Źródła: „Psychologia zaburzeń vol. 1” Carsona & CO., ćwiczenia z zaburzeń, coś tam coś tam z wykładu z zab. nastroju oraz ze studenckiego streszczenia rozdziałów z Carsona
ZABURZENIA NASTROJU: charakterystyka, rodzaje, uwarunkowania, terapia.
1. Zab. nastroju = poważne wahania nastroju, skraje emocje i afekty powodujące nieprzystosowanie, problemy w różnych sferach życia, zagrażające dobru danej osoby, np.:
- mania = intensywne, niepohamowane uczucie euforii (nieadekwatne do syt.)
- depresja = głęboki stan przygnębienia i smutku
+ bądź też huśtawka obu tych skrajnych stanów; normalny nastrój jest pośrodku
2. wyróżnia się zab. jednobiegunowe (sama depresja) i dwubiegunowe (okresy manii i depresji) ze względu na różnice w objawach, przyczynach i leczeniu;
Jest też podział ze względu na ostrość i czas trwania
3. Częstość: zab. nastroju ok. 10-20x częściej niż schizofrenia, rozpowszechnione jak wszystkie zab. lękowe łącznie! Depresja znacznie częstsza niż mania, depresja ok. 2x częściej u K niż u M (różnica ujawnia się w okresie dojrzewania); mania bez różnic; ok. 4% dzieci ma którąś z form depresji; u niemowląt depresja analityczna/rozpacz po długiej rozłące z opiekunem
4. Depresje, które nie są zab. nastroju: żałoba, depresja sukcesu i poporodowazab. przystosowania
5.RODZAJE wg DSM-IV:
Zab. afektywne jednobiegunowe:
Dystymia: depresyjny nastrój przez większość dnia od co najmniej 2 lat +min. 2 objawy depresji, ale niezbyt ostre czy uporczywe, brak epizodów manii (lub hipomanii=łagodniejsze objawy, może być krótsza)
Co więcej: sporadycznie okresy lepszego nastroju oraz nie ma tutaj wydarzenia poprzedzającego zaburzenie czy przyspieszającego jego rozwój - to są główne różnice z depresją!
Dystymia trwa przeciętnie 5 lat, ale może i 20 czy nawet dłużej. Powszechność: 5%M i 8%K na przestrzeni życia.
Objawy depresyjne w dystymii: apetyt ↑↓, zaburzenia snu, ↓ poczucie własnej wartości, niski poziom energii, trudności z koncentracją i podejmowaniem decyzji, poczucie beznadziejności
Zab. przystosowania z obniżeniem nastroju: nieadekwatny nastrój depresyjny na jakiś stresom w okresie ost. 3 mies. (ale nie śmierć bliskiej osoby!), objawy muszą minąć w ciągu 6 mies. od ustania działania stresowa
Co więcej: zachowania jak w dystymii! ALE musi być stresor poprzedzający, oraz zab. trwa max. pół roku!
Wielkie zab. depresyjne: jeden lub więcej epizodów depresji i żadnego manii (lub hipomanii); znaczne i uporczywe obniżenie nastroju lub utrata zdolności do odczuwania przyjemności (=anhedonia) przez co najmniej 2 tyg.
+ co najmniej 4 objawy: obniżenie łaknienia, bezsenność, spowolnienie psychoruchowe, zmęczenie, poczucie winy lub braku wartości, kłopoty z koncentracją, myśli samobójcze i o śmierci
Co więcej:
W porównaniu do dystymii: więcej objawów, bardziej uporczywe i nie przeplatane normalnym nastrojem
Objawy: silnie obniżony nastrój przez cały dzień (prawie) codziennie przez min. 2 tygodnie, · ↑↓ snu, wagi i ruchliwości, zmęczenie, samopotępienie, myśli o śmierci; jeśli wystąpiła kiedyś mania to nie rozpoznaje się depresji wielkiej! Przeciętnie nie leczony epizod depresyjny trwa 6 m‐cy;
· nawrót =\= powrót depresji (powrót, gdy występuje chwilowa poprawa, ale nie zakończył się jeszcze
cały epizod i wracają obawy np. po odstawieniu leków)
· u 26% nawrót choroby w ciągu roku, przy czym im więcej przeszedł pacjent epizodów, tym większe
ryzyko nawrotu, natomiast im dłuższa remisja - tym mniejsze ryzyko nawrotu; depresja psychotyczna
większe prawdop. nawrotu, większe też w młodszym wieku
· każdy epizod pozostawia „blizny” (strach przed nawrotem, postawa rezygnacji itd.)
· Podtypy depresji wielkiej:
Wielka depresja typu melancholijnego (często genetyczna, leczenie elektrowstrząsami; anhedonia, wczesne budzenie poranne, poranne nasilenie depresji, spowolnienie/pobudzenie ruchowe)
Ostry epizod wielkiej depresji z cechami psychotycznymi (urojenia lub halucynacje zazwyczaj spójne z nastrojem)
„Podwójna depresja” = dystymia + depresja = (chroniczna depresja przeplatana okresami wielkiej depresji)
Zab. dwubiegunowe:
Depresja w cyklotymii: epizody podobne do dystymii teraz /w ciągu ost.2 lat (u dzieci i młodzieży w ciągu roku); +1/więcej epizodów manii lub hipomanii (podwyższony nastrój, ekspansywność, rozdrażnienie), ale NIE o nasileniu psychotycznym
Co więcej: Cyklotymia to znaczne wahania nastroju, ale nie powodujące upośledzenia; to naprzemienne fazy dystymii i hipomanii; cyklotymię można uznać za łagodniejszą formę afektywnego zab. dwubiegunowego
Depresja w dwubiegunowym zab. afektywnym I: teraz wielka depresja + min. 1 epizod manii wcześniej
Co więcej: Kraeplin 1899 - termin „choroba maniakalno-depresyjna”; mogą być epizody mieszane!
Nawet jeśli pacjent ma tylko objawy manii, zakłada się że jest to zab. dwubiegunowe i depresja nadejdzie, albo mają fazy łagodnej depresji oraz mają krewnych dotkniętych zab. 2biegunowym;
Nawroty są typowe, jeden epizod to rzadkość; rokowania słabe, 90% chorych po 1 epizodzie ma kolejne
Depresja w dwubiegunowym zab. afektywnym II: teraz wielka depresja +min. 1 ep. hipomanii wcześniej
Hipomania jak w cyklotymii; tylko 5% przypadków tego zab. przechodzi w typ I z manią! więc są odrębne
Inne zab. nastroju:
Zab. nastroju spowodowane ogólnym stanem zdrowia: obniżony nastrój i objawy towarzyszące wielkiej depresji, o pierwotnej przyczynie w fizjologicznym następstwie chorób; skutki dotyczą zwyrodnieniowych chorób neurologicznych (Parkinson, udary), endokrynnych, metabolicznych, zakażeń wirusowych (w tym AIDS) i niektórych nowotworów
Zab. nastroju spowodowane działaniem subst. psychoaktywnych: poważna i uporczywa depresja spowodowana bezpośr. Fizjolog. Działaniem substancji stosowanych w leczeniu/używanych z powodu uzależnienia; depresja wiąże się z intoksykacją lub towarzyszy objawom odstawiennym
Co my tam jeszcze mamy:
Sezonowe zaburzenia afektywne: muszą wystąpić w ciągu 2 lat co najmniej 2 epizody (najczęściej jesień/zima i wiosna) zakończone pełną remisją; występują szczególnie u mieszkańców chłodnych stref klimat. i u ludzi młodych
Zaburzenie schizoafektywne: występują okresowe głębokie zaburzenie nastroju i jednocześnie przynajmniej 2 objawy schizofrenii (takie jak halucynacje lub urojenia); dodatkowo przez 2 tygodnie same objawy schizofrenii bez
wyraźnych zaburzeń nastroju; ogólnie zaburzenie wywołuje kontrowersje czy to już schizofrenia czy jeszcze zaburzenie nastroju ALE w przeciwieństwie do schizofrenii zaburzenia schizoafektywne są okresowe i mijają;
Szanse wyleczenia: zaburzenia nastroju > schizoafektywne > schizofrenia (najmniejsze szanse)
Poniższa cześć: uwarunkowania i terapia wzięte z opracowania Carsona zrobionego przez dobrych ludzi:
BIOLOGICZNE PRZYCZYNY ZABURZEŃ JEDNOBIEGUNOWYCH:
1. DZIEDZICZENIE:
· Metoda bliźniąt MZàgdy jeden z bliźniaków ma jednobiegunową to prawdopodobieństwo depresji u drugiego z bliźniąt jest 4 x większe niż u bliźniąt DZ, ale wyniki te budzą kontrowersje
· Metoda adopcyjnaàgdy adoptowana osoba posiada wielką depresję to notuje się też częstsze występowanie u jej krewnych biologicznych depresji jednobiegunowej (2,1 %)
· Wskaźnik dziedziczności waha się pomiędzy 33 - 45%
· Przy łagodnej depresji dziedziczność odgrywa znikomą rolę
2. BIOCHEMICZNE:
· Przypadkowe odkrycie pozytywnego działania przeciwdepresantów wpłynęło na rozwój koncepcji
neuroprzekaźnikowych
· Hipoteza monoaminowa: depresja jest przeważnie spowodowana całkowitym lub względnym brakiem w ośrodkach mózgowych jednego lub wszystkich 3 przekaźników, tj.: dopaminy, serotoniny i norepinefryny (wyniki empiryczne często są z tym założeniem sprzeczne)
· Inna hipoteza: przyczyną depresji nieprawidłowy układ receptorów - niepotwierdzona jeszcze
3. NEUROENDOKRYNOLOGICZNE I NEUROFIZJOLOGICZNE:
· U około 50‐60% poziom kortyzolu (hormon wydzielany przez nadnercza) jest podwyższony a oś HPA=
podwzgórze - przysadka - nadnercza nie działa prawidłowo; test DST sprawdza reakcję na deksametazon (substancja normalnie ograniczająca poziom kortyzolu)
· Zakłócenia na osi podwzgórze - przysadka - tarczyca (objaw: nienormalna reakcja na hormon tyreotropowy)
· Uszkodzenie lewej kory przedczołowej prowadzi do depresji; okazało się, że pacjenci z depresją wykazują mniejszą aktywność kory przedczołowej lewej (nie prawej) półkuli - badania w toku
4. SEN:
· Pacjenci z depresją - wczesne budzenie się, wybudzanie w nocy, szybko (po 60 min) wchodzą w REM
· Rytmy okołodoboweàsą kontrolowane przez dwa zegary biologiczne: oscylator silny (niepodatny na wpływy środowiska, odpowiada za hormony, REM itd.) i oscylator słaby (czuły na wpływy środowiska, kontroluje np. sen i czuwanie); w depresji wyrazistość rytmów ulega osłabieniu (hipoteza 1) i następuje desynchronizacja różnych rytmów okołodobowych (hipoteza 2)
- hipotezy te postulują, że zab. rytmów mogą być nie tylko objawami, ale i przyczynami depresji; badania trwają.
5. ŚWIATŁO SŁONECZNE I PORY ROKU:
· Zapotrzebowanie na światło (ilość światła wpływa na sen, łaknienie i aktywność)
· Przy depresji sezonowej terapia światłem przynosi efekty i przywraca normalne rytmy biologiczne
PSYCHOSPOŁECZNE PRZYCZYNY ZABURZEŃ JEDNOBIEGUNOWYCH:
1. Stresujące przeżycia, jak choroba/ kontuzja, poważna strata (śmierć/rozwód), oderwanie od środowiska (przeprowadzka) oraz tak zwane podstępne stresowy (np. mieszkanie z osobą depresyjną, która na nas źle wpływa)
2. Depresja endogenna powodowana czynnikami wewnętrznymi (brak widocznych przyczyn = stresorów), nie została uznana przez DSM‐IV
3. Wydarzenia umiarkowanie stresujące i przewlekłe napięcie mogą sprzyjać wystąpieniu depresji, ale raczej jej nie wywołują (dane są niejednoznaczne)
4. Czynniki zwiększające odporność na depresję: udany związek, nie więcej niż 3 dzieci, praca poza domem i głęboka religijność.
5. Modele podatność - stres (założenia: depresja rozwinie się u osób posiadających predyspozycję do jej wystąpienia i narażonych na stres) - czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia depresji:
· osobowościowe: neurotyzm i niski poziom ekstrawersji zwiększają ryzyko wystąpienia depresji
· poznawcze: pesymistyczny styl wyjaśniania (obwinianie siebie, a nie okoliczności)
· społeczne: trudne dzieciństwo (złe stosunki z rodzicami; śmierć lub trwała separacja od rodzica, przy czym jeśli dziecko miało dobrą opiekę drugiego rodzica, to nic złego się nie dzieje)
BIOLOGICZNE PRZYCZYNY ZABURZEŃ DWUBIEGUNOWYCH:
1. CZYNNIKI DZIEDZICZNE:
· wśród krewnych osób z dwubiegunową 9% cierpi również na to zaburzenie, przy czym u krewnych osób z depresją dwubiegunową występuje wyższe niż w populacji ryzyko depresji jednobiegunowej, ale NIE odwrotnie (wśród krewnych osób z jednobiegunową nie wzrasta ryzyko dwubiegunowej)
· zgodność występowania depresji u bliźniąt MZ to 67% a DZ 20%àponad 80% wskaźnik odziedziczalności; dziedziczenie depresji dwubiegunowej ma prawdopodobnie charakter poligenowy
2. CZYNNIKI BIOCHEMICZNE:
· hipoteza monoaminowa - depresja niedobór a mania nadmiar norepinefryny i dopaminy
· ogólnie wskazuje się na zaburzenia przewodnictwa neuronalnego - w terapii stosowany lit (pomaga w rzekaźnictwie neuronalnym zastępując prawdopodobnie jony sodu)
3. INNE CZYNNIKI BIOLOGICZNE:
· oś przysadka - podwzgórze - nadnercza (jak w jednobiegunowej); oś przysadka - podwzgórze - tarczyca (hormon tarczycy poprawia działanie antydepresantów, ale przyśpiesza pojawianie się epizodów maniakalnych)
· zaburzenia rytmu okołodobowego (mało sny w manii, hipersomnia w depresji);
· ukrwienie mózgu (technika PET) inne w manii inne w depresji
PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE CHOROBY DWU BIEGUNOWEJ:
1. STRESUJĄCE PRZEŻYCIA:
· ogólnie badania pokazują, że stresor poprzedza wystąpienie manii (przyśpiesza nadejście epizodu, a negatywne przeżycia przedłużają okres trwania epizodu)
2. PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE:
· mania i depresja jako strategie radzenia sobie ze stresem; w epizodzie manii chory „ucieka” od problemów w życie towarzyskie itd., aby zapomnieć; w miarę rozwoju epizodu manii zanikają jego funkcje obronne i chory przechodzi w depresję
· badania samooceny (test przedstawiono badanym jako badający pamięć) okazało się, że zarówno w manii jak i w depresji chory ma zaniżone poczucie własnej wartości, a postawa wielkościowa to tylko „poza obronna”
CZYNNIKI SPOŁ.‐KULTUROWE W DEPRESJI JEDNO‐ I DWUBIEGUNOWEJ:
· niewiele przypadków depresji i często tylko jej somatyczne objawy (sen, łaknienie, waga) bez psychicznych (np. Chiny); Aborygeni nie znają poczuci winy, brak u nich samobójstw
· Carothers lata 50. -w Afrykańskich krajach manie częste, depresje rzadkie; zachowania jednostki zdeterminowane przez grupę, co sprawia, że jednostka nie bierze na siebie dużej odpowiedzialności; nie stawia się też trudnych zadań, a za porażkę obwinia się warunki zewn.
· Wsparcie społeczne sprawia, że osoby nie czują się bezradne wobec porażki czy nieszczęścia
· Brak różnic w występowaniu depresji wśród społeczności miejskich i wiejskich, natomiast u osób samotnych i rozwiedzionych jedno‐ i dwubiegunowa depresja częstsza
· Jednobiegunowe częściej u osób żyjących w biedzie
· Dwubiegunowe częściej u osób z wyższych klas społ.‐ekonomicznych oraz u osób z wyższym wykształceniem pochodzących z bogatych rodzin; częściej wśród artystów (w hipomanii/manii często okresy twórcze)
LECZENIE
1. FARMAKOLOGICZNE
· Leki przeciwdepresyjne (np. Tofranil) stosowane w depresji i dystymii; zaczynają działać dopiero po
kilku tygodniach, odstawienie leku w momencie ustąpienia objawów może powodować nawrót choroby; działania niepożądane: suchość w ustach, zaparcia, niewydolność seksualna, przyrost wagi; ryzykowne jest przepisywanie ich pacjentom u których wyst. myśli samobójcze; antydepresanty przy dwubiegunowej mogą przyśpieszać wystąpienie manii
· Leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (np. Prozac); bardzo często stosowany; wywołuje zaburzenia orgazmu i zmniejszenie zainteresowania seksem
· Lit - stabilizator nastroju (działa zarówno przeciwmaniakalnie jak i przeciwdepresyjnie); zmniejsza liczbę epizodów, około 1/3 osób nie miała nawrotów choroby w ciągu 5 lat, gdy podawano im wciąż lit; działania niepożądane: zobojętnienie, ↓ kondycja ruchowa, kłopoty jelitowo‐żołądkowe oraz z nerkami
· Leki przeciwdrgawkowe działają u osób nie reagujących na lit
· Neuroleptyki podawane u osób z jedno i dwubiegunową z objawami psychotycznymi
· Elektrowstrząsyàstosowane u osób z ciężką depresją i z zagrożeniem samobójstwem oraz opornych na leczenie farmakologiczne; skuteczna terapia w leczeniu manii; całkowite ustąpienie objawów po 6 - 12 zabiegach (2-3 zabiegi tygodniowo); po serii elektrowstrząsów podaje się stabilizatory nastroju;
2. PSYCHOTERAPIA:
· Stosowana jako uzupełnienie terapii farmakologicznej; pomaga choremu się przystosować; nastawione na pomoc i radzenie sobie z problemami „tu i teraz” nie odległymi
· Terapia poznawczo- behawioralna (autorem Beck) - uczy się pacjentów, by traktowali własne depresogenne przeświadczenia jako hipotezy, które trzeba sprawdzić empirycznie (np.„nikt mnie nie kocha” jako hipoteza, a nie pewnik); próba kontroli i korygowania myśli negatywnych
· Terapia interpersonalna (autorzy Klerman, Weissman i in.) - [nic o tym Carson nie pisze] badania nad skutecznością obu terapii są obiecujące i wciąż trwają
· Terapia rodzin i małżeństw - ważna, bo wsparcie rodzinne i dobry klimat kontaktów w małżeństwie bardzo ważne w depresji; terapia pomaga w odnajdywaniu zadowolenia w małżeństwie
Umieralność wśród pacjentów depresyjnych wyższa niż w populacji, ale przyczyny śmierci są różne: przyczyny
naturalne (choroby), śmierć w wypadkach u maniakalnych pacjentów oraz samobójstwo
DLA NADGORLIWYCH:
TEORI E DEPRESJI:
· Psychodynamiczna - depresja jako reakcja na wyimaginowaną lub rzeczywistą stratę (Freud); podobieństwo do żałoby po śmierci bliskiego (tu hipoteza regresji do oralnej fazy rozwoju - tylko wzmianka); większa podatność na depresję u osób, których potrzeby miłości i troski nie były zaspokojone przez rodziców; Bowlby i teoria przywiązania - typy osób predysponujących do depresji to typ lękowo‐zależny (motywem działań jest lęk przed samotnością - przyczyną mógł być brak troskliwej opieki rodzicielskiej) i typ kompulsyjnie niezależny (brak zainteresowania kontaktami z ludźmi - powodem krytycyzm i odrzucenie przez rodziców)
· Behawioralna: utrata zasobów wzmocnień pozytywnych (reakcje pacjenta nie dają mu wzmocnień pozytywnych) spowodowana czynnikami zewn. (choroba, utrata pracy) lub wewnętrznymi (niskie umiejętności społeczne); jest to tylko „korelacja” nie ma dowodów, że brak wzmocnień jest przyczyną depresji, a nie na przykład jej następstwem.
· Poznawcza A. Becka: niektóre rodzaje negatywnych doświadczeń z dzieciństwa i dorastania (głównie z rodzicami) prowadza do wykształcenia się dysfunkcjonalnych przekonań (= schematy depresogenne = destruktywne i sztywne
przeświadczenia, np. „jeśli nie jestem doskonały - jestem nikim”), te schematy depresogenne ujawniają się pod wpływem działania stresora i czynią człowieka podatnym na depresję; schematy stresogenne prowadza
do powstania automatycznych myśli negatywnych (pesymistyczne przekonania, które Beck dzieli na: negatywne myśli o sobie (1), o przeszłości (2) i o przyszłości (3); nazywa je (1) (2) (3) negatywną triada poznawczą); automatyczne myśli negatywne sprzyjają wystapieniu objawów depresji.
· Teoria wyuczonej bezradności (M. Seligman) a depresja: wyuczona bezradność jako model zwierzęcej depresji przeniesiony na ludzi; organizm godzi się z niemożnością kontrolowania stresujących zdarzeń awersyjnych i reaguje na nie deficytem: motywacyjnym („nie ma co próbować i tak się nie uda”), poznawczym (ograniczona zdolność
uczenia się kontroli nad sytuacją) i emocjonalnym (świadomość braku kontroli objawia się pasywnością i może prowadzić do depresji).
· Teoria atrybucji a depresja: pesymistyczny styl atrybucyjny stanowi o podatności na depresję; osoby depresyjne postrzegają przyczyny wydarzeń negatywnych jako wewnętrzne, niezmienne i globalne; wątpliwości odnośnie przyczynowości tej hipotezy nasuwa fakt, że pesymistyczny styl przemija wraz z depresją
· Depresja a brak nadziei: kolejna wersja teorii wyuczonej bezradności; „oczekiwanie bez nadziei” to przeświadczenie, że „na pewno stanie się cos złego, a ja nie mam nad tym kontroli” - sprzyja ono wystąpieniu depresji; badania w toku.
· Współwystępowanie lęku i depresji: zaburzenia lękowe i depresyjne mają takie same uwarunkowania genetyczne, a o tym jakie zaburzenie się ujawni decyduje środowisko (podejście biologiczne); osoby cierpiące na depresję mają niższy poziom afektu pozytywnego (ekstrawersji) niż osoby z zaburzeniami lękowymi;
Dwufazowa reakcja na stratę (Bowlby): pierwsza faza lęk, druga przygnębienie;
Model bezradność‐brak (Alloy) osoba z zaburzeniem lękowym jest przeświadczona, że nie ma żadnej kontroli nad wydarzeniami, ale wierzy, że kiedyś kontrolę tę odzyska, natomiast osoba z depresją już w to nie wierzy.
· „Interpersonalna” teoria depresji: ludzi pozbawieni wsparcia społecznego są bardziej narażeni na depresją, co więcej osoby będące w stanie depresji uzyskują takiego wsparcia mniej (otoczenie się wycofuje z relacji z chorym, gdyż przebywanie z osobą depresyjną wywołuje u nich uczucie przygnębienia, ponadto osoby depresyjne są konfliktowe, m.in. dlatego, że próbują nazbyt kontrolować partnera, posuwają się też do przemocy)
R. 4: STRES I ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA
ZABURZENIA ZW. ZE STRESEM: charakterystyka, rodzaje, uwarunkowania, terapia.
ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA
Reakcja na stresory życia codziennego możemy o nim mówić, gdy reakcja na pospolite stresory takie
jak ślub, rozwód, narodziny dziecka, świadczy o braku adaptacji i pojawia się w okresie 3 miesięcy
od ich zadziałania; o złej adaptacji świadczą reakcje nieproporcjonalne do działania stresora, w przypadku zaburzenia przystosowania reakcje takie zmieszają się lub przemijają, gdy:
1. ustają działanie stresowa 2. dana osoba uczy się adaptacji do niego (jeśli objawy utrzymują się dłużej niż pół roku, DSM IV zaleca zmianę rozpoznania)
Zaburzenie przystosowania to prawdopodobnie najmniej piętnująca i najłagodniejsza diagnoza zaburzenia psychicznego!
Przykład stresorów, które wywołują zaburzenie przystosowania:
Stres spowodowany bezrobociem - obniża poczucie własnej wartości, przynależność i wpływa na
obraz samego siebie; stres wywołany żałobą - jest powodem 1/3 notowanych przypadków szczególne, gdy śmierć ukochanej osoby jest nagła i niespodziewana; typowy okres żałoby trwa około 1 roku; stres
spowodowany rozwodem lub separacją stres spowodowany reakcją na katastrofy
ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO
Charakteryzuje się występowaniem silnego strachu, uczucia bezradności lub przerażenia; jest
to zaburzenie, do wystąpienia którego niezbędne jest konkretne wydarzenie wyzwalające;
10% osób, które przeszły poważny wypadek drogowy wskazywało objawy PTSD w okresie od 1 do 6
miesięcy po wypadku;
objawy:
wciąż na nowo przeżywanie traumatycznego zdarzenia;
uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem i sytuacjami przypominającymi jej traumatyczne
wydarzenie;
odczuwanie ustawicznych objawów pobudzenia;
osłabienie zdolności koncentracji i osłabienie pamięci;
czasami depresja
Kryteria DSM-IV
Pacjent przeżył traumatyczne zdarzenie, w którym wystąpiły obydwa warunki:
1) doświadczenie, bycie świadkiem lub styczność ze zdarzeniem bądź zdarzeniami związanym z faktem lub niebezpieczeństwem śmierci bądź poważnego zranienia lub naruszenia nietykalności fizycznej samego pacjenta albo innych osób;
2) reakcja pacjenta obejmowała silny strach, bezradność lub przerażenie (uwaga: U dzieci może się to objawiać przez dezorganizację zachowań lub pobudzenie).
Traumatyczne zdarzenie jest ciągle doświadczane na nowo na jeden lub kilka sposobów:
1) nawracające i natrętne wspomnienia urazu obejmujące wyobrażenia, myśli lub spostrzeżenia;
2) powracające koszmary senne o przeżytym zdarzeniu;
3) złudzenia lub zachowania jakby uraz się powtarzał;
4) silny niepokój w styczności z wewnętrznymi bądź zewnętrznymi wskazówkami symbolizującymi lub przypominającymi jakiś aspekt traumatycznego wydarzenia;
5) reakcje fizjologiczne na wewnętrzne lub zewnętrzne wskazówki symbolizujące lub przypominające jakiś aspekt traumatycznego zdarzenia.
Trwałe unikanie bodźców związanych z urazem i osłabienie normalnej reaktywności (niewystępujące przed urazem), objawiające się co najmniej trzema z następujących zachowań:
1) dążenie do unikania myśli, uczuć lub rozmów związanych z urazem;
2) dążenie do unikania czynności, miejsc lub ludzi pobudzających wspomnienia o urazie;
3) niemożność przypomnienia ważnych aspektów urazu;
4) wyraźne zmniejszenie zainteresowania wykonywaniem istotnych czynności;
5) poczucie wyłączenia lub wyobcowania;
6) ograniczony zasięg afektu;
7) poczucie zamkniętej przyszłości;
Trwałe objawy nadpobudliwości (niewystępujące przed urazem), wyrażające się w co najmniej dwóch formach:
1) trudności w zasypianiu lub przesypianie;
2) rozdrażnienie lub wybuchy gniewu;
3) trudności z koncentracją;
4) nadmierna czujność;
5) wyolbrzymione reakcje lękowe
Zaburzenia utrzymują się co najmniej miesiąc.
Zaburzenia powodują klinicznie znaczące pogorszenie samopoczucia lub upośledzenie społecznych, zawodowych bądź innych ważnych obszarów funkcjonowania.
Przyczyny PTSD:
Niektóre badania zdają się wskazywać, ze podatność na stres spowodowany silnymi stresami zależy
od osobowości. Prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD jest większe u kobiet niż u mężczyzn
Każdy ma własną granicę wytrzymałości - przeciętny człowiek przy odpowiednio wysokim poziomie
stresu zareaguje na dramatyczne wydarzenie krótko lub długotrwałymi problemami psychicznymi
We wszystkich przypadkach strach wynikający z dramatycznego przeżycia wydaje się być
podstawowa przyczyna PTSD‐ ważne jest by zaraz po traumatycznym doświadczeniu została
podjęta psychoterapia - która przeciwdziała utrwaleniu się uwarunkowania strachem i pomaga w
adaptacji do nowej rzeczywistości
Reakcja ostra PTSD ‐ jeśli objawy pojawiają się w ciągu 6 miesięcy po urazie
Reakcja opóźniona PTSD - gdy objawy pojawia się później niż po 6 miesiącach
Reakcja musi trwać przynajmniej 1 miesiąc, abyśmy mogli postawić diagnozę PTSD!
ZESPÓŁ OSTREGO STRESU (ASD = Acute Stress Disoder):
Występuje w okresie 4 tygodni od traumatycznego wydarzenia, trwa nie krócej niż 2 dni oraz nie dłużej niż 4 tygodnie
Oprocz objawow jak PTSD ma tez objawy dysocjacyjne!!!
takie jak depersonalizacja (która może utrzymywac się wiele lat!), amnezja dysocjacyjna, odrętwienie emocjonalne, derealizacja, zredukowana świadomość otoczenia.
PTSD diagnozuje się co najmniej miesiąc po urazie (a kryterium rozpoznania jest długotrwałość),
a diagnozy ASD dokonuje się w okresie od dwóch dni do miesiąca po wystąpieniu wydarzenia traumatycznego
a to wzielam z ICD-10 na necie:
Jest to przejściowe zaburzenie, które rozwija się w odpowiedzi na wyjątkowo silny stres fizyczny lub psychiczny u osoby, która nie wykazuje innego zaburzenia psychicznego. Zaburzenie to ustępuje w ciągu kilku godzin lub dni. Geneza i nasilenie ostrej reakcji na stres zależy przede wszystkim od osobniczej wrażliwości i umiejętności radzenia sobie ze stresem. Objawy cechuje duża różnorodność i zmienność. Na początku występuje stan "oszołomienia" ("daze") z pewnym zwężeniem pola świadomości i uwagi, niemożnością rozumienia bodźców i zaburzeniami orientacji. Potem może pojawiać się dalsze wyłąc
nie się (withdrawal) z otaczającej sytuacji (aż do osłupienia dysocjacyjnego - F44.2) albo pobudzenie i nadmierna aktywność (reakcja ucieczki lub fugi). Często występują wegetatywne znamiona panicznego lęku (przyspieszona akcja serca, poty, zaczerwienienie). Objawy uzewnętrzniają się w ciągu kilku minut po zadziałaniu stresowego bodźca czy wydarzenia i zanikają w ciągu dwóch - trzech dni (często w okresie kilku godzin). Cały epizod może być objęty częściową lub całkowitą niepamięcią. Jeżeli objawy utrzymują się dłużej, należy rozważyć możliwość zmiany rozpoznania.
Ostra:
- reakcja kryzysowa
- reakcja na stres
Wyczerpanie walką (combat fatigue)
Stan kryzysowy
Szok psychiczny
Podstawą wydzielenia i rozpoznania tej kategorii zaburzeń są nie tylko objawy i przebieg, ale również stwierdzenie jednego z dwóch czynników przyczynowych: wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego, powodującego ostrą reakcję na stres albo znaczącej zmiany życiowej prowadzącej do trwałej, przykrej sytuacji, która powoduje zaburzenia adaptacyjne. Mniej ciężkie stresy psychospołeczne ("wydarzenia życiowe") mogą przyczyniać się do wystąpienia całego szeregu zaburzeń zaklasyfikowanych w innych miejscach tego rozdziału, ale ich znaczenie etiologiczne nie jest zawsze oczywiste i zależy od osobn
zej wrażliwości pacjenta. Znaczy to, że wydarzenia życiowe nie są konieczne, ani wystarczające, aby wyjaśnić wystąpienie zaburzenia i kształtowanie jego obrazu klinicznego. Natomiast zaburzenia ujęte w tej grupie powinny być zawsze bezpośrednią konsekwencją ostrego, ciężkiego stresu lub trwałej sytuacji urazowej. Wydarzenie stresowe, czy trwała przykra sytuacja jest pierwotnym i nadrzędnym czynnikiem przyczynowym, bez którego nie byłoby tego zaburzenia. Zaburzenia te można więc uważać za dezadaptacyjne reakcje na ostry lub przewlekły stres. Uniemożliwiają one skuteczne radzenie sobie i wsku
k tego prowadzą do trudności w funkcjonowaniu społecznym.
Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja na wydarzenie czy sytuację stresową (krótką lub długotrwałą) o wyjątkowo zagrażającym lub katastroficznym charakterze, która mogłaby wywołać niezwykle ciężkie przeżycia nieomal u każdego. Czynniki predysponujące, takie jak cechy osobowości (np. anankastyczna, asteniczna) lub wcześniejsze dekompensacje nerwicowe, mogą obniżać próg podatności na rozwój tego zaburzenia lub przyczynić się do zaostrzenia jego przebiegu, ale nie są one konieczne ani wystarczające dla jego wystąpienia. Typowe objawy obejmują przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętny
wspomnieniach ("reminiscencjach" - flashbacks) i koszmarach sennych. Pojawiają się one na tle poczucia "odrętwienia" i przytępienia uczuciowego, odizolowania od innych ludzi, braku reakcji na otoczenie, niezdolności do przeżywania przyjemności (anhedonii), a także unikania działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz. Zazwyczaj występuje stan nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną reaktywnością na bodźce oraz bezsennością. z powyższymi objawami i zmianami często związane są lęk i depresja i nierzadko występują myśli samobójcze. Początek zaburz
ia występuje po urazie, ale po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Przebieg ma charakter zmienny, ale w większości przypadków można oczekiwać ustąpienia objawów. U małej części pacjentów zaburzenie może utrzymywać się przez wiele lat i przejść w trwałą zmianę osobowości (F62.0).
Nerwica urazowa
Są to stany napięcia, niepokoju, przygnębienia (distress) i rozstroju emocjonalnego (disturbance), które powstają w okresie adaptacji do znaczących zmian życiowych lub do stresującego wydarzenia życiowego i zazwyczaj utrudniają społeczne przystosowanie i efektywne działanie. Stresor może zaburzać integralność społecznego układu odniesienia jednostki (osierocenie, przeżycia związane z separacją) lub szerszego systemu wsparcia społecznego i systemu wartości (migracja, status uchodźcy). Może też stanowić ważny etap rozwoju, czy kryzys rozwojowy (pójście do szkoły, rodzicielstwo, niemożność osi
nięcia ważnych celów osobistych, przejście na emeryturę). Indywidualne predyspozycje czy wrażliwość odgrywają ważną rolę w genezie i kształtowaniu objawów, ale zakłada się, że zaburzenie to nie wystąpiłoby bez działania czynnika stresowego. Objawy mogą być różnorodne i obejmują: nastrój depresyjny, lęk, zamartwianie się (lub mieszaninę tych objawów), poczucie niezdolności do radzenia sobie i planowania na przyszłość lub dalsze pozostawanie w obecnej sytuacji oraz pewne ograniczenie zdolności do spełniania codziennych czynności. Mogą pojawiać się również zaburzenia zachowania, szczególnie u
ZESPÓŁ KATASTROFY - reakcja charakterystyczna dla wielu ofiar wielkich katastrof, które pociągnęły za
sobą znaczne straty lub wywołały znaczne cierpienia
Początkowa reakcja ofiary katastrofy składa się z 3 faz:
1. faza szoku - ofiara jest oszołomiona, zamroczona, apatyczna
2. faza podatności - ofiara jest pasywna, uległa namowom
3. fazy powrotu do zdrowia - ofiara może odczuwać napięcie i objawy, wskazuje objawy ogólnego
lęku, stopniowo jednak odzyskuje równowagę psychiczną, może odczuwać potrzebę ciągłego
opowiadania o tragicznych wydarzeniach. W tej fazie może wystąpić PTSD. Powtarzające się
koszmary senne i potrzeba opowiadania - mechanizmy zmniejszające lęk i odczulające. Napięcie i
wrażliwość są trwałymi pozostałościami reakcji szokowej.
URAZ KOMBATANTA WOJENNEGO:
Szok ostrzału/ zmęczenie operacyjne/ nerwica wojenna
Wyodrębniono 3 rodzaje przeżywanego stresu:
1. udział w walce
2. narażenie na brutalną przemoc w walce
3. stosowanie brutalnej przemocy w walce
Objawy PTSD i natrętne wyobrażenia i nadmierne pobudzenie i odrętwienie i zaburzenia procesu
poznawczego związane są z narażeniem na przemoc w czasie walki.
Jeńcy wojenni i ocalali z masowej zagłady:
Zmniejszona odporność na choroby somatyczne, niska tolerancja frustracji, uzależnienie od alkoholu i narkotyków, rozchwianie emocjonalne, przemożne uczucie gniewu i trudnością opanowania go, zachowania antyspołeczne
Przyczyny stresu pola walki: wrodzony temperament, wrażliwość i energia maja wpływ na adaptację do stresu pola walki; czynniki psychospołeczne wpływają na poziom stresu żołnierzy i wpływają na załamanie się na polu bitwy; czynniki społeczno - kulturowe: zrozumienie i akceptacja celu wojny, identyfikacja
z oddziałem, morale oddziału i umiejętności dowódcy, szacunek do dowódcy
LECZENIE ZABURZEŃ STRESOWYCH I ZAPOBIEGANIE IM
Trening odporności na stres polega na przygotowaniu ludzi do zmierzenia się z nieoczekiwanymi sytuacjami przez zmianę tego, co mówią sobie w danej sytuacji jeszcze zanim ona zaistnieje:
Etap I - dostarczanie informacji o stresującej sytuacji i o tym w jaki sposób ludzie sobie radzą z
takim niebezpieczeństwem
Etap II - jednostka powtarza sobie afirmacje sprzyjające skutecznej adaptacji
Etap III - jednostka powtarza te same afirmacje, ale jednocześnie narażona jest na działanie stresorów
Leki ‐ środki przeciwdepresyjne
Interwencja kryzysowa ‐ polega na udzielaniu pomocy ofiarą katastrof wsparciem i zachęcaniem ich do opowiadania o tym co przeżyli
Terapia bezpośrednia ‐ jednostkę ponownie poddaję się działaniu bodźców, które spowodowały lęk lub towarzyszyły traumatycznym wydarzeniom
Trochę terminologii i wprowadzających pierdół i oczywistych oczywistości - opracowane z „opracowania”:
Pojęcia:
STRESORY - wymagania przystosowania
STRES - skutki jakie stresory wywołują w organizmie
STREATEGIE RADZENIA SOBIE - starania zmierzające do zapobiegania stresowi
Wszystkie sytuacje, zarówno pozyt. jak i negat., do których musimy się dostosować, są stresujące!
Selye - Stres: dobry = stres pozytywny, zły = stres negatywny (na ogół wyrządza więcej szkód)
Rodzaje stresorów:
a. Frustracje - pojawiają się, gdy dążenie do celu utrudniają lub uniemożliwiają jakieś przeszkody lub gdy brak odpowiedniego celu.
b. Konflikty: dążenie - unikanie; dążenie - dążenie; unikanie - unikanie
c. Przymus - przymus osiągnięcia danego celu lub określonego zachowania; jeśli nacisków jest zbyt wiele,
przymus poważnie nadweręża nasze możliwości radzenia sobie i prowadzi do zachowań nieprzystosowanych; może pochodzić ze źródła zewnętrznego lub wewnętrznego; osoby ze skłonnością do przeciwdziałania stresowi przez nadużywanie mechanizmów obronnych, takich jak myślenie życzeniowe czy samoobwinianie, wykazywały w sytuacji silnego stresu nasilenie zachowań nieprzystosowanych i wzrost lęku.
Nasilenie stresu mierzymy stopniem, w jakim zakłóca on normalne funkcjonowanie.
Faktyczny poziom występujących lub mogących wystąpić zaburzeń zależy częściowo od charakteru stresora, częściowo zaś od indywidualnych zasobów zarówno osobistych jak i sytuacyjnych oraz od stosunku zasobów do wymagań.
Działanie stresora zależy od: wagi stresora, długości trwania stresu, skumulowanego efektu działania stresorów podczas całego życia, tego czy stresor występuje sam czy w połączeniu z innymi, tego
czy stresor jest „naturalny” czy sztuczny, tego jaki wpływ ma na nasze życie, tego, czy „ofiara” stresora jest przekonana, iż potrafi przejąć nad nim kontrolę.
Niektóre najważniejsze dla danej osoby stresory występują w przedłużającej się trudnej sytuacji życiowej -
są to stresowy przewlekłe lub długotrwałe; objawy stresu nasilają się u bezpośrednich uczestników dramatycznych wydarzeń
KRYZYS - termin ten odnosi się do tych sytuacji stresujących, które zbliżają się do granicy wytrzymałości
jednostki lub grupy, bądź ją przekraczają. Stresory działające w sytuacji kryzysowej są tak silne, że nie
skutkują stosowne zazwyczaj techniki radzenia sobie z nimi.
Stres a URAZ - sytuacja traumatyczna (uraz) przekracza jednostkową zdolność radzenia sobie, stres
natomiast nie zawsze.
Kryzys : uraz, kataklizm, wypadek, choroby
W życiu przeciętnego człowieka kryzysy występują wg jednych szacunków co 10 lat, wg innych co 2 lata.
Kryzys: opracowanie nowej skutecznej metody radzenia sobie - człowiek może wyjść z niego lepiej
przystosowanym niż był! Albo osłabienie zdolności danej osoby do radzenia sobie w przeszłości z podobnymi stresorami, ponieważ będzie ona oczekiwała kolejne porażki - pogorszenie ogólnego przystosowania
INTERWENCJA KRYZYSOWA - polega na udzielaniu pomocy psychologicznej w sytuacjach szczególnie
ciężkiego stresu; zmiany w życiu powodują konieczność przystosowania - stres; im szybciej zachodzą zmiany, tym większy towarzyszy im stres
TOLERANCJA NA STRES
- odnosi się do indywidualnej zdolności przeciwstawienia się stresorowi bez
poważnych konsekwencji; przebyta wcześniej wielka depresja jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia poważnych objawów psychicznych na skutek stresu związanego z wypadkiem drogowym (Blanchard, Hickling, Taylor, Loos). Stresor jest tym silniejszy, gdy brak jest: wsparcia zewnętrznego: moralnego i materialnego
Radzenie sobie ze stresem: każda reakcja na stres jest wypadkową wewnętrznych strategii i zewnętrznych uwarunkowań. Istnieją 3 współoddziaływujące na siebie poziomy związane z radzeniem sobie ze stresem:
1. na poziomie biologicznym dysponujemy systemem odpornościowym i mechanizmami odnowy
2. na poziomie psychicznym i międzyludzkim - nabytymi wzorami radzenia sobie, mechanizmami
obronnymi oraz wsparciem ze strony rodziny i przyjaciół
3. na poziomie społeczno - kulturowym wspierają nas zasoby grup, takich jak związki zawodowe,
organizacje religijne
Radząc sobie ze stresem, musimy:
1. sprostać wymaganiom stresowa 2. ustrzec się przed zaburzeniami i dezorganizacją psychiczną
Gdy czujemy się na siłach dać sobie radę w sytuacji stresującej typowa jest wówczas REAKCJA
ZORIENTOWANA NA WYKONANIE ZADANIA - zachowanie jest skoncentrowane przede wszystkim na
sprostaniu wymogom stresora
REAKCJA ZORIENTOWANA NA OBRONĘ - będzie miała miejsce, gdy stresor wywołuje poważne poczucie zagrożenia. Nasze postępowanie będzie miło na celu obronę własnej osoby przed zranieniem i
dezorganizacją. Osoba reagująca w ten sposób zapomina na ogół o bardziej skutecznych działaniach
zorientowanych na zadania i koncentruje się na krokach zmierzających do zachowania integralności Ja.
Działania te bywają często nieodpowiednie i prowadzą do porażki.
Podstawowe rodzaje reakcji obronnych:
płacz, bezustanne mówienie i żałoba - są to mechanizmy naprawiające szkody psychiczne;
zaprzeczanie, tłumienie, zmniejszanie napięcia i niepokoju - są to mechanizmy obrony ego
Nadużywanie mechanizmów obronnych ego powoduje zaburzenie adaptacji.
Oddziaływanie ciężkiego stresu:
DEKOMPENSACJA OSOBOWOŚCI / dekompensacja psychiczna - zmniejszenie możliwości adaptacji; zdarza się, że dana osoba nie jest w stanie zaadoptować się do sytuacji, co może obniżyć jej zdolność do radzenia sobie z przyszłymi wydarzeniami i ostatecznie doprowadzić do załamania.
Ostry stres może prowadzić do:
obniżenia wydajności, uszczuplenia zasobów adaptacyjnych, osłabienia zdrowia, poważnej detorioracji (degradacji) osobowości i psychiki, a nawet do śmierci w skrajnych przypadkach;
na poziomie fizjologicznym: do zmian, które zmniejszają zdolność organizmu do zwalczania atakujących bakterii i wirusów
na psychicznym: może wywołać postępujące ograniczenie pola percepcyjnego i usztywnianie procesów poznawczych
Organizm koncentrujący się na przeciwstawieniu się jednemu poważnemu stresorowi ma tym samym
mniejszą tolerancje na inne zmniejszenie odporności na choroby.
Selye: następujące po sobie bodźce mogą doprowadzić do śmierci zwierzęcia; stres wytrąca organizm z homeostazy
Allostaza - proces przystosowania i osiągania równowagi przez zmianę
Dla sprostania wymogom stresora organizm używa adrenaliny, mobilizując zasoby fizyczne. Taka
mobilizacje, która może doprowadzić do wyniszczenia organizmu nazywamy obciążeniem allostatycznym
Utrzymujący się stres: patologiczna nadreaktywność, patologiczna niewrażliwość na stresowy
Selye - ZESPÓŁ OGÓLNEJ ADAPTACJI
reakcja organizmu na nadmierny stres przebiega w trzech głównych etapach:
I reakcja alarmowa - aktywacja układu wegetatywnego, mobilizacja sił obronnych ego
II reakcja adaptacyjna - adaptacja biologiczna pochłaniająca najwięcej zasobów organizmu
II reakcja wyczerpania - rezerwy są nadwerężone i organizm traci zdolność do obrony, dalsze narażenie na
stres prowadzi do choroby, a nawet śmierci
W momentach zagrożenia układ współczulny pobudza wydzielania adrenaliny i przygotowuje organizm do
reakcji ucieczki lub walki:
1. przyśpieszenie czynności serca, zwiększenie przepływu krwi przez duże mięśnie (wzrost ciśnienia), 2. źrenice się rozszerzają, 3. skóra się kurczy, aby w razie zranienia zmniejszyć utratę krwi, 4. podnosi się poziom cukru we krwi - energia
Każde zetknięcie ze stresorem pozostawia nieusuwalną blizny, ponieważ zużywa się zasoby adaptacyjne,
których nie można uzupełnić. Nawet minimalny ubytek energii sumuje się i w wyniku tego dodawania
otrzymujemy to, co nazywamy starzeniem się.
Stres oddziałuje na organizm także poprzez oś podwzgórze - przysadka - nadnercza i może poważnie
zakłócać równowagę endokrynną - osłabia system odpornościowy
PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA - zajmuje się badaniem wpływu stresu na układ odpornościowy
Wydaje się, że stres wpływa na nasz układ odpornościowy poprzez podwyższenie poziomu
kortykosteroidów, co zmniejsza metabolizm limfocytów i odporność na choroby.
Psychologiczne następstwa długotrwałego stresu:
1. Alarm i mobilizacja
· najpierw zostają postawione w stan alarmu i mobilizacji zasoby osobiste, potrzebne do radzenia sobie z traumą; typowe dla tego stadium jest: pobudzenie emocjonalne, zwiększone napięcie, podwyższenie
wrażliwości, zwiększenie gotowości i podjecie zdecydowanej próby opanowania się.
· mogą się pojawić objawy nieprzystosowawcze: ciągły lęk, napięcie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe
lub inne schorzenia oraz obniżenie wydajności, gdy wystąpią te objawy - proces mobilizacji nie jest dostosowany do potrzeb
2. Adaptacja
· na krótka metę możemy zaadoptować się do urazu poprzez koncentracje sposobów radzenia sobie zorientowanych na zadanie, w tym stadium często uciekamy się do mechanizmów ochronny ego
· objawy stresu występują niekiedy już w fazie adaptacji - pod koniec tej fazy mogą pojawić się
takie objawy psychofizyczne jak ostry rozstrój żołądka oraz łagodne zaburzenia postrzegania
rzeczywistości np. nadwrażliwość na dźwięk - jednostka w tym stadium często trzyma się sztywno obranej linii obronny
3. Wyczerpanie
· występuje, gdy uraz przedłuża się i jest nadmiernie ciężki, zaczynają zawodzić wzorce radzenia
sobie przywołane w 2 stadium.
· na początku tej fazy zdolność radzenia sobie jest już poważnie ograniczona -jednostka stosuje
środki obrony nadmierne i nieodpowiedzialne do problemu.
· reakcje cechują się dezorganizacją psychiczną i oderwaniem się od rzeczywistości, aż po
urojenia i halucynacje
· występują zmiany metabolizmu zakłócające normalne funkcjonowanie mózgu
· ostatecznie jeśli nadal znajdujemy się pod wpływem nadmiernego stresu, proces dekompozycji
doprowadza do ciężkiej psychologicznej dezorganizacji, objawiającej się w ciągłej
niekontrolowanej przemocy, apatii, osłupieniu, a niekiedy nawet prowadzącej do śmierci.
SKALA OCENY POWTÓRNEGO PRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO (Holmes i współpracownicy)
- jest to obiektywna metoda pomiaru kumulowanego stresu, na który dana osoba narażona była
przez pewien okres za pomocą tej skali mierzy się stres życiowy w jednostkach zmian życiowych - LCU:
· śmierć małżonka 100 LCU; · rozwód 73 LCU; · wakacje 13 LCU; · drobny konflikt z prawem 11 LCU
U osób które w ostatnich miesiącach zgromadziły 300 lub więcej LCU, występuje znaczne prawdopodobieństwo poważnej choroby w ciągu najbliższych 2 lat.
Skala WPŁYWU WYDARZEŃ (Horowitz): mierzy ona reakcje na stresujące wydarzenia poprzez rozpoznanie stresora i ustalenie za pomocą pytań, jak dana osoba sobie z nimi radzi.
Krytyka skal do pomiaru stresu życiowego: problemy metodologiczne związanie z doborem wydarzeń dla poszczególnych skal i subiektywnym, określaniu ich wartości; skale opierają się na wspomnieniach osób badanych, skale te służą jedynie jako ogólny wskaźnik cierpienia, a nie podają informacji o poszczególnych
typach zaburzeń; pomiar odnosi się raczej do problemów przewlekłych, nie zaś do reakcji na specyficzne wydarzenia w otoczeniu
KWESTIONARIUSZ WYDARZEŃ I TRUDNOŚCI ŻYCIOWYCH ( Brown i Harris oraz Brown i Moran)
Metoda częściowo ustrukturowanego wywiadu, który pozwalał umieścić wartości zmiennych
dotyczących wydarzeń życiowych w jasno określonym kontekście, co zwiększało wiarygodność
oceniającego. Pozwala to na bardziej bezpośrednią ocenę znaczenia, jakie dane wydarzenie miało
dla badanego. Osoby skłonne do napadów paniki interpretują odczucia fizyczne bardziej katastroficznie niż osoby, które napadów paniki nie doświadczyły. Ktoś, kto czuje się bezsilny i obawia się, że nie poradzi sobie ze stresem, mocniej odczuje negatywne skutki danej sytuacji.
Intensywność późniejszego stresu zmniejszają: zrozumienie natury stresującej natury stresującej sytuacji, przygotowanie się do sytuacji, wiedza, jak długo będzie trwać sytuacja stresująca.
Zdolność jednostki do wyciągnięcia pewnych korzyści z adaptacji do skutków katastrofy częściowo zależy od rodzaju tej katastrofy (najbardziej „korzystną” pod tym względem katastrofą było niszczycielskie tornado).