożyczkę, takie jak: bezrobotni, przebywający na urlopie wychowawczym, zadłużeni w innych bankach, o nieustalonych dochodach i przeciwko którym toczy się postępowanie egzekucyjne. Odbiorcami pożyczek pieniężnych w bankach są przede wszystkim posiadacze rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Tego rodzaju pożyczki dotyczą najczęściej okresu 1 roku i są udzielane w kwotach stanowiących wielokrotność średnich miesięcznych wpływów na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy. Tego typu pożyczki uzależnione są zazwyczaj od minimalnego okresu posiadacza rachunku. Pożyczki mogą funkcjonować na odrębnym rachunku pożyczkowym lub bezpośrednio na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym w postaci salda debetowego.
Biorąc pod uwagę interes banku, pożyczki dla posiadaczy rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych są uważane za w miarę bezpieczne, ponieważ są udzielane stałym klientom, którzy mogą się wykazać systematycznymi i regularnymi wpływami.
Pożyczki lombardowe (zastawne)-w swojej istocie nie różnią się od klasycznych pożyczek pieniężnych dla ludności. Różnice dotyczą sposobu zabezpieczenia pożyczki, czyli ustanowienia na rzecz banku zastawu. Przedmiotem zastawu mogą być: biżuteria, kamienie szlachetne, metale szlachetne, dzieła sztuki. Przyznana pożyczka nie wynosi na ogół więcej niż 50 do 60% wartości zastawionych przedmiotów wycenionych przez rzeczoznawcę. Przedmiotem zastawu mogą także być prawa wynikające z papierów wartościowych oraz bankowych lokat terminowych. Pożyczki lombardowe są udzielane przeważnie na krótki okres: 7 dni do 3 miesięcy, a ich oprocentowanie należy z reguły do najwyższych stosowanych w danym banku. Pożyczkobiorcami są zazwyczaj klienci pilnie potrzebujący środków finansowych, dla których wysokość odsetek jest przeważnie sprawą drugorzędną. Równolegle z umową pożyczki zawierana jest umowa o ustanowienie zastawu. Na jej podstawie przedmiot zastawu zostaje przejęty przez bank. Po terminowej spłacie pożyczki, odsetek i prowizji bank zwraca przedmiot zastawu. W przeciwnym wypadku bank przejmuje na własność przedmiot zastawu w celu zaspokojenia swoich roszczeń. Wszelkie koszty związane z udzieleniem pożyczki na przykład ubezpieczenie, przechowanie ponosi pożyczkobiorca. Tego typu produkty nie są zbyt popularne w bankach komercyjnych.
Bankowość hipoteczna-finansowanie budownictwa mieszkaniowego. Kredyty mieszkaniowe. Wycofanie państwa z bezpośredniego finansowania budownictwa mieszkaniowego za pomocą dotacji budżetowych stworzyło konieczność powstania innych form mających na celu wspieranie rozwoju mieszkalnictwa oraz jego urynkowienie. Nastąpiło zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych poprzez kredyty bankowe funkcjonujące na zasadach komercyjnych i utworzenie takich instytucji jak kasy mieszkaniowe czy towarzystwa budownictwa mieszkaniowego (TBS). Jednak należy stwierdzić, że skuteczność oddziaływania kredytu bankowego oraz wymienionych jednostek jest bardzo niska i mało widoczna, co wynika z wielu uwarunkowań, takich jak na przykład: dysproporcje między dochodami ludności, a cenami mieszkań, wysokiej inflacji, niskiej dynamiki oszczędności długoterminowych. Jednym z nowych rozwiązań na rynku polskim jest bankowość hipoteczna. Listy zastawne służą jako instrument refinansowania kredytów inwestycyjnych. Z prawnego punktu widzenia są to papiery dłużne instytucji kredytowej, która emituje je na podstawie kredytów zabezpieczonych hipotecznie. Listy zastawne są papierami wartościowymi, które są pewne, rentowne i płynne. Ich pewność wynika z faktu, ż e są emitowane przy pokryciu wysokiej jakości hipotekami, które służą jako zabezpieczenie kredytów hipotecznych. Rentowność listów zastawnych jest na ogół wyższa niż papierów skarbowych, natomiast ich płynność może być zapewniona przez obrót giełdowy i osobę emitenta. Kredyt długoterminowy jest obciążony większym ryzykiem, dlatego rozwój kredytów hipotecznych w Polsce jest ograniczony. Do tego dochodzą różne bariery. Podstawowy problem stanowi wysoki poziom inflacji, niestabilność realnej stopy procentowej i dochodów ludności. Ograniczenie akumulacji kapitałów wywołuje niska skłonność społeczeństwa polskiego do oszczędzania. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, banki niezbyt chętnie angażują się w operacje długoterminowe. Nie dysponują odpowiednio wysokimi kapitałami własnymi i dlatego unikają kapitalizacji odsetek od kredytów. Wolą udzielać kredytów komercyjnych, czyli takich, od których mogą na bieżąco pobierać oprocentowanie. Kolejną barierę stanowi brak możliwości ustalania stałych warunków spłaty kredytu. Należy wziąć pod uwagę zarówno zysk kredytobiorcy i maksymalny możliwy poziom obciążania kredytobiorcy. Kolejny problem stanowi uzależnienie wysokości kredytu od poziomu dochodów kredytobiorcy. Ponadto barierę po stronie popytu stanowi wysokość wymaganych przez bank środków własnych zgromadzonych przez klienta. Najbardziej istotną barierą prawną są wysokie opłaty skarbowe, notarialne, czy związane z uzyskaniem pozwolenia na budowę oraz uciążliwości proceduralno- terminowe związane z ustanowieniem hipoteki. Zamiana wierzytelności na papiery wartościowe -sekutyryzacja kredytu hipotecznego jest konieczna w Polsce. Sekutyryzacja polega na refinansowaniu wybranych aktywów banku na rynku kapitałowym drogą emisji papierów wartościowych zabezpieczonych na aktywach dłużnika. Istota sekutyryzacji polega na utworzeniu puli altywów przynoszących dochody, które stanowić będą podstawowe zabezpieczenie i źródło finansowania dla wyemitowanych papierów wartościowych.
Sekutyryzacja kredytów hipotecznych polega na łączeniu ich w pakiety i emitowaniu na ich podstawie obligacji hipotecznych. Istotną z zalet sekutyryzacji jest ograniczone ryzyko kredytowe, ponieważ papiery wartościowe oparte o aktywa są zazwyczaj poddawane ocenie kredytowej przez wyspecjalizowane agencje retingowe (czytaj ratingowe). Sekutyryzacja pozwala zwiększyć płynność aktywów a w konsekwencji uwolnić fundusze własne banku. Wadami tego systemu oprócz stosunkowo drogich zabezpieczeń są straty związane ze zmianą rynkowych stóp procentowych oraz skomplikowana struktura finansowania. Sposobem na inflację może być na przykład wprowadzenie takiej zmiennej stopy procentowej, aby dochody kredytobiorców mogły być porównywane ze zmieniającymi się kosztami pozyskiwania kapitału. Ryzyko zmiennej inflacji jest wtedy przerzucone na kredytobiorców. System banków hipotecznych umożliwia stosowanie stałych stóp procentowych na długie okresy dzięki synchronizacji terminowe, między pozyskiwanymi środkami z listów zastawnych a kredytami hipotecznymi. Odsetki, które pozyskuje bank z oprocentowania kredytów służą obsłudze wpłaty oprocentowania dla posiadaczy listów zastawnych. Gdyby podmiot, któremu udzielono kredytu hipotecznego o stałym oprocentowaniu miał możliwość spłacić go w każdym czasie, to bank byłby pozbawiony stałego źródła refinansowania obsługi listów zastawnych. Bank hipoteczny nie może wypowiedzieć list zastawnego w czasie 5 lat od daty emisji co zabezpiecza interesy inwestorów. Banki hipoteczne w Polsce działają na mocy ustawy z 1997 roku -,,ustawa o bankach hipotecznych i listach zastawnych''. W konstruowaniu tej ustawy wykorzystano polskie prawodawstwo przedwojenne oraz rozwiązania nowe, europejskie, zwłaszcza największego rynku bankowości hipotecznej, rynku niemieckiego. Specjalizacja w przypadku banku hipotecznego odgrywa zasadniczą role dla jego bezpiecznego funkcjonowania. W przepisach odnoszących się do banków hipotecznych zawarto osłony w stosowaniu zasady specjalizacji, polegającą na ustawowym ograniczeniu zakresu działalności bankowej do czynności o nieznacznym stopniu ryzyka. Głównymi nabywcami listów zastawnych powinny być towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne oraz banki i osoby fizyczne.
Towarzystwa ubezpieczeniowe -listy zastawne nie są wymienione jako przedmiot lokowania w regulacjach prawnych, ale zostały tam wymienione pożyczki zabezpieczone hipotecznie oraz nieruchomości. W tym przypadku występuje ograniczenie dotyczące nie przekraczania łącznie 25% funduszu ubezpieczeniowego w całej jego strukturze, przy czym udział w jednej nieruchomości nie może przekroczyć 5% funduszu ubezpieczeniowego, a udział lokat w pożyczkach zabezpieczonych hipotecznie nie może przekraczać też 5% funduszu ubezpieczeniowego. Udział lokat w pożyczce nie może przekraczać 50% wartości nieruchomości hipotecznej.
Fundusze emerytalne -w obowiązujących regulacjach nie zostały wymienione lokaty w listach zastawnych, ale na lokaty w depozytach bankowych i bankowych papierach wartościowych został przyznany limit 20% wartości aktywów, na komunalne papiery dłużne dopuszczone do publicznego obrotu 15%, a na tego typu papiery nie dopuszczone do publicznego obrotu 5%. Na listy zastawne powinien być przyznany limit co najmniej taki jak na papiery wartościowe, czyli 20%. Banki hipoteczne mają emitować listy zastawne, których podstawą są wierzytelności z tytułu kredytów zabezpieczonych hipoteką, ale także publiczne listy zastawne, których podstawę emisji stanowią wierzytelności z tytułu kredytów, gdzie kredytobiorcami, gwarantami, poręczycielami do pełnej wysokości wraz z należnymi odsetkami są Skarb Państwa, NBP, wspólnoty europejskie i ich państwa członkowskie, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) i Bank Światowy. Powyższe papiery mają charakter imiennych lub na okaziciela. Listy zastawne mają duże znaczenie dla rozwoju rynku nieruchomości i rynku kapitałowego w Polsce oraz dla sektora ubezpieczeniowego. Specjalistyczny rynek hipoteczny może odegrać istotną rolę w alokacji kapitałów powodując ich napływ do sektora budowlanego z innych sektorów gospodarki. W grudniu 1999 roku wydano pierwsze dwie licencje na prowadzenie bankowości hipotecznej, a działalność operacyjną rozpoczęto w roju 2000 (BRE i jeden bank niemiecki).
WYKŁAD 6.
23.03.2001roku.
Marża kredytowa -czyli zysk na kredycie równa się różnicy między wpływami osiąganymi przez bank dzięki kredytom, a kosztami ponoszonymi przez bank. W bankach ustalona jest marża kredytowa tzn. SPREAT, która wykazuje teoretyczną opłacalność akcji kredytowej. Oblicz się metodą średniej ważonej przeciętny koszt pozyskania pieniądza, a następnie porównuje się go z przeciętnymi wpływami z tytułu kredytów. W przypadku marży kredytowej, która zostaje osiągnięta dzięki kredytom aktualnie udzielonym, przeciętne teoretyczne wpływy z kredytów można z pewnym przybliżeniem ustalić obliczając je na podstawie niedawno zawartych i planowanych umów kredytowych. Problem dotyczy faktu, że takie obliczenie nie uwzględnia złych kredytów. Najczęściej przyjmuje się szacunkową wartość strat poniesionych w wyniku złych kredytów jako określony %, który jest odejmowany od teoretycznej marży kredytowej. Oszacowanie marży kredytowej pozwala ustalić czy akcja kredytowa jest opłacalna. Jeżeli marża kredytowa jest wysoka to należałoby rozszerzyć akcje kredytową nawet biorąc pod uwagę fakt dodatkowych kosztów związanych z pozyskiwaniem pieniądza.
Koszt kredytu preferencyjnego jest dla kredytobiorcy mniejszy niż koszt kredytu komercyjnego. Oprocentowanie kredytu preferencyjnego jest uzależnione od stopy redyskonta weksli. Większość kredytów tego typu pochodzi z funduszy rządowych. Kapitał kredytu wypłaca bank zasilany finansowo przez rząd, odpowiednie ministerstwo albo agencje.
Koszty odsetkowe -płacone przez pożyczkobiorcę są niskie, a różnice między normalną stopą %, a rzeczywiście regulowaną pokrywa instytucja sponsorująca.
Finansowanie ryzyka kredytowego -wynika z faktu strat generowanych przez ryzyko kredytowe i jest rozumiane jako proces gromadzenia i przeznaczania przez bank środków pieniężnych na pokrycie potencjalnych strat związanych z kredytami o opóźnionych w czasie spłatach, a także związane z gwarancjami czy poręczeniami. Ostatecznym źródłem pokrycia ryzyka kredytowego jest cena kredytu. Mechanizm pokrywania strat generowany przez ryzyko kredytowe może mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny.
Cena kredytu -w wąskim ujęciu definiowana jest jako stopa oprocentowania kredytu, a w ujęciu szerszym jako suma takich elementów jak: oprocentowanie, prowizja za czynności bankowe związane z udzieleniem kredytu oraz rabaty i bonifikaty w spłacie kredytu. Określając cenę kredytu, banki wykorzystują swoją politykę cenową uzależnioną przede wszystkim od rodzaju kredytu, ryzyka z nim związanego i kredytobiorcy.
W praktyce bankowej wyróżnia się dwie podstawowe metody kształtowania cen kredytu:
*metodę kosztową
*metodę relacyjną
W metodzie kosztowej ustalając cenę kredytu bank bierze pod uwagę odpowiednią wysokość stopy % oraz wysokość prowizji i opłat za podjęte czynności kredytowe (analiza zdolności kredytowej, uruchomienie kredytu czy przyjęcie zabezpieczenia), wysokość prowizji i opłat za czynności kredytowe bank powinien skalkulować na poziomie co najmniej pokrywającym koszty własne czyli koszty czynności kredytowej. W przypadku braku takiego pokrycia bank ma możliwość rekompensaty kosztów własnych przez odpowiedni poziom stopy %. Ustalenie właściwej ceny kredytu wymaga od banku odpowiednio skorelowanej polityki stóp % dotyczących depozytów i kredytów zgodnie z regułą, że wpływy z oprocentowania kredytów muszą być wyższe od ponoszonych kosztów oprocentowania depozytów, ponieważ w tej nadwyżce banki znajdują pokrycie kosztów funkcjonowania i możliwość osiągania zysków. Punktem wyjścia kalkulacji oprocentowania kredytów jest dla banków określenie współczynnika zaangażowania depozytów w akcję kredytową, bank wyznacza tzw. stabilny poziom pasywów, który może zostać wykorzystany do kredytowania z uwzględnieniem kosztów wymaganych rezerw obowiązkowych, kosztów utrzymania gotówki w kasie oraz kosztów optymalnego stanu środków na rachunku bieżącym w BC. W dalszej kolejności uwzględnia się koszty ponoszone bezpośrednio przy obsłudze kredytu oraz koszt ryzyka czyli utraty części albo całości środków z tytułu nieuregulowania kredytu czy zwłoki w jego spłacie. Do tak skalkulowanych kosztów bank dodaje wymaganą stopę zysku, suma tych elementów stanowi podstawę stopy % kredytu, która może być modyfikowana z uwzględnieniem dodatkowych kalkulacji wynikających z indywidualnego ryzyka.
Podstawą relacyjnej metody kształtowania ceny kredytu jest założenie, że dla każdego kredytu możliwa jest alternatywna operacja na rynku pieniężnym lub kapitałowym. Podstawowa stopa kredytu jest wówczas ustalana jako wartość stopy % dla alternatywnej lokaty na rynku pieniężnym lub kapitałowym, powiększonej o wartość kosztu przygotowania kredytu, kosztu ryzyka ogólnego i kosztu kapitału własnego. Tak ustalona podstawowa stopa kredytu może być modyfikowana w zależności od kalkulacji ryzyka indywidualnego klienta.
Wrzesień 2000 roku.
Oprocentowanie kredytu lombardowego 23%.
Oprocentowanie kredytów złotowych w głównych bankach komercyjnych na okres jednego roku 18,6-23,4
Przyrost w % w stosunku do roku 1997 zmniejszył się o -15%, dynamika od 17 do 20, spadek.
Bank Handlowy S.A. 19,43 lub 19,75 a najwyższe ma Bank Przemysłowo Handlowy 24,39
Różnica w oprocentowaniu wynosi 4,96 punk ta %.
Depozyty na jeden rok:
Stopień oprocentowania depozytów złotowych osób fizycznych w głównych BK 14-17,9 co oznacza przyrost, dynamika -26 do -19%
PBK :oprocentowanie najniższe 14,1 do 15,1; najwyższe za depozyt ma BRE Bank oprocentowanie 17,67
Analizując powyższe dane można zauważyć, że konkurencja w systemie bankowym jest prowadzona na różnych płaszczyznach, jedną z nich stanowi polityka cenowa, którą można rozpatrywać w odniesieniu do kształtowania stóp % depozytów i kosztu kredytu. Zasadnicza tendencja występująca w tym obszarze dotyczy spadu stóp %, wynikającego z obniżenia inflacji. W sektorze banków działających w Polsce nie jest widoczna duża konkurencja i duże zróżnicowanie cenowe w zakresie polityki kosztu kredytu. Cena kredytu stanowi instrument, który zbytnio podnoszony może spowodować rezygnację klienta z określonego banku. Z kolei zbyt niskie oprocentowanie kredytu rodzi przekonanie o złej jakości usługi. Wysokie oprocentowanie depozytów wywołuje podejrzenie o słabej kondycji finansowej danego banku. Konkurowanie banków o pozyskanie klienta czy kredytobiorcy przejawia się w stawianiu mniejszych wymagań, co może powodować destabilizację pojedynczego banku i całego systemu bankowego. Z drugiej strony konkurencja w tej dziedzinie stwarza możliwość oceny wniosku kredytowego przez więcej niż tylko jeden bank. Banki znajdujące się w trudnym położeniu próbują polepszać swoją sytuację poprzez maksymalizację wpływu z kredytu i politykę wysokich stóp %, co powoduje, że klientami tych banków są osoby odrzucone przez inny bank.
Wewnętrzne finansowanie ryzyka kredytowego polega na pokrywaniu potencjalnych strat kredytowych z funduszy własnych przede wszystkim z wewnętrznych rezerw finansowych banku.
W praktyce bankowej występuje kilka rodzajów rezerw np.:
rezerwy ustawowe tworzone na podstawie regulacji wynikających z ustawy;
rezerwy statutowe tworzone na podstawie regulacji wynikających ze statutu;
rezerwy fakultatywne tworzone na podstawie postanowień akcjonariuszy czy udziałowców banku;
rezerwy ogólne tworzone na pokrycie ryzyka ogólnego, nie związane z konkretnym kredytem:
tworzone w ciężar zysku netto, których celem jest stabilizowanie finansów banku;
tworzone w ciężar kosztów, których celem jest zabezpieczenie finansowe banków.
rezerwy celowe tworzone na pokrycie poszczególnych kategorii należności kredytowych;
rezerwy jawne tworzone i uwidaczniane jako odrębne pozycje bilansowe lub pozabilansowe;
rezerwy ciche tworzone w koszty banku, stanowiące uszczuplenie zysku do podziału;
Rezerwy celowe stanowią podstawę finansowania wewnętrznego ryzyka kredytowego, są jednym z najważniejszych elementów zapewnienia bezpieczeństwa w działalności BK co jest możliwe dzięki temu, że aktywa banku obciążone ryzykiem są zabezpieczone odpisem w ciężar kosztów w wysokości szacowanej straty. Podpisy na rezerwy celowe dokonuje się w momencie zidentyfikowania możliwości wystąpienia potencjalnej straty w przyszłości, w celu pokrycia tej straty. Ten mechanizm pozwala w sposób wymierny określić skalę ryzyka podjętego przez bank i jego skutki finansowe. Kwota rezerw celowych odjęta od wartości brutto portfela kredytowego daje przybliżoną wartość netto portfela danego banku. Rezerwy celowe pełnią także funkcję podobną do kapitału banku, ponieważ służą pokryciu ewentualnych strat. Sprawy związane z rezerwami celowymi są uregulowane w zarządzeniu prezesa NBP 10 grudnia 1994 roku. Zgodnie z treścią tego zarządzenia banki mają obowiązek równoważenia skutków ryzyka poprzez tworzenie i utrzymanie rezerw celowych. W tym celu banki tworzą rezerwy na:
należności od podmiotów finansowych i niefinansowych z wytyczeniem odsetek oraz należności w części posiadających gwarancje albo poręczenia skarbu państwa lub NBP
zaciągnięte zobowiązania z tytułu udzielonych gwarancji lub poręczeń spłaty kredytów i pożyczek
inne aktywa i zaciągnięte zobowiązania poza bilansowe jeżeli mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa wkładów oszczędnościowych i lokat gromadzonych w bankach.
Rezerwy na należności i zobowiązania wymienione w punktach 1 i 2 są ustalone na podstawie indywidualnej oceny ryzyka obciążającego należności lub udzieloną gwarancję, poręczenie w wysokości nie mniejszej niż 20 % w odniesieniu do należności poniżej standardu: 50 % w odniesieniu do należności wątpliwych, 100 % w odniesieniu do należności straconych.
Rezerwy celowe na aktywa i zaciągnięte zobowiązania pozabilansowe wymienione w punkcie 3, banki tworzą w wysokości adekwatnej do ciążącego na nich ryzyka.
Banki dokonują klasyfikacji należności z wyłączeniem odsetek na cztery kategorie:
należności normalne *obejmujące także należności w przypadku których nie pojawiły się żadne poważniejsze nieprawidłowości w spłatach kapitału i odsetek oraz sytuacja ekonomiczno -finansowa dłużników nie budzi obaw;
*należności posiadające gwarancje lub poręczenie skarbu państwa lub NBP do wysokości tych gwarancji lub poręczeń bez względu na faktyczną sytuację dłużnika;
należności poniżej standardu *w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi powyżej 1 miesiąca nie dłużej niż 3 miesiące,
*należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno -finansowa może stanowić zagrożenie terminowej spłaty;
tzw. należności wątpliwe *to takie w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi powyżej 3 miesięcy i nie dłużej niż 6 miesięcy,
*należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno -finansowa uległa znacznemu pogorszeniu zwłaszcza wtedy gdy ponoszą straty naruszające fundusz statutowy, kapitał akcyjny lub zakładowy albo fundusz udziałowy;
należności stracone *w przypadku których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi dłużej niż 6 miesięcy,
*od dłużników postawionych w stan likwidacji upadłości, przeciwko którym bank złożył wniosek o rozpoczęci postępowania egzekucyjnego od należności kwestionowanych przez dłużników na drodze postępowania sądowego i od dłużników, których miejsce pobytu jest nieznane, których sytuacja ekonomiczno -finansowa pogorszyła się w sposób nieodwracalny uniemożliwiający spłacenie długu.
Rezerwy celowe księgowane są w ciężar kosztów czyli obciążają wynik finansowy banku i podlegają rozwiązaniu po ustaniu przyczyn ich utworzenia.
Uzupełnienie rezerw celowych w finansowaniu ryzyka kredytowego przez bank stanowią rezerwy na ryzyko ogólne zgodnie z prawem bankowym z 1997 roku. Banki mogą tworzyć w ciężar kosztów rezerwę na ryzyko ogólne służącą pokryciu ryzyk związanych z prowadzeniem działalności bankowej. Rezerwa ta jest tworzona na podstawie oceny ryzyka w której uwzględnia się wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych nie objętych rezerwami celowymi. Wysokość corocznego odpisu na ryzyko ogólne wynosi maksimum 1,5 % ustalonej na koniec poszczególnych kwartałów średniej kwoty niespłaconych kredytów i pożyczek pomniejszonych o kwotę kredytów i pożyczek na które bank utworzył rezerwy celowe w wysokości 100 % tych kredytów i pożyczek.
Jedną z metod zewnętrznego finansowania ryzyka kredytowego jest ubezpieczenie kredytu, w którym w zamian za składkę ubezpieczeniową ubezpieczyciel bierze na siebie część ryzyka związanego z brakiem zwrotu zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami.
WYKŁAD 7
30.03.2001 roku.
Ubezpieczenie kredytu charakteryzuje się tym, że ubezpieczona może być wyłącznie transakcja przeprowadzona na zasadach kredytowych czyli taka, gdzie między świadczeniem kredytodawcy, a świadczeniem kredytobiorcy upływa pewien czas. Ubezpieczenie kredytu w mniejszym stopniu wykorzystuje analizę statystyczną, natomiast większe znaczenie ma badanie ryzyka pojedynczej umowy ubezpieczeniowej, ponieważ ryzyko kredytowe jest zróżnicowane, czy w pewien sposób nieprzewidywalne.
Podstawowe zasady (reguły) asekuracji kredytu:
tzw. zasada współpracy -polega na wykorzystaniu współdziałania firmy ubezpieczeniowej i kredytodawcy. Współpraca zależy od: kompletności, wiarygodności informacji udostępnianych przez strony, z tą zasadą związana jest reguła nie ubezpieczania transakcji kredytowych w których kredytobiorca jest powiązany kredytodawcą kapitałowo lub personalnie;
zasada podziału rynku między ubezpieczyciela, a kredytodawcę co wynika z faktu, że kredytodawca jest bardziej zainteresowany właściwym przebiegiem transakcji kredytowej, jeżeli sam ponosi część ryzyka. W tym celu stosuję się także dodatkowe zabezpieczenia w postaci tranzuli nie pozwalającej na ubezpieczenie ryzyka u innego ubezpieczyciela;
zasada gwarantowania ostatecznego rezultatu oznacza, że zakład ubezpieczeniowy nie gwarantuje zapłaty należności w terminie płatności określonym w umowie kredytowej, ale tylko ostatecznie rezultat transakcji kredytowej, czyli pokrywa stratę w majątku kredytodawcy. Co oznacza, że brak płatności należności w umówionym terminie nie stwarza roszczenia od wypłaty odszkodowania, taką podstawę stanowi ponoszenie przez kredytodawcę stratę;
zasada okresu karencji (wynika z poprzedniej zasady) między zaistnieniem wypadku ubezpieczeniowego, a powstaniem roszczenia o wypłatę odszkodowania. Takie odsuniecie w czasie (zwłoka) daje zakładowi ubezpieczeniowemu możliwość upewnienia się, że należność kredytowa jest nieodwołalnie stracona;
unikanie pokrywania ryzyka operacji już trwających, co oznacza, że ubezpieczone powinny być wyłącznie kredyty nowe, albo jeszcze nie udzielone po to, aby kredytodawca i ubezpieczyciel mieli jednakową możliwość oceny ryzyka danej transakcji;
unikanie antyselekcji ryzyk przez kredytodawcę, ta zasada oznacza ograniczanie czy wyeliminowanie możliwości wyboru przez kredytodawcę transakcji, które mogą być ubezpieczone. W przeciwnym wypadku kredytodawca przedstawiłby do ubezpieczenia jedynie takie kredyty z którymi wiąże się duże ryzyko wystąpienia straty;
nie ubezpieczanie kredytów nietypowych co oznacza, że warunki transakcji umowy ubezpieczeniowej nie powinny odbiegać od zasad powszechnie stosowanych w danym typie transakcji, w danym sektorze gospodarczym, w danym kraju;
odpowiedzialność ubezpieczyciela istnieje tylko wtedy, gdy bezpośrednio dojmującą przyczyną szkody jest wypadek ubezpieczeniowy określony w umowie;
odszkodowanie wypłacane kredytodawcy nie może przekroczyć wysokości poniesionej przez niego szkody.
Sposoby udzielania ochrony ubezpieczeniowej.
W praktyce ubezpieczenia kredytu, stosowane są 2 sposoby udzielania ochrony ubezpieczeniowej:
ubezpieczenia pojedyncze
ubezpieczenia zbiorowe
Ad.1 charakteryzują się tym, że pokrywane jest ryzyko niewypłacalności tylko jednego kredytobiorcy. Ten produkt może obejmować zarówno jedną transakcję z jednym kredytobiorcą, albo wiele transakcji tego samego dłużnika. Przy tym ubezpieczeniu kredytodawca sam decyduje, które transakcje wybierze i dlatego pojedyncze ubezpieczenie nie daje możliwości dywersyfikowania ryzyka, dlatego firmy ubezpieczeniowe unikają zawierania takich umów, albo decydują się na nie i prowadzą bardzo wnikliwą analizę ryzyka i proponują wyższą cenę.
Ad.2 polega na tym, że jedną umową ubezpieczeniową obejmowanych jest wiele kredytobiorców, przy czym kredytodawca nie ma wpływu na ich wybór. Jest to najczęściej stosowany sposób ubezpieczenia kredytu. Ubezpieczenie zbiorowe może przyjmować formę ubezpieczenia całego obrotu (portfela) albo ubezpieczenia obrotu określonych kredytobiorców. Przykładem ubezpieczenia zbiorowego jest umowa miedzy Towarzystwem Ubezpieczeniowym PBK, a Powszechnym Bankiem Kredytowym. Na mocy tej umowy PBK udziela ochrony ubezpieczeniowej kredytom budowlanym, hipotecznym i pomocniczym, które spełniają łącznie następujące warunki:
wysokość kredytu nie przekracza 259tys zł
kredytobiorca ma obowiązek ustanowienia hipoteki i przedstawienia bankowi, prawomocnego postanowienia rządu o wpisie w księdze wieczystej
ubezpieczenie kredytu hipotecznego oferowane przez Towarzystwo Ubezpieczeń Kompensa, jest to ubezpieczenie zbiorowe
towarzystwo nie ma bezpośrednio kontaktu z kredytobiorcą, nie analizuje pojedynczej umowy kredytowej
W ofercie ubezpieczeniowej kredytu kupieckiego prezentowanej przez PZU, znajduje się zapis, że ubezpieczeniem objęta jest całość, a w szczególnych przypadkach część portfela kredytowego. Dla każdego przyjętego do ubezpieczenia dłużnika, PZU określa limit należności, który jest górną granicą odpowiedzialności ubezpieczyciela w stosunku do danego dłużnika, oraz okres obowiązywania tego limitu.
Ubezpieczenie należności kredytowych nie jest równoznaczne z przejęciem całego ryzyka niewypłacalności kredytobiorcy przez firmę ubezpieczeniową. To ryzyko jest dzielone z uwzględnieniem dwóch sposobów, może to być podział ryzyka kredytobiorców albo podział ryzyka strat.
Podział ryzyka kredytobiorców odbywa się w taki sposób, że w oparciu o kryteria dotyczące wysokości kredytu, długości okresu kredytowania, rodzaju kredytów, portfel kredytobiorców jest dzielony na część ubezpieczoną i nieubezpieczoną co oznacz, że ryzyko transakcji z niektórymi kredytobiorcami jest ponoszone w całości przez kredytodawcę, a w pozostałych przypadkach przez ubezpieczyciela.
Podział ryzyka strat polega na tym, że kredytodawca i ubezpieczyciel wspólnie ponoszą straty wynikające z niewypłacalności kredytobiorców, przy wykorzystaniu różnych technik np.
udział własny kredytodawcy, czyli procentowo określona część ryzyka jaką kredytodawca ponosi na swój rachunek, co oznacza, że w przypadku zaistnienia szkody kredytodawca otrzymuje odszkodowanie równe wysokości straty pomniejszonej o ustaloną wysokość udziału własnego;
indywidualna transzyza redukcyjna, czyli nominalnie określona wysokość straty, którą kredytodawca ponosi zawsze na swój rachunek, gdy strata jest wyższa od transzyzy to pokrywana jest jej nadwyżka, przy czym dodatkowo uwzględniany jest udział własny kredytodawcy;
łączna transzyza redukcyjna, która oznacza wysokość strat nie ubezpieczonych w danym okresie. Przy tej technice powstające u kredytodawcy straty są sumowane aż do momentu, gdy ich suma osiągnie wysokość transzyzy. Jeżeli to nastąpi za każdą następną stratę, ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie pomniejszone o udział własny kredytodawcy.
Podział ryzyka strat według kresu ryzyka, ta metoda polega na tym, że bank ponosi ryzyko niespłacenia kredytu lub odsetek do określonego momentu, po czym to ryzyko jest przenoszone na firmę ubezpieczeniową.
Ubezpieczenie katastrofalnych strat, przy tej metodzie kredytodawca samodzielnie ponosi całkowite ryzyko normalnej działalności kredytowej, a ubezpieczyciel pokrywa straty nadzwyczajne, czyli szczególnie wysokie, zagrażające stabilności finansowej kredytodawcy np. PZU ubezpieczając kredyty kupieckie partycypowane dostawy w szkodach poniesionych z tytułu niewypłacalności dłużnika standardowo określa poprzez udział własny w wysokości 20%.
Podstawy naliczania składki ubezpieczeniowej zależą od tego, czy jest to ubezpieczenie pojedyncze czy zbiorowe.
W ubezpieczeniu pojedynczym składka wyznaczana jest na podstawie najwyższej należności kredytowej w danym okresie, jeżeli poziom tych należności jest stosunkowo stały albo w każdej należności kredytowej oddzielnie, jeżeli ich wysokość jest równa.
W ubezpieczeniu zbiorowym za podstawę obliczania składki przyjmowane są suma udzielonych w danym okresie kredytów, albo wysokość należności kredytowych w danym okresie.
W obu sytuacjach składka wymierzana jest w oparciu o miesięczne deklaracje kredytodawcy np. wysokość składki ubezpieczeniowej tego typu w krajach rozwiniętych wynosi do 1,5%, a przeważnie nie przekracza 1%, a w Polsce w przypadku Towarzystwa Ubezpieczeniowego PBK wynosi 0,0095%. Miesięczny koszt ubezpieczenia kredytu mieszkaniowego w Towarzystwie Ubezpieczeniowym Kompensa waha się od 0,1 do 0,2 kwoty kredytu. Ubezpieczenie kredytu mieszkaniowego udzielonego przez PKO BP oferowane przez polisę kosztuje 2,5% kwoty kredytu.
Ubezpieczenie kredytu, a rezerwy banku.
Rezerwy obejmują: rezerwy celowe i rezerwę ogólną.
Rezerwa ogólna tworzona jest na potencjalne niezidentyfikowane ryzyko kredytowe. Przyjmuje się, że rezerwa ogólna na poziomie minimum 2% łącznej wartości kredytów normalnych jest wystarczająca do pokrycia niezidentyfikowanego ryzyka kredytowego. Natomiast tworzenie rezerw celowych wynika z zasady ostrożnej wyceny i jest rodzajem samoubezpieczenia się przed ryzykiem.
Według uchwały Komisji Nadzoru Bankowego z grudnia 1998 roku, bank klasyfikuje należności z tytułu udzielonych osobom prywatnym kredytów konsumpcyjnych (z wyłączeniem kredytów mieszkaniowych), oraz kredytów gotówkowych do czterech kategorii biorąc pod uwagę kryterium terminowości spłaty kapitału lub odsetek:
należności normalne
należności poniżej standardu
należności wątpliwe
należności stracone
Wysokość rezerwy celowej ustala bank, ale nie może być on niższa niż dla należności normalnych 2% od 1.07.2000 roku. Bank ma obowiązek utworzenia takiej rezerwy na każdy udzielony kredyt, już w momencie podpisania umowy. Podstawę naliczania rezerwy celowej stanowi kwota należności lub udzielonego zobowiązania pozabilansowego pomniejszona o wartość uzyskanych przez bank zabezpieczeń. Komisja Nadzoru Bankowego rozszerzyła listę zabezpieczeń o takie pozycje jak:
zastaw rejestrowy
gwarancje lub poręczenia bankowe funduszu gwarancyjnego
Komisje Ubezpieczeniowe Kuke, ale ten katalog nie obejmuje ubezpieczenia kredytu w Towarzystwie Ubezpieczeniowym.
Zmiana tych przepisów miałaby istotne znaczenie biorąc pod uwagę fakt, że firmy ubezpieczeniowe przyjmują większość ryzyka kredytowego. Rezerwy są nie tylko kosztem obniżającym wynik finansowy banku, obniżają także jego potencjał kredytowy, a koszt alternatywny ich utrzymania może być rozpatrywany jako odsetki, które otrzymałby bank gdyby udostępnił te środki na rynku międzybankowym.
W ubezpieczeniu kredytów korzyść jednej strony np. banku nie musi oznaczać straty dla drugiej strony, czyli ubezpieczyciela. W każdym zestawieniu rocznym zawsze okaże się, że albo składka przewyższa odszkodowanie albo odszkodowanie jest wyższe niż składka, ale istnieją pewne uwarunkowania, które sprawiają, że powyższy wynik nie jest ostateczny nawet, jeżeli bank otrzyma więcej odszkodowań, niż zapłacił składek to należy do tego dołączyć efekty ewentualnego postępowania windykacyjnego, natomiast firma ubezpieczeniowa wypłacając odszkodowanie przejmuje prawo do zabezpieczeń ustanowionych dla danego kredytu i poprzez ich realizacje może odzyskać w całości albo części wyłożone środki. Motywem zawierania ubezpieczeń przez bank nie jest osiąganie korzyści z tego tytułu. Ubezpieczenie kredytu jest instrumentem zabezpieczającym bank przed skutkami niewypłacalności kredytobiorców. Bank ma możliwość odzyskania co najmniej części straconych należności poprzez realizację ustalonych zabezpieczeń, ale łączy się to z ponoszeniem dodatkowych nakładów oraz utratą czasu co powoduje, że bank mając zamrożone środki jest narażony na utratę części potencjalnych korzyści.
WYKŁAD 8
6.04.2001 roku.
Działalność depozytowa banków komercyjnych.
Depozyt bankowy (wkład bankowy) to kwota pieniężna ulokowana w banku na czas oznaczony albo nieoznaczony. Od depozytów płacone są odsetki przez bank przyjmujący. W przypadku depozytów zawierana jest umowa na mocy której bank przyjmuje środki pieniężne na przechowanie. Wyróżnia się depozyty a vista i terminowe.
Szczególnym rodzajem depozytu są wkłady oszczędnościowe, które można określić jako zasoby pieniężne niezwiązane z działalnością gospodarczą, składane w bankach przez osoby fizyczne. W tym przypadku trzeba odróżnić wkłady a vista przechowywane głównie na książeczkach oszczędnościowych i wkłady terminowe nazywane lokatami terminowymi. W praktyce banki oferują wiele rodzajów form depozytów pieniężnych, które różnią się następującymi cechami np.:
rodzajem dokumentu potwierdzającego złożenie depozytu albo deklarowanym okresem przechowywania depozytu
wysokością oprocentowania
zasobami kapitalizacji odsetek i terminem ich podjęcia
warunkami wycofania depozytu przed upływem zadeklarowanego okresu przechowywania
sposobem określenia właściciela (imienne albo na okaziciela).
Polityka pozyskiwania depozytów, cele i instrumenty:
Przedmiotem polityki pozyskiwania depozytów są zasoby finansowe o charakterze zwrotnym, pozyskiwane przez banki w formie zadłużenia od różnych partnerów, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, BC, w różnych segmentach rynku finansowego, krajowego i zagranicznego.
Rozróżnia się politykę pozyskiwania zasobów o charakterze detalicznym i hurtowym. Polityka o charakterze detalicznym opiera się o współpracę z liczną grupą klientów, którzy przeprowadzają z bankiem wiele operacji o niewielkim znaczeniu jednostkowym.
Polityka hurtowa bazuje na operacjach o znacznych rozmiarach jednostkowych przeprowadzanych przede wszystkim z przedsiębiorstwami, które negocjują warunki umów z bankiem.
W większości banków zasoby pozyskiwane są przede wszystkim w transakcjach detalicznych, ponieważ tylko nieliczne banki ograniczają się wyłącznie do transakcji z dużymi klientami.
Pozyskiwanie zasobów przez banki jest przedmiotem regulacji prawnych, gdzie normy prawa bankowego definiują działalność depozytową banków jako działania publiczne dla których bardzo istotne jest zaufanie klientów. Prawo bankowe w wielu krajach europejskich zabrania przyjmowania wkładów oszczędnościowych przez podmioty nie będące bankami.
Głównym problemem zarządzania depozytami jest ustalenie wartości kosztów struktury rodzajowej i terminowej depozytów. Pozyskiwania określonej ilości zasobów finansowych powinno być zharmonizowane z celami maksymalizacji zysków i wartości przedsiębiorstwa bankowego. Wzrost zasobów oznacza podniesienie poziomów kosztów, natomiast struktura zasobów powinna być zsynchronizowana z przeciętnym kosztem pozyskiwanych wkładów, stopniem transformacji ich terminów, ryzykiem stopy %, które bank jest w stanie ponieść w określonym terminie. Stabilizacja dynamiki depozytów to cel, który pozwala uniknąć kosztownych działań zapewniających zachowanie płynności ze względu na podjęte zobowiązania lub plany przekształcenia aktywów spowodowane niedoborem zasobów wrażliwych do zainwestowania. Wśród zasobów pozyskiwanych przez bank wkłady a vista stanowią kategorię najbardziej istotną, biorąc pod uwagę uwarunkowania dotyczące płynności i stabilności systemu bankowego.
Podstawowe instrumenty pozyskiwania depozytów detalicznych to: polityka produktów i usług, polityka kształtowania cen produktów i usług, polityka dystrybucji produktów i usług oraz reklama i promocja.
Polityka produktów i usług dotyczy podejmowania decyzji określających poszczególne cechy oraz relacje między produktami, wykorzystuje się w tym przypadku oferowanie coraz szerszej gamy propozycji.
Polityka kształtowania cen i usług powinna uwzględniać rzeczywisty koszt oferowanego produktu czy usługi, skalę konkurencji na rynku w którym działa określony bank, strategię przyjętą wobec konkurencji (aktywna albo pasywna polityka cenowa). Klienci dokonując wyboru banku kierują się nie tylko zróżnicowaniem oferty, ceną, ale także odległością od swoich siedzib oraz jakością usług i reputacją banku.
Umowa o otwarcie rachunku bankowego ma charakter cywilno prawny, teoretycznie umawiające się strony są równorzędnymi partnerami. Klienci banku mają swobodę wyboru w banku, w którym zostanie uruchomiony rachunek. W umowie rachunku bankowego bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do dokonywania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Kwestie związane z rachunkami bankowymi regulują przepisy prawa bankowego i kodeksu cywilnego. Na ich podstawie opracowywane są wewnętrzne regulaminy bankowe.
Umowa rachunku bankowego powinna określać przede wszystkim:
strony umowy
rodzaje otwieranego rachunku
walutę w jakiej prowadzony jest rachunek
czas na jaki został rachunek otwarty
wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany
sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku
terminy wypłaty i kapitalizacji odsetek
terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku
zakres odpowiedzialności banku za prawidłowe i terminowe przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku
tryb i warunki dokonywania zmian umowy
sposób i termin wypowiedzenia i rozwiązania umowy
Rachunek jednostek wykonujących działalność
Zgodnie z polskim prawem bankowym w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki bieżące, pomocnicze, lokat terminowych.
Rachunki bieżące są otwierane w celu przyjmowania należności od odbiorców za sprzedane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłaty wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców, podatki itp. Umowa rachunku bankowego przewidywać może wyodrębnienie na rachunku bieżącym środków pieniężnych przeznaczonych na określone cele, a także przeprowadzanie rozliczeń w tym okresie.
Rachunki pomocnicze służą do przeprowadzania przez ich posiadaczy rozliczeń w innych bankach, operacje wykonywane za pośrednictwem tego rachunku są ograniczone do ściśle określonych celów, otwarcie rachunku nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący jednostki gospodarczej.
Rachunek lokat terminowych służy do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Przedsiębiorstwa gromadzą na tych rachunkach wolne środki pieniężne. Oprocentowanie tych rachunków jest przeważnie wyższe niż oprocentowanie rachunków bieżących.
Rachunek skonsolidowany jest przystosowany do potrzeb przedsiębiorstw o rozbudzonej sieci placówek, inaczej jest to rachunek koncentryczny albo zbiorczy, na który przelewane są automatycznie środki z rachunków wszystkich placówek co umożliwia wykorzystywanie wpływów z danego dnia.
Depozyty automatyczne, które polegają na tym, że po przekroczeniu określonego salda rachunku bieżącego bank automatycznie otwiera depozyt terminowy.
Rachunki typu call inaczej nazywane rachunkami z wypowiedzeniem, służą do gromadzenia depozytów z możliwością wycofania środków z wypowiedzeniem 48 godzinnym.
Od 1994 roku jednostki gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i prowadzenia za jego pośrednictwem określonych rozliczeń w formie bezgotówkowej. W celu otwarcia rachunku przedsiębiorstwo składa w oddziale banku odpowiedni wniosek. Obowiązkiem klienta jest wskazanie osób upoważnionych do reprezentowania jego interesów i dysponowania środkami pieniężnymi. Do tego wniosku dołączony jest formularz bankowy zawierający wzory podpisów. Władze sądowe i prokuratorskie oraz organy finansowe mogą zablokować albo zająć określoną kwotę na rachunku bieżącym. Bank musi uwzględnić ich żądania co oznacza nie wypełnianie poleceń posiadacza rachunku.
Rachunki depozytowe osób fizycznych dla przechowywania zasobów (depozytów) osób fizycznych banki prowadzą rachunki oszczędnościowo rozliczeniowe, książeczki oszczędnościowe, oraz rachunki terminowe.
1
20