Egzamin magisterski

Pytania egzaminacyjne z zakresu metodologii

1. Podaj możliwości zastosowań Skali WAIS-R Wechslera w diagnozie różnicowej w psychologii klinicznej.

Skala Inteligencji Wechslera miała służyć do interpretacji klinicznej dla grup:

1. zaburzenia organiczne mózgu (organicy)

2. upośledzenia umysłowe

3. schizofrenie

4. depresje

5. nerwice

6. psychopatie, socjopatie

Diagnostyka różnicowa na podstawie WAIS-R:

1) organiczne uszkodzenie mózgu

- niższe wyniki w testach bezsłownych (różnica 15 punktów przeliczonych jest znacząca)

- obniżony wynik w testach: klocki, układanki, symbole cyfr (podstawianie)

- znacznie lepsze powtarzanie cyfr wprost

- lewostronne uszkodzenie mózgu: wyższe wyniki w części wykonawczej, niż w słownej (prawostronne - odwrotnie)

2) upośledzenie umysłowe

Iloraz inteligencji 70 jest graniczny. Poniżej niego mówimy o upośledzeniu umysłowym.

- stosunkowo wysokie wyniki w Arytmetyce i Klockach (jeśli jednak są najwyższe w profilu to wykluczamy upośledzenie; jeśli są bardzo niskie to może być symulacja)

- obniżone wyniki w Powtarzaniu Cyfr wspak

- testy słowne niższe niż bezsłowne

- trudności w: Symbolach, Arytmetyce, Klockach, Podobieństwach

- dobre wyniki (najwyższe) w: Rozumieniu, Układankach, Powtarzaniu Cyfr

3) osoby ze schizofrenią

Obecnie klinicyści uważają, że dla schizofreników charakterystyczne jest duże zróżnicowanie wyników i:

- wysokie wyniki w testach słownych

- wysokie wyniki w Wiadomościach, Rozumieniu i Klockach

- niskie wyniki w Podobieństwach, Symbolach Cyfr i Układankach

4) osoby z depresją:

- testy słowne wyższe niż bezsłowne

- niskie wyniki w Układankach, Historyjkach, Symbolach Cyfr i Klockach (trudności związane z  powolnym rozwiązywaniem zadań, a te zadania są na czas)

5) osoby z nerwicą:

Nie diagnozujemy w oparciu o Wechslera, typowe są jednak:

- wynik w Klockach wyższy niż przy uszkodzeniach mózgu

- w nerwicy lękowej: wyższe wyniki w testach słownych, niż w testach bezsłownych

- niskie wyniki: Układanki, Historyjki, Powtarzanie Cyfr

Lęk jako cecha nie ma wpływu na wyniki.

Przyczyną obniżenia wyników w Powtarzaniu Cyfr jest lęk jako stan.

Wechsler może być tylko uzupełnieniem badań nerwicowców.

6) psychopatia (socjopatia):

- wyniki w testach bezsłownych wyższe niż w słownych

- suma (Układanki + Historyjki) > (Klocki + Braki w obrazkach)

- niskie wyniki w Wiadomościach i Arytmetyce

- wysokie wyniki w Rozumieniu

Obecnie uważa się, że:

- więźniowie, młodzież z poprawczaków przejawiają wrogą reakcję na testy werbalne, entuzjazm przy testach wykonawczych

- są spostrzegawczy, więc wysokie wyniki w Brakach, Obrazkach i Historyjkach

- im młodsi socjopaci, tym większa rozbieżność między testami słownymi i bezsłownymi, wysokie wyniki w Rozumieniu

2. Jakie techniki prowadzenia rozmowy oraz zadawania pytań można zastosować w trakcie wywiadu psychologicznego?

Techniki prowadzenia rozmowy

Najczęściej rozróżnia się sposoby prowadzenia rozmowy, przyjmując za kryterium stopień ingerencji psychologa w wypowiedzi pacjenta. Gdy ingerencja jest niewielka = niedyrektywne rozmowy, gdy udział psychologa znaczny = dyrektywne.

Techniki prowadzenia rozmowy (wg Svobody):

1. wykorzystywanie ciszy

2. całkowita akceptacja

3. parafrazowanie

4. wychwytywanie problemu i jego objaśnienie

5. interpretacja

6. prowokowanie wyładowania

7. stawianie pytań

1. zawężanie zakresu pytań

2. progresja

3. pytania „uwikłane”

4. pytania naprowadzające

5. pytania odroczone

6. pytania projekcyjne

ad. 1. Wykorzystanie ciszy (okresy milczenia)

W tej technice chodzi o to, aby przerwy między wypowiedziami pacjenta były możliwie długie. W czasie takich przerw ma on możliwość analizowania dotychczasowych wypowiedzi własnych i psychologa, łączenia ich z doświadczeniami życiowymi i przygotowania się do dalszych wypowiedzi.

Psycholog z kolei poprzez swoje milczenie prowokuje pacjenta do ujawniania coraz dalszych aspektów przeżywanego problemu i w tym sensie można uznać ową technikę za rodzaj rozmowy diagnostycznej.

ad. 2. Całkowita akceptacja pacjenta (technika upowszechniona głównie przez Rogersa).

Psycholog jest tutaj przede wszystkim słuchaczem, od czasu do czasu pokazuje swoje zainteresowanie: „Proszę mówić dalej”, „Tak, tak”. Oprócz werbalnego okazywania akceptacji, ważna jest mimika i pantomimika psychologa, one także muszą świadczyć o akceptacji.

ad. 3. Parafrazowanie - psycholog własnymi słowami powtarza niektóre ważniejsze treści wypowiedzi pacjenta. Ma to na celu:

- pokazanie, że pewien etap wypowiedzi pacjenta został zakończony

- danie chwili wypoczynku mówiącemu

- stworzenie pacjentowi okazji do wysłuchania i sprawdzenia, czy psycholog prawidłowo zrozumiał dany fragment wypowiedzi

Dzięki tej metodzie pacjent staje się bardziej krytyczny wobec swoich wypowiedzi, może dokonywać poprawek w ich treści, uzupełniać te wypowiedzi, nadawać im nowe znaczenia itd. Wszystko to jest źródłem cennych informacji diagnostycznych.

ad. 4 i 5. Technika wychwytywania problemu i jego objaśniania oraz technika interpretacji

Można mówić o nich łącznie, ponieważ są bardzo do siebie podobne.

Psycholog przedstawia pacjentowi to, co jest ważne w jego wypowiedzi, ale zawiera się jedynie w jej podtekście. Pacjent nie zdaje sobie często sprawy z istoty swojego problemu, zadaniem psychologa jest wydobycie tego problemu i zaprezentowanie go pacjentowi w trakcie rozmowy.

Ważne, aby ta interpretacja nie została podana przez psychologa jako niepodważalne twierdzenie, a także aby była formułowana stopniowo i podawana pacjentowi „krok po kroku”, tak aby pacjent mógł się z nią oswoić i ją przyjąć.

ad. 6. Prowokowanie wyładowania emocjonalnego

Istotą tej techniki jest wzbudzanie silnych emocji u pacjenta. Ma to miejsce wtedy, gdy pytania zadawane pacjentowi dotyczą spraw bardzo osobistych, stawiających go w negatywnym świetle. Np. „Z przedstawionych dokumentów wynika, że unikał pan podjęcia jakiejkolwiek pracy. Dlaczego pan nie lubi pracować?”.

Negatywnym moralnie jest jednak przełamywanie mechanizmów obronnych pacjenta, stąd też stosowanie tej techniki również takie się wydaje. Należy zatem, jeśli taka sytuacja nastąpi, omówić z pacjentem ten temat, aby w rezultacie stał się on konstruktywnym doświadczeniem.

ad. 7. Technika stawiania pytań

Najbardziej powszechna technika prowadzenia rozmowy psychologicznej. Od formy i treści stawianych pytań zależy zorganizowanie i struktura całej rozmowy.

Właściwości tej techniki (za Sękową):

- pytamy o fakty (kiedy? gdzie?)

- pytamy tak, aby prowokowało to pacjenta do dłuższych wypowiedzi niż „tak” lub „nie”

- unikamy pytań skłaniających pacjenta do dokonywania interpretacji, czyli nie pytamy „dlaczego?”

- unikamy pytań zawierających sugestie

Techniki zadawania pytań (za Wallenem):

1. zawężanie zakresu pytań

Zaczynamy od pytań bardzo ogólnych, przechodząc stopniowo do bardziej szczegółowych. Jest to metoda przydatna szczególnie, gdy klinicysta chce poznać spontaniczne i najbardziej charakterystyczne postawy badanego:

Np. „Proszę opowiedzieć o tym, jak układały się w młodości pana stosunki z rodzicami.” „Może zechciałby pan powiedzieć coś więcej o ojcu” „Jak pan sądzi, co jest główną przyczyną nieporozumień miedzy wami?”

2. progresja

Zaczynamy od pytań mających luźny związek z tym, czego się chcemy dowiedzieć, a następnie przechodzimy do pytań właściwych. Od poprzedniej techniki różni się to tym, że od faktów mniej intymnych przechodzimy do bardziej intymnych, nie zaś od ogólnych do szczegółowych.

Np. „Ile razy w tygodniu spotykasz się z dziewczynami?” „Gdzie się spotykacie?” „Z jakimi dziewczynami lubisz chodzić?” „Czy wiele dziewczyn opierało się przed pieszczotami, całowaniem?” „Czy odczuwałeś kiedyś lęk przed chorobą weneryczną?” „Dlaczego?/Dlaczego nie?”

3. pytania „uwikłane”

Polega to na maskowaniu pytań diagnostycznych. Są one ukryte wśród innych nieistotnych, a przez to sprawiają całkiem niewinne wrażenie, że wszystkie pytania są jednakowo ważne. Np. pytanie o narządy płciowe lub aktywność seksualną ukryte wśród pytań o: wzrok, apetyt, serce, sen, skórę itd.

4. pytania naprowadzające

Pytanie zadane tak, aby nie wywołać oporu, więc zamiast „Ile pan pije?” pytamy „Co pan lubi pić w towarzystwie?” itp. Ta technika jest szczególnie przydatna, jeśli istnieje powód, aby podejrzewać badanego o tendencję do unikania określonego typu odpowiedzi.

5. pytania odroczone

Klinicysta czasem decyduje się odłożyć na później pytanie, które aktualnie przychodzi mu do głowy, gdyż czuje, że odpowiedniejsze będzie w innym kontekście. Przykład: badany mówi, że skończył dość szybko edukację, ale niechętnie mówi dlaczego itd., więc klinicysta nie drąży teraz, ale na przykład przy omawianiu kwestii rodzinnych można zapytać, o to jak rodzice przyjęli te problemy ze szkołą. Nie zawsze jest to skuteczne, więc trzeba zadać drażliwe pytanie wprost.

6. pytania projekcyjne

Stosujemy je, gdy chcemy dokładniej poznać obraz postaw i ocen pacjenta. Najprostsze pytanie projekcyjne, to prośba o opis innych ludzi. („Proszę opisać swojego najlepszego i najgorszego szefa” lub „opisać najlepszego przyjaciela”, „Co sprawia, że jest to najlepszy przyjaciel”)

Słuchając odpowiedzi pacjenta odpowiadamy sobie na pytania:

- czy opis był szczegółowy?

- czy charakterystyka była powierzchowna czy wnikliwa itd.

Pożytecznym diagnostycznie pytaniem jest: „Jakie są pana dobre i słabe strony?”

3. Omów metodę autobiograficzną.

Metoda autobiograficzna jest to orientacja metodologiczna, sposób zbierania informacji i opis, uwzględniający wyjątkowość człowieka, indywidualność, subiektywne znaczenia.

Cechy tego podejścia to:

• Całościowe ujęcie człowieka

• Dynamiczne ujmowanie zjawisk

• Bezpośredniość poznania

Otwartość metod:

• Twórcza rola podmiotu poznawanego

• Badający jest poznawczo i emocjonalnie zaangażowany w kontakt

• Kategorie językowe osoby badanej jako narzędzie

Cele:

• szczegółowe: dokładne zbadanie biografii osoby lub grupy osób

• ogólne: do opisu i wyjaśniania specyfiki osobowości ludzi danej kategorii, do opracowania teorii

Wariant: Metoda autobiograficzna oparta na metaforze „Życie jest jak opowieść”:

Pytamy badanego o: tytuł, rozdziały, kto jest autorem, jakie będzie zakończenie, co się stanie z tą książką (i oczywiście dlaczego).

Interpretujemy: jego postawę wobec własnego życia, wobec swojej roli we własnym życiu, czym się w nim kieruje, ogólnie osobowość.

Analiza uwzględnia:

1. zdarzenia

2. wizerunki ja (postacie tworzące image self)

3. ideologię (wartości, filozofia życia; dostarcza kontekstu do interpretacji)

4. skrypt generatywny (nadaje kierunek aktywności życiowej i ostateczne wartości, cel, sens)

I. Motywy:

- mocy

- intymności (kontakty z innymi)

II. Rozwój ego (im b.skomplikowna historia, tym większy rozwój ego):

Biografia naturalna (typowa) vs unikalna

III. Kryterium wyboru zdarzeń przez opowiadającego:

- obiektywne (autorzy się martwią, gdy coś odbiega od normy) zw z determinizmem;

- interakcyjne (zdarzenia przełomowe) zw z realizmem

- subiektywne zw z idealizmem

4. Co jest istotą metod obserwacyjnych?

Obserwacja psychologiczna - metoda bezpośrednia; celowe rozpoznawanie wskaźników (fizjologicznych, konstytucyjnych, behawioralnych, przedmiotowych), należących do wyróżnionych kategorii danych obserwacyjnych.

Idzie za tym uzasadnione teoretycznie wnioskowanie o właściwościach lub stanach psychiki poznawanej jednostki.

Ustalamy:

• Cel

• Obiekt ( i jakie wskaźniki)

• Zakres

• Rodzaj obserwacji (jawna vs niejawna, uczestnicząca vs nieuczestnicząca, kontrolowana vs niekontrolowana cel i zakres obserwacji, a także sposób rejestracji pomiaru nie są jasno zdefiniowane i zależą od uznania badacza)

W obserwacji ważne są:

• Obiektywizm - rejestracja tylko faktów,

• jasne ustalenie celu,

• wierność,

• dokładność,

• przygotowanie z dotychczasowej wiedzy o zjawisku,

• systematyczność i planowość,

• słowne sformułowanie wyniku,

• udokumentowanie

5. Omów znane Ci metody badania osobowości.

METODY BADANIA OSOBOWOŚCI:

Pomiar osobowości - w celu opisu i badania osobowości psychologowie stosują testy do wykrywania istotnych cech osobistych i sposobów ich integracji u każdej jednostki. Uzyskane w ten sposób info są użyteczne w:

• Badaniach psychologicznych

• Terapii indywidualnej

• Doradztwie zawodowym

• Selekcji i treningu pracowników

Wszystkie testy można podzielić na:

I. OBIEKTYWNE - łatwość stosowania i interpretacji wyników, istnienie norm. Np.:

• 16- czynnikowy kwestionariusz Osobowości R. B. Cattella

• NEO- FFI P.T. Costa, R.R. McCrae

• Kwestionariusz Osobowości Eysenck'a

• Kwestionariusz osobowości MMPI (Dahlstrom i in.),

II. PROJEKCYJNE - osobie badanej dostarcza się bodźców rozmyślnie wieloznacznych

• Test Piramid Barwnych ( *UWAGA! Za tym testem nie stoi żadna teoria osobowości, to test praktyczny!)

• Test Rorschacha,

• TAT (H. Murray) + wersje dla dzieci + Test Drzewa

Kwestionariusz Osobowości 16PF = 16 - czynnikowy Kwestionariusz Osobowości R. B. Cattella

- nazwa dla osób badanych: Arkusz samopoznania R. B. Cattella

- polska adaptacja: Nowakowska (1970), Sanocki (1976)

Cattell: CECHY stanowią strukturę psychiczną osobowości.

To metoda wielozmiennowa w badaniach nad osobowością - pozwala na badanie relacji miedzy wieloma zmiennymi.

Punkt wyjścia dla stworzenia 16PF: lista ponad 4000 nazw cech opracowana przez Allporta i Odberta (1936) = tzw. hipoteza leksykalna

Cattell redukuje ją do liczby 171 cech, i uwzględniając korelacje między nimi, ogranicza ostatecznie liczbę cech do 36.

Cattell wyodrębnił 3 podstawowe źródła wnioskowania o osobowości:

dane L = (dane zewnętrzne) obserwacyjne, obserwacja zach w codziennym życiu jednostki (life)

dane Q = (dane wewnętrzne) samoobserwacyjne, samoopis (questionnaire)

dane T (najb. obiektywne dane) → eksperyment (test)

Budowa: 16 skal.

Analiza czynnikowa przeprowadzona dla każdej klasy danych pozwala wyodrębnić 12 wspólnych czynników (dwubiegunowych) dla danych Q i L + 4 dodatkowe czynniki pochodzą wyłącznie ze zmiennych samoobserw. Q.

CZYNNIKI:

1. cyklotymia vs schizotymia

2. wysoka inteligencja vs niska

3. dojrzałosć emocjonalna vs neurotyczność

5. dominowanie vs uległość (tu nie jest błąd! Pan C. sobie tak właśnie ominął lit D)

6. surgencja vs desurgencja

7. wysokie superego vs niskie

8. odporność vs brak odporności

9. wrażliwość vs brak wrażl

12. nadmierna podejrzliwość vs brak podejrzliwości

13. niekonwencjonalność vs konwencjonalność

14. racjonalizm vs prostota

15. depresyjna niepewność siebie vs pewność siebie

Q1 radykalizm vs konserwatyzm

Q2 samowystarczalność vs zależność od grupy

Q3 wysoka samoocena vs niska

Q4 wysokie napięcie ergiczne vs niskie napicie ergiczne (napięcie ergiczne= siła pobudzenia / hamowania)

Na każda skalę przypada od 20 do 26 pozycji kwestionariusza odnoszących się do każdego czynnika, formułowanych w postaci pytań z 3-stopniowa skalą odp.: „tak”, „nie”, „nie wiem”.

INWENTARZ OSOBOWOŚCI NEO-FFI

Autorzy: P.T. Costa, R.R. McCrae

Polska adaptacja: Bogdan Zawadzki, Jan Strelau, Piotr Szczepanik, Magdalena Śliwińska (1998)

Jak powstał:

(koniec lat 70-tych) Prowadząc 16-czynnikowym Kwestionariuszem Osobowości Cattella, zredukowali liczbę czynników do 3, to jest Eysenckowskiej:

Neurotyczności

Ekstrawersji

Wyobraźni→ potem nazwanej

Otwartością na doświadczenia

Potem rozszerzyli swój model o 2 kolejne czynniki:

Ugodowość

Sumienność

→1992 kolejne modyfikacje, powstaje: NEO-PI-R (Revised NEO Personality Inwentory) Costa i McCrae.

Składa się z 30 skal, (w tym: 240 pozycji) z czego 6 przypada na każdy z 5 czynników zwanych też „wielką piątką”:

• neurotyczność (neuroticism)

• ekstrawersja (extraversion)

• 
  otwartość na dośw. (opennes to experience)

• ugodowość (agreeableness)

• sumienność ( conscientiousness)

Pomiar osobowości NEO-P-R bardzo czasochłonny, dlatego

→ 1989 opracowali skróconą wersję narzędzia tzw: Kwestionariusz NEO-FFI (NEO-Five Factor Inventory)

Kwestionariusz do diagnozy cech osobowości uwzględnionych w popularnym modelu pięcioczynnikowym, określanym jako model Wielkiej Piątki.

Do badania młodzieży i dorosłych, badanie indywidualne lub grupowe, bez ograniczenia czasu.

Opis: Pozycje kwestionariusza stanowi 60 twierdzeń po 12 na skalę, o charakterze samoopisowym, których prawdziwość w stosunku do własnej osoby badany ocenia na skali pięciostopniowej. Pozycje te tworzą 5 skal mierzących:

Neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność.

Zastosowanie: Wyniki pozwalają na pełny opis osobowości badanego i ostrożne (ze względu na niewysoką rzetelność niektórych skal) prognozowanie jego możliwości adaptacyjnych do środowiska szkolnego lub zawodowego; autorzy adaptacji szczególnie jednak polecają to narzędzie do celów badań naukowych.

KWESTIONARIUSZ OSOBOWOŚCI EYSENCKA (EPQ-R)

Sybil Eysenck, Hans J. Eysenck, Paul Barrett

Polska adaptacja: Piotr Brzozowski, Radosław Ł. Drwal (1995)

Eysenck: OSOBOWOŚĆ = względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu i intelektu oraz własności fizycznych.

→ jest wrodzona

→ ma podłoże fizjologiczne

Trójczynnikowa struktura osobowości, czynniki te są wzajemnie niezależne:

Psychotyczność

Ekstrawersja

Neurotyczność

EPQ-R służy do badania podstawowych wymiarów osobowości.

Opis: EPQ-R obejmuje 100 pytań tworzących cztery skale:

Neurotyzmu (N) bada emocjonalność; wskazuje na tendencje do silnych emocji często nieadekwatnych, bada gł. brak tolerancji na stres psychiczni i fizyczny

Ekstrawersji (E) bada: towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań; przeciwieństwo→ introwersja

Psychotyzmu (P) ma badać skłonności do zaburzeń proc. poznawczych; wys. wyniki→ skłonność do pojawienia się zab. psychotycznych

Kłamstwa (K)

Pytania umieszczone są na arkuszu testowym; odpowiedzi (TAK, NIE) udziela się na oddzielnym arkuszu odpowiedzi.

Badanie indywidualne lub grupowe; bez ograniczenia czasu.

Zastosowanie: przede wszystkim do celów badawczych, m.in. jaka jest zależność między cechami osobowości a podatnością na określone choroby somatyczne i psychiczne.

PROJEKCYJNE

TEST PIRAMID BARWNYCH

Rober Heiss, Petra Halder - 1950 r.

(polskie wydanie: 1995)

cel pierwotny: selekcja pracowników; potem: badanie ludzi zdrowych i chorych

badanie indywidualne lub grupowe, bez ograniczenia czasu

Zastosowanie: w praktyce psychologicznej, do diagnozy afektywności starszych dzieci, młodzieży i dorosłych.

Zadaniem badanego jest ułożenie trzech "ładnych" i trzech "brzydkich" piramid z kolorowych kwadracików.

Skład:

Test składa się z 210 kwadracików o boku 2,5 cm w 14 barwach (róż, czerwony, pomarańczowy, żółty, jasnozielony, zielony, błękit, ciemnoniebieski, lila, fiolet, brązowy + barwy achromatyczne: biały, szary, czarny)

Dobór barw świadczy określonych cechach osobowości!

Ładne piramidy świadczą o tym, co badamy chce pokazać, co jest na „zew”; bada osobowość fasadową

Brzydkie piramidy ukryte cechy osobowości, których nie chce badany pokazać, lub nie wie, że je ma, mówią o najgłębszych cechach osobowości, najbardziej wypartych

To projekcyjna metoda badania afektywnej struktury osobowości człowieka.

TEST RORSCHACHA

Autor: Hermann Rorschach, 1921r.

CEL:

• poznanie osobowości badanego

• pomoc w rozpoznawaniu zaburzeń psychicznych

• wykrywa i mierzy w pewnym stopniu psychiczne właściwości: uczucia, tendencje, myśli, działania, które mówią o stosunku do otoczenia społecznego, intelekcie i samopoczuciu badanego.

Istotne: Sposób, w jaki badany reaguje na plamy [np. barwne (ożywiona reakcja) w stosunku do czarno-białych (bez specjalnej reakcji)], jak reaguje na poszczególne komponenty, odpowiada sposobowi, w jaki traktuje swoje otoczenie.

PROCEDURA:

W teście bodźcem wieloznacznym są plamy atramentowe, czarno-białe i kolorowe.

Metoda polega na wywołaniu spostrzeżeń wzrokowych za pośrednictwem plam, które badany ma zinterpretować.

Każda wypowiedź analizuje się z 5 punktów widzenia, pod względem:

1. OBSZARU (czy mówi o całej planie, czy jej części)

2. DETERMINANTY (czynnika, kt gł decyduje o wypowiedzi, np. kształt plam czy barwa…)

3. POZIOMU FORMY = kształt (forma) widzianego w plamie przedmiotu

4. TREŚCI (jakie przedmioty widzi w plamie)

5. INNYCH CZYNNIKÓW (które nie zawsze są, dodatkowe jakiejś czynniki, np. oryginalność, pospolitość wypowiedzi)

Poza tym notuje się ważne dla interpretacji właściwości wypowiedzi:

• konfabulacje

• kombinacje (wypowiedź złożona z 2 v 3 oddzielnych elementów)

• symetria (zaznaczanie symetrii, np. „dwa misie, oba jednakowe”)

• detalizacje (wyliczanie szczegółów)

• dewitalizacje (pozbawienie życia, np. „wypchany ptak”)

• werbalizacje

• odnoszenie do siebie

• krytyka plamy i samokrytyka

• perseweracje (powtórzenia tej samej wypowiedzi)

• omawianie (badany nie interpretuje, a coś o niej mówi, np. „jakaś niemożliwa, brzydka plama”)

• opis ( nie interpretuje, a opisuje plamę, np. „ nic poza rozlanym atramentem”)

• brak wypowiedzi, odmowa

• wyliczanie barw

• szok (wywołanie specyficznych reakcji u badanego, zaskoczenie, wzruszenie…)

Metoda wykorzystywana w:

• poradniach psychologiczno-lekarskich

• poradniach zawodowych

• szpitalach

• zakładach naukowych

TEST APERCEPCJI TEMATYCZNEJ (TAT)

Henry Murray (polskie wydanie: 1987)

Projekcyjny test do badania osobowości

Opis: materiał testowy stanowi 31 plansz: 30 obrazków czarno-białych i jedna biała karta. Zadaniem badanego jest ułożenie historii do 20 plansz.

Zastosowanie: w praktyce psychologicznej, do diagnozy osobowości.

Dla młodzieży i dorosłych, badanie indywidualne, bez ograniczenia czasowego. Pełne badanie obejmuje 2 sesje, na których przedstawia się po 10 obrazków.

Analiza i interpretacja: system analizy i interpretacji nawiązujący do teorii potrzeb autorstwa Murray'a.

6. Wymień i krótko scharakteryzuj znane Ci kwestionariuszowe metody badania agresji.

a) Skala Agresji Buss-Durkee (polska wersja - Nastroje i humory):

nurt behawioralny : oparta na teorii frustracja-agresja

75 pytań - 35 dodano w Polsce

agresja - reakcja w sposób czynny przejawiana w stosunku do konkretnych osób

wrogość - wyłącznie forma werbalna, negatywna postawa wobec otoczenia

8 podskal:

I atak

II agresja pośrednia

III irytacja

IV negatywizm

V uraza

VI podejrzliwość

VII agresja słowna

VIII poczucie winy

I, II, III, VII - agresja

IV, V, VI, VIII - wrogość

b) Inwentarz Psychologiczny Syndromu Agresji IPSA (Gaś):

syndrom agresji - zespół przeżyć, postaw i zachowań, których celem lub skutkiem (zamierzonym lub nie) jest pośrednie lub bezpośrednie wyrządzenie krzywdy innej osobie lub sobie samemu

83 twierdzenia

10 podskal

I samoagresja emocjalna

II samoagresja fizyczna

III wrogość wobec otoczenia

IV nieuświadomione skłonności agresywne

V agresja przemieszczona

VI agresja pośrednia

VII agresja słowna

VIII agresja fizyczna

K. kontrola zachowań agresywnych

O. odwet

Oblicza się też wskaźnik samoagresji, agresji ukrytej, agresji skierowanej.

a) i b) - do badania osób normalnych, przestępców, pacjentów

c) Wielowymiarowy Inwentarz Agresji Interpersonalnej Chłopców (do 18 lat) WIACH

Interpersonalna agresja chłopców wyraża się w postaci:

• oceny częstości zachowań agresywnych

• dopuszczalności tego zachowania dla badanego

Treść pozycji dotyczy:

• zachowań których efektem jest stan krzywdy lub niedogodności u partnera interakcji

• zachowań, myśli, uczuć związanych z hamowaniem ataku

• samokaranie za przekroczenie zakazu agresji

40 pozycji:

I aprobata agresji

II agresja społeczna

III poczucie winy za agresję

IV skala kłamstwa

7. Scharakteryzuj metody eksperymentalne.

Eksperyment jako metoda przetransportowany został do psychologii z nauk przyrodniczych.

I. Charakterystyka modelu eksperymentalnego:

Badanie eksperymentalne umożliwia udzielenie ścisłej odpowiedzi, w dobrze kontrolowanych warunkach, na pytanie, czy dana zmienna jest rzeczywistą przyczyną jakiejś innej zmiennej (traktowanej jako skutek), a jeżeli tak jest, to jaka zależność zachodzi między nimi.

Model eksperymentalny (E), to taki model sprawdzania hipotez o zależnościach między zmienną (zmiennymi) zależną i zmienną (zmiennymi) niezależną główną, który zakłada:

1. manipulację co najmniej jedną zmienną niezależną główną

2. kontrolowanie pozostałych zmiennych, ubocznych i zakłócających, uznanych przez badacza za istotne dla zmiennej zależnej

3. dokonywanie pomiaru zmienności zmiennej (zmiennych) zależnej, spowodowanej zamierzonym przez badacza oddziaływaniem na nią (na nie) zmiennej (zmiennych) niezależnej głównej (Brzeziński).

II. Właściwości eksperymentu:

Dobry eksperyment charakteryzuje się:

-trafnością wewnętrzną (wniosek, że manipulacja zmienną niezależną spowodowała zmianę w zmiennej zależnej i wykluczyć można inne prawdopodobne wyjaśnienia otrzymanych wyników)

-trafnością zewnętrzną (wyniki eksperymentu można uogólnić na osoby, sytuacje i warunki, których badacz w nim nie uwzględnił)

-rzetelnością (o rzetelności mówimy wtedy, gdy różnica w zachowaniu wywołana podczas eksperymentu pojawia się w powtórzonym eksperymencie)

-wrażliwością (eksperyment wykrywa nawet niewielki wpływ zmiennych niezależnych na zachowanie)

Psychologowie przeprowadzają eksperymenty aby:

1) Testować hipotezy na temat przyczyn zachowania.

2) Badacze mogli podejmować decyzje, jakie oddziaływanie lub jaki program efektywnie zmienia zachowanie.

Kontrola jest niezbędnym składnikiem eksperymentu. Osiąga się przez manipulację, utrzymywanie stałych warunków i równoważenie.

III. Zjawiska związane z eksperymentem:

UTRATA OSÓB BADANYCH

Kiedy uczestnicy rozpoczynają eksperyment, ale nie biorą w nim udziału do końca, zagrożona jest jego trafność wewnętrzna. Dwa rodzaje utraty osób badanych to:

• mechaniczna - gdy badani nie biorą do końca udziału w eksperymencie ze względu na awarie przyrządów

• tendencyjna - mamy z nią do czynienia gdy: ubytek jest niejednakowo duży w różnych warunkach; ubytek jest powiązany z pewnymi cechami uczestników; kiedy te cechy są powiązane ze zmienną zależną używaną do oceny wyniku eksperymentu

Zapobieganie tendencyjnej utracie badanych:

• wprowadzenie pomiaru początkowego i wyselekcjonowanie osób, które można utracić, oraz wyłączenie ich z eksperymentu

• przeprowadzenie pomiaru początkowego i jeżeli nastąpi utrata badanego zastąpić innym

METODA PLACEBO I PODWÓJNA NIEŚWIADOMOŚĆ MANIPULACJI EKSPERYMENTALNEJ

Ukryte wymagania sytuacji eksperymentalnej to wskazówki i inne informacje wykorzystywane przez ludzi do kierowania własnym zachowaniem w trakcie eksperymentu. Istnieje tutaj potencjalna trudność, jaką jest efekt badacza, czyli inne traktowanie przez eksperymentatora osób badanych z różnych grup.

Ukryte wymagania można kontrolować dzięki metodzie wykorzystania metody placebo. Metoda ta może być użyta w połączeniu z techniką kontrolującą ukryte wymagania eksperymentalne i efekt badacza - podwójna nieświadomość manipulacji eksperymentalnej - zarówno uczestnicy jak i obserwator są nieświadomi rzeczywistej manipulacji eksperymentalnej.

8. Bezpośrednie i pośrednie (projekcyjne) metody badania wartości.

UWAGA OD POPRZEDNICH ROCZNIKOW!!! Jeżeli odpowiadacie na to pytanie przez Jasiecką - jako projekcyjną metodę badania wartości omówcie TAT!!! Generalnie TAT bada potrzeby, ale wg. Murraya za potrzebami stoją wartości.

Uwaga od rocznika aktualnego: na zajęciach z meto dot. wartości (z dr Mudyniem) omawialiśmy dwie metody, bezpośrednią (Kwestionariusz Wartości S. Schwartza) i pośrednią R-N-2002 Mudynia.

Poniżej znajdzie się też odpowiedź opracowana przez poprzednie roczniki, może się komuś do czegoś przyda.

Kwestionariusz Wartości Schwartza

Shalom Schwartz wyróżnił 10 kategorii wartości (56 itemów), rozpatrywanych na 2 wymiarach:

- otwartość na zmiany vs konserwatyzm,

- przekraczanie ja - wzmacnianie ja.

Rodzaje wartości wg Schwartza:

1. Samosterowność

2. Uniwersalizm

3. Życzliwość

4. Tradycjonalizm

5. Konformizm

6. Bezpieczeństwo

7. Osiągnięcia

8. Władza

9. Hedonizm

10. Stymulacja

Metody badania wartości:

Bezpośrednie:

1. LWO - Lista Wartości Osobistych ( Zygfryd Juczyński)

2. SWLS - Skala Satysfakcji z Życia (autorzy: E.Diener, A. Emmons, R.J. Larson, S. Griffin; adaptacja: Z. Juczyński)

3. SW- Skala Wartości (Rokeach) (wspomniane na zajęciach z meto)

Pośrednie (projekcyjne):

1. R-N-2002

LWO- Lista Wartości Osobistych

Narzędzie do badania młodzieży.

Badanie można prowadzić indywidualnie lub grupowo.

Procedura: 2-stopniowa → bo ma 2 listy wartości:

• 9 Symboli szczęścia, które wyrażają różne formy aktualizacji wartości ludzkich, np. zdrowie, przyjaciele, itp.

• 10 kategorii wartości osobistych (miłość, wiedza, itp.).

To metoda badania wartości deklarowanych, przypomina metodę prezentowaną przez Rokeacha.

Cel: Lista umożliwia oszacowanie wartości, jaką przypisuje się zdrowiu w kontekście innych ważnych dla człowieka dóbr osobistych i wartości. Chodzi o porównanie zdrowia do innych wartości przez umiejscowienie jej w indywidualnej hierarchii wartości.

Oszacowanie to może mieć znaczenie dla rozumienia zachowań zdrowotnych i stylu życia.

SWLS- Skala satysfakcji z życia

Skala przeznaczona do badania osób dorosłych (zarówno zdrowych jak i chorych).

Możliwe badanie indywidualne lub grupowe.

Cel: Służy do pomiaru satysfakcji życiowej „per se”. Wynikiem pomiaru jest ogólny wskaźnik poczucia zadowolenia z dotychczasowego życia.

Opis: SWLS zawiera 5 stwierdzeń. Badany ocenia, w jakim stopniu każde z nich odnosi się do jego dotychczasowego życia. Są to:

1. Pod wieloma względami moje życie jest zbliżone do ideału

2. Warunki mojego życia są doskonałe

3. Jestem zadowolony z mojego życia

4. W życiu osiągnąłem najważniejsze rzeczy, które chciałem

5. Gdybym mógł jeszcze raz przeżyć swoje życie to nie chciałbym prawie nic zmienić.

(zaznacza się według odp: zgadzam się całkowicie- zupełnie się nie zgadzam, na skali 7-stopniowej)

Trafność:

koreluje umiarkowanie lub wyżej z innymi metodami oceny samopoczucia i niektórymi predyspozycjami osobowościowymi

„+” z poczuciem własnej wartości

„-„ z miarą neurotyzmu i emocjonalności

Skala Wartości (SW) Milton Rokeach

Polska adaptacja: Piotr Brzozowski (1989)

Skala przeznaczona jest do badania młodzieży i dorosłych.

Procedura: badanie indywidualne lub grupowe, bez ograniczenia czasowego.

Cel: Skala służy do badania systemu wartości.

Opis: SW składa się z listy 18 wartości ostatecznych i 18 wartości instrumentalnych.

Zadanie badanego polega na porangowaniu wartości ze względu na ich ważność. Rangowania dokonuje się oddzielnie dla

→ wartości ostatecznych (wartości autoteliczne - to wartości mające znaczenie autonomiczne, są to wartości naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości), zgrupowanych w pierwszej liście, wg autora bardziej uniwersalne, oraz

→ instrumentalnych (wartości podrzędne, o niższym znaczeniu, są elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych); bardziej odnoszące się do cech podmiotowych

Normy: podane są przeciętne systemy wartości dla uczniów szkół średnich, studentów oraz dorosłych obu płci.

R-N-2002 (autor: K. Mudyń)

Jest to projekcyjna metoda badania systemu wartości. → Próbuje ominąć świadomość poprzez pytanie o „rzeczywiste i nierzeczywiste” elementy otoczenia jednostki, przy założeniu, że:

JEŚLI COŚ JEST DLA KOGOŚ BARDZIEJ WAŻNE, TO JEST TEŻ BARDZIEJ RZECZYWISTE

rzeczywiste = ważne

→ nie można podać os. badanej własnej def. rzeczywistości!

→ różni ludzie posługują się różnymi def. „rzeczywistości”

→ trzeba pozostawić osobie badanej szeroki margines manewru ( to wspólne dla wszystkich met. projekcyjnych)

→ {„rzeczywistość” to coś co w subiektywnym odbiorze jednostki wydaje się być rzeczywiste}- dr Mudyń

→ pytamy o stopień rzeczywistości, a traktujemy jako stopień ważności!

Opis:

Wartości pogrupowane są w 6 grup po 10 wartości:

GRUPY:

1. teoretyczne ( np. genotyp, związek przyczynowy)

2. ekonomiczne ( np. recesja gospodarcza, opłacalność inwestycyjna)

3. estetyczne (np. stylowy ubiór, bohater powieści)

4. społeczne ( np. wspólnota przeżyć, sprawiedliwość społeczna)

5. polityczne ( np. ustawa sejmowa, struktura władzy)

6. religijne ( anioł stróż, zbiorowa modlitwa)

Zakłada się, ze osoba, która uzyskuje najwięcej punktów np. w grupie wartości teoretycznych → w przypadku dokonywania jakiegoś wyboru, będzie się kierować właśnie takimi wartościami!

9. Omów metody do badania temperamentu.

TEMPERAMENT - to coś danego nam biologicznie. Jedni uważają go za cechę osobowości, inni uważają, że temperament mają też zwierzęta (behawioryzm).

Znacznie łatwiej jest badać temperament u dorosłych, niż u dzieci i niemowląt.

∗ Są dwie metody badania temperamentu (dla dzieci i młodzieży):

1. obserwacja w warunkach naturalnych i sztucznych + wywiad (?) (niemowlęta)

2. metody introspektywne i retrospektywne (dzieci i młodzież)

∗ Dla osób dorosłych są kwestionariusze i testy.

ad 1) Nawet w przypadku 1-2 tygodniowych niemowląt można je stosować. Potem powtarza się badanie, gdy dzieci mają rok. Uważa się, że biologicznie uwarunkowany temperament powinien objawiać się bardzo wcześnie.

Istnieje około 36 metod do badania niemowląt.

• np. metoda obserwacji (obserwuje się zabawy dziecka w postaci epizodów, ok. 9-26 epizodów, np. obserwacja reakcji na przeszkadzanie, zabieranie przedmiotów, wstrzymywanie ręki itp. i mierzenie zmian fizjologicznych itp.

• metoda opracowana przez szkołę Pawłowa dla dzieci starszych. Np. zabawy klockami, „mały sygnalista” i „mały kierowca”- dziecko bierze udział w grze z innymi osobami (ok.6) i ma pełnić określona funkcję. Mierzy się ilość błędnych informacji, patrzy się na reakcje emocjonalne itd.

Powinno się to nagrywać na taśmę wideo, a przeprowadzać powinny przynajmniej dwie osoby.

Można wyróżnić około 100 cech temperamentalnych. To ile jest ich w danym teście zależy od koncepcji.

Dla dorosłych jest 16 metod do badania temperamentu:

Koncepcja regulacyjna w wydaniu Strelau`a - FCZ-KT (zbudowany z 6 skal)

Skale odnoszące się do aspektu czasowego:

• Żwawości (ŻW) - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu;

• Perseweracji (PE) - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał; [wysokie wyniki: osoby chwiejne emocjonalnie, napięte emocjonalnie, drobiazgowo analizujące przeszłość]

• Wrażliwości sensorycznej (WS) - zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej [wysokie wyniki: osoby zmienne, interesuje je wszystko, wrażliwe intelektualnie i sensorycznie]

Skale związane z aspektem energetycznym:

• Reaktywność emocjonalna (RE) - to najważniejsza skala - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej [wysokie wyniki: od razu bardzo emocjonalnie reagują, nieśmiali, łatwo ich urazić, mała odporność, załamywanie się w trudnych sytuacjach, sztywni, spięci, nieufni, niedojrzali emocjonalnie, unikają sytuacji trudnych]

• Wytrzymałość (WT) - zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulacyjnej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej [wysokie wyniki: bardzo wytrzymali, mogą się skupić w każdych warunkach, skuteczni w pracy, opanowani]

• Aktywność (AK) - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej [wysokie wyniki: ekspansywni, towarzyscy, plastyczni w działaniu, lubią ryzyko, aktywni na wielu płaszczyznach]

Każda skala ma 20 itemów. Odpowiedź diagnostyczna - przyznajemy 1 punkt.

KWESTIONARIUSZ TEMPERAMENTU (EAS)

Autorzy: Arnold H. Buss, Robert Plomin

Polska adaptacja: Włodzimierz Oniszczenko (1997)

Wiek: dzieci, młodzież, dorośli.

Procedura: badanie indywidualne lub grupowe; bez ograniczenia czasu - przeciętnie 10 minut

Kwestionariusz do diagnozy temperamentu rozumianego jako zespół dziedziczonych cech osobowości. Posiada trzy wersje - jedna przeznaczona dla dorosłych i dwie przeznaczone dla dzieci.

Opis: wersja dla dorosłych ma charakter samoopisowy. Wersje dla dzieci odwołują się do danych obserwacyjnych uzyskiwanych w jednej wersji od rodziców, w drugiej - od nauczycieli. Każda z trzech wersji składa się z 20 pozycji. Mają one charakter stwierdzeń, których prawdziwość odpowiadający ocenia na skali pięciostopniowej (od "Zdecydowanie nie" do "Zdecydowanie tak"). Wersja dla dorosłych zawiera pięć skal, dotyczących: Emocjonalności, Strachu, Złości, Aktywności i Towarzyskości, a wersje dla dzieci - po cztery, dotyczące: Nieśmiałości, Towarzyskości, Aktywności i Emocjonalności. Teoretyczną podstawę narzędzia stanowi Genetyczna Teoria Temperamentu A.H. Bussa i R. Plomina.

Przeznaczenie: normy pozwalają na stosowanie wersji dla dorosłych wobec osób w wieku 16-50 lat, a wersji dla dzieci - wobec badanych w wieku 3 -11 lat. Są to normy stenowe. W odniesieniu do dorosłych podane są dla czterech grup wieku (16-19; 18-30; 31-40 i 41-50 lat), oddzielnie dla mężczyzn i kobiet, w odniesieniu do dzieci - dla dwu grup wieku (3-7 i 8-11 lat), dla obu płci łącznie.

10. Porównaj zastosowanie kwestionariusza Lazarusa i Folkman, The Ways of Coping oraz kwestionariusza CISS Endlera i Parkera.

R.S. Lazarus, S. Folkman “Sposoby radzenia sobie” / WCQ

Bada strategię radzenia sobie, a nie styl!

Ma 66 pozycji.

To kwestionariusz empiryczny.

Najczęstsze strategie radzenia sobie:

konfrontacja - zachowania bezpośrednie, zgodne z pierwszym impulsem

dystansowanie się - strategia poznawcza polegająca na usuwaniu ze świadomości określonego problemu

samokontrola - kontrola własnych emocji, nie podejmowanie działań pochopnych

poszukiwanie wsparcia społecznego - korzystanie ze wsparcia emocjonalnego, rzeczowego, informacyjnego

przyjmowanie odpowiedzialności - uznanie własnej winy

ucieczka-unikanie - poprawianie sobie samopoczucia, ucieczka od problemów w sen, alkohol

planowe rozwiązywanie problemu

pozytywne przewartościowanie - wyciąganie jakiejś korzyści, refleksja

ENDLER, PARKER „Inwentarz Stylów Radzenia Sobie” (CISS)

Bada styl, a nie strategie!

48 twierdzeń dotyczących zachowań jakie ludzie podejmują w sytuacji trudnej.

Poszczególne twierdzenia można wiązać z określonym stylem.

To kwestionariusz teoretyczny.

Są trzy podstawowe style radzenia sobie:

1. skoncentrowany na zadaniu

2. skoncentrowany na emocjach

3. skoncentrowany na unikaniu; ma dwie podskale:

1. zaangażowanie się w czynności zastępcze

2. poszukiwanie kontaktów towarzyskich

11. Porównaj zastosowanie Arkusza Niepokoju R. B. Cattella oraz kwestionariusza STAI Charlesa D. Spielbergera.

„ARKUSZ SAMOPOZNANIA” / „ARKUSZ NIEPOKOJU” R.B. CATTELLA

Założenia teoretyczne, powstawanie metody:

To metoda wspólna. Cattell wybrał z 16-CO wszystkie pytania, które dotyczą reakcji lękowych. Zbadał nimi ponad 3000 osób. Spośród nich wybrał te pytania, które miały najwyższą moc dyskryminacyjną w różnicowaniu osób lękowych i nielękowych. Było ich 40. Pochodzi z nich 5 czynników: Q₃, C, L, O, Q₄.

W tym kwestionariuszu czynniki interpretuje się jednobiegunowo: Q₃^-, C^-, L⁺, O⁺, Q₄⁺.

Pierwsze 20 twierdzeń dotyczy niepokoju ukrytego i jego symptomów, których ludzie świadomie nie kojarzą z lekiem. Dalsze 20 twierdzeń dotyczy jawnych symptomów.

Niepokój - stan psychologiczny (pojęcie funkcjonalne), który występuje w różnym nasileniu (jednak kwestionariusz ten bada niepokój jako dyspozycję).

Czynniki osobowościowe stanowią hipotetyczne źródło niepokoju. Kwestionariusz bada dyspozycję, a nie stan aktualny, jakkolwiek pod wpływem sytuacji wyniki ulegają zmianom.

Przeznaczenie:

Metoda bada poziom bliżej nieokreślonego lęku, związanego z dyspozycją do reagowania lękiem. Znaczenie diagnostyczne ma wynik ogólny, mniejsze znaczenie ma interpretacja w kategoriach czynników osobowości, a bez znaczenia jest rozróżnienie na niepokój jawny i ukryty.

Młodzież od 14 roku życia, oraz osoby dorosłe nawet z wykształceniem poniżej średniego.

Badanie trwa 5-10 minut.

Q₃^- : dezorganizacja osobowości (niska samoocena)

C^- : niezrównoważeni emocjonalne (skłonność do zachowań neurotycznych), osoby słabo przystosowane, zależne, źle zorganizowane

L⁺: paranoidalna nieufność (czynnik występujący wyraźnie w zachowaniu kobiet i dzieci)

O⁺: skłonność do obwiniania się (poczucie winy, niepewność siebie), poczucie nieprzydatności, płaczliwość. Wysoki u neurotyków, niski u przestępców. U podłoża może leżeć „reakcja degradacji”: płaczu, samooskarżania, aby uniknąć kary.

Q₄⁺ : wysokie napięcie wewnętrzne (napięcie potrzeb i popędów, niezaspokojonych impulsów id). Wiąże się z trudnościami w przystosowaniu.

Ogólnie: Lęk jest zdeterminowany temperamentem, co wiąże się z trudnościami sublimacji popędów. Im wyższe napięcie popędów jednostki, silniejsza ich frustracja, mniejsza nadzieja na zaspokojenie, tym silniejszy lęk.

Interpretacja wyniku ogólnego:

Sten 1-3: osoby zdrowe psychicznie, stabilne emocjonalnie, z dobrym poczuciem bezpieczeństwa

Sten 4-7: w granicach normy

Sten powyżej 8: po kilkukrotnym powtórzeniu się wyniku - wysoki poziom lęku

II. KWESTIONARIUSZ CH.D. SPIELBERGERA STAI (State - Trait Anxiety Inventory)

Spielberger, R.I Gersuch, R.E. Lushene (USA 1970)

Wybrali twierdzenia z trzech metod:

1. Cattell

2. MAS J.Taylor

3. Anxiety Scale Welsha

Kwestionariusz dwuczęściowy STAI (X-1 - lęk jako stan, X-2 - lęk jako cecha).

Czteropunktowe skale likertowskie po 20 itemów w każdej części.

Lęk - stan - subiektywne, świadomie postrzegane uczucia obawy i napięcia, którym towarzyszy aktywacja i pobudzenie AUN. Charakter przejściowy, uwarunkowany sytuacyjnie, duża zmienność. Postrzeganie emocji.

Lęk - cecha - konstrukt teoretyczny, motyw lub nabyta dyspozycja behawioralna, która czyni jednostkę podatną na postrzeganie szerokiego zakresu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażające i reagowanie na nie stanami lęku nieproporcjonalnie silnymi w stosunku do zagrażającego niebezpieczeństwa. Względnie stabilna dyspozycja jednostki do reagowania lękiem.

Podkreśla się tu wyuczony charakter lęku (jako dyspozycji), zwłaszcza dotyczący doświadczeń z wczesnego dzieciństwa, konfliktowych relacji rodzic - dziecko (zwłaszcza sytuacji karania).

Jest to koncepcja poznawcza - dotycząca sposobu postrzegania różnych sytuacji przez jednostkę.

Lęk jako stan a lęk jako cecha:

• osoby z wysokim lękiem-cechą nie muszą mieć wysokiego lęku-stanu.

• Korelacja ta jest jednak istotna, ale większa u mężczyzn; więc jeśli ujawniają już wysoki lęk-cechę to ujawniają też lęk-stan;

12. Przedstaw model diagnozy specyficznych trudności w nabywaniu podstawowych umiejętności szkolnych.

Trudności specyficzne w nauce

Trudności, których nie spodziewamy się, że wystąpią; dziecko nie jest zaniedbane, dobrze się rozwija, nie jest źle nauczane, nie jest upośledzone, nie ma żadnych defektów narządów zmysłów, nie ma poważnych zaburzeń neurologicznych. Te trudności głównie dotyczą czytania i pisania.

Diagnozując takie dziecko musimy wykluczyć wszystkie w/w okoliczności.

Diagnoza:

• Wywiad - rodzice, wychowawca, pedagog szkolny, dziecko

• Rozwój emocjonalny

• Wykluczyć zaburzenia słuchu i widzenia

• Wykluczyć schorzenie neurologiczne

ICD-10

F.81 Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych

• Specyficzne zaburzenia opanowania umiejętności czytania (dysleksja)

• Specyficzne zaburzenia opanowania umiejętności pisania (dysortografia)

• Specyficzne zaburzenia opanowania umiejętności liczenia (dyskalkulia)

F.82 Specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych

• Np. dysgrafia

13. Omów możliwości i ograniczenia zastosowania wywiadu w diagnostyce dzieci i młodzieży.

Wywiad daje możliwość uzyskania wielu informacji, niedostępnych inną metodą. Jest tak w przypadku dzieci, które nie potrafią jeszcze pisać i czytać, nie są w stanie wypełniać testów i kwestionariuszy.

Jedną z podstawowych zalet wywiadu jest jego bezpośredni, interpersonalny charakter, dopasowanie do takich czynników jak poziom językowy dziecka, rozwój umysłowy, kompetencje społeczne.

Obserwujemy poziom rozwoju myślenia i języka badanego, możemy zauważyć także ewentualne problemy logopedyczne. W przypadku dzieci starszych możliwe jest zwrócenie uwagi na zahamowania bądź unikanie pewnych wyrazów lub tematów, co może stanowić sygnał jakiegoś problemu.

Sytuacja wywiadu jest polem obserwacji zachowań niewerbalnych w połączeniu z podjęciem jakiegoś tematu bądź w reakcji na określone bodźce.

Zaletą przeprowadzania wywiadu z dziećmi jest fakt, że mniej niż dorośli usiłują one sterować czy maskować swoje zachowanie, w związku z czym obserwacje maja jeszcze wyższą wartość diagnostyczną.

Podczas wywiadu psycholog czy pedagog ma szanse oceny całokształtu rozwoju dziecka. Możliwe jest wychwycenie pewnych problemów natury sensorycznej np. niedosłyszenia czy opóźnienia w rozwoju fizycznym.

Unikanie obecności matki jest pewnym problemem, ponieważ część mam może nie wyrażać chęci na zostawienie swej pociechy samej w obcym miejscu.

Badanie najmłodszych wymaga dodatkowych starań i umiejętności ze strony psychologa.

Dziecko może nie wykazywać chęci rozmowy z badającym, ten musi wiec starać się uczynić spotkanie atrakcyjnym. Część badania musi zostać poświęcona na nawiązanie kontaktu i wejście w interakcje, najczęściej poprzez zabawę.

Zdolność koncentracji uwagi przez dziecko jest znacznie mniejsza niż u dorosłych. Bardzo przydatne w ogniskowaniu uwagi dziecka jest stosowanie różnych metod pomocniczych (np. aranżowanie sytuacji za pomocą lalek, obrazki).

W rozmowie konieczna jest pamięć o różnicach w myśleniu i reakcjach dziecięcych w stosunku do dorosłych, co wiąże się m.in. z pozostawieniem relatywnie długiego, wystarczającego czasu na odpowiedź.

Przeprowadzanie wywiadu z dziećmi w wieku przedszkolnym, a szczególnie na początku rozwoju językowego jest kwestią sporną. Problemem jest odkrycie treści wypowiedzi - czasem jest to po prostu tworzenie zdań dla samej formy, czy formułowanie skojarzeń, które przyszły dziecku do głowy. Część wypowiedzi dziecka nie jest kierowana do żadnego konkretnego słuchacza, odbiorca jest też sam mówcą, który z ciekawością spostrzegając wytwór swojego działania neguje go, powtarza, zmienia - dla zabawy formą i treścią.

Młodzież jest szczególnie wrażliwa na opinie innych i często przejmuje te akceptowane. Należy więc uważać by nie sugerować własnych postaw ani odpowiedzi podczas rozmowy.

14. Przedstaw sposoby prezentacji struktury socjometrycznej grupy i podaj zasady konstrukcji socjogramu.

Struktura socjometryczna

Taka, w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą warunki lubienia, nielubienia lub odrzucenia.

Bada się ją za pomocą techniki socjometrycznej, która polega na dokonywaniu przez osoby badane wyborów pozytywnych i/lub negatywnych spośród członków określonej grupy ze względu na podane przez badacza kryterium.

Sposoby prezentacji struktury socjometrycznej grupy

• Analiza graficzna

• Analiza wskaźnikowa (indeksowa)

• Analiza statystyczna

• Analiza macierzowa

Socjogram grupy = graficzny obraz struktury grupy

Socjogramy grupowe:

• Socjogram nieuporządkowany - na dowolnej przestrzeni umieszczamy członków grupy za pomocą znaków umownych, potem nanosimy wybory

• Socjogram kołowy - członków grupy rozmieszcza się na koncentrycznych obwodach w zależności od liczby otrzymanych wyborów, bliżej lub dalej punktu centralnego; im bliżej środka znajduje się osoba, tym bardziej jest lubiana i odwrotnie /najczęściej stosowany/

• Socjogram hierarchiczny - skala pionowa (ilość wyborów) i osoby rozmieszczone są na poziomach znajdujących się jeden nad drugim; u góry osoba, która ma najwięcej wyborów

(Pilikiewicz) Zasady konstrukcji socjogramu

Sprowadza się to do właściwego dobrania:

• Rodzaju kryteriów socjometrycznych

• Ilości kryteriów socjometrycznych

Kryterium socjometryczne

Określona, specyficzna sytuacja społeczna, założona przez eksperymentatora lub rzeczywista, będąca podstawą do dokonania wyboru osoby (lub osób) z danej grupy społecznej, odpowiadających wymogom podanym w instrukcji.

Sytuacja ta charakteryzuje się dwiema właściwościami:

• Musi być sytuacja (rzeczywista lub hipotetyczna), w której uczestniczą wszyscy członkowie danej grupy (np. wspólna wycieczka, mieszkanie razem, praca)

• Zadaniem każdej z osób badanych musi być dokonanie wyboru spośród wszystkich członków grupy jednej lub kilku osób w określonym celu

Dla osoby badanej kryterium występuje w formie pytania socjometrycznego poprzedzonego najczęściej tzw. sytuacją wprowadzającą, czyli podającą pewne założenia. Np. „Wasza klasa jest drużyną harcerską. Kogo każdy z was najchętniej wziąłby na nocną wartę?”. W ten sposób przy pomocy kryteriów (czyli np. wspólna nocna warta) zyskujemy pewien obraz rozkładu w grupie wzajemnego uznania. Zakłada się bowiem, że człowiek postawiony w tych warunkach wykazuje tendencje do skazywania i dobierania osób najbardziej pożądanych.

Zatem rodzaj uzyskanej informacji zależy od zastosowanego kryterium. Dlatego też nie jest rzeczą obojętną, z jakim kryterium mamy do czynienia i czego ono dotyczy.

Z podanych względów przy konstruowaniu testu socjometrycznego i opracowywaniu gotowych rezultatów trzeba mieć na uwadze, co w rzeczywistości bada test socjometryczny, jakie relacje on wychwytuje. Jest to ściśle zdeterminowane zastosowanym kryterium.

Rodzaje kryteriów:

• Kryteria ogólne i szczegółowe

• Ogólne - do szerszej dziedziny aktywności człowieka, lecz nie precyzuje ściśle rodzaju interakcji

• Szczegółowe - bardzo szczegółowa interakcja

• Kryteria silne i słabe

• Silne - bardzo podstawowe, stałe związki w grupie

• Słabe - powierzchowne i nietrwałe aspekty struktury grupy, poza zainteresowaniem grupy

• Kryteria realne i nierealne

• Realne - sytuacje rzeczywiste

• Nierealne - sytuacje hipotetyczne (np. bezludna wyspa)

• Kryteria indywidualne i społeczne

• Indywidualne - do jednej jednostki z grupy, ale wykonanie czynności nie związanej bezpośrednio z życiem grupy i czynności nie odbywających się w obecności pozostałych członków grupy

• Społeczne - sytuacje związane z życiem grupy, otoczenie innych

• Kryteria jednostronne i dwustronne

• Jednostronne - uniemożliwiają wybór wzajemny (do badania ról)

• Dwustronne - wybieranie się 2 osób

• Kryteria pozytywne i negatywne

• Pozytywne - obraz sympatii

• Negatywne - obraz antypatii

Dobór kryteriów zależy głównie od celu badań i właściwości badanej populacji.

Ilość kryteriów

Uważa się, że dla dokonania zwykłego pogrupowania członków grupy ze względu na określoną działalność wystarczyć może jedno kryterium. Jednakże dla uchwycenia stosunków międzyosobniczych i określenia stopnia akceptacji konieczne jest użycie większej liczby kryteriów. W zasadzie wystarczają trzy dobrze dobrane ogólne kryteria. W badaniach nie powinno się stosować większej liczby kryteriów, niż pięć.

15. Proszę omówić techniki służące do pomiarów różnych rodzajów inteligencji u dzieci i młodzieży.

• WISC-R (Wechsler dla dzieci)

• Test służy do pomiaru poziomu inteligencji ogólnej

• Skala niehomogeniczna - pytania dotyczą różnych funkcji poznawczych

• Badanie dzieci 6-17 r.ż.

• Konstrukcja taka sama jak dla dorosłych

• składa się z sześciu testów słownych (Wiadomości, Podobieństwa, Arytmetyka, Słownik, Rozumienie oraz Powtarzanie Cyfr jako test zastępczy) i sześciu testów bezsłownych (Uzupełnianie Obrazków, Porządkowanie Obrazków, Wzory z Klocków, Układanki, Kodowanie oraz Labirynty jako test zastępczy).

• Testy:

• Wiadomości

• Braki w obrazkach

• Podobieństwa

• Porządkowanie obrazków

• Arytmetyka

• Klocki

• Słownik

• Układanki

• Rozumienie

• Kodowanie

Testy zastępcze: nie wliczamy ich wyników do globalnego wyniku:

• Labirynt - każdy błąd: 1 punkt mniej

• Powtarzanie cyfr - dziecko ma powtórzyć czytane cyfry

• Test na inteligencję Terman-Merill

• Wersja aktualnie stosowana w Polsce została sprawdzona na próbie dzieci szkolnych na podstawie badań empirycznych przeprowadzonych pod kierunkiem J. Kostrzewskiego, w wyniku czego zmieniono kolejność pytań zgodnie z rzeczywistym stopniem trudności.

• Stosujemy go powyżej 3 roku życia

• oceniamy rozwój intelektualny; uzyskujemy odpowiedni wskaźnik liczbowy IQ

• Można na jej podstawie wnioskować też o upośledzeniu umysłowym

• Składa się z klocków, obrazków, planszy (chłopiec), rozmaitych przyrządów (np. nożyczki), postaci (np. piesek)

• Skala Brunet-Lezine

• Najpowszechniejsza w Polsce skala rozwojowa stosowana do badania małych dzieci

• Na jej podstawie można otrzymać wynik wskazujący na globalny i cząstkowy iloraz rozwoju oraz przedstawić wynik badania w formie profilu rozwojowego

• Profil rozwojowy pozwala stwierdzić, czy rozwój dziecka jest harmonijny czy też nieharmonijny, orzec, czy występuje globalne opóźnienie lub upośledzenie rozwoju wszystkich mierzonych stref, czy tylko wycinkowe odchylenie od normy w zakresie jednej, bądź dwu sfer

• Umożliwia również ujawnienie sfer wymagających szczególnie intensywnej stymulacji (gdy w niewielkim stopniu odbiegają one od normy) lub rewalidacji (kiedy są to sfery upośledzone)

• Raven wersja kolorowa

• Test do pomiaru poziomu inteligencji ogólnej

• Metoda bezsłowna

• Badanie indywidualne lub grupowe

• Cross-culture

• Badanie dzieci 3 r.ż. 11 mies. Do 10 r.ż.

• Poniżej 8 r.ż. - badanie indywidualne

• Instrukcja: „ Widzisz tu obrazek. Ma on wycięcie. Tu są elementy, które pasują kształtem (wszystkie), ale wzorem tylko jeden. Który?”

• Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia

• Test niewerbalny służący do oceny poziomu dojrzałości umysłowej dziecka, definiowanej jako "zdolność do rozumowania"

• Badanie indywidualne

• Test homogeniczny - 1 rodzaj określonego zadania

• Test bezsłowny

• Cross-culture

• Badanie dzieci od 3,5 r.ż.-10 r.ż.

• Plansze - „Który z obrazków nie pasuje?”

• Nie korygujemy błędów

• Jeśli robi dobrze pierwsze 30 zadań - robić co czwarte zadanie, zaliczając te pomiędzy

• Wynik w skali wechslerowskiej

• KSI (Krótka Skala Inteligencji)

• 40 pytań, np.: (1) „Jakiego koloru jest trawa?”; (40) „Jakie jest podobieństwo między okiem a uchem?”

• Diagnoza Możliwości Intelektualnych (Matczak)

• 2 typy operacji umysłowych:

• dodawanie logiczne

• mnożenie logiczne

• 2 rodzaje wyników:

• klasy

• relacje

• 4 rodzaje materiałów:

• obrazkowy

• figuralny

• werbalny

• liczbowy

16. Przedstaw zasady interpretacji wyników Skali WAIS-R Wechslera.

Średnia = 100

odchylenie standardowe = 15 jednostek IQ

Klasyfikacja ilorazów wg skali IQ:

Kategorie	Przedziały wartości P.E.	Przedziały wartości IQ	% populacji
upośledzenie umysłowe	-3 P.E. i poniżej	69 i poniżej	2,2
pogranicze upośledzenia	-2 P.E. do -3 P.E.	70-79	6,7
poniżej przeciętnej	-1 P.E. do -2 P.E.	80-89	16,1
przeciętna	-1 P.E. do +1 P.E.	90-109	50,0
powyżej przeciętnej	+1 P.E. do +2 P.E.	110-119	16,1
wysoka	+2 P.E. do +3 P.E.	120-129	6,7
bardzo wysoka	+3 P.E. i powyżej	130 i powyżej	2,2

Jest to klasyfikacja arbitralna. American Association on Mental Retardation (AAMR) przyjęło jako kryterium podziału wartość pełnego odchylenia standardowego (SD). Klasyfikacja ta obejmuje osoby o IQ < 70.

Skala inteligencji WAIS -R służy do diagnozowania czterech aspektów funkcjonowania badanego:

• poziomu rozwoju intelektualnego

• stopnia i tempa obniżania się poziomu rozwoju intelektualnego

• rozpoznawanie zaburzeń psychicznych

• określanie właściwości osobowości

Diagnozowanie poziomu rozwoju intelektualnego opiera się na porównaniu wyników uzyskanych przez badanego z normami.

Diagnozowanie stopnia tempa obniżania się poziomu intelektualnego umożliwia zdiagnozowanie trzech jego rodzajów:

• obniżenia normalnego związanego z wiekiem

• deterioracji - obniżenia w stopniu większym niż by to wynikało z wieku

• defektu intelektualnego wiążącego się z nadmiernym w stosunku do wieku obniżeniem wybranych tylko sprawności intelektualnych.

Diagnoza różnicowa

Analizując wyniki uzyskane w poszczególnych podtestach można dokonać diagnozy klinicznej, stawiając diagnozę opisujemy po kolei każdy z testów:

Słownik - bada zakres pojęć i doświadczeń, jakie jednostka zdobywa w czasie swego życia, a także zdolność wyodrębniania z pamięci odpowiednich fragmentów doświadczenia. Zdolności te są wypadkową wrodzonych predyspozycji i wczesnodziecięcych doświadczeń.

Wyniki w tym teście nie ulegają obniżeniu wraz z procesem starzenia lub w wyniku procesu chorobowego, dlatego też jest on traktowany jako punkt odniesienia.

Wiadomości - również odnoszą się do zakresu doświadczeń zdobywanych jednak w procesie kształcenia.

Obniżenie wyników wskazuje na braki w wykształceniu.

Czasem obniżenie wyników w wiadomościach może być wynikiem urazów psychicznych, szczególnie gdy treści testu odnoszą się do silnie negatywnych emocjonalnie doświadczeń jednostki.

Rozumienie - mierzy poziom zrozumienia norm, konwencji i ocen społecznych.

Niskie wyniki wskazują na silną tendencję do przeciwstawiania się i ignorowania norm społecznych.

Wskazywać to może również na uszkodzenie funkcji sądzenia lub brak zainteresowania kontaktami międzyludzkimi.

Wysokie wyniki oznaczają konformizm i konwencjonalność. W połączeniu z niskim wiadomościami taki wynik wskazywać może na osobę histeryczną.

Niskie rozumienie i wysokie wiadomości wskazują na osoby obsesyjno - kompulsyjne.

Podobieństwa - badają abstrakcyjne myślenie w procesie tworzenia pojęć.

Niskie wyniki w tym teście uzyskują schizofrenicy i organicy.

Powtarzanie liczb - bada uwagę.

Zaburzenie uwagi występuje w sytuacji dużego lęku lub niezaspokojonych potrzeb, na to tez wskazują niskie wyniki w tym teście.

Wysokie wyniki - osoby histeryczne lub psychopatyczne.

Lepsze o min. 3 pkt wyniki w powtarzaniu wprost od powtarzania wspak świadczą o braku motywacji do zwalczania napotykanych przeszkód. Odwrotny układ może świadczyć o negatywizmie osoby.

Arytmetyka - bada zdolność koncentracji, aktywności umysłowej, radzenia sobie
z dystraktorami. Zależy od pamięci i wcześniejszego uczenia się.

Porządkowanie obrazków - bada zdolność antycypacji zdarzeń i planowania działania (o charakterze społecznym).

Wysokie porządkowanie obrazków i niskie rozumienie wskazuje na dużą wrażliwość w kontaktach społecznych z jednoczesnym lekceważeniem konwenansów społecznych.

Niskie porządkowanie i wysokie rozumienie wskazują na osobowość psychopatyczną.

Braki w obrazkach - badają zdolność koncentracji, wykrywanie niezgodności.

Wysokie wyniki charakteryzują osobowość pedantyczną, podejrzliwą i nieufną wobec ludzi, np. schizofrenika paranoidalnego.

Niskie wyniki to wskaźnik pasywności i niepewności.

Układanki - badają koordynacje wzrokowo- ruchową i tworzenie całości zgodnie z odkrytymi związkami pomiędzy elementami tej całości.

Niskie wyniki świadczą o urazie psychicznym związanym w jakimś stopniu z własnym ciałem (układanki związane są z ciałem). Analiza treściowa przebiegu ćwiczenia dostarcza dodatkowych informacji.

Klocki - również badają koordynację wzrokowo - ruchową podczas analizowania i różnicowania części wzoru by utworzyć z klocków całość zgodną z wzorem.

Niskie wyniki świadczą o postawie lękowej.

Symbole cyfr - badają skuteczne wykorzystywanie energii w rozwiązywaniu jednorodnych zadań.

Niskie wyniki są charakterystyczne dla osób depresyjnych. Wysokie wyniki wskazują na dużą motywacje osiągnięć.

Niskie wyniki w Powtarzaniu liczb i Symbolach cyfr i jednocześnie niższe wyniki w symbolach cyfr od wyników w Powtarzaniu liczb mogą świadczyć o kontrolowanie przez osobą leków poprzez dużą aktywność, konformizmie i zabieganiu o akceptacje innych.

17. Omów wpływ czynników sytuacyjnych, emocjonalnych i osobowościowych na wykonywanie Skali WAIS-R.

Uwaga! Nie mogłam znaleźć odpowiedzi w notatkach, więc wymyśliłam z głowy. Wydaje mi się, że jest to jedno z niewielu pytań, gdzie można ściemniać i fantazjować.

CZYNNIKI SYTUACYJNE:

- temperatura w miejscu badania (za wysoka i za niska będzie wzbudzała dyskomfort w osobie badanej)

- hałas (wewnątrz pomieszczenia, w którym trwa badanie, np. muzyka płynąca z radia; na zewnątrz pomieszczenia, np. krzyki, roboty drogowe - bo będzie rozpraszał badanego)

- oświetlenie (konieczne są dobre warunki oświetleniowe choćby do wykonania podtestu Braki w Obrazkach)

- cel, w jakim przeprowadza się badanie (inaczej będzie reagować osoba, która jest inteligentna i bada się ją po to, by ustalić jak bardzo, a inaczej osoba, u której wynik ten ma przyczynić się do postawienia diagnozy jakiś zaburzeń)

- osoba przeprowadzająca badanie (jej zachowania niewerbalne, mimika, wzdychanie mogą pokazywać badanej osobie, czy udziela prawidłowych czy też błędnych odpowiedzi)

CZYNNIKI EMOCJONALNE:

- silne emocje zawsze wpływają na wykonywanie zadań, a im trudniejsze zadanie, tym niższy powinien być poziom pobudzenia (aktywacji), by je dobrze wykonać; tak więc na wyniki badania będą wpływać wszelkie stany emocjonalne jednostki, np. depresja (jak smutny, to spowolniały, a wiele zadań jest na czas), mania (osoba może szybko przechodzić do następnego zadania, nie skupiać się, wykonywać polecenia niedbale), martwienie się (jak osoba ma duże problemy i zaprząta sobie nimi cały czas głowę, to nie będzie się mogła skupić na teście)

- zmęczenie (najlepiej jest zrobić całe badanie za pierwszym podejściem, ale trwa ono długo, około 2 godziny)

- dokuczliwy ból

CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE:

- potrzeba bycia podziwianym, szanowanym, zrobienia dobrego wrażenia na badającym

- silna potrzeba akceptacji (np. obawa, że zostanie się wyśmianym, odrzuconym, wykluczonym)

- dążenie do perfekcji

- neurotyzm (jeśli osoba się bardzo przejmuje, martwi, wydaje jej się, że źle odpowiada, że popełniła już wiele błędów)

18. Omów Test Matryc Ravena: wersje i formy testu, zastosowanie i zasady interpretacji.

Test Matryc Ravena bada inteligencję (gł. inteligencję płynną). Jest testem niewerbalnym. Zadania mają postać matrycy z luką, którą badany ma uzupełnić wybierając odpowiedni element spośród 6 lub 8 podanych elementów.

Zadania są ujęte w serie, ułożone wg następujących zasad:

A - zasada ciągłości wzorów

B - zasada analogii pomiędzy parami figur

C - zasada progresywnych zmian wzoru

D - zasada przestawiania figur

E - zasada rozkładania figur na elementy

Serie różnią się trudnością (od najłatwiejszej do najtrudniejszej); w obrębie serii zadania ułożone są (w zasadzie) wg stopnia trudności - taka kolejność zapewnia trening w metodzie rozwiązywania.

Czas rozwiązywania testu nie jest ograniczony (wyjątek: wersja dla Zaawansowanych).

Wersje TMR (różnią się budową i przeznaczeniem):

Standard - przeznaczona do badania osób w dowolnym wieku, o zróżnicowanym poziomie zdolności. Zarówno TMS-K (Klasyczna, czyli Standard), jak i TMS Plus i formy równoległe (TMS-R) zawierają 60 pytań ujętych w 12 serii, po 5 pytań każda. Brak ograniczeń czasowych.

Kolorowa - zróżnicowanie wyników w dolnym krańcu rozkładu wyników. Przeznaczona do badania małych dzieci, osób starych i osób o obniżonej sprawności intelektualnej. Jest też w formie równoległej. Składa się z 3 serii zadań po 12 zadań każda. 1 i 3 seria to najłatwiejsze serie z wersji standard, przedstawione na kolorowym, a nie czarno-białym tle. Seria 2 została stworzona specjalnie na potrzeby tej wersji. Wersja kolorowa występuje w 2 postaciach:

- papierowej (jak wersja Standard i dla Zaawansowanych),

- układanki - tablica z ruchomymi wycinkami (dla małych dzieci i osób o obniżonej sprawności intelektualnej).

Wersję kolorową stosuje się bez ograniczeń czasowych.

dla Zaawansowanych - zróżnicowanie wyników w górnym krańcu rozkładu wyników. Przeznaczona dla osób bardziej niż przeciętnie zdolnych. Składa się z 2 serii pytań:

- I seria - 12 zadań, umożliwia badanemu trening w metodzie pracy, służy ocenie zdolności edukacyjnych badanego, co pozwala na dobranie odpowiedniej wersji (TMS czyli Standard albo TMZ, czyli dla Zaawansowanych).

- II seria - 36 zadań, właściwe zadania testowe ułożone wg rosnącego stopnia trudności.

TMZ może być stosowana bez ograniczeń czasowych (badanie możliwości intelektualnych) lub z ograniczeniem czasowym (jako test sprawności intelektualnej).

Koniec lat 80tych - wzrost wyników w wersji Standard (efekt sufitowy), popularność testu konieczność stworzenia trudniejszej wersji (Plus) oraz form Równoległych dla wersji Standard i Kolorowej.

Interpretacja:

kategoria	CENTYLE	OCENA
I	pow. 95	Osoba wybitna intelektualnie.
II	75-94	Osoba zdecydowanie powyżej przeciętnej w zakresie zdolności intelektualnych.
III	25-74	Osoba intelektualnie przeciętna.
IV	5-24	Osoba znacząco poniżej przeciętnej w zakresie zdolności intelektualnych.
V	poniżej 5	Osoba intelektualnie upośledzona.

Zastosowanie:

- w celach przesiewowych,

- orzecznictwo sądowe,

- psychologia organizacyjna (selekcja pracowników),

- medycyna (gdy chcemy stwierdzić np. na ile zostały zaburzone procesy myślenia).

19. Omów znane Ci metody badania lęku.

STAI - (State Trait Anxiety Inventory), autor: Charles Spielberger. Polska adaptacja: Inwentarz Stanu i Cechy Leku.

Kwestionariusz STAI bada lęk rozumiany jako cechę i jako stan. Lęk jako cecha to stosunkowo stabilna, ukształtowana we wczesnym dzieciństwie predyspozycja jednostki do reagowania lękiem. Lęk - stan charakteryzuje się subiektywnymi, świadomie postrzeganymi uczuciami obawy i napięcia, którym towarzyszy związana z nimi aktywacja lub pobudzenie AUN.

Kwestionariusz składa się z 2 arkuszy. Pierwszy z nich, X - 1, bada lęk rozumiany jako stan, a drugi (X - 2) - lęk-cechę.

Interpretacja wyników:

1-2 sten - niski poziom lęku

3-4 sten - obniżony poziom lęku

5-6 sten - średni wynik

7-8 sten - podwyższony poziom lęku

9-10 sten - wysoki poziom lęku

Arkusz Samopoznania R.B. Cattella.

Został opracowany przez Cattella na podstawie zmiennych dot. reakcji lękowych z 16-czynnikowego inwentarza osobowości jako kwestionariusz do badania reakcji lękowych. Cattell wybrał 40 itemów, które miały największą moc dyskryminacyjną. Pochodziły one z 5 czynników:

- Q3- dezintegracja osobowości (niska samoocena, gnuśność, niezadowolenie z siebie),

- C- niezrównoważenie emocjonalne, słabość ego, skłonność do zachowań neurotycznych,

- L+ paranoidalna nieufność,

- O+ skłonność do obwiniania się (poczucie winy, niepewność),

- Q4+ wysokie napięcie wewnętrzne, wiąże się z trudnościami w przystosowaniu.

Kwestionariusz bada free floating anxiety, czyli bliżej nieokreślony niepokój, związany z dyspozycją do reagowania lękiem. Niepokój jako stan charakteryzuje się obniżoną możliwością przystosowania, zmęczeniem, nadpobudliwością, poczuciem niepewności, niechęcią do podejmowania zadań, uczuciem zagrożenia, lęku i obawy oraz szeregiem reakcji wegetatywnych (nadmierna potliwość, drżenie, podwyższenie ciśnienia krwi, zwiększenie tętna, przyśpieszenie oddechu, zaburzenia snu, itp.).

Pierwsze 20 pozycji bada niepokój ukryty, następne 20 - niepokój jawny. Znaczenie diagnostyczne ma jednak wynik ogólny.

Interpretacja wyniku ogólnego:

sten 1-3 - osoby zdrowe psychicznie, stabilne emocjonalnie, z wysokim poczuciem bezpieczeństwa,

sten 4-7 - w granicach normy,

sten 8-10 - po kilkakrotnym powtórzeniu się wyniku (mimo, iż kwestionariusz bada dyspozycję, na wynik wpływ mogą mieć czynniki sytuacyjne) oznacza wysoki poziom lęku.

20. Omów zalety i wady (ograniczenia) technik projekcyjnych.

ZALETY METOD PROJEKCYJNYCH:

1) badają osobowość, jej strukturę, dynamizmy

2) dostarczają inf. o nieświadomych składnikach osobowości

3) dzięki nim uzyskuje się bogaty i zróżnicowany materiał do interpretacji

4) odpowiedzi nie są podatne na zafałszowania pod wpływem świadomej kontroli

5) stosowane są u osób normalnych

WADY:

1) zarzuty, co do podstaw teoretycznych, warunków ich stosowania, zasad interpretacji

2) nie spełniają warunków stawianych metodom naukowym

3) trudności w obliczaniu wskaźników walidacyjnych / techniki statystyczne są nieadekwatne do materiału z technik projekcyjnych

4) brak szczegółowego opisu grup użytych do badań eksperymentalnych

5) nie sposób sprawdzić prawdziwości uzyskanych danych

6) stosowanie tych metod wymaga gruntownego przygotowania teoretycznego i doświadczenia

7) psychologowie projekcyjni stworzyli sztywny system, na który nie wpływają nowe wyniki z eksperymentów psychologicznych

8) badają całą osobowość, ale słownik psychologiczny jest za ubogi do opisu badanego procesu

9) wyniki z tych technik opierane są na teoriach hipotetycznych

10) wątpliwe jest założenie o istnieniu projekcji

PROBLEMY :

1) metody te czułe są na relację badający-badany

2) fakt wielu zmiennych: wieloznaczny bodziec, złożona osobowość badacza, badanego oraz interpretującego wyniki. Wnioskowanie o osobowości na podstawie wyników jest ryzykowne.

3) jedno z ważniejszych wymagań: metoda ta nie może być stosowana ze szkodą dla badanego /niektórzy uważają, że metody te redukują napięcie, inni przeciwnie/

4) metody te dostarczają materiału trudnego do interpretacji; przeprowadza się głównie analizę jakościową, ale badający może tu projektować własne uczucia (w badaniu Hammera&Piotrowskiego, udowodniono że cechy badającego warunkują to, co odnajdzie on w interpretowanym materiale)

21. Omów zastosowanie Testu Piramid Barwnych. Wskaż możliwości interpretacyjne cech formalnych testu.

• test projekcyjny przeznaczony do badania afektywnej struktury osobowości człowieka

• przeznaczony do badania starszych dzieci, młodzieży i dorosłych.

• badanie indywidualne, czas wykonywania testu nieograniczony.

• bada sferę emocjonalną jednostki.

Składa się z piramid złożonych z 210 kwadratów

- opracowany osobno dla kobiet i mężczyzn.

Piramidy barwne ładne mówią o zewnętrznej części osobowości, którą chcemy pokazać

Piramidy barwne brzydkie mówią o wewnętrznej części osobowości, którą chcemy ukryć.

Pomocny w diagnozie:

• Syndrom agresywno - asocjalny - jedyny test, który mierzy w sposób prosty ukrytą agresję do otoczenia i do siebie.

• Syndrom bezbarwności - biały + szary + czarny: wynik podwyższony świadczy o bardzo poważnych zaburzeniach psychicznych (nerwice, depresje, psychozy maniakalne, samobójstwa, rzadziej schizofrenicy)

• Wysokie wyniki w piramidach brzydkich პ ukryta/wyparta autoagresja (można przewidywać prawdopodobieństwo samobójstwa); niska samoocena

22. Wskaż czynniki drugiego rzędu w Kwestionariuszu Osobowości Cattella.

Wg Cattella osobowość jest wszystkim tym, co pozwala przewidzieć zachowanie danej jednostki w określonej sytuacji.

W Cattellu mamy 16 podstawowych czynników (cech) np. czynnik B (inteligencja) jeśli jest wysoki (+), to ktoś jest inteligentny (wow, no nie ) a jak niski (-), to niestety, inteligencji brak. I to są czynniki I stopnia. Są jeszcze czynniki II stopnia, ale na szczęście tylko 4:

1. Niepokój - integracja

Q4 (+) napięcie nerwowe,

O (+) depresyjna niepewność siebie,

L (+) podejrzliwość,

Q3 (-) niska samoocena,

C (-) mała siła ego,

H (-) mała odporność na zagrożenie

2. Ekstrawersji - introwersji (z akcentem na konstytucjonalnie uwarunkowaną odporność na zagrożenie, a nie na socjalizację):

H (+) odporność na zagrożenie

F (+) ekspansywność

A (+) cyklotymia

Q2 (-) zależność od grupy

3. Chłodny racjonalizm - popędliwość (lub inaczej: czujność korowa - czujność wzgórzowa)

I (-) brak wrażliwości

4. Niezależność - zależność

Q1 (+) radykalizm

Q2 (+) samowystarczalność

M (+) niekonwencjonalność

Uwaga - każdy z czynników jest 2 biegunowy i przypisane jest do niego kilka cech np.: czynnik C nazywa się dojrzałość emocjonalna - neurotyczność,

C + dojrzały emocjonalnie, silne ego

C - dziecinny, neurotyczny, słabe ego

Przy charakterystyce czynników II stopnia podane były tylko niektóre z cech więc nie pomylcie się, że C to tylko mała siła ego

Dla nadgorliwych podam nazwy czynników :

Q4 - wysokie napięcie ergiczne - niskie napięcie ergiczne

O - depresyjna niepewność siebie - pewność siebie

L - paranoidalna podejrzliwość - brak podejrzliwości

Q3 - wysoka samoocena - niska samoocena

H - odporność - brak odporności

I - wrażliwość - brak wrażliwości

F - surgencja - desurgencja

A - cyklotymia - schizotymia

Q2 - samowystarczalność - zależność od grupy

Q1 - radykalizm - konserwatyzm

M - niekonwencjonalność - konwencjonalność

23. Proszę omówić czynniki osobowości w Kwestionariuszu Osobowości Eysencka (EPQ - R).

Osobowość w rozumieniu Eysencka to względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzny sposób przystosowania się do otoczenia.

Wymiary osobowości, które bada Kwestionariusz EPQ-R to neurotyzm, psychotyzm i ekstrawersja.

Neurotyzm wynika z wrodzonej właściwości AUN, która powoduje, że emocje występują łatwo, są silne i trwałe. Pojawia się też brak tolerancji na działanie stresu fizycznego i psychicznego. Osoby o wysokim natężeniu neurotyzmu charakteryzują się lękliwością, depresyjnością, wysokim poczuciem winy, niską samooceną, są spięte, zachowują się irracjonalnie, są płochliwe i markotne.

Wymiar psychotyzmu obejmuje kontinuum od zachowania normalnego poprzez zachowania przestępcze i psychopatyczne do schizofrenii i innych stanów psychotycznych, w których człowiek traci kontakt z rzeczywistością, a jego poznanie, uczucia i zachowanie ulegają poważnym zaburzeniom. Osobę o wysokim wyniku na skali psychotyzmu opisać można jako człowieka samotnego, nie dbającego o ludzi, wrogiego i agresywnego. Cechuje go chłód emocjonalny, aspołeczność, egocentryzm, brak empatii.

U podłoża wymiaru ekstrawersja - introwersja leżą procesy pobudzenia i hamowania. Osoby o wysokim natężeniu ekstrawersji są towarzyskie, rozmowne, reaktywne na podniety z zewnątrz, impulsywne, lubią działalność praktyczną, zmiany. Bywają agresywne, łatwo wpadają w gniew, są beztroskie, dominujące i wybuchowe, poszukują doznań. Osoby o niskim natężeniu ekstrawersji (introwertycy) są mało towarzyscy, powściągliwi, mało impulsywni, poważni, uporządkowani, sumienni, raczej pesymistyczni i kontrolujący uczucia.

24. Omów główne kierunki analizy materiału uzyskanego w wyniku badania testem Rorschacha.

Kierunki analizy:

1) oznaczenie obszaru, który interpretuje badany; czy osoba badana interpretuje całość tablicy czy część.

Sygnatury dot. całości lub fragmentu:

W - wypowiedź dotyczy całej plamy

D - dot. dużej, dobrze wydzielonej części

2) analiza pod względem determinanty (czynnika dominującego w danej wypowiedzi):

F - determinacja formą/kształtem plamy

M - determinacja wyobrażonym ruchem ludzkim

FM - determinacja wyobrażonym ruchem zwierzęcym

m - badany widzi przedmiot martwy w ruchu

C - determinacja kolorem

CF - determinacja barwą i formą/kształtem

FC - dominuje determinacja formy, a później barwy

3) ocena podobieństwa plamy do przedmiotu stanowiącego wypowiedź (ocena formy):

Czy wypowiedź mieści się w najczęściej udzielanej odpowiedzi?

Wypowiedzi pod względem formy: dobre, złe, mgliste

4) ocena treści wypowiedzi:

H - występuje postać ludzka

Hd - występuje część postaci ludzkiej

A - postać zwierzęca

Ad - część postaci zwierzęcej

At - anatomia kostna (człowieka/zwierzęcia)

Ats - anatomia miękka (człowieka/zwierzęcia)

5) uwzględnienie czynników dodatkowych:

Ile jest wypowiedzi pospolitych („P”) a ile oryginalnych („Or”)?

Czy występują:

• konfabulacje (treści wykraczające poza możliwe skojarzenia)

• kombinacje (wypowiedzi złożone z dwóch, trzech oddzielnych elementów odpowiadających dwóm, trzem plamom)

• werbalizacje - charakterystyczne przy protokołach patologicznych (dziwaczne wyrażanie się osoby badanej świadczące o nieprawidłowym myśleniu)

• kontaminacje (zlanie się dwóch wyobrażeń w jedno)

• omawianie (badany nie interpretuje plamy tylko mówi np. „brzydka plama”)

• opis (badany zamiast interpretować wymienia np. kolory i mówi: „duża, ciemna plama”)

• odmowa wypowiedzi (badany mówi np. że nigdy czegoś takiego nie widział, nie uczył się o tym)

• wyliczanie barw (tylko nazywanie kolorów)

• odnoszenie do siebie (do swoich doświadczeń np. w dzieciństwie)

• perseweracje (powtarzanie tych samych odpowiedzi w odniesieniu do różnych tablic)

• szok/i (osoba badana reaguje nadmiernymi okrzykami / mimiką na jakąś tablicę. Często u osób neurotycznych z blokami/zahamowaniami)

Mierzymy czas reakcji początkowej (po 1 minucie powinna być odpowiedź). Przedłużanie może świadczyć o blokach lub szokach. Ważne jest zanotowanie momentu rozpoczęcia wypowiedzi i zakończenia. Później dzieli się to przez liczbę wypowiedzi i otrzymujemy średni czas dla danej wypowiedzi.

25. Proszę omówić skale Inwentarza NEO - FFI Costy i McCrae.

Wskaż, jakich obszarów życia mogą dotyczyć prognozy wynikające z tej metody?

Jak powstał? Podczas pierwszych badań zrealizowanych za pomocą 16 PF Cattella Costa i McCrae uzyskali trójczynnikową strukturę-wyodrębnili neurotyczność, ekstrawersję oraz wyobraźnię- odpowiednik późniejszej otwartości na doświadczenie. Te trzy czynniki złożyły się na trójczynnikowy model osobowości zwany NEO. Dwa kolejne czynniki -ugodowość i sumienność wyodrębnili dopiero później, pod wpływem badań leksykalnych prowadząc do powstania modelu NEOAC.

Model Costy i McCrae obejmuje tych pięć głównych czynników, z których każdy zawiera po sześć składników.

NEUROTYCZNOŚĆ jest wymiarem odzwierciedlającym przystosowanie emocjonalne v emocjonalne niezrównoważeni ( chodzi tu o emocje negatywne). Neurotyczność oznacza podatność na doświadczanie negatywnych emocji oraz wrażliwość na stres psychologiczny. Cech ta, choć stanowi czynnik ryzyka zaburzeń jest p.w. wymiarem normalnej osobowości, czyli można wykazywać duże natężenie tej cechy i nie mieć zaburzeń psychiatrycznych (tym różni się od neurotyczności Eysencka). Obejmuje ona 6 składników:

1.lęk-tendencja do reagowania napięciem i strachem, nerwowość

2. agresywna wrogość-tendencja do przeżywania gniewu i irytacji, niekoniecznie wyrażanych na zewnątrz

3. depresyjność-tendencja do doświadczanie poczucia winy, smutku, bezradności

4.impulsywność-niezdolność do kontrolowania impulsów i pragnień

5. nadwrażliwość-niezdolność do zmagania się ze stresem, tendencja do reagowania wtedy paniką lub poczuciem bezradności

6. nadmierny samokrytycyzm-lęk społeczny, niskie poczucie wartości, wstydliwość

EKSTRAWERSJA charakteryzuje jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywacji i energii i zdolność do przeżywania pozytywnych emocji. Ekstrawertywne osoby są przyjacielskie, skłonne do zabawy i poszukiwania stymulacji oraz wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój. Obejmuje:

1. towarzyskość

2. serdeczność- zdolność do utrzymywania bliskich związków

3. asertywność- tendencje dominujące i przywódcze

4. aktywność- tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym

5. poszukiwania doznań

6. emocjonalność w zakresie pozytywnych emocji

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE opisuje tendencję jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą. Wymiar ten najbardziej łączy się z cechami intelektu- kreatywnością i skłonnością do myślenia dywergencyjnego. Osoby otwarte są niekonwencjonalne, skłonne do kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach i nastawione na odkrywanie nowego. Obejmuje ona:

1. wyobraźnia

2. estetyka- wrażliwość estetyczna

3. uczucia- wrażliwość na stany emocjonalne innych ludzi

4. działania- aktywne poszukiwanie nowych bodźców

5. idee- intelektualna ciekawość

6. wartości- gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych, odwrotność dogmatyzmu

UGODOWOŚĆ czyli pozytywne v negatywne nastawienie wobec innych ludzi. Na poziomie poznawczym przejawia się jako zaufanie lub jego brak wobec ludzi, na poziomie emocjonalnym-wrażliwość lub obojętność na sprawy innych ludzi, na poziomie behawioralnym- jako nastawienie kooperacyjne lub rywalizacyjne. Obejmuje:

1. zaufanie- przekonanie, że inni mają uczciwe intencje

2. prostolinijność- szczerość i naiwność społeczną

3. altruizm- tendencja do koncentrowania się na potrzebach innych ludzi i udzielania im pomocy

4. ustępliwość- sposób reagowania na konflikty, powściąganie agresywności, potulność

5. skromność - realistyczny stosunek do samego siebie

6. skłonność do rozczulania się- przejawianie uczuciowości i sympatii do innych, wspieranie organizacji itp.

SUMIENNOŚĆ stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel, stosunek jednostki do pracy. Osoby o dużej sumienności są zmotywowane do działania, wytrwałe, skrupulatne, rzetelne, duże nasilenie tej cechy wiąże się z kompulsywnością, uciążliwym perfekcjonizmem. Z kolei osoby o niskim nasileniu tej cechy nie mogą być spostrzegane jako posiadające cechy przeciwne, lecz mniejsze ich natężenie. Składniki:

1. kompetencja- przekonanie o możliwościach radzenia sobie w życiu

2. skłonność do utrzymywania porządku

3. obowiązkowość-ścisłe kierowanie się własnymi zasadami

4. dążenie do osiągnięć

5. samodyscyplina- umiejętność samomotywowania

6. rozwaga- skłonność do starannego rozważania problemu przed podjęciem decyzji i działań

W żadnej z prac autorów Wielkiej Piątki nie ma teoretycznej definicji osobowości, próbują zdefiniować ją operacyjnie. Poszczególne cechy osobowości jak i ich konfiguracje mają znaczenia adaptacyjne - związek z osiągnięciami szkolnymi i zawodowymi oraz podatnością na choroby psychosomatyczne i zaburzenia zachowania.

26. Możliwości i ograniczenia diagnostyczne metody projekcyjnej na przykładzie Testu Apercepcji Tematycznej. Wskaż główne kierunki analizy i interpretacji materiału w TAT.

Opis: materiał testowy stanowi 31 plansz: 30 obrazków czarno-białych i jedna biała karta. Zadaniem badanego jest ułożenie historii do 20 plansz.

Analiza i interpretacja: system analizy i interpretacji nawiązujący do teorii potrzeb autorstwa Murray'a.

Zastosowanie: w praktyce psychologicznej, do diagnozy osobowości.

Twórca zakłada, że metoda bada ukryte, nieświadome tendencje jednostki, zwłaszcza jej potrzeby i naciski, jakim podlega. W tym celu należy wykryć w opowiadaniach głównego bohatera, gdyż jego działanie wskazuje na potrzeby OB. (przy założeniu identyfikacji z głównym bohaterem) oraz zidentyfikować społeczne otoczenie bohatera, które wywiera na niego naciski.

Analizujemy:

- bohatera

- motywy, tendencje oraz uczucia bohatera

- siły w środowisku bohatera

- zakończenie historyjki

- tematy

- zainteresowania i uczucia

W jednej z modyfikacji (Atkinsona i McClellanda 1995) TAT służył do badania różnych aspektów motywacji i osiągnięć.

Tomkins: wyniki TAT odzwierciedlają osobowość jako zorganizowaną jedność: zaproponował opis tej osobowości na poziomach: wektory, poziomy, warunki i szczególne objawy. Za pomocą tych poziomów można opisać stosunek do świata zewnętrznego, ukierunkowania aktywności człowieka itp.

Paluchowski twierdzi ze TAT bada koncepcie świata i siebie - poprzez opis tej koncepcji u głównego bohatera.

Za pomocą tego testu bada się różne dziedziny życia człowieka, takie jak życie rodzinne, zawodowe, sferę komunikacji społecznej i stosunków intymnych. Możemy określić, jakie tendencje przeważają w życiu wewnętrznym badanej osoby - aktywność czy bierność, a może agresja? Możliwe, że człowiek jest w rodzinie posłuszny i zgodny, a w pracy agresywny, albo na odwrót - jest "wilkiem" w rodzinie i "zającem" w pracy.
TAT odkrywa świat wartości i motywacji badanego, jego zainteresowania i ambicje. Widzimy, czy umie on wykorzystywać wcześniejsze doświadczenia i planować przyszłość, czy jego myśli i uczucia są uporządkowane, jak odnosi się do starszego pokolenia, do płci przeciwnej i jakie kompleksy wyniósł z dzieciństwa.
TAT daje nam pojęcie także o tym, jak człowiek sobie radzi z problemami egzystencjalnymi, metafizycznymi - np. o jego stosunku do śmierci.

27. Porównaj zastosowanie kwestionariusza COPE (Carver, Scheier, Weintraub) oraz kwestionariusza CISS (Endler i Parker).

Kwestionariusz COPE bada strategie radzenia sobie ze stresem, natomiast CISS - style (szersza kategoria).

Krótki wstęp:

Radzenie sobie może być rozpatrywane jako:

1. proces stale zmieniające się wysiłki (poznawcze i behawioralne), które mają na celu opanowanie zew. i wew. wymagań, ocenianych przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby

2. strategia konkretny sposób radzenia sobie (tutaj zaliczymy COPE Carvera oraz WCQ Lazarusa i Folkman)

3. styl posiadany przez jednostkę i charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi (tutaj zaliczymy CISS Endlera i Parkera)

COPE Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem:

Autorzy: Carver, Scheier i Weintraub

Polska adaptacja: Juczyński i Ogińska-Bulik

Przeznaczenie: do oceny sposobów (strategii) radzenia sobie ze stresem.

- przeznaczony do badania osób dorosłych

- ma charakter samoopisowy

Opis: COPE składa się z 60 twierdzeń, osoba badana ocenia, jak często występuje u niej dane zachowanie na 4-stopniowej skali.

Zastosowanie: Narzędzie przeznaczone głównie do celów badań naukowych, ale może również znaleźć zastosowanie w praktyce: w badaniach przesiewowych, profilaktycznych, w ocenie efektywności oddziaływań terapeutycznych.

CISS Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych:

Autorzy: Endler, Parker

Polska adaptacja: Szczepaniak, Strelau, Wrześniewski

Przeznaczenie: do diagnozowania stylów radzenia sobie ze stresem.

- przeznaczony do badania osób dorosłych i młodzieży

- badanie grupowe lub indywidualne; bez ograniczenia czasu (przeciętnie 10 - 15 minut)

Opis: CISS składa się z 48 stwierdzeń dotyczących różnych zachowań, jakie ludzie mogą podejmować w sytuacjach stresowych. Badany określa na 5-stopniowej skali częstotliwość, z jaką podejmuje dane działanie w sytuacjach trudnych, stresowych. Wyniki ujmowane są na trzech skalach:

SSZ - styl skoncentrowany na zadaniu;

SSE - styl skoncentrowany na emocjach;

SSU - styl skoncentrowany na unikaniu, który może przyjmować dwie formy:

ACZ - angażowanie się w czynności zastępcze

PKT - poszukiwanie kontaktów towarzyskich

Normy: stenowe dla osób z trzech grup wiekowych: 16 - 24 lat, 25 - 54 lat i 55 - 79 lat oraz dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

Zastosowanie: do celów badawczych i praktycznych, na przykład jako narzędzie w badaniach kwalifikacyjnych na określone stanowiska pracy w pewnych zawodach (policjanci, strażacy, wojskowi, kierowcy), czy w badaniach osób ubiegających się o zezwolenie na posiadanie broni.

28. Wyjaśnij i rozróżnij pojęcia: „strategia”, „styl” i „proces” radzenia sobie ze stresem. Zaproponuj odpowiednie metody do pomiaru radzenia sobie ze stresem ujmowanym jako strategia oraz jako styl.

Proces radzenia sobie ze stresem to stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki jednostki, podejmowane w celu sprostania zewnętrznym i wewnętrznym wymaganiom, ocenianym jako obciążające lub przekraczające zasoby jednostki.

Strategie radzenia sobie ze stresem to poznawcze i behawioralne wysiłki podejmowane w konkretnej sytuacji stresowej. Można powiedzieć, że strategie są zatem „realizowane” (to, co robimy w konkretnej sytuacji).

Strategie radzenia sobie ze stresem bada m.in. kwestionariusz WCQ (The Ways of Coping Questionairre; Sposoby Radzenie Sobie) Lazarusa i Folkman. Wyróżnione w nim strategie to m.in. konfrontacja, dystansowanie się, samokontrola czy ucieczka-unikanie. Inna metoda: COPE Carvera i Scheiera (Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem).

Styl radzenia sobie ze stresem to z kolei szersze pojęcie. Styl to potencjalna dyspozycja, posiadany przez jednostkę repertuar, zbiór strategii.

Style radzenia sobie ze stresem bada np. The Coping Inventory for Stressful Situation / Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) Endlera i Parkera. Wyróżnia on 3 style: skoncentrowany na działaniu, na emocjach i na unikaniu (rozumianym jako angażowanie się w czynności zastępcze lub poszukiwanie kontaktów towarzyskich).

29. Czym jest rozkład normalny i do czego służy?

Rozkład normalny (rozkład o kształcie krzywej Gaussa/krzywa w kształcie dzwonu):

• jest jednym z najważniejszych rozkładów prawdopodobieństwa

• służy statystycznym opisom zagadnień przyrodniczych, przemysłowych, medycznych, socjalnych oraz kapitałowych

• jest funkcją gęstości, która mówi jak prawdopodobna jest każda wartość zmiennej losowej

• jest rozkładem jednomodalnym i symetrycznym. Wartość średniej równa jest wartości mediany i modalnej. W im większym stopniu wartości zmiennej oddalone są od średniej, tym rzadziej występują.

• rozkład normalny jest jednoznacznie określony przez średnią i odchylenie standardowe

• znając wartość średniej i OS możemy określić, w jaki sposób przedstawia się rozrzut wartości zmiennej wokół średniej (reguła trzech sigm - 68%, 95%, 99,73%).

30. Opisz różnego rodzaju miary zmienności i informacje, jakie możemy uzyskać przy ich zastosowaniu.

Miary zmienności (rozproszenia) charakteryzują stopień zróżnicowania jednostek zbiorowości pod względem badanej cechy.

I. Klasyczne:

wariancja (s2) - jest to średnia arytmetyczna kwadratów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej arytmetycznej zbiorowości. Jest wielkością mianowaną; nie interpretujemy jej.

odchylenie standardowe (s) - jest to pierwiastek kwadratowy z wariancji. Stanowi miarę zróżnicowania o mianie zgodnym z mianem badanej cechy. Określa przeciętne zróżnicowanie poszczególnych wartości cechy od średniej arytmetycznej.

odchylenie przeciętne (d) - jest to średnia arytmetyczna bezwzględnych odchyleń wartości cechy od średniej arytmetycznej. Określa o ile jednostki danej zbiorowości różnią się średnio, ze względu na wartość cechy, od średniej arytmetycznej. Interpretujemy je podobnie jak odchylenie standardowe.

współczynnik zmienności (Vs lub Vd) - jest to iloraz bezwzględnej miary zmienności cechy i średniej wartości tej cechy. Jest to wielkość niemianowana, najczęściej podawana w %. Jest miarą względną, tzn. zależną od wielkości średniej arytmetycznej. Współczynnik zmienności stosuje się w porównaniach zróżnicowania:

• kilku zbiorowości pod względem tej samej cechy,

• tej samej zbiorowości pod względem kilku różnych cech.

Istnieją klasyczne współczynniki zmienności oraz pozycyjne wsp. zmienności.

II. Pozycyjne:

rozstęp - różnica pomiędzy wartością maksymalną, a minimalną cechy; jest miarą charakteryzującą empiryczny obszar zmienności badanej cechy. W związku z tym, że przy jego obliczeniu ignoruje się wszystkie dane (za wyjątkiem dwóch wartości - minimalnej i maksymalnej), nie daje on informacji o zróżnicowaniu poszczególnych wartości cechy w zbiorowości.

odchylenie ćwiartkowe (Q) - parametr określający odchylenie wartości cechy od mediany. Mierzy poziom zróżnicowania tylko części jednostek; po odrzuceniu 25% jednostek o wartościach najmniejszych i 25% jednostek o wartościach największych.

współczynnik zmienności - jak wyżej; tu zaliczymy pozycyjne współczynniki zmienności.

31. Omów znane Ci testy istotności różnic pomiędzy grupami.

Test t Studenta jest to metoda wnioskowania o różnicy pomiędzy dwoma wartościami średnimi lub jedną wartością średnią ze standardem (a więc określoną liczbowo wartością normatywną).
W pierwszym przypadku służy do badania różnicy pomiędzy dwoma średnimi wynikami jakiejś zmiennej. Dzięki tej metodzie jesteśmy w stanie wywnioskować czy ta różnica jest istotnie różna czy też nie. Test ten sprawia, że wynik konkretnej próby można uogólnić na ogół populacji.

Test t-Studenta stosujemy w przypadku, gdy próby pochodzą z populacji o rozkładzie normalnym.

Wersja testu t-Studenta dla pojedynczej próby:

Wykorzystywana w sytuacji, gdy chcemy sprawdzić czy średnie wyniki jakiegoś testu (np. na inteligencję) uzyskane w jakiejś konkretnej grupie istotnie różnią się od średniego, ustalonego dla norm wyniku tego testu. Przykładowo studenci polonistyki III roku UMCS uzyskali średni wynik IQ 117. Wg norm średnia dla tego przedziału wiekowego wynosi 105. Korzystając z testu t Studenta jesteśmy w stanie stwierdzić czy wynik 117 jest istotnie, z punktu widzenia statystyki, różny (w tym przypadku wyższy) od normatywnej wartości średniej = 105.

3 wersje testu t-Studenta dla dwóch średnich:

1. Dla niezależnych grup wyników dla przeprowadzenia testu t dla prób niezależnych wymagana jest jedna zmienna niezależna (grupująca - np. Płeć: mężczyzna/kobieta) oraz przynajmniej jedna zmienna zależna (np. wynik testu). Wartości średnie zmiennej zależnej będą porównywane w grupach identyfikowanych przez wartości zmiennej niezależnej (kody grupujące np. mężczyzna i kobieta). Dwie wersje:

1. wersja testu t-Studenta dla niezależnych grup wyników przy równych wariancjach:

Jest to podstawowa wersja tego testu, którą „staramy się” zastosować - chyba, że wariancje różnią się tak bardzo, że założenie o równości wariancji w populacji
w ewidentny sposób nie jest spełnione. W tej odmianie testu t zakłada się, że oba zbiory danych pochodzą z rozkładów z takimi samymi wariancjami.
Test t umożliwia określenie, czy dwie próbki mogą pochodzić z rozkładów
o równych średnich z populacji.

2. Wersja testu t-Studenta dla niezależnych grup wyników przy różnych wariancjach:

W tej odmianie testu t zakłada się, że oba zbiory danych pochodzą z rozkładów
o nierównych wariancjach. Tak jak w powyższym przypadku równych wariancji, test t umożliwia określenie, czy dwie próbki mogą pochodzić z rozkładów o równych średnich z populacji.

2. Dla zależnych grup wyników (równość/różność wariancji jest bez znaczenia) Wykorzystywany, gdy dwie grupy obserwacji (które mają zostać porównane) zostały oparte na tej samej grupie obiektów zmierzonych dwukrotnie (np. przed i po zabiegu). W sytuacji, gdy badamy 2 razy tę samą lub te same grupy porównując wyniki uzyskane przy pierwszym pomiarze z wynikami z drugiego pomiary.

Przykład: wydajność pewnej pracy mierzona dwukrotnie u tych samych osób - raz
w warunkach umiarkowanego hałasu, drugi raz w warunkach dużego hałasu.

II. Test analizy wariancji - Analiza wariancji (ANOVA):

Analiza wariancji to powszechnie stosowana metoda statystyczna pozwalająca na ocenę istotności różnic wielu średnich (powyżej dwóch wartości). Metoda wnioskowania
o związku między co najmniej interwałową zmienną zależną a dowolną liczbą nominalnych zmiennych niezależnych z dowolną liczbą kategorii.

Zmienne nominalne to inaczej czynniki.

Kategorie to inaczej poziomy.

Przykład:

Przeprowadzane w szkołach średnich badanie uczniów pod kątem postawy wobec cudzoziemców.

Postawa wobec cudzoziemców wynik uzyskiwany przez uczniów w teście badającym postawę wobec cudzoziemców - zmienna interwałowa.

Rodzaj szkoły zmienna nominalna (czyli czynnik), który zawiera w sobie 3 kategorie (poziomy): LO, TECH, ZSZ.

Płeć - kolejna zmienna nominalna (czynnik) zawierający 2 kategorie (poziomy): kobiety, mężczyźni.

Dzięki Analizie wariancji możliwe jest porównanie wyników średnich każdej z badanych grup z każdą z pozostałych. Wynik analizy wskazuje nam, który czynnik (w przykładzie rodzaj szkoły lub wiek) rzeczywiście, na ustalonym poziomie istotności, różnicuje wyniki.

O kierunku tej różnicy wnioskujemy porównując wyniki średnie lub przeprowadzając testy post hoc.

Efekt interakcyjny: gdy 1 zmienna niezależna (czynnik 1) inaczej wpływa na 2 zmienną zależną tym samym 2 zmienna niezależna (czynnik 2)inaczej wpływa na zmienną zależną w zależności od wartości pierwszej.

Może zaistnieć w sytuacji krzyżowej analizy czynników. Gdy wyniki wskazują, że na ustalonym poziomie istotności czynniki różnicują się na przemian (płeć: 2 kategorie, razem z rodzajem szkoły: 3 kategorie - 2x3) W tej sytuacji celem poznania siły i kierunku różnic należy przeprowadzić test post hoc.

Stosowanie metody analizy wariancji wymaga, aby analizowana cecha miała rozkład normalny oraz aby wariancje obiektowe były jednorodne tzn. nie różniły się istotnie.

Rodzaje Analizy wariancji:

- Jednoczynnikowa ANOVA: umożliwia analizę układów z jednym predykatorem jakościowym (czynnikiem)

- ANOVA efektów głównych: służy do analizy efektów pierwszego rzędu (bez interakcji), wielu jakościowych zmiennych niezależnych (czynników)

- ANOVA dla układów czynnikowych: do analizowania interakcji wyższego rzędu, wielu jakościowych zmiennych niezależnych (czynników)

- Układy z powtarzanymi pomiarami: umożliwiają analizę układów, w których wartości wielu zmiennych zależnych odpowiadają pomiarom dla różnych poziomów jednego lub wielu zmiennych czynników

Wariancja: jedna z podstawowych miar zmienności wyników. Wariancja informuje
o tym, jak duże jest zróżnicowanie wyników w danym zbiorze wyników (zmiennej). Inaczej mówiąc, czy wyniki są bardziej skoncentrowane wokół średniej, czy są małe różnice pomiędzy średnią a poszczególnymi wynikami (gdy wszystkie wyniki są identyczne to wariancja = 0) czy może rozproszenie wyników jest duże, duża jest różnica poszczególnych wyników od średniej (im większe rozproszenia tym wyższa wartość wariancji).

III. Analiza korelacyjno-regresyjna

Celem analizy jest stwierdzenie, czy między badanymi zmiennymi zachodzą jakieś zależności, oraz jaka jest ich:

• siła (współczynnik determinacji, współczynnik korelacji)

• postać (funkcje stosowane do przybliżenia związków)

• kierunek (rosnące, malejące)

Współczynnik korelacji liniowej r:

Statystyką, która opisuje siłę liniowego związku pomiędzy dwiema zmiennymi jest współczynnik korelacji z próby „r”. Współczynnik korelacji liniowej przyjmuje wartości z przedziału domkniętego [-1; 1].

• Wartość -1 oznacza występowanie doskonałej korelacji ujemnej (to znaczy sytuację, w której punkty leżą dokładnie na prostej, skierowanej w dół),

• Wartość 1 oznacza doskonałą korelację dodatnią (punkty leżą dokładnie na prostej, skierowanej w górę).

• Wartość 0 oznacza brak korelacji liniowej.

Współczynnik korelacji wskazuje kierunek zmian.

Mówi nam też o sile związku:

0 = brak związku

0 - 0,2 = związek bardzo słaby

0,2 - 0,3 = słaby

0,3 - 0,4 = dość słaby

0,4 - 0,5 = o umiarkowanej sile

0,5 - 0,6 = silny

Powyżej 0,7 = bardzo silny

IV. Analiza regresji wielokrotnej (wielorakiej)

Regresja wielomianowa oblicza zależność między zmienną zależną, a jedną lub więcej zmiennymi niezależnymi. Przyjmuje wartości od 0 - 1. Wartość bliżej 1 świadczą
o mocniejszej zależności, wyniki bliżej zera o słabszej zależności. O jej kierunku świadczy znak + lub - przy współczynniku B.

X1, X2, Xk - zmienne niezależne (czynniki),

Dla regresji wielokrotnej predyktory.

32. Omów założenia, jakie muszą spełniać dane, aby można było zastosować test t Studenta.

Założenia, które muszą być spełnione do przeprowadzeniu analizy t-Studenta:

- próby muszą pochodzić z populacji o rozkładzie normalnym

- przynajmniej jedna zmienna interwałowa lub ilorazowa (np. wyniki testu na inteligencje), druga nominalna

- 2 grupy wyników

- dobór formy testu: dla zależnych / niezależnych grup wyników (przy równych/różnych wariancjach)

33. Do czego służy analiza wariancji (ANOVA) jako procedura wnioskowania statystycznego?

Analiza wariancji jest jedną z najbardziej popularnych i najczęściej stosowanych analiz statystycznych. Dokładniej - analizą wariancji określa się grupę analiz, służących do badania wpływu czynników (zmiennych niezależnych) na zmienną zależną.

Analiza wariancji pozwala na ocenę istotności różnic wielu średnich (powyżej dwóch wartości). Jest to metoda wnioskowania o związku między co najmniej interwałową zmienną zależną, a dowolną liczbą nominalnych zmiennych niezależnych z dowolną liczbą kategorii.

Zmienne nominalne to inaczej czynniki.

Kategorie to inaczej poziomy.

Przykład:

Przeprowadzane w szkołach średnich badanie uczniów pod kątem postawy wobec cudzoziemców.

Postawa wobec cudzoziemców = wynik uzyskiwany przez uczniów w teście badającym postawę wobec cudzoziemców (zmienna interwałowa)

Rodzaj szkoły - zmienna nominalna, czyli czynnik, który zawiera w sobie 3 kategorie (poziomy): Liceum Ogólnokształcące, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

Płeć - kolejna zmienna nominalna (czynnik) zawierający 2 kategorie (poziomy): kobiety, mężczyźni.

Dzięki Analizie wariancji możliwe jest porównanie wyników średnich każdej z badanych grup z każdą z pozostałych. Wynik analizy wskazuje nam, który czynnik (w przykładzie rodzaj szkoły lub wiek) rzeczywiście, na ustalonym poziomie istotności, różnicuje wyniki.

34. Wyjaśnij znaczenie efektu głównego i interakcji między zmiennymi w analizie wyników eksperymentów.

Efekt interakcji pojawia się w przypadku, gdy zależność występująca pomiędzy (przynajmniej) dwiema zmiennymi jest modyfikowana przez (przynajmniej jedną) inną zmienną. Inaczej mówiąc, siła lub znak (kierunek) zależności pomiędzy zmiennymi jest różna w zależności od wartości pewnej innej zmiennej (lub zmiennych). Zauważmy, że użyte w tym kontekście sformułowanie "modyfikowana" nie oznacza przyczynowości, lecz odzwierciedla prosty fakt polegający na tym, że w zależności od tego, jaki podzbiór obserwacji (wyznaczony wartością zmiennej "modyfikującej") rozważamy, możemy mieć do czynienia z różnymi związkami występującymi pomiędzy pozostałymi zmiennymi.

Wyobraźmy sobie przykładowo, że mamy do czynienia z grupą studentów nastawionych na osiągnięcia oraz drugą grupę pozbawioną tych dążeń. Utwórzmy następnie w sposób losowy dwie podgrupy, w każdej z prób i wśród studentów jednej podgrupy przeprowadźmy test
o wysokim stopniu trudności, a wśród studentów drugiej połowy test o niskim poziomie trudności. Mierzymy stopień w jakim studenci pracowali nad testem. Uzyskane w tym (fikcyjnym) badaniu średnie mogłyby być następujące:

	Nastawieni na osiągnięcia	Nie nastawieni na osiągnięcia
Test wymagający	10	5
Test łatwy	5	10

W jaki sposób moglibyśmy podsumować te wyniki? Czy możemy wyciągnąć wniosek, że
(1) testy bardziej wymagające powodują, że studenci pracują bardziej intensywnie, (2) studenci nastawieni na osiągnięcia pracują intensywniej od studentów nie nastawionych na osiągnięcia? Żadne z tych stwierdzeń nie odzwierciedla istoty tych wyraźnie regularnych relacji pomiędzy średnimi. Odpowiednim sposobem podsumowania wyników byłoby stwierdzenie, że testy wymagające powodują intensywniejszą pracę tylko wśród studentów nastawionych na osiągnięcia, podczas gdy łatwe testy wpływają mobilizująco na studentów nie nastawionych na osiągnięcia. Inaczej mówiąc, rodzaj nastawienia na osiągnięcia oraz stopień trudności testu współdziałają we wpływie na wysiłek studentów, w szczególności jest to przykład dwuczynnikowej interakcji pomiędzy nastawieniem na osiągnięcia a stopniem trudności testu. Zauważmy, że stwierdzenia 1 i 2 zamieszczone powyżej opisują tzw. efekty główne - o tym za chwilę.

Raz jeszcze w skrócie i z przykładami:

Efekt interakcji oznacza, że charakter wpływu jednej zmiennej niezależnej na zależną jest różny w zależności od poziomu drugiej zmiennej niezależnej. Efekt interakcji - występuje, gdy efekt uzyskany przy danym poziomie jednego czynnika zależy od poziomu drugiego; nie miałby miejsca bez połączenia dwóch czynników na danym poziomie.

Efekt główny - w schemacie badawczym to wpływ, jaki jedna zmienna niezależna ma na zmienną zależną, bez względu na drugą zmienną niezależną lub interakcję obu zmiennych.

35. Badania korelacyjne - jakie są możliwości wnioskowania i jakie ograniczenia tej metody?

Możliwości wnioskowania: Badania korelacyjne stwarzają możliwości zbadania stopnia zależności między dwiema lub więcej zmiennymi. Dzięki badaniu korelacyjnym wnioskować można
o sile takiego związku oraz kierunku (dodatni lub ujemny).

Ograniczenia: Podstawowym ograniczeniem metodologicznym leżącym u podstaw wszystkich technik regresyjnych jest fakt, że przy ich pomocy można jedynie przekonać się o istnieniu relacji, nie można natomiast dowieść istnienia związku przyczynowego będącego podłożem tej relacji. Można na przykład udowodnić istnienie silnego związku (korelacji) między szkodami powstałymi w wyniku pożaru a liczbą strażaków biorących udział w gaszeniu. Czy upoważnia nas to do wyciągnięcia wniosku, że strażacy powodują szkody? Oczywiście nie. Prawdopodobnym wytłumaczeniem istnienia zaobserwowanego związku będzie fakt, że im większa siła pożaru (zmienna, której nie uwzględniliśmy w naszej analizie), tym większa liczba strażaków jest (na ogół) zaangażowana w jego gaszenie. Mimo oczywistości tego przykładu w rzeczywistych sytuacjach często zapomina się o konieczności przeprowadzenia takich rozważań. Innym ograniczeniem jest fakt, że badania korelacyjne są bardzo podatne na skrajne wyniki.

36. Przedstaw, do czego służy współczynnik korelacji liniowej r Pearsona, w jakich sytuacjach wolno jest go obliczyć, jakie wartości r może przyjmować i w jaki sposób te wartości interpretuje się.

Do czego służy korelacja r Pearsona: Najszerzej wykorzystywanym współczynnikiem korelacji jest współczynnik r Pearsona. Współczynnik korelacji określa stopień, w jakim dwie zmienne są "proporcjonalne" względem siebie. Określenie proporcjonalne oznacza zależność liniową; to znaczy korelacja jest wysoka, jeśli można ją aproksymować przy pomocy linii prostej (nachylonej w górę lub w dół). Linia ta jest nazywana linią regresji lub linią najmniejszych kwadratów.

Wielkość współczynnika korelacji nie zależy od używanych jednostek miary.

W jakich sytuacjach wolno go obliczyć: Współczynnik korelacji r Pearsona zakłada, że dane dwie zmienne zostały zmierzone przynajmniej na skalach ilorazowych (przedziałowych). Aby móc wyciągać z analizy korelacji wnioski istotnie znaczące każda ze zmiennej powinna zawierać dużą liczbę przypadków (im więcej tym lepiej).

Jakie wartości r może przyjmować i w jaki sposób te wartości interpretuje się: Wartość współczynnika korelacji mieści się w przedziale domkniętym [-1, 1]. Im większa jego wartość bezwzględna, tym silniejsza jest zależność liniowa między zmiennymi. r_xy = 0 oznacza brak liniowej zależności między cechami, r_xy = 1 oznacza dokładną dodatnią liniową zależność między cechami, natomiast r_xy = − 1 oznacza dokładną ujemną liniową zależność między cechami, tzn. jeżeli zmienna x rośnie, to y maleje i na odwrót.

Interpretacja siły związku:

0 = brak związku

0 - 0,2 = związek bardzo słaby

0,2 - 0,3 = słaby

0,3 - 0,4 = dość słaby

0,4 - 0,5 = o umiarkowanej sile

0,5 - 0,6 = dość silny

0,6 - 0,7 = silny

Powyżej 0,7 = bardzo silny

37. Do czego służy analiza regresji wielokrotnej i w jakich sytuacjach wolno ją stosować? Jakiego rodzaju wnioski wynikają z tej analizy?

Do czego służy analiza regresji wielokrotnej?

Jest badaniem związków pomiędzy wieloma zmiennymi niezależnymi (objaśniającymi, predyktorami) a zmienną zależną (kryterialną, objaśnianą). Dzięki tej metodzie wnioskowania jesteśmy w stanie przewidywać pewne fakty, gdyż dostrzegamy prawidłowości istniejące między zmiennymi.

PRZYKŁAD:

Na przykład pośrednik w handlu nieruchomościami zbiera dane dotyczące budynków - wielkość (w m²), liczba sypialni, średni dochód mieszkańców dzielnicy oraz subiektywna ocena atrakcyjności obiektu. Jeśli dysponuje już jakąś bazą danych tego typu, to może pokusić się o odpowiedź na następujące pytanie: Jak poszczególne wielkości wpływają na cenę budynku? Można w ten sposób na przykład dowiedzieć się, że liczba sypialni lepiej objaśnia cenę budynku, niż jego subiektywna atrakcyjność. Można też odkryć obiekty "odstające" (wyróżniające się), to znaczy budynki, które mają większą wartość, niż wynika to z danych zebranych przez agenta.

W jakich sytuacjach wolno ją stosować:

Zmienne muszą być co najmniej interwałowe (przedziałowe) i musi ich być więcej niż dwie. Wielu autorów zaleca, aby brać do analizy przynajmniej około 10 do 20 razy więcej przypadków (obserwacji, pomiarów, respondentów), niż występuje w niej zmiennych (pytań). W przeciwnym wypadku oceny linii regresji będą bardzo niestabilne i będą się silnie zmieniać wraz ze wzrostem liczby przypadków.

Wnioski wynikające z analizy regresji wielorakiej:

W regresji wielorakiej R może przyjmować wartości pomiędzy 0 i 1. Aby ustalić kierunek zależności od poszczególnej zmiennej należy posłużyć się znakiem wartości współczynnika regresji (B). Jeśli B ma wartość dodatnią, wówczas związek jest dodatni (wraz ze wzrostem zmiennej X rośnie wartość Y: np. im wyższy iloraz inteligencji IQ, tym wyższa średnia ocen), jeśli zaś B jest ujemne, to związek jest negatywny (np. im mniej liczna klasa, tym lepsze wyniki testu). Oczywiście, jeśli wartość B wynosi zero, wtedy między zmiennymi nie ma zależności.

38. Na czym polega analiza czynnikowa oraz jakie są jej zastosowania w badaniach psychologicznych?

Główne zastosowania czynnikowych technik analitycznych to:

1. Redukcja liczby zmiennych.

2. Wykrywanie struktury w związkach między zmiennymi, to znaczy klasyfikacja zmiennych.

Dlatego analiza czynnikowa jest stosowana jako metoda redukcji danych lub wykrywania struktury.

Celem analizy czynnikowej jest zredukowanie dużej liczby zmiennych losowych do mniejszego zbioru, co uzyskujemy przez założenie, że pewne grupy zmiennych losowych reprezentują zmienność tych samych czynników, czyli zmienne losowe w danej grupie są od siebie w pewnym stopniu zależne.

Zastosowania w badaniach psychologicznych:

Metoda ta jest szczególnie przydatna przy tworzeniu testów/kwestionariuszy psychologicznych. Powiedzmy, że stworzyliśmy własny test diagnozujący temperament. Ma on 100 pytań. Za pomocą analizy czynnikowej jesteśmy w stanie pogrupować pytania w kilka czynników (które później będą osobnymi skalami w teście). Osiągamy to korzystając z macierzy korelacji. Załóżmy, że analiza czynnikowa wydzieliła nam 3 czynniki. Znaczy to, że odkryła pewne ukryte zależności między wynikami uzyskanymi przez przykładowo 1000 osób w naszym teście. Musimy teraz przyglądnąć się, które z pytań zostały przyporządkowane na drodze analizy do których czynników oraz postarać się je nazwać. W naszym przypadku czynnikami mogą być np. żwawość, towarzyskość i zrównoważenie emocjonalne. Będą to 3 podskale naszego testu diagnozującego temperament.

Analiza czynnikowa jest również często i z powodzeniem stosowana jako narzędzie badające trafność testu psychologicznego (trafność sprawdza, czy test mierzy rzeczywiście te cechy, które zakładano, że będzie mierzyć). Sprawdza się wtedy, czy konkretne pozycje testu rzeczywiście korelują ze sobą w sposób założony przez badaczy i czy skale testu rzeczywiście zawierają pozycje badające tę samą cechę.

39. Przedstaw, jakie warunki powinien spełniać test psychologiczny jako narzędzie pozyskiwania danych ilościowych, będących podstawą diagnozy psychologicznej.

- Rzetelny („dobrze mierzy to, co mierzy”) test rzetelny odznacza się niewielkim udziałem składnika błędu w wyniku otrzymanym

- Trafny („mierzy to, co ma mierzyć”)

- Obiektywny niewrażliwość testu na osobę badającego; różni badający, diagnozujący tę samą osobę, powinni uzyskiwać takie same wyniki

- Standaryzowany Standaryzacja to ujednolicenie procedury testowej i procedury oceny wyników. Różni badający, a także jeden i ten sam badający, powinni za każdym razem przeprowadzać test w ten sam sposób. Ujednoliceniu podlegają:

- instrukcje,

- demonstracje wstępne,

- sposób reagowania na pytania dodatkowe,

- mimika, zachowanie się,

- sposób przeliczania wyników,

- sposób interpretacji wyniku końcowego.

- Znormalizowany mający opracowane normy; normy to wyniki przeliczone, pozwalające określić natężenie danej cechy u jednostki w odniesieniu do natężenia typowego dla populacji; normy uzyskane są na podstawie badań normalizacyjnych dużych, tj. kilkusetosobowych i reprezentacyjnych prób osób

40. Co to jest nauka a czym jest metodologia i filozofia nauki? Jakie znasz dyscypliny naukoznawstwa?

NAUKA - działalność społeczna nastawiona na wytwarzanie informacji (Madsen); autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki, poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej dostępnej dla całej ludzkości. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka. (Wikipedia)

Schemat z wykładu dr Trzópek: (chyba nie trzeba wyjaśniać )

METODOLOGIA - jest to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej; metodologia dzieli nauki na:

• formalne (np. logika, matematyka), w których nie ma doświadczeń, są tylko aksjomaty = pewniki, które się przekształca,

• empiryczne (oparte na doświadczeniu, np. fizyka, chemia, biologia), zajmujące się fragmentami realnego świata. Wśród nauk empirycznych wyróżniamy:

Czyste - zwrócone w kierunku poznania, np. biologia, chemia, fizyka

Stosowane - bardziej praktyczne, np. medycyna, rolnictwo, ekonomia

Społeczne - coś pomiędzy czystymi a stosowanymi, np. psychologia, socjologia

FILOZOFIA NAUKI - „nauka o nauce”, inaczej: metodologia nauki; dział filozofii zajmujący się badaniem filozoficznych podstaw nauki oraz jej metod, starający się odpowiedzieć na pytanie, jakie poglądy można uznać za naukowe, a jakie nie, i dlaczego. Filozofia nauki dzieli się na epistemologię (nauka o poznaniu) oraz metodologię.

Pytania filozofii nauki:

• Co odróżnia badania naukowe od innych metod zdobywania wiedzy?

• Jakie procedury badawcze powinno się stosować do badania człowieka?

• Jakie warunki muszą być spełnione, by dana teoria mogła być uznana za prawomocną?

• Jaki jest poznawczy status twierdzeń naukowych?

Nauka nie mówi o prawdzie (bo teorie ciągle się zmieniają), tylko o prawdopodobieństwie.

Naukoznawstwo - w wąskim znaczeniu tego słowa jest to epistemologia nauki. W szerszym - zespół nauk o nauce, obejmujący m.in. teorię i historię nauk, metodologię nauk oraz systematykę.

DYSCYPLINY NAUKOZNAWSTWA :

Epistemologia (nauka o poznaniu), teoria nauk (logiczna teoria nauki, teoria poznania naukowego), metodologia nauk, filozofia nauki, scjentologia, epistemologia pragmatyczna, logika wiedzy.

METODOLOGIA (współcześnie - dwa różne poglądy na temat jej miejsca):

1. to dział logiki pogląd, że metodologia jest działem nauki reprezentuje mniejszość i należałoby go odrzucić

2. to jedna z dyscyplin naukoznawstwa jest to pogląd bardziej ugruntowany

INNE DYSCYPLINY NAUKOZNAWSTWA:

Metodologia = filozofia nauki, wiedzy

Psychologia nauki

Socjologia nauki

Historia nauki

FILOZOFIA NAUKI, CZYLI METODOLOGIA - współcześnie funkcjonują dwa rozumienia metodologii:

1. Węższe → metodologia to nauka o metodach badawczych stosowanych w nauce; wychodzi się z założenia, że z góry wiadomo, czym jest nauka, czyli podchodzimy do tej dyscypliny, którą zwie się nauką i badamy metody, którymi się posługuje np. obserwacja, eksperyment

2. Szersze → wychodzi od tego, że nie koniecznie potrafimy odróżnić, co jest nauką, a co nie tzw. problem demarkacji (rozgraniczenia), czyli jak mamy stwierdzić, że dane twierdzenie jest naukowe - należy do nauki? Popper na przykład odpowiada, że jedynym źródłem rozgraniczenia metafizyki od nauki lub innego źródła wiedzy od nauki jest krytyka metod, jakie się stosuje.

41. Omów strukturę teorii naukowej. Wskaż cele i funkcje teorii naukowych.

CELEM teorii naukowej jest usystematyzowanie nowych obserwacji i prawd.

FUNKCJE teorii naukowych:

• opisowa - opisuje zjawiska

• porządkująca - porządkuje wiedzę na dany temat

• wyjaśniająca - wyjaśnia mechanizmy, zależności

• prewidystyczna - pozwala przewidywać przyszłe zdarzenia, zjawiska

Teoria powinna posiadać 3 warstwy:

1. opisową - najbardziej podstawowy poziom teorii, fakty i ich ujęcie, najpierw należy fakty opisać
   - opis faktów to DANE, nauka bazuje na poziomie faktów opisanych - danych
   - mogą jednak zachodzić różne zniekształcenia podczas opisu
   - Skinner - doświadczenie z gołębiem i studentami
   - Zimbardo - opis zachowania przez studentów
   - zdanie opisowe - bardzo trudno jest dokonać opisu bez interpretacji
   - nauki ścisłe problem z opisem jak traktować pomoc aparatury?

2. wyjaśniającą - wykracza poza fakty, obserwację, dane, w kierunku tego, co nie obserwowalne, w kierunku wyjaśnienia
   - ma odpowiedzieć na pytanie „dlaczego?”
   - często się tutaj zalicza prawa i hipotezy
   - prawo jako empiryczna generalizacja, uogólnienie empirycznych doświadczeń są często zaliczane do opisowej
   - prawo - coś, co powinno obowiązywać zawsze i wszędzie
   - ale jeśli chcę wyjaśnić poprzez odwołanie się do czegoś, co nie jest obserwowalne to jest to warstwa wyjaśniająca
   - w psychologii nie ma czegoś takiego jak prawo ogólne, może tylko do nich dążyć

3. metawarstwa - zakorzenienie badacza w danej tradycji myślowej, przekonania indywidualne, moralne, etyczne

1. warstwa filozoficzna - ogólne poglądy na rzeczywistość (np. dualista, monista, materialista)

2. warstwa metateoretyczna - uzasadnienie badacza, dlaczego stosuje takie, a nie inne wyjaśnienia, dlaczego dany typ wyjaśnienia jest sensowny

3. warstwa metodologiczna - dlaczego dane metody są sensowne, dlaczego dane metody zapewniają badaczowi zbadanie tej rzeczy, którą chce zbadać; metoda kieruje to, co otrzymamy

42. Omów neopozytywistyczny paradygmat poznania naukowego.

NEOPOZYTYWIZM - szkoła filozoficzna, która powstała w pierwszej połowie XX wieku w Wiedniu, zwana także pozytywizmem logicznym i empiryzmem logicznym. Jej założycielem był M. Schlick, a jednym z najwybitniejszych przedstawicieli - Carnap.

Poglądy neopozytywistów:

• Oparcie całej wiedzy na danych empirycznych i odrzucenie wszystkiego, co nie znajduje oparcia w faktach empirycznych

• Opisanie tej wiedzy językiem matematyczno-logicznym

• Sprowadzenie wszystkich nauk do fizyki, lub przynajmniej zastosowanie w nich technik badawczych i opisu matematycznego wziętych z fizyki - dotyczy to nawet takich nauk jak psychologia i ekonomia

Zdaniem neopozytywistów w prawdziwej, rzetelnej wiedzy - a więc takiej, która mówi coś o realnym świecie - występują tylko dwa rodzaje sądów:

Sądy formalno-logiczne, które nie mówią niczego o zewnętrznym świecie, zajmują się jakby wyłącznie same sobą, są więc czystymi tautologiami (tautologia = wyrażenie, które jest prawdziwe na mocy swojej formy/budowy, np. „Deszcz pada albo nie pada”). Są one tylko językiem, który można sobie dowolnie konstruować i dostosowywać do własnych potrzeb.

Sądy sprawozdawcze, które stwierdzają występowanie faktów empirycznych oraz wynikające z tych faktów wnioski. Na ich bazie, stosując dowolny wewnętrznie niesprzeczny język, konstruuje się teorie. Teorie są więc tylko złożonymi, sformalizowanymi wnioskami z obserwowanych faktów i niczym więcej. Grupują one i porządkują zbiory sądów sprawozdawczych.

W tym ujęciu oczywiste jest, że sądy sprawozdawcze są poprawne, jeśli odzwierciedlają fakty, a teorie są poprawne, jeśli ich język jest niesprzeczny oraz jeśli są weryfikowalne (czyli można podać konkretne, empiryczne fakty dowodzące słuszności tych teorii). Pojęcie weryfikowalności empirycznej stało się więc równoważne pojęciu jakiegokolwiek sensu. Jeśli jakaś teoria czy sąd mają mieć jakikolwiek sens faktyczny to muszą być weryfikowalne. Wszystkie pozostałe są albo tautologiami, albo w ogóle nie mają żadnego sensu.

WERYFIKACYJNA TEORIA ZNACZENIA (R. Carnap) - ideał neopozywywistów: stworzyć język opisujący rzeczywistość bez użycia słów metafizycznych, zredukowany do zdań protokolarnych (empirycznych).

43. Naturalizm i antynaturalizm w naukach społecznych.

NATURALIZM - kierunek mówiący, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody (np. porównanie organizmu i społeczeństwa u Herberta Spencera), i należy je badać tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.

Można wyróżnić naturalizm ontologiczny i metodologiczny:

• Naturalizm ontologiczny zakłada, że społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne, a prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same.

• Naturalizm metodologiczny natomiast jest poglądem, zgodnie z którym zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami.

ANTYNATURALIZM - pogląd, który przeciwstawia się naturalizmowi. Nie istnieje jedna nauka, metoda, którą można by odnieść do wszystkich sfer rzeczywistości. Nie można stosować jednej metody do wszystkich rzeczy, które nie mają natury fizykalnej (np. człowiek). Nauki humanistyczne są naukami mimo to, że nie posługują się metodami naukowymi i w związku z tym powinny szukać własnych metod.

44. Co to jest paradygmat? Opisz fazy rozwoju nauki według T. Kuhna.

Paradygmat - w rozumieniu wprowadzonym przez filozofa Thomasa Kuhna - to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu, kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. gdy za jego pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka.

PARADYGMAT:

- rozumienie wąskie - matryca, która mówi naukowcom jak postępować

• rozumienie szersze - wizja świata, rzeczywistości, która narzuca określony sposób stawiania pytań; rodzaj światopoglądu narzucającego wizję rzeczywistości

• wyznacza szereg pytań, prawomocnych odpowiedzi, mówi co warto badać itp.

• gdy już jest ustanowiony - działa podświadomie (pokolenia są nim już tak przesiąknięte, że nie widzą możliwości pytania inaczej)

Rozwój nauki wg Kuhna:

Prenauka (przednauka, okres protonauki) nauka normalna (okres paradygmatyczny) kryzys rewolucja nowa nauka normalna nowy kryzys…

PRENAUKA:

Spory o podstawowe kwestie klaryfikuje się jeden pogląd i zdobywa przewagę (co jest nieracjonalne) i wokół tego pomysłu zaczyna się kształtować paradygmat…

NAUKA NORMALNA (działalność wyznawana przez większość uczonych):

Opiera się na założeniu, że społeczność uczonych wie, jaki jest świat, zgadzają się oni ze sobą, tłumią wszelkie innowacyjne teorie i śmiałe postulaty, ale tylko do pewnego momentu…

KRYZYS:

Gdy pojawia się w nauce jakaś anomalia, której nie da się już rozwiązać wyznawanymi dotąd metodami, zaczynają się nowe badania, powstaje nowy zespół założeń i to jest zasadniczy zwrot w przekonaniach naukowców, czyli…

REWOLUCJA NAUKOWA:

Przykładami takiej rewolucji są teorie Kopernika, Newtona czy Einsteina. Trzeba odrzucić wtedy jedną uznaną już teorię, na rzecz innej, lepiej tłumaczącej i wyjaśniającej. Te dwie teorie (wcześniejsza i późniejsza) są ze sobą sprzeczne.

W dojrzałej dyscyplinie naukowej wg Kuhna nie może być jednocześnie dwóch różnych, pełnych paradygmatów. Każda rewolucja naukowa przekształca punkt widzenia naukowców, każda jest pewnym przeobrażeniem ich świata. Bardzo trudno zaakceptować nową teorię. Napotyka opór, bo podważa dotychczasowe przekonania naukowców, podważa ich cały dotychczasowy dorobek. Prawie nigdy ta nowa teoria nie rozszerza zasobu dawnych informacji. Procesu jej wprowadzenia nie może dokonać jedna osoba, nie odbywa się on też z dnia na dzień.

Ukształtowanie się paradygmatu i bardziej wyspecjalizowanych badań, na jakie on pozwala, jest oznaką dojrzałości danej dyscypliny naukowej, choć wiele badań może obyć się bez wiążących i jednoznacznych w obrębie całej dyscypliny paradygmatów (np. psychologia).

45. Metodologia Poppera, a pozytywizm logiczny: podobieństwa i różnice.

Pozytywizm logiczny

Carl Popper

Zdania obserwacyjne są zależne od teorii; są bazą naukową Budowanie wiedzy wychodzi od obserwacji i metodą indukcji dochodzi do praw / teorii (weryfikacyjna teoria znaczenia) Wiara w kumulatywność wiedzy jako sposób jej rozwoju Metafizyka jest bezsensowna; ostra krytyka metafizyki Fizykalizm, redukcjonizm (redukcja nauk społ. do nauk takich, jak fizyka, biologia)

Zdania obserwacyjne są zależne od teorii, tradycji i wiedzy, nie mają charakteru bazy, lecz konwencji (umowa między naukowcami) Najpierw teoria, potem obserwacja; indukcja prowadzi nie do prawdy, a do prawdopodobieństwa - falsyfikacja jest poprawną metodą, dąży do obalenia fałszywych tez, uprawdopodobnienia Popper zgadza się z tym, ale dodaje, że nauka rozwija się na błędach i dlatego są one ważne Metafizyka jest nienaukowa, ale nie bezsensowna - bywa źródłem inspiracji Popper uważa, że istnieją 3 światy (fizykalny, duchowy i wiedzy obiektywnej), dopuszcza istnienie jednocześnie rzeczywistości mentalnej i obiektywnej

Według Karla Poppera podstawową cechą teorii naukowej musi być możliwość zanegowania jej przewidywań na drodze eksperymentu. Teoria głosząca, że „jutro będzie padać albo nie będzie padać” nie należy do domeny nauki, ponieważ nie istnieje takie zdarzenie, które może tą prognozę obalić. Natomiast teoria „w każdy piątek trzynastego w Krakowie pada grad” spełnia wymogi teorii naukowej.

Wystarczy postawić hipotezę: „w najbliższy piątek trzynastego w Krakowie spadnie grad” i czekać na rozwój wydarzeń. Jeśli grad nie spadnie musimy porzucić tą teorię na rzecz bardziej obiecującej. Jeśli grad spadnie nastąpiło potwierdzenie naszej hipotezy, ale to jeszcze nie oznacza, że nasza teoria jest prawdziwa. W każdy piątek trzynastego może bowiem nastąpić jej obalenie, czyli falsyfikacja, kluczowe pojęcie dla teorii Poppera. Dopóki jednak falsyfikacja nie nastąpi musimy uważać naszą teorie za prawdopodobną, a im więcej razy z rzędu w piątek trzynastego w Krakowie spadnie grad, tym większe będzie „prawdoupodobnienie” przedstawionej tu teorii.

Założenie, że teoria powinna być wcześniej niż obserwacje (tak uważa Popper) nie zamyka wymagań Poppera wobec teorii naukowych. Podany przeze mnie przykład to teoria niskiego rzędu. Powinna ona formułować jakieś przewidywania dla teorii wyższego rzędu na przykład: „Jeśli w piątek trzynastego w Krakowie pada grad, to tego samego dnia niebo w Krakowie jest bezchmurne”. Taka teoria też musi być możliwa do obalenia na drodze eksperymentalnej i stawiać kolejne prognozy, jeszcze wyższego rzędu. Cały ten gmach może się zawalić, jeśli obalimy hipotezę na którymkolwiek z poziomów teorii. W ten sposób nauka rozwija się metodą prób i błędów.

Krytycy Poppera zwrócili uwagę, że choć formalne ujęcie tak rozumianej metody naukowej jest bez zarzutu, nijak ma się do postępu, jaki rzeczywiście można zaobserwować w nowożytnych dziejach nauki, postępu rozumianego jako coraz dokładniejsze budowanie modeli rzeczywistości.

46. Tradycyjny indukcjonistyczny model poznania naukowego i jego krytyka.

Proces budowania teorii

obserwacja - ma charakter bezzałożeniowy, jako baza nauki

na drodze indukcji (indukcja jak ze zdań jednostkowych możemy dojść do prawa)

hipotezy

potwierdzenie

prawo

Indukcja miała tu zapewnić zdobycie wiedzy o świecie

3 warunki indukcji:

1. duża liczba różnych obserwacji

2. obserwacje powinny być prowadzone w różnych warunkach

3. żadna obserwacja nie może przeczyć dotychczasowym

Sposób dochodzenia do wiedzy:

hipotezy

indukcja prawa dedukcja

obserwacja obserwacja

dedukujemy konsekwencje i konfrontujemy z obserwacją

rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne nie są do końca pewne

warunki początkowe - jednokrotna dana sytuacja, z którą mamy do czynienia

Krytyka indukcjonizmu: (Pozytywiści logiczni z koła wiedeńskiego: Carnap, Neurath, Hempel)

1. wychodzenie od obserwacji; uznaje się, że obserwacja jest bezzałożeniowa, ma badać rzeczywistość taką, jaka jest oznacza to, że mamy obserwować wszystko i dopiero wtedy może się wyłonić jakieś założenie

• nauka nie może obserwować całości i dopiero później wyciągać neutralne wnioski

• Hempel: „Nie można policzyć wszystkich ziarenek piasku na wszystkich pustyniach świata”

• nie ma obserwacji bezzałożeniowej, najpierw badacz musi postawić jakąś hipotezę, problem i pod tym kątem prowadzić obserwację

• nauka nie wychodzi od obserwacji, a od pomysłu, teorii, hipotezy badacza i później obserwacja jest prowadzona

obserwacja stanowi pewną niepodważalną podstawę poznania, nauki

• obserwacja to coś, co jest wykonywane przez badacza i pojawia się w jego subiektywnym poznaniu

• w jaki sposób zagwarantować prawdziwość zdań protokolarnych?

• skąd możemy wiedzieć, że zdania protokolarne jakiegoś badacza są prawdziwe?

3. relatywizacja kulturowa wiedzy

• bodźce zmysłowe, to tylko część tego, co naprawdę spostrzegamy, reszta pochodzi z mózgu (doświadczenia, kultura, tradycja)

• dwie osoby, w tej samej sytuacji, wcale nie muszą zobaczyć tego samego

bodziec spostrzeżenie interpretacja

• obserwacja nabiera mocy tylko w świetle teorii

• zdania obserwacyjne, tak samo jak teoria, z której są czerpane, są obalalne

4. czasami musimy odrzucić jakąś obserwację, ponieważ jest sprzeczna z teorią, w imię teorii

• jeśli obserwacja nie jest zanurzona w teorii, może być myląca

Indukcja nie prowadzi do wiedzy logicznie pewnej. Indukcja uogólnia dotychczasowe doświadczenia, ale stoimy wobec nieskończoności w przyszłości. Znowu może pojawić się coś niezgodnego z naszymi dotychczasowymi obserwacjami.

Nie ma przewidzianych kroków, reguł, na podstawie których można dojść do zdania ogólnego ze zdań pojedynczych. Przejście od danych do teorii wymaga wyobraźni twórczej.

Indukcja faktycznie wcale nie jest wykorzystywana do budowania hipotez i praw. Tak naprawdę wykorzystywane są pojęcia spoza obserwacji i indukcji (np. atom, cząsteczka, ruchy atomów to pojęcia nie obserwowalne).

Wyjaśnienia hipotez, teorii zawierają pojęcia nie obserwowalne (spoza warstwy obserwacyjnej).

Problemy z zasadą indukcji polegają na tym, że przy indukcji musi być przeprowadzonych wiele zgodnych ze sobą obserwacji, muszą być przeprowadzone w różnorodnych warunkach.

Warunków, w których można badać czy coś zachodzi, czy też nie, jest nieskończona ilość.

47. Pojęcie grupy społecznej i kryteria klasyfikacji grup.

Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii jest to zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

Cechy konstytuujące grupę społeczną:

1. Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.

2. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu.

3. Grupa społeczna posiada swój system norm i wartości.

4. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne.

5. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych, a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.

6. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia.

Kryteria klasyfikacji i rodzaje grup społecznych:

• Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.

• Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.

• Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie wyróżnić można grupy formalne (sformalizowane, powstają na bazie prawa publicznego, np. klasa szkolna) i grupy nieformalne.

• Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.

• Typologia grup społecznych Charlesa Cooleya wyróżnia także grupy pierwotne (takie, do których jednostki przynależą spontanicznie, np. rodzina, grupa zabawowa, grupa sąsiedzka) oraz grupy wtórne (tworzone dla osiągnięcia jakiegoś celu, np. partie polityczne, i najczęściej rozwiązywane, gdy cel ten już zostanie osiągnięty; mają charakter formalny).

48. Definicja, składniki i funkcje kultury.

Definicja kultury:

całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa; bywa utożsamiana z cywilizacją.

Kultura to także charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania (chodzi o to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, a nie o to, co jest biologicznie odziedziczone).

Składniki kultury:

• WYTWORY DZIAŁALNOŚCI LUDZKIEJ (kultura materialna)

• DUCHOWE WYTWORY (kultura niematerialna; stanowią ośrodek życia społecznego)

• WIEDZA I PRZEKONANIA

• WARTOŚCI

• NORMY

• ZNAKI I SYMBOLE

Funkcje kultury:

- REGULACYJNA (reguluje działania jednostek i zapewnia przewidywalność ich zachowań)
- IDENTYFIKACYJNA (nadaje jednostkom tożsamość i kształtuje ich osobowość)
- OBIEKTYWIZUJĄCA (wyposaża nas w pojęcie świata obiektywnego)

49. Składniki świadomości społecznej.

Świadomość społeczna - pojęcie socjologiczne wprowadzone przez Émile Durkheima oznaczające zbiór wyobrażeń, symboli, pojęć, opinii, poglądów i przesądów, wspólnych dla olbrzymiej większości danej społeczności.

Świadomość społeczna w szerszym znaczeniu obejmuje całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa treści i formy życia duchowego: wyobrażeń rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, czyli całość poglądów naukowych, filozoficznych, ideologicznych, politycznych, prawnych, religijnych, etycznych, estetycznych, które się składają się na sposób myślenia i kulturę umysłową danego społeczeństwa. W tym znaczeniu świadomość obejmuje opinie, poglądy i postawy ludzi, właściwości psychiczne klas i warstw społecznych, określonych grup etnicznych, środowisk zawodowych, oraz różne formy życia duchowego jednostek.

Świadomość społeczna to idee, wyobrażenia i wiedza ludzi o świecie społecznym i przyrodniczym, o sobie i o innych. Typowymi rodzajami świadomości społecznej są teorie nauk przyrodniczych i humanistycznych, doktryny i wyobrażenia ekonomiczne, polityczne, prawne, moralne, obyczajowe, magiczne i religijne, artystyczne i filozoficzne.

Ze świadomością społeczną najpewniej się nie rodzimy; jest ona człowiekowi wpajana w procesie wychowania i edukacji. Dla sprawnego funkcjonowania społeczeństwa, świadomości społecznej trzeba nauczyć się wcześnie, w okresie nauki szkolnej.

50. Źródła władzy w organizacjach.

J. French i B. Raven wyróżnili pięć źródeł władzy w organizacji:

1. władza oparta na nagrodach władza, czyli przyzwolenie na wykonanie polecenia, wynika z oczekiwania nagrody za spełnienie wymagania. Kierownik ma tyle władzy, ile możliwości nagradzania podwładnych za posłuszeństwo.

2. władza oparta na karach lub przymusie podwładny zachowuje się zgodnie z wolą przełożonego, aby uniknąć kary. Do najważniejszych sankcji przełożonego wobec podwładnego można zaliczyć: zagrożenie zwolnieniem z pracy, zahamowanie awansu lub zdegradowanie, przesunięcie na gorzej płatne stanowisko itp. Zastosowanie kar wymusza uległość wobec przełożonego i pozwala na utrzymanie minimalnego poziomu efektywności.

J. Mączyński opisał podstawowe reguły stosowania kar, które wcześnie D. McGregor nazwał „zasadą gorącego pieca”. Są one następujące:

• Informowanie podwładnych o grożących im karach

• Poprzedzenie sankcji ostrzeżeniami

• Konieczność udowodnienia podwładnemu jego wykroczenia

• Unikanie demonstrowania wrogości wobec podwładnego w trakcie wymierzania mu kary

• Stosowanie adekwatnych środków dyscyplinarnych. Nadmiernie surowa kara jest zemstą, zachęca raczej do odwetu, nie zaś do poprawy zachowania

3. władza oparta na przepisach to władza wynikająca z przekonania podwładnego, że osoba stojąca wyżej w hierarchii organizacyjnej ma prawo wydawać mu polecenia i trzeba te polecenia wykonywać nawet bez nadziei na nagrodę lub bez obawy przed karą.

Kierownik przy wdawaniu poleceń winien przestrzegać zasady, które pozwolą zmniejszyć opór ze strony podwładnych, a w szczególności:

• powinien wydawać polecenia w formie uprzejmej, bez lekceważenia

• powinien unikać stanowczego tonu za wyjątkiem niektórych sytuacji np. w warunkach zagrożenia jakimś niebezpieczeństwem

• powinien unikać wydawania poleceń wykraczających jego uprawnienia

• powinien wyjaśniać powody wydawanych poleceń

4. władza oparta na wiedzy i informacji każdy, kto ma wiedzę lub informację istotną w określonej pracy, zyskuje przewagę nad tym, który tej wiedzy lub informacji nie posiada

5. władza oparta na identyfikacji według M. Webera jest to władza charyzmatyczna. Ten rodzaj władzy wynika z przeświadczenia podwładnych o niezwykłej sile charakteru czy intelektu przywódcy. Podporządkowanie wynika tu z identyfikacji, zaufania, miłości, podziwu. Ten rodzaj władzy nazywamy autorytetem.

51. Koncepcje socjalizacji w socjologii i psychologii (G.H. Mead, Z. Freud, J. Piaget).

Socjalizacja (łac. socialis, czyli „społeczny”) to proces uczenia się, dzięki któremu stajemy się członkami danego społeczeństwa i kultury.

1.Koncepcja „psychoanalityczna” model „tłumionych potrzeb” (Z. Freud):

• model konfliktowy (antyspołeczne popędy i potrzeby, a zinternalizowana przez nas tradycja społeczna i kulturowa)

• rozwój osobowości to kontrola nieakceptowanych popędów

• części osobowości: id (popędy), ego (jaźń, czyli normy, wartości) i superego (zawiera tabu)

2. Koncepcja „rozwoju poznawczego” (Jean Piaget):

• rozwój poznawczy i umiejętności posługiwania się symbolami (rozwój myślenia jako podstawa socjalizacji) - etapy:

• „sensomotoryczny” (do 2 lat; „stałość przedmiotu”)

• „przedoperacyjny” (ok. 2 - 7 lat; mowa i egocentryzm)

• „operacji konkretnych” (ok. 7 - 12 lat; myślenie o rzeczach konkretnych)

• „operacji formalnych” (powyżej 11 lat; „myślenie o myślach”)

3. Koncepcja „socjologiczna” (koncepcja stadiów socjalizacji, G. H. Mead):

• rozwój umiejętności wchodzenia w role społeczne etapy:

• etap wstępnych przygotowań

• stadium „zabawy” (czyli odczytywania gestów; przyjmowanie różnych ról)

• faza „gry” (przewidywanie odpowiedzi; przyjmowanie wielu ról)

• stadium „uogólnionego innego” (wspólnoty postaw; pojawienie się „jaźni” / self)

52. Czym różni się klasyczna koncepcja prawdy od pragmatycznej koncepcji prawdy?

Klasyczna koncepcja prawdy:

Jej twórcą jest Arystoteles, który twierdził, że prawda to zgodność treści sądu z rzeczywistym stanem rzeczy. Punktem odniesienia jest tutaj rzeczywistość istniejąca niezależnie od człowieka.

Zarzuty stawiane koncepcji Arystotelesa:

1. Utożsamianie „tego, o czym wiemy, że jest - z tym, co jest” rezultaty poznania są niepewne, historycznie zmienne i odwoływalne

2. Czy sąd może być „zgodny” z rzeczą? myśl to nie to samo, co rzecz

3. Sądy o rzeczywistości są „przefiltrowane” przez nasze przekonania o rzeczywistości - sposób patrzenia na świat decyduje o wynikach obserwacji

Pragmatyczna koncepcja prawdy:

Jest to jedna z koncepcji nieklasycznych (obok koherencyjnej i konsensualnej), usiłujących odpowiedzieć na pytanie „co to jest prawda?” i „jak prawdę ustalić?”, a więc podać KRYTERIA PRAWDY.

Koncepcja pragmatyczna prawdy zakłada, że prawdziwe jest zdanie, które sprawdza się przez swoje konsekwencje praktyczne. Tezy są prawdziwe, jeśli okazują się przydatne w działaniu.

Chodzi tu o powiązanie prawdziwości sądu z faktami.

Zarzuty stawiane koncepcji pragmatycznej:

1. uznaje ona „jednostkowy charakter prawdy”, tzn. jest tyle „prawd”, ile tez użytecznych dla jednostek

Przykład:

Według PRAGMATYCZNEJ KONCEPCJI PRAWDY dane zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zastosowane w praktyce, przynosi korzyść. Jeden z twórców tej koncepcji - amerykański filozof William James - bronił kryterium korzyści (użyteczności) następująco: dla zagubionego w lesie to zdanie jest prawdziwe, na podstawie którego może wyjść z lasu; zdanie to jest narzędziem sprawnego działania.

Ale: Zauważmy, że bywa tak, iż zdania prawdziwe (w klasycznym sensie) nie prowadzą do sukcesu, a zdania fałszywe - przeciwnie. Zdarza się bowiem tak, że z dwóch osób nieprzygotowanych do egzaminu zdaje tylko ta, która jest pewna siebie (a więc przyjęła fałszywe przekonanie „Umiem”).

53. Jak możliwa jest wolność woli? Przedstaw różnice między determinizmem z indeterminizmem.

Jeden z podstawowych sporów w psychologii: Determinizm, czy wolna wola? (indeterminizm)

Determinizm - koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia mają zawsze swoją przyczynę i nie ma tu miejsca na przypadkowość czy działanie wolnej woli. W naukach społecznych bywa też rozumiany jako uproszczone wyjaśnienie zjawisk opierające się na pojedynczej przyczynie.

Rodzaje determinizmu: środowiskowy (behawioryzm), biologiczny (psychoanaliza), ograniczony lub brak determinizmu (humaniści).

Indeterminizm - koncepcja filozoficzna, która zakłada, że we wszechświecie istnieje obszar wolności umożliwiający podejmowanie świadomych aktów woli. Indetermizm neguje determinizm.

Indeterminizm występuje w formach skrajnych, radykalnych (negacja istnienia jakichkolwiek uwarunkowań) i umiarkowanych (negacja tylko pewnego typu uwarunkowań lub twierdzenie, że ta sama przyczyna niekoniecznie musi zawsze powodować ten sam skutek). W etyce indeterminizm to koncepcja zakładająca, że ludzkie działania nie są uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi i są zawsze wolnym wyborem indywidualnej woli.

Uwaga: Naukowe podejście wymusza determinizm.

Kompromis: determinizm miękki (determinizm ograniczony) - dopuszcza do jakiegoś stopnia rolę wolnej woli. Polega to na tym, iż jednostka wybiera pomiędzy pewną liczbą zachowań, wśród większej liczby zachowań.

54. Co znaczą pojęcia: racjonalizm genetyczny i empiryzm? Porównaj te dwie klasy stanowisk.

Dwa stanowiska w sporze o pochodzenie wiedzy:

• Racjonalizm genetyczny

• Empiryzm

Racjonalizm - filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu, z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których dzięki dedukcji można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza.

Racjonalizm genetyczny (inaczej natywizm) - stanowisko epistemologiczne w sporze o źródła poznania głoszące, że niektóre pojęcia i przekonania, które znamy, są w naszym umyśle od urodzenia. Przedstawicielem natywizmu jest Platon, który zakłada, że dusza posiada wiedzę wrodzoną.

Przeciwieństwem RACJONALIZMU GENETYCZNEGO jest EMPIRYZM:

Empiryzm - doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie (lub przede wszystkim) bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie są w stosunku do nich wtórne.

Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który głosi, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe mają znaczenie drugorzędne.

PODSUMOWANIE:

Wg racjonalizmu genetycznego wiedzę można zdobyć za pomocą samego rozumu, istnieje wiedza wrodzona.

Wg empiryzmu człowiek rodzi się jako „tabula rasa” i zdobywa wiedzę dzięki doświadczeniu.

55. Porównaj systemy etyki cnót i etyki deontologicznej. Wskaż przykłady tych klas systemów.

ETYKA CNÓT:

Etyka - dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

Cnota - cecha charakteru stanowiąca trwałą dyspozycję człowieka do czynienia dobra, uzyskana drogą powtarzania czynności, przejawiająca się w codziennym działaniu.

Etykę cnót można charakteryzować jako koncentrującą się na sprawcy moralnego działania i przeciwstawiającą się tzw. etykom czynu (utylitaryzmowi i etyce kantowskiej), które przede wszystkim analizują czyny lub klasy czynów pod względem zgodności z wyprowadzonymi na ich gruncie nakazami i zakazami moralnymi. W wartościowaniu moralnym etycy cnót odwołują się do kryterium moralnie dobrego charakteru (cnót).

Przykłady cnót: pracowitość, rzetelność, lojalność, uprzejmość, uczciwość, oszczędność, męstwo, życzliwość, współczucie.

ETYKA DEONTOLOGICZNA:

Teorie deontologiczne głoszą, że ocenie podlegają czyny jako takie bez względu na ich konsekwencje. Twierdzą one, że istnieją pewne rodzaje działań, które są same w sobie złe i że wobec tego nie mogą być środkami do osiągnięcia jakichkolwiek (nawet bardzo szlachetnych) celów. Dla deontologów, działanie jest moralnie niesłuszne, jeżeli narusza jakąś normę, przepis, prawo, zakaz, o których z góry wiadomo, że są słuszne.

Przykłady takich deontologicznych norm to: nie kłam, nie naruszaj praw innych ludzi, w szczególności prawa do życia, prawa do nietykalności cielesnej, prawa do wolności, godności, prywatności.

56. Omów główne problemy w operacjonalizacji poczucia jakości życia.

Jakość życia - konstrukt teoretyczny, hipotetyczny. Jakość życia to zagadnienie wieloznaczne, a jego definicja (i tym samym operacjonalizacja) uzależniona jest od perspektywy podmiotu!

Rozpatrywana w skali: makro (procesy społeczne, służba zdrowia, ekonomia) i mikro (poczucie jakości życia jednostki, subiektywne odczucie) odróżnić jakość życia od poczucia jakości życia.

Zatem: poczucie jakości życia jest oceną subiektywną, której wartościowanie zależy od czynników obiektywnych (Levine): stan zdrowia, sytuacja rodzinna, poziom wykształcenia, wysokość dochodów, posiadanie dóbr lub uprawnień, trwałość i bliskość, dostęp do info, bezp. publiczne, system ekonomiczny kraju, sąsiedztwo.

Poczucie jakości życia związane jest z subiektywnymi normami przyjętymi przez daną osobę, opartymi na wiedzy potocznej, czy faktach naukowych.

Rozważając problem można opierać się na poziomie spełnienia normy, bądź na bogactwie zdobytych doświadczeń i przeżyć. Z pojęciem jakości życia w sposób istotny łączy się proces oceny poznawczej jednostki.

Zafałszowania:

- Złudzenie patetyczne (zewnętrzni obserwatorzy przeceniają obniżenie się jakości życia u osób, które np. uległy chorobie, kataklizmom)

- Zasad asymetrii hedonistycznej (szybko przyzwyczajamy się do pozytywów życia, negatywy drażnią nas coraz bardziej)

- Prawo malejących zysków (związek szczęścia z poprawą warunków życia stopniowo słabnie)

- Teoria sumy zerowej (przekonanie, że okresy szczęścia i nieszczęścia występują naprzemiennie, że istnieje między nimi równowaga)

Można mieć różne punkty odniesienia w ocenianiu jakości życia:

• odniesienie do własnych pragnień

• najlepsze doświadczenia w życiu

• oczekiwania na kilka najbliższych lat (mogą być pesymistyczne)

• dążenie do osobistego rozwoju

• to na co zasługujemy we własnych oczach

• to czego potrzebujemy we własnym przekonaniu

• konfrontacja z tym, co mogą inni

Społeczność ma duży wpływ na ocenę jakości życia.

Ludzie, którzy mają wpływ na innych, mają wyższe poczucie jakości życia niż ci, na których się wpływa.

57. Wyjaśnij, na czym polega nomotetyczny i idiograficzny sposób podejścia do badań.

Podejście nomotetyczne:	Podejście idiograficzne:
opis ogólnych prawidłowości i związków bazowanie na poznaniu empirycznym cel: sformułowanie ogólnych praw o człowieku metody: doświadczenia, statystyki perspektywa zewnętrznego obserwatora (patrzymy na człowieka jako część przyrody i opisujemy dane zjawisko - np. „pan kopiący ścianę”) typowy przykład: historia literatury	nacisk na wyjątkowość, jednostkowość opis wzbogacony wyjaśnieniem cel: zrozumienie człowieka, jego motywacji, dochodzenie intencji metody: studium przypadku perspektywa wewnętrznego obserwatora (patrzymy na człowieka i staramy się go zrozumieć - „dlaczego pan kopie ścianę?”) przykład: praktyka psychologiczna

Podejście idiograficzne zakłada, że należy analizować ludzkie zachowania w pogłębionych studiach jednostkowych (zakładających niepowtarzalność ludzkiej osoby), prowadzących do odkrycia praw odnoszących się tylko do danego konkretnego przypadku. Badania idiograficzne, nakierowane są na poznanie zarówno niepowtarzalności jednostki, jak i całości jej osobowości, mają dać głęboki i kompletny jej obraz.

Podejście nomotetyczne pozwala na badanie grup ludzkich (w których, jak się zakłada, jednostki mają wiele wspólnych cech), co umożliwia odkrycie praw ogólnych i stosujących się do wszystkich. Najbardziej oczywiste jest to, że pozwala ono na uogólnienie wyników badań próby na całą populację. Wynika to z tego, że kładzie się tu nacisk na staranne mierzenie, dokładne kontrolowanie badań i możliwość ich powtórzenia oraz zainteresowanie raczej ogólnymi zależnościami niż pojedynczymi przypadkami.

58. Wyjaśnij znaczenie pojęć: postawa i cecha, - co oznaczają, jakie są relacje pomiędzy nimi, jaką rolę pełnią w teoriach osobowości, jacy teoretycy się nimi posługiwali.

ZNACZENIE POJĘĆ:

CECHA względnie stała, charakterystyczna dla jednostki, zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, emocji i sądów, przejawiających się w różnych sytuacjach. Tak rozumiana cecha ma charakter latentny - nie można jej bezpośrednio zaobserwować, posiada status zmiennej pośredniczącej między bodźcem a reakcją.

POSTAWA to trwała ocena (pozytywna lub negatywna) ludzi, obiektów i idei.

Na postawę składają się 3 komponenty:

Emocjonalny - reakcje emocjonalne wobec przedmiotu postawy

Poznawczy - myśli i przekonania o przedmiocie postawy

Behawioralny - działania (zachowania) wobec przedmiotu postaw

RELACJE POMIĘDZY CECHĄ A POSTAWĄ:

• Podobieństwa: zarówno cecha, jak i postawa wpływają na gotowość do pewnego rodzaju zachowań, wyróżniają podmiot posiadający je od innych podmiotów, kierują zachowaniem, stają się dynamiczne, są wypadkową czynników uczenia się i genetycznych.

• Różnice pomiędzy cechą a postawą są następujące:

1. postawa ma jasno określony przedmiot, do którego jest skierowana, cecha natomiast nie. I tak przykładowo stosunek osoby do religii jest postawą, a jej religijność jest cechą. Im większa liczba przedmiotów odnosi się do postawy, tym postawa jest bardziej podobna do cechy i odwrotnie. Im postawa jest bardziej specyficzna, tym mniej podobna do cechy, a cecha nie posiada takiego związku. Dlatego też ogólność cechy jest zawsze większa niż postawy. Postawa może się zmieniać, podczas gdy cecha jest zawsze ogólna.

2. postawa implikuje ocenę, czyli akceptuje lub odrzuca przedmiot, do którego się odnosi, cecha zaś tego nie zawiera. Cecha i postawa są w praktyce nierozdzielne. Pojęciem postawy posługujemy się wtedy, gdy dyspozycja jest związana z przedmiotem mającym jakąś wartość, czyli wtedy, gdy postawa jest wywołana przez określone bodźce, które akceptuje lub odrzuca.
   

ROLA W TEORIACH OSOBOWOŚCI:

CECHA:

• Teorie cech nastawione są na odkrywanie różnic indywidualnych, rezygnują natomiast z odkrywania mechanizmów osobowości.

• Badania w tym paradygmacie zmierzają do wyodrębnienia za pomocą analizy czynnikowej podstawowych, nieredukowalnych czynników, stworzenia narzędzi do ich pomiaru (testy osobowości) oraz ustalenia korelatów z innymi cechami indywidualnymi.

• Osobowość próbuje się opisać w kategoriach cech

POSTAWA:

TEORETYCY, KTÓRZY SIĘ NIMI POSŁUGIWALI:

CECHA: Cattell, Allport, Eysenck, Guilford

POSTAWA:

59. Proszę wyjaśnić znaczenie zagadnienia „dobroci dopasowania” i wskazać jego znaczenie w obszarze radzenia sobie.

Pojęcie „dobroci dopasowania” wprowadzili Lazarus i Folkman (1998). Autorzy używają tego terminu w kontekście radzenia sobie. Uważają, że efektywność stylów i strategii radzenia sobie mogą być różne dla różnych ludzi i różnych sytuacji. Bardzo ważne jest więc dopasowywanie wykorzystywanych strategii do kontekstu sytuacyjnego i osobowego. Istotną cechą efektywnego radzenia sobie jest więc zróżnicowanie posiadanego repertuaru sposobów radzenia sobie i elastyczność w ich stosowaniu.

Najlepiej, gdy istnieje odpowiedniość między: oceną poznawczą stresora, rzeczywistymi wymaganiami sytuacji, a odpowiednią oceną opcji radzenia sobie, wykorzystywania strategii zaradczych, zasobów. Wg Antonovsky'ego ważne jest, aby dopasowanie strategii do sytuacji było: elastyczne, racjonalne i dalekowzroczne.

60. Pojęcia cechy i typu jako kategorie metodologiczne w badaniach nad różnicami indywidualnymi.

Różnice indywidualne zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem porównywanych charakterystyk fizycznych i psychicznych.

Cecha (psychiczna, psychologiczna) w psychologii różnic indywidualnych: to niezmienna w długich okresach życia jednostki tendencja (predyspozycja) do odpowiednich zachowań, z reguły przynajmniej częściowo zdeterminowana dziedzicznie. Np. wewnątrzsterowność - zewnątrzsterowność. Jest to zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań przejawiająca się w różnych, spójnych z tą tendencją sytuacjach. Zdolność (jako cecha) to potencjalne możliwości przejawiające się w poziomie wykonywania zadań i rozwiązywania problemów.

Cechy psychiczne są:

1. nieobserwowalne (charakter latentny)

2. rodzajem zmiennych pośredniczących między wejściem (bodźcem) a wyjściem (reakcją)

3. niezmienne w dłuższych okresach czasu (spójność czasowa)

4. spójne międzysytuacyjnie (spójność transsytuacyjna) i behawioralnie (problem parcjalności)

Status ontologiczny cechy psychicznej jest nieustalony i być może niepoznawalny (cecha jako konstrukt hipotetyczny). Łączy zagregowane charakterystyki zachowań i związanych z nimi procesów i stanów psychicznych, z mechanizmami psychologicznymi (pamięci, osobowości), neurologicznymi, biochemicznymi i hormonalnymi, zdeterminowane przez wyposażenie genetyczne, czynniki środowiska fizycznego i doświadczenie oparte na uczeniu się w otoczeniu społecznym.

Cecha psychiczna jest określana przez wskazanie charakterystyk obserwowalnych zachowań i/lub związanych z nimi kontrolowanych (introspekcyjnie) lub dedukowanych (jak w psychoanalizie) procesów i stanów psychicznych.

Cecha psychiczna: 1) trwa w warunkach długotrwałych, 2) ujawnia się w określonych sytuacjach, 3) jest abstrakcyjna, 4) zależy od osoby, 5) ma charakter dyspozycji, 6) przejawia się w stanach, 7) nie może być zaobserwowana i 8) może być mierzona pośrednio.

Typ w psychologii różnic indywidualnych to powtarzający się w charakterystyczny sposób wzorzec tego, co ogólne. Typ to kategoria klasyfikacyjna, odnosi się do pewnego rodzaju populacji (grupy) ludzi, obejmuje względnie stałe cechy, ma płynne granice („rozmyty” zakres).

Typ bywa określany przez wskazanie:

1. biegunów (ekstremalnych wartości) cechy „typologicznej”

2. jakościowo specyficznych charakterystyk („szufladek”)

3. charakterystycznego profilu cech

59

TRÓJCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI,

tzw. NEO

(neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na dośw.)

→1985 powstaje: KWESTIONARIUSZ OSOBOWOSCI NEO-PI (NEO Personality Inwentory),

Costa i McCrae.

NEOAC

Y

Y - zmienna co najmniej interwałowa.

X1, X2… Xk - zmienna co najmniej interwałowa, jak i również porządkowa czy nominalna

X1 X2 Xk

---