Przeciwdziałanie bezrobociu

Programy aktywne

Na mocy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r. osoby bezrobotne mogą korzystać z następujących form aktywizacji zawodowej:

1. Dodatek aktywizacyjny

2. Prace interwencyjne

3. Prace społecznie użyteczne

4. Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy

5. Pożyczki szkoleniowe

6. Roboty publiczne

7. Stypendia w okresie kontynuowania nauki

8. Szkolenia

9. Wsparcie działalności gospodarczej

10. Zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania*

Na finansowanie w/w form walki z bezrobociem w 2006 r. w budżecie FP przeznaczono łącznie kwotę - 1,978 mln zł. Przewiduje się, że w ramach tej kwoty „pomocą” objętych zostanie około 710 tys. osób. Przy czym kwota ta może ulec zmianie, niekoniecznie na wyższą.

Dodatek aktywizacyjny

Wniosek o przyznanie dodatku aktywizacyjnego może złożyć do urzędu pracy osoba bezrobotna, jeśli jest ona zarejestrowana w urzędzie pracy, posiada prawo do zasiłku lub, gdy podejmie ona zatrudnienie w wyniku skierowania przez Urząd Pracy. Zatrudnienie musi być podjęte w niepełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie, a wynagrodzenie jest niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Wtedy dodatek aktywizacyjny przysługuje w wysokości stanowiącej różnicę między minimalnym wynagrodzeniem za pracę a otrzymywanym wynagrodzeniem, jednak nie większej niż 50 proc. zasiłku, przez okres, w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek. Natomiast, jeśli podjęcie zatrudnienia nastąpiło z własnej inicjatywy, wówczas można ubiegać się o dodatek aktywizacyjny przysługujący w wysokości do 30 proc. zasiłku, przez połowę okresu, w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek.

Dodatek ten nie przysługuje gdy bezrobotny:

• został skierowany przez powiatowy urząd pracy do prac interwencyjnych, robót publicznych lub na stanowisko pracy, którego koszty wyposażenia lub doposażenia zostały zrefundowane z Funduszu Pracy:

• podjął zatrudnienie z własnej inicjatywy lub inną pracę zarobkową u pracodawcy, u którego był zatrudniony lub, dla którego wykonywał inną pracę zarobkową bezpośrednio przed zarejestrowaniem jako bezrobotny;

• podjął zatrudnienie z własnej inicjatywy lub inną pracę zarobkową za granicą Rzeczypospolitej Polskiej u pracodawcy zagranicznego.

W 2005 r. wydatkowano z Funduszu Pracy na wypłatę dodatków aktywizacyjnych - 44 mln zł. W 2006 r. w planie Funduszu Pracy na wypłatę dodatków aktywizacyjnych przewidziana została kwota - 59 mln zł. Przewiduje się, że przeciętnie w każdym miesiącu wypłacanych będzie ok. 35 tys. dodatków aktywizacyjnych.

Zakładając, że przeciętny okres pobierania dodatku aktywizacyjnego wynosił będzie 4 miesiące, oznacza to, że dodatki aktywizacyjne wypłacone zostaną, w 2006 r. ok. 100 tys. osób.*

Prace interwencyjne

W razie braku propozycji odpowiedniego zatrudnienia dla bezrobotnych powiatowe urzędy pracy mogą inicjować oraz finansować prace interwencyjne. W ramach tych prac pracodawcy zatrudniają bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy w zamian za uzyskiwaną z urzędu pracy refundację części kosztów wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne.

Do grupy bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy zalicza się:

 bezrobotnych do 25 roku życia;

 bezrobotnych długotrwale;

 bezrobotnych powyżej 50 roku życia;

 bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych;

 bezrobotnych samotnie wychowujących, co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia;

 bezrobotnych niepełnosprawnych.

Prace interwencyjne, dla ww. grup bezrobotnych mogą trwać od 6 miesięcy (do 12 miesięcy, jeżeli refundacja obejmuje, co drugi miesiąc). Mogą być dłuższe do 12 miesięcy (do 18 miesięcy, jeżeli refundacja obejmuje, co drugi miesiąc) w przypadku:

• bezrobotnych do 25 roku życia;

• bezrobotnych długotrwale;

• bezrobotnych niepełnosprawnych.

Dla bezrobotnych powyżej 50 roku życia prace interwencyjne mogą trwać najdłużej, a mianowicie do 24 miesięcy (do 48 miesięcy, jeżeli refundacja obejmuje, co drugi miesiąc).

Wysokość refundacji, jaką otrzymuje pracodawca określona jest w umowie zawartej z urzędem pracy.

Pracodawcy organizujący prace interwencyjne to jednostki organizacyjne nawet, jeśli nie posiadają osobowości prawnej, a także osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają, co najmniej jednego pracownika.

W 2005 r. zrefundowano z Funduszu Pracy pracodawcom wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne za zatrudnionych w ramach prac interwencyjnych bezrobotnych na łączną kwotę 194 mln zł. W planie Funduszu Pracy na 2006 r. na aktywizację bezrobotnych w ramach prac interwencyjnych przewidziana została kwota - 180 mln zł. Przewiduje się, że w 2006 r. w ramach prac interwencyjnych wykonywać będzie pracę ok. 60 tys. bezrobotnych.**

Prace społecznie użyteczne

Prace społecznie użyteczne są nową formą aktywizacji bezrobotnych. Forma ta została wprowadzona 1 listopada 2005 roku w związku z nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Są to prace wykonywane przez bezrobotnych, którzy nie posiadają prawa do zasiłku z powodu upłynięcia czasu pobierania zasiłku bądź takiego prawa w ogóle nie nabyły (prawa takiego nie ma około 87 proc. bezrobotnych) W miejscu ich zamieszkania lub pobytu w wymiarze do 10 godzin tygodniowo za wynagrodzeniem, co najmniej 6 zł za godzinę.

Do tych prac kieruje ich starosta, a organizują je gminy w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej.

Ustawa nie zawiera ograniczenia czasowego dla realizacji tych prac - co oznacza, iż osoba bezrobotna może cały rok (i dłużej) wykonywać prace społecznie użyteczne, przy czym zachowuje status osoby bezrobotnej. Osoba wykonująca prace społecznie użyteczne jest objęta ubezpieczeniem zdrowotnym (z tytułu posiadania statusu osoby bezrobotnej) oraz ubezpieczeniem wypadkowym. Trzeba w tym miejscu jednak zaznaczyć, że odmowa podjęcia takiej pracy oznacza utratę statusu bezrobotnego.

Przepisy znowelizowanej ustawy mocno ograniczyły krąg podmiotów, na rzecz, których prace takie mogą być wykonywane. Wynika z tego dobitnie, że mają one służyć wsparciu lokalnych społeczności (przede wszystkim gmin niemających na celu maksymalizacji zysku). Gminy powinny przygotowywać plany określające rodzaj i ilość prac niezbędnych dla gminy i je przekazywać powiatowym urzędom pracy oraz kierownikom ośrodków pomocy społecznej. Na wniosek starosty kierownicy ośrodków pomocy społecznej powinni sporządzać informacje o liczbie osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które powinny zostać skierowane do wykonywania prac społecznie użytecznych na terenie gminy. Na podstawie tych informacji starosta zawiera z gminą porozumienie i powiatowy urząd pracy kieruje bezrobotnych do wykonywania prac społecznie użytecznych. W miastach na prawach powiatu nie zawiera się porozumienia, lecz organizuje prace społecznie użyteczne na podstawie wniosku prezydenta miasta.

Pomiędzy podmiotem, w którym są organizowane prace społecznie użyteczne a osobą bezrobotną na podstawie skierowania starosty (urzędu pracy) nie nawiązuje się stosunek pracy oraz nie jest zawierana żadna umowa. Ten rodzaj relacji ma charakter stosunku zobowiązaniowego według prawa cywilnego. Dwie strony (podmiot i osoba bezrobotna) mają wobec siebie zobowiązania, wyrażające się między innymi:

a) po stronie gminy lub podmiotu jest to zobowiązanie do:

• stworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy społecznie użytecznej oraz przestrzegania przepisów prawa pracy dotyczących wykonywania przez kobiety prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia,

• uwzględnienia przy przydziale prac społecznie użytecznych wieku bezrobotnego, stanu jego zdrowia oraz w miarę możliwości posiadanych kwalifikacji,

• pouczenia osoby bezrobotnej o konieczności przestrzegania ustalonego w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej porządku i dyscypliny,

• zapoznania bezrobotnego z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy,

• ustalenia wysokości przysługującego bezrobotnemu świadczenia (z uwzględnieniem rodzaju i efektów wykonywanej pracy) oraz do wypłaty tego świadczenia pieniężnego w okresach miesięcznych z dołu.

b) po stronie osoby bezrobotnej jest to:

• zobowiązanie wykonywania prac społecznie użytecznych w miejscu, czasie i w sposób wskazany przez gminę lub podmiot, w którym te prace są organizowane,

• zobowiązanie do przestrzegania ustalonego w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej porządku, dyscypliny i zasad bezpieczeństwa.

Wykonywanie prac społecznie użytecznych może maksymalnie trwać 10 godzin na tydzień - zatem osoby bezrobotne kierowane do wykonywania prac społecznie użytecznych nie są kierowane na badania lekarskie na zasadach dotyczących pracowników w celu ustalenia przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania tych prac. Jednakże, przy przydziale prac należy uwzględniać stan zdrowia osoby bezrobotnej.

Starosta (powiatowy urząd pracy) na wniosek gminy dokonuje gminie refundacji ze środków Funduszu Pracy z tytułu świadczeń pieniężnych wypłaconych osobom wykonującym prace społecznie użyteczne. Ustawa nie przewiduje możliwości wypłacania gminie zaliczek na wypłatę świadczeń. Refundacja dokonywana jest w wysokości nie większej niż 60 proc. od 6 zł za godzinę określonych w porozumieniu. Środki na refundację, o której mowa powyżej mieszczą się w limicie środków Funduszu Pracy przekazywanych samorządom na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu.

Wynagrodzenie uzyskane z tego tytułu stanowi, zatem dla osoby fizycznej przychód z tzw. innych źródeł, o których mowa, w art. 10 ust. 1 pkt 9 i art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, ze zm.). Od dochodów tych podmiot wypłacający, jak też osoba otrzymująca wynagrodzenie nie odprowadzają miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy. Jednakże po zakończeniu roku kalendarzowego - osoba bezrobotna będzie zobowiązana do samodzielnego rozliczenia podatku.

Wprowadzenie prac społecznie użytecznych miało na celu, oprócz zapewnienia osobom bezrobotnym możliwości uzyskania minimalnych przynajmniej środków do życia i wsparcia działań społeczności lokalnych, zdyscyplinowanie bezrobotnych i ograniczenie możliwości wykonywania przez nich pracy "na czarno". Zwiększenie tej formy wsparcia powinno spowodować bardziej trafne kierowanie pomocy socjalnej do osób rzeczywiście jej potrzebujących. Stosowana jest zasada, że odmowa pracy na rzecz gminy wiązać się będzie z odmową udzielania pewnych rodzajów wsparcia. W planie FP na 2006 r. na finansowanie kosztów zatrudnienia bezrobotnych w ramach prac społecznie użytecznych przewidziana została kwota - 57 mln zł, zakładając, że przeciętnie w każdym dniu wykonywać będzie pracę w ramach prac społecznie użytecznych ok. 30 tys. bezrobotnych. Przy założeniu, że przeciętnie okres wykonywania pracy w ramach prac społecznie użytecznych wynosić będzie 3 miesiące, wówczas w 2006 r. w ramach prac społecznie użytecznych pracować będzie ok. 120 tys. bezrobotnych.*

Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy

Osoby bezrobotne zaliczone przez ustawę do kategorii bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy mogą liczyć na możliwość korzystania z dwóch specjalnych instrumentów ich aktywizacji zawodowej to jest: stażu i przygotowania zawodowego w miejscu pracy.

Staż przeznaczony jest dla młodych bezrobotnych do 25 roku życia oraz bezrobotnych absolwentów szkół wyższych, którzy nie ukończyli 27 roku życia. Natomiast przygotowanie zawodowe przeznaczone jest dla osób bezrobotnych długotrwale, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych powyżej 50 roku życia, bezrobotnych wychowujących samotnie, co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia oraz bezrobotnych będących osobami niepełnosprawnymi.

Staż służy nabywaniu przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą;

Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy służy zdobywaniu nowych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań zawodowych na stanowisku pracy według ustalonego programu uzgodnionego pomiędzy starostą, pracodawcą i bezrobotnym.

Bezrobotni w trakcie odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy otrzymują od starosty stypendium w wysokości zasiłku dla bezrobotnych. Staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy odbywają się na podstawie umowy zawieranej pomiędzy pracodawcą organizującym staż lub przygotowanie a starostą. Starosta przed skierowaniem bezrobotnego na staż lub przygotowanie zawodowe, może go skierować na badania lekarskie a jeśli charakter pracy tego wymaga na specjalistyczne badania lekarskie lub testy psychologiczne. W umowie pracodawca zobowiązuje się do przeprowadzenia stażu lub przygotowania zawodowego zgodnie z ustalonym programem.

Pracodawca organizujący staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy ponadto zobowiązany jest między innymi do:

• Zapoznania bezrobotnego z programem stażu lub przygotowania zawodowego,

• Zapoznania bezrobotnego z jego obowiązkami i uprawnieniami,

• Zapewnienia bezrobotnemu profilaktycznej ochrony zdrowia w zakresie przewidzianym dla pracowników,

• Przeszkolenia bezrobotnego na zasadach przewidzianych dla pracowników zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych oraz zapoznaje go z obowiązującym regulaminem pracy.

Bezrobotny odbywający staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy powinien:

• przestrzegać ustalonego rozkładu czasu pracy,

• sumiennie wykonywać zadania objęte programem stażu lub przygotowania zawodowego,

• przestrzegać przepisów i zasad obowiązujących pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy, a w szczególności zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych.

W 2005 r. na finansowanie staży oraz przygotowania zawodowego w miejscu pracy wydatkowana została z FP kwota 794 mln zł. Przeciętnie w każdym miesiącu odbywało staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy ok. 100 tys. bezrobotnych. W planie FP na 2006 r. na finansowanie kosztów odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przewidziana została łączna kwota - 780 mln zł. Przy założeniu 6-miesięcznego przeciętnego okresu trwania stażu lub przygotowania zawodowego, oznacza to, że w 2006 r. odbywać będzie staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy ok. 180 tys. bezrobotnych.**

Pożyczki szkoleniowe

O udzielenie pożyczki szkoleniowej ze środków Funduszu Pracy mogą ubiegać się osoby bezrobotne i żołnierze rezerwy. Pożyczka szkoleniowa może zostać udzielona w celu umożliwienia podjęcia zatrudnienia wymagającego szczególnych kwalifikacji. Wysokość pożyczki nie może przekraczać czterokrotnego przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu podpisania umowy. Pożyczka jest nieoprocentowana, lecz powinna zostać spłacona w ciągu 18 miesięcy od ustalonego w umowie dnia zakończenia szkolenia.

W 2005 r. na pożyczki szkoleniowe wydatkowano z Funduszu Pracy kwotę - 340 tys. zł. Z pożyczek tych skorzystało 170 bezrobotnych.

Przewiduje się, że w 2006 r. skorzysta z pożyczek szkoleniowych ok. 200 bezrobotnych i wydatkowana zostanie na ten cel kwota ok. 500 tys. zł.*

Roboty publiczne

Roboty publiczne mogą być organizowane przez gminy, organizacje pozarządowe oraz organizacje statutowe zajmujące się problematyką ochrony środowiska, kultury i oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej.

Przy robotach publicznych instytucje mogą ubiegać się o zatrudnienie bezrobotnych (przy pełnym wymiarze czasu pracy) w okresie do 6 miesięcy w ramach realizowanych na terenie gminy lub województwa inwestycji infrastrukturalnych oraz innych zadań inwestycyjnych finansowanych lub dofinansowywanych ze środków budżetu państwa, samorządu terytorialnego, funduszy celowych lub środków instytucji, organizacji oraz zadań związanych z opieką społeczną i obsługą bezrobocia.

Do robót publicznych w pełnym wymiarze czasu pracy urząd pracy może skierować wyłącznie:

• bezrobotnych długotrwale,

• bezrobotnych powyżej 50 roku życia,

• bezrobotnych samotnie wychowujących, co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia.

Do wykonywania przez okres do 6 miesięcy pracy niezwiązanej z wyuczonym zawodem w wymiarze nieprzekraczającym połowy wymiaru czasu pracy na zasadach robót publicznych urząd pracy może skierować:

• bezrobotnych do 25 roku życia,

• bezrobotnych długotrwale.

Urząd pracy po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku pracodawcy zawiera z organizatorem robót publicznych stosowną umowę, kieruje odpowiednich kandydatów do pracy oraz refunduje organizatorowi robót publicznych przez okres do 6 miesięcy część kosztów poniesionych na wynagrodzenia (przy pełnym wymiarze czasu pracy).

Refundacja nie może przekroczyć jednak 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego na koniec każdego miesiąca i składki na ubezpieczenie społeczne od refundowanego wynagrodzenia.

W 2005 r. na organizację robót publicznych wydatkowana została z Funduszu Pracy kwota - 294 mln zł. Przeciętnie w każdym miesiącu zatrudnionych było w ramach robót publicznych ok. 18 tys. bezrobotnych.

W planie Funduszu Pracy na 2006 r. na finansowanie kosztów organizacji robót publicznych przewidziana została kwota - 220 mln zł. Zakładając, że przeciętny okres wykonywania pracy w ramach robót publicznych wynosić będzie 6 miesięcy - w ramach robót publicznych wykonywać będzie pracę ok. 25 tys. bezrobotnych.**

Stypendia w okresie kontynuowania nauki

Stypendia na naukę w szkołach przeznaczone są dla bezrobotnych do 25 roku życia i bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych z rodzin o niskich dochodach.

Stypendium na naukę w szkole przysługuje pod warunkiem nie przekroczenia dochodu na osobę w rodzinie w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej uprawniającego do świadczeń z pomocy społecznej. Aby uzyskać prawo do ubiegania się o stypendium na naukę w szkole osoba bezrobotna powinna w okresie 6 miesięcy od zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy podjąć dalszą naukę w: szkole ponadpodstawowej dla dorosłych, w szkole ponadgimnazjalnej dla dorosłych lub w szkole wyższej w systemie studiów wieczorowych lub zaocznych.

Stypendium przysługuje na okres 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia nauki. Wypłata stypendium może zostać przedłużona do ukończenia nauki, zgodnie z programem nauczania. W przypadku przerwania nauki lub utraty statusu bezrobotnego, stypendium nie przysługuje.

Wysokość stypendium wynosi 50 proc. kwoty zasiłku dla bezrobotnych. Stypendium wypłaca się: z dołu, za okresy miesięczne, w terminach ustalonych przez powiatowy urząd pracy, nie później jednak, niż w ciągu 14 dni od dnia upływu okresu, za który stypendium jest wypłacane.

Stypendium przysługuje również za okres choroby i macierzyństwa poświadczonej zaświadczeniem lekarskim, a także za okres wakacji.

W 2005 r. na finansowanie kosztów udzielenia stypendiów dla bezrobotnych kontynuujących naukę wydatkowana została z FP kwota 6,5 mln zł. Stypendia te wypłacane były przeciętnie w każdym miesiącu 2,6 tys. bezrobotnych.

W planie FP na 2006 r. na wypłatę stypendiów dla bezrobotnych kontynuujących naukę przewidziana została kwota - 15 mln zł. Przewiduje się, że stypendia te zostaną wypłacone ok. 5 tys. bezrobotnych.***

Szkolenia

Ze szkoleń organizowanych przez powiatowe urzędy pracy mogą skorzystać następujące kategorie osób:

• osoby bezrobotne,

• osoby pobierające rentę szkoleniową,

• żołnierze rezerwy,

• osoby poszukujące pracy:

• osoby będące w okresie wypowiedzenia z przyczyn dotyczących zakładu pracy,

• zatrudnione u przedsiębiorcy, wobec którego ogłoszono upadłość lub, który jest w stanie likwidacji, z wyłączeniem likwidacji w celu prywatyzacji,

• otrzymujące świadczenie socjalne przysługujące na urlopie górniczym lub górniczy zasiłek socjalny,

• uczestniczące w programie integracji społecznej,

• otrzymujące świadczenie szkoleniowe przyznane przez pracodawcę na udział w szkoleniu po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Z inicjatywą skierowania na szkolenie może wystąpić powiatowy urząd pracy lub osoba bezrobotna. Powiatowe urzędy pracy organizują szkolenia grupowe według planów szkoleń sporządzanych z uwzględnieniem diagnozy potrzeb szkoleniowych na lokalnych rynkach pracy. Plany szkoleń zawierają informacje o tematyce szkoleń, terminach ich realizacji, wymaganiach stawianych kandydatom na szkolenie oraz zasadach rekrutacji uczestników szkolenia. Plany szkoleń wywieszane są w siedzibach urzędów pracy w miejscu ogólnie dostępnym oraz w zakładach pracy planujących zwolnienia grupowe, ośrodkach pomocy społecznej i innych instytucjach świadczących pomoc osobom bezrobotnym. W siedzibach powiatowych urzędów pracy wywieszane są również informacje o poszczególnych, zakontraktowanych kursach i organizowane spotkania z kandydatami zainteresowanymi podjęciem szkolenia w trakcie, których osoby zainteresowane uzyskują m.in. informacje o kryteriach i formach rekrutacji na szkolenie.

Osoba bezrobotna może też złożyć wniosek o skierowanie na wskazane przez siebie szkolenie, jeżeli szkolenie to zapewni uzyskanie pracy, koszt tego szkolenia nie przekroczy dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia, a także, jeżeli spełnia przynajmniej jeden z ustawowych warunków skierowania na szkolenia.

Szkolenia organizowane przez powiatowe urzędy pracy mogą trwać do 6 miesięcy (w przypadkach uzasadnionych programem szkolenia - do 12 miesięcy). Wyjątek stanowią szkolenia dla osób nieposiadających żadnych kwalifikacji zawodowych, które mogą trwać do 24 miesięcy.

Osobom bezrobotnym w okresie szkolenia przysługuje dodatek szkoleniowy w wysokości 20 proc. zasiłku.

Młodzieży do 25 roku życia w okresie szkolenia przysługuje stypendium w wysokości 40 proc. kwoty zasiłku.

Osobom skierowanym na szkolenie przysługuje ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków powstałych w związku ze szkoleniem.

Osoby bezrobotne mogą też otrzymać:

• zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia, jeżeli szkolenie odbywa się w miejscowości innej niż miejsce zameldowania uczestnika szkolenia,

• zwrot kosztów egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw, dyplomów, zaświadczeń, określonych uprawnień zawodowych lub tytułów zawodowych oraz kosztów uzyskania licencji niezbędnych do wykonywania zawodu - do wysokości 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia,

• zwrot kosztów studiów podyplomowych do wysokości 75 proc., jeżeli osoba bezrobotna uprawdopodobni, że ukończenie danych studiów zapewni uzyskanie odpowiedniej pracy.

Koszty szkolenia nie mogą przekroczyć dziesięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę na jedną osobę w okresie ostatnich 3 lat.

W 2005 r. na finansowanie szkoleń wydatkowana została z FP kwota - 182 mln zł. W planie FP na szkolenia bezrobotnych w 2006 r. przewidziana została kwota 183 mln zł. Przewiduje się, że różnego rodzaju szkoleniami finansowanymi z FP objętych zostanie ok. 160 tys. osób.*

Wsparcie działalności gospodarczej

Osobom bezrobotnym mogą być przyznane jednorazowo środki z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej. Wysokość przyznanych środków na podjęcie działalności gospodarczej nie może przekroczyć pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia (tj. 11.736,20 zł - stan na 1 grudnia 2005 r.). W przypadku, gdy działalność jest podejmowana na zasadach określonych dla spółdzielni socjalnych w rozumieniu przepisów prawa spółdzielczego, wysokość przyznanych Ci środków nie może przekraczać trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka założyciela spółdzielni (7.041,72 zł - stan na 1 grudnia 2005 r.) oraz dwukrotności przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka przystępującego do niej po założeniu spółdzielni (4.694,48 zł - stan na 1 grudnia 2005 r.).

Bezrobotny zamierzający podjąć działalność gospodarczą i ubiegający się o przyznanie dotacji powinien złożyć wniosek we właściwym urzędzie pracy.

Wniosek o przyznanie środków na podjęcie działalności gospodarczej może być uwzględniony, w przypadku, gdy bezrobotny spełnia m.in. następujące warunki:

• w okresie 12 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku nie odmówił bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych,

• nie otrzymał w okresie 5 lat poprzedzających złożenie wniosku pożyczki z Funduszu Pracy lub z innych funduszy publicznych środków na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej.

W 2005 r. wydatkowano z FP kwotę - 300 mln zł na jednorazowe środki wypłacone 27 tys. bezrobotnych na podjęcie działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółdzielni socjalnej. Ponadto wydatkowano 106 mln zł na refundację podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą kosztów wyposażenia i doposażenia ok. 13 tys. stanowisk pracy dla bezrobotnych skierowanych na te miejsca pracy przez urzędy pracy.

W planie F P na 2006 r. przewidziana została na ten cel kwota - 250 mln zł, w ramach, której będzie możliwe przyznanie ok. 23 tys. bezrobotnych środków na podjęcie działalności gospodarczej (w tym w ramach spółdzielni socjalnej). Ponadto w planie przewidziana została kwota 200 mln zł z przeznaczeniem na refundację podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą kosztów wyposażenia i doposażenia stanowisk pracy dla bezrobotnych skierowanych na te miejsca pracy przez urzędy pracy. Przewiduje się, że w ramach tej kwoty utworzonych zostanie ok. 18 tys. miejsc pracy dla bezrobotnych.*

Zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania

Bezrobotny może ubiegać się o zwrot kosztów przejazdu do miejsca pracy, odbywania u pracodawcy stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub odbywania zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego.

Decyzję podejmuje tu starosta po rozważeniu wszystkich okoliczności danego przypadku. Może on wyrazić zgodę na refundację lub jej odmówić.

Warunkiem ubiegania się o zwrot kosztów przejazdu jest podjęcie pracy, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego poza miejscem zamieszkania na podstawie skierowania urzędu pracy. Ponadto uzyskiwane wynagrodzenie nie może przekraczać 200 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę.

O zwrot kosztów zakwaterowania może ubiegać się osoba, która spełnia łącznie następujące warunki:

• na podstawie skierowania urzędu pracy podjęła pracę, staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie poza miejscem zamieszkania w miejscowości, do której czas dojazdu i powrotu do miejsca stałego zamieszkania wynosi łącznie ponad 3 godziny dziennie;

• mieszka w hotelu lub wynajętym mieszkaniu w miejscowości lub w pobliżu miejscowości, w której pracuje, odbywa staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy w pobliżu tej miejscowości;

• uzyskuje wynagrodzenie w wysokości nieprzekraczającej 200 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w miesiącu, za który jest dokonywany zwrot kosztów zakwaterowania.

W 2005 r. na zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania wydatkowana została z Funduszu Pracy kwota, 23 mln zł. W planie Funduszu Pracy na 2006 r. przewidziana została na ten cel kwota 33 mln zł. Przewiduje się, że z tej formy aktywizacji skorzysta w 2006 r. ok. 20 tys. osób.**

Projekty realizowane wspólnie z partnerami rynku pracy

Program Pierwsza Praca

W ramach Programu "Pierwsza Praca" realizowanych jest wiele projektów podejmowanych wspólnie z partnerami rynku pracy. Z większości z nich może skorzystać również młodzież szkolna i studenci oraz osoby powyżej 27 roku życia. Programy te umożliwiają młodym ludziom płynne wejście na rynek pracy.

Podstawowym celem Programu "Pierwsza Praca" jest zwiększenie szans na uzyskanie doświadczenia zawodowego oraz podjęcie zatrudnienia przez młode osoby. Program "Pierwsza Praca" umożliwia m.in. uzyskanie wiedzy o współczesnym rynku pracy, uczy planowania kariery zawodowej, motywuje do dalszego podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pozwala nabyć umiejętności praktyczne niezbędne w skutecznym poszukiwaniu pracy, umożliwi zdobycie doświadczenia zawodowego oraz podjęcie pracy.

Program adresowany jest do osób bezrobotnych (zarejestrowanych w urzędzie pracy właściwym ze względu zameldowania stałego lub tymczasowego) do 25 roku życia oraz do bezrobotnych absolwentów studiów wyższych do 27 roku życia (w przypadku osób zarejestrowanych jako bezrobotne w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia ukończenia szkoły wyższej, kierowanych na staż).

Bezrobotnym do 25 roku życia jest osoba, który do dnia zastosowania wobec niej usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyła 25 roku życia.

Bezrobotnym do 27 roku życia jest bezrobotny do dnia ukończenia 27 roku życia w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia studiów wyższych.

Osoba bezrobotna, która nie spełnia kryteriów wiekowych programu, może skorzystać z pomocy świadczonej przez powiatowe urzędy pracy na zasadach ogólnych, dostępnych dla wszystkich bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym m.in. z szerokiej gamy aktywnych programów rynku pracy przedstawionych wcześniej.

Program "Pierwsza Praca" jest również przeznaczony dla pracodawców, którzy korzystając z jego rozwiązań, mogą liczyć m.in. na refundację kosztów utworzenia i utrzymania miejsca pracy dla bezrobotnego.

Dodatkowo, w ramach usług rynku pracy Programu "Pierwsza Praca" można skorzystać z grupowych zajęć informacyjno-szkoleniowych pn. "Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy", które obejmują 6 zakresów:

• określenie praw i obowiązków młodego bezrobotnego - omówienie zagadnień wynikających z przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i przedstawienie uczestnikom zajęć zakresu usług, jakie na rzecz młodych bezrobotnych świadczą urzędy pracy,

• określenie wartości płynących z podjęcia pracy - prezentacja informacji na temat wartości pracy w życiu człowieka z różnych punktów widzenia oraz określenie indywidualnie postrzeganych wartości pracy w formie ćwiczenia praktycznego,

• przedstawienie sposobów szukania pracy - ogólna informacja o sytuacji na rynku pracy w Polsce i główne metody poszukiwania pracy,

• mała przedsiębiorczość jako sposób na samozatrudnienie wprowadzenie do tematu planowania i tworzenia własnego przedsiębiorstwa oraz ćwiczenia praktyczne dotyczące własnej przedsiębiorczości,

• dokumenty aplikacyjne, analiza predyspozycji - prezentacja zasad przygotowywania podstawowych dokumentów wymaganych przy ubieganiu się o pracę (życiorys, list motywacyjny) oraz praktyczna próba określenia własnych cech, które mogą okazać się istotne przy sporządzaniu tych dokumentów,

• autoprezentacja - ogólne zasady prowadzenia rozmowy o pracę (pierwsze wrażenie, mowa ciała, negocjacje płacowe itp.).

Program BGK "Pierwszy Biznes"

Jest to program preferencyjnych pożyczek udzielanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego na finansowanie kosztów rozpoczęcia działalności gospodarczej przez młodych bezrobotnych. Program realizowany jest na podstawie umowy zawartej w 2005 r. między ministrem pracy a prezesem BGK.

Wysokość pożyczki udzielonej na finansowanie kosztów rozpoczęcia działalności gospodarczej nie może przekroczyć kwoty 40 tys. zł. Pożyczka jest preferencyjnie oprocentowana (0,75 stopy redyskonta weksli przyjmowanych przez NBP - aktualne dane znajdziesz na stronie www.nbp.pl), co oznacza niższą od komercyjnej stopę procentową. Pożyczka może być udzielona na 36 miesięcy i w tym czasie możliwe jest odroczenie spłaty kapitału maksymalnie do 6 miesięcy.

O pożyczkę możesz się starać, jeżeli jesteś bezrobotnym do 25 roku życia lub bezrobotnym legitymującym się dyplomem wyższej uczelni do 27 roku życia (do 12 miesięcy od dnia ukończenia studiów).

Pożyczka przeznaczona jest na finansowanie kosztów realizacji przedsięwzięcia przedstawionego przez bezrobotnego, a w szczególności na:

* zakup wyposażenia technicznego niezbędnego do prowadzenia rozpoczynanego przedsięwzięcia, albo utworzenia dodatkowego miejsca pracy;

* dostosowanie pomieszczeń do projektowanej działalności;

* zakup niezbędnych materiałów, surowców, itp., w przypadku rozpoczynania samodzielnej działalności.

Dokumenty można składać w oddziałach BGK lub lokalnych funduszach pożyczkowych.

Program "Junior"

Program "Junior" jest realizowany od września 2002 r. wspólnie z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Program skierowany jest do osób z orzeczonym znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności, będących bezrobotnymi do 25 roku życia lub bezrobotnymi absolwentami studiów wyższych do 27 roku życia (zarejestrowani w powiatowym urzędzie pracy do upływu 12 miesięcy od dnia ukończenia szkoły wyższej).

Uczestnictwo w Programie "Junior" pozwala zwiększyć możliwości zawodowe młodych bezrobotnych oraz stwarza szansę zatrudnienia i zdobycia doświadczenia zawodowego w ramach odbywania stażu. Ułatwia też jego uczestnikom skuteczne zaprezentowanie się ewentualnemu przyszłemu pracodawcy, co w konsekwencji powinno przyczynić się do stworzenia miejsc pracy dla niepełnosprawnych, młodych bezrobotnych.

Efektem towarzyszącym realizacji Programu jest przełamanie barier psychologicznych u pracodawców, związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych.

Projekt „Talent”

Programu adresowany jest do absolwentów szkół i uczelni artystycznych oraz kierunków związanych z kulturą (szkół państwowych i prywatnych), którzy są bezrobotnymi do 25 roku życia lub bezrobotnymi, którzy nie ukończyli 27 roku życia (w tym przypadku musi być spełniony warunek skierowania na staż w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej), zarejestrowanymi w powiatowych urzędach pracy, zgodnie z pobytem stałym lub tymczasowym.

Osoba bezrobotna do 25 roku życia to osoba, która do dnia zastosowania wobec niej usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyła 25 roku życia (zgodnie z nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która weszła w życie 1 listopada 2005 r.).

Bezrobotny do 27 roku życia w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej oznacza osobę, która w danym roku kalendarzowym nie ukończyła 27 lat.

W obu przypadkach decyduje data urodzin bezrobotnego, czyli nie sam rok urodzenia, ale również dzień i miesiąc. Jeżeli więc bezrobotny kończy 27 lat 15 grudnia 2005 roku, to do 14 grudnia 2005 może być kierowany na staż do pracodawcy.

W ramach Programu bezrobotni absolwenci szkół i uczelni artystycznych oraz kierunków związanych z kulturą, spełniający kryteria wiekowe będą mogli wziąć udział w stażach zawodowych zgodnych z kierunkiem wykształcenia. Staże będą odbywać się u pracodawców, którymi mogą być:

* państwowe i samorządowe instytucje kultury (instytucje artystyczne, muzea, biblioteki, centra i domy kultury, instytucje filmowe itp.),

* jednostki samorządu terytorialnego,

* wyższe uczelnie państwowe i niepubliczne,

* organizacje pozarządowe, firmy prowadzące działalność w obszarze kultury (m.in. wydawnictwa, media, firmy fonograficzne itp.

Czas trwania stażu nie może być krótszy niż 3 miesiące i nie może przekroczyć 12 miesięcy. Kierowanie na staż bezrobotnych będzie odbywać się zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z późniejszymi zmianami.

Uwaga - warunkiem skierowania na staż jest brak doświadczenia zawodowego w miejscu pracy. Za bezrobotnego bez doświadczenia zawodowego należy uznać osobę, która dotychczas nie pracowała zawodowo lub pracowała doraźnie w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące (do tego okresu wliczane są umowy o pracę, zlecenia czy o dzieło).

Europejski Fundusz Społeczny

Powołany został w celu wspierania wspólnotowej polityki społecznej. Finansuje on działania państw członkowskich na dwóch płaszczyznach: przeciwdziałania bezrobociu oraz rozwoju zasobów ludzkich. Kształt i zasady jego funkcjonowania w każdym z państw członkowskich zależą od ich potencjału społecznego i gospodarczego, jednak działania w jego ramach służą celom ponadnarodowym, co do których zgadzają się wszystkie państwa.

Każde działanie finansowane z EFS opiera się na czterech filarach polityki zatrudnienia:

1. Zwiększenie zdolności do zatrudnienia - to działania na rzecz zwiększenia szans wszystkich obywateli do znalezienia oraz utrzymania pracy.

2. Rozwój przedsiębiorczości - to działania na rzecz powstawania i rozwoju nowych firm.

3. Ułatwianie warunków prowadzenia przedsiębiorstw - to znoszenie barier działania i funkcjonowania firm tak, aby sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy.

4. Wyrównywanie szans - to działania zmierzające do zapewnienia równego dostępu wszystkich obywateli do rynku pracy, przede wszystkim zapewniające równość kobiet i mężczyzn.

Rada Europejska wyznacz EFS najważniejsze zadania tzw. obszary wsparcia.

Szczegółowo określają one cele Funduszu oraz te działania, które mogą otrzymać wsparcie ze strony Funduszu.

Jest pięć obszarów wsparcia:

1. Aktywne formy walki z bezrobociem

Celem tych działań jest aktywizacja zawodowa bezrobotnych i osób zagrożonych bezrobociem, przeciwdziałanie bezrobociu (zwłaszcza długotrwałemu i bezrobociu wśród młodzieży). Projekty w tej dziedzinie obejmują następujące usługi:

• szkolenie i przekwalifikowanie,

• poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy i informacja zawodowa,

• staże i praktyki zawodowe,

• dofinansowywanie zatrudnienia.

2. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu

Celem jest zwiększanie równości szans w dostępie do rynku pracy dla wszystkich, zwłaszcza dla grup najbardziej narażonych na wykluczenie z tego rynku (np. niepełnosprawnych, imigrantów, byłych więźniów, tzw. trudnej młodzieży).

3. Rozwój kształcenia ustawicznego

Celem jest podwyższanie i utrzymywanie zdolności do zatrudnienia, co w dzisiejszym świecie wymaga ciągłego kształcenia i aktywności zawodowej. Zadania te realizowane są poprzez:

• doskonalenie umiejętności zawodowych i podnoszenie kwalifikacji,

• doskonalenie szkoleń zawodowych,

• uzupełnianie braków w edukacji,

• dostosowywanie systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy.

4. Doskonalenie kadr i rozwój przedsiębiorczości

Działania w tym zakresie skierowane są do dwóch różnych grup docelowych:

• do już działających firm (projekty te służą wzmocnieniu konkurencyjności przedsiębiorstw oraz promocji wykwalifikowanej kadry pracowniczej),

• do osób rozpoczynających działalność gospodarczą (usługi doradczo - szkoleniowe).

5. Aktywizacja zawodowa kobiet

Celem działań jest zmniejszenie dysproporcji w zatrudnieniu kobiet, zwiększenie ich uczestnictwa i dostępu do rynku pracy (np. urzędy pracy, biura karier, itp.). Wsparcie polega na szkoleniach, doradztwie oraz tzw. usługach dodatkowych (zapewnienie opieki nad dziećmi, pomoc w godzeniu życia rodzinnego i zawodowego, itp.).

Sposób wykorzystywania środków z EFS w każdym kraju zależy m.in. od polityki gospodarczej państwa, od tego jak zorganizowane są i jak działają instytucje rynku pracy (np. urzędy pracy, biura karier, itp.), a wreszcie od tego, jaki jest narodowy program wspierania zatrudnienia i walki z bezrobociem.

Europejski Fundusz Społeczny finansuje konkretne i czasowo określone projekty, które posiadają szczegółowo wyznaczone cele, etapy realizacji oraz przewidywane efekty.

Wraz z przystąpieniem do UE Polska może ubiegać się o środki EFS.

Do środków pasywnych zalicza się:

- uruchamianie osłony socjalnej dla bezrobotnych,

- promowanie pracy w niepełnym wymiarze godzin,

- obniżenie wieku emerytalnego.

Skutki bezrobocia

Bezrobocie pociąga za sobą daleko idące konsekwencje zarówno w rozwoju jednostki, funkcjonowaniu rodziny, jak i społeczeństwa.

Ekonomiczne skutki bezrobocia

Z ekonomicznego punktu widzenia główną stratą dla społeczeństwa wynikającą z bezrobocia jest strata produktu narodowego brutto. Strata ta jest zwykle mierzona przy pomocy tzw. luki PNB - różnicy między potencjalnym produktem narodowym brutto (t.j. występującym w warunkach pełnego zatrudnienia) a rzeczywistym produktem narodowym brutto (zwykle ta luka jest dodatnia, ale w czasie drugiej wojny światowej była ujemna). Arthur Okun był ekonomistą, który oszacował wielkość nieczynnych zasobów dla społeczeństwa. Prawo Okuna mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB zwiększa się o 2, 5 %. Tak więc, jeśli rzeczywiste bezrobocie wynosiło 8 procent, a naturalna stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 5 procent, ta 3 procentowa różnica wywoływała 7, 5 procentową (3, 0 x 2, 5) lukę PNB.

Pozaekonomiczne skutki bezrobocia

Społeczne skutki bezrobocia można sprowadzić do:

- obniżenia popytu na towary i usługi;

- poczucia zagrożenia utratą pracy przez osoby zatrudnione;

- bierności politycznej bezrobotnych;

- dużych kosztów świadczeń na rzecz osób bezrobotnych, które obciążają budżet państwa i samorządów lokalnych, co często powoduj wzrost podatków.

Na indywidualne skutki bezrobocia składają się:

- pogorszenie standardu życia, ubóstwo

- poczucie obniżenia statusu społecznego

- izolacja społeczna

- problemy z zagospodarowaniem czasu wolnego

- konflikty i napięcia w rodzinie

- dyskomfort psychiczny, poczucie bezsilności.

Psychologiczne skutki bezrobocia

Brak pracy powoduje, że człowiek czuje się izolowany przez otoczenie, ma obniżone poczucie własnej wartości w rodzinie i środowisku. Augustyn Bańka efekt wywołany bezrobociem podzielił na dwa rodzaje. Pierwszy z nich to materialny polegający na konieczności nałożenia ilościowych i jakościowych ograniczeń w zakupie żywności, odzieży, sposobie spędzania wolnego czasu. Drugi natomiast to skutki psychologiczne, do których zaliczyć można ostre ograniczenie niezależności i swobody działania (np. ostre rygory w dysponowaniu budżetem własnym i rodziny; racjonalne zakupy z punktu widzenia zaistniałej sytuacji finansowej).

Psychiczne skutki bezrobocia można jeszcze rozgrupować na:

• negatywne napięcia i emocje, których doświadczają ludzie bezrobotni,

• bezrobotni mają niższy poziom poczucia i zadowolenia z życia niż grupy ludzi zatrudnionych,

• bezrobotni są bardziej podatni na różnego rodzaju alergie, zaburzenia w układzie oddechowym, trawiennym i naczyniowo-trawiennym,

• bezrobotni często wpadają w depresje,

• bezrobotni mają coraz większe trudności z koncentracją uwagi i gorszą orientację w rzeczywistości.

---