PODSTAWOWE POJĘCIA WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO.

Socjalizacja wg. Okonia - ogół działań ze strony społeczeństwa zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzający do uczynienia z jednostki istoty społecznej tj. umożliwienie jej zdobycia takich kwalifikacji, systemów wartości i osiągniecie takiego rozwoju osobowości, aby mogła stać się w pełni wartościowym człowiekiem społeczeństwa.

Na proces ten składają się różnorodne oddziaływania społeczne, czego wynikiem jest wypadkowa wszystkich działających na jednostkę sił skłaniających ją do przyjmowania różnych ról społecznych. Socjalizacja odbywa się w warunkach kontroli społecznej, która polega na spontanicznym reagowaniu otoczenia na zachowania jednostki. Zachowania pożądane są nagradzane a niepożądane karane.

Ważnym mechanizmem nabywania ról społecznych jest także odwzorowywanie zachowań spostrzeganych przez jednostkę u innych osób. Odwzorowywanie może przyjmować formę naśladownictwa lub modelowania. Z naśladownictwem mamy do czynienia gdy człowiek przejmuje zewnętrzne cechy postępowania obserwowanych ludzi (wzorem jest najczęściej osoba posiadająca wysoką pozycję społeczną oraz taka, która cieszy się popularnością i prestiżem w grupie). Gdy przyswajamy systemy wartości, poglądy, przekonania to mówimy o modelowaniu, które prowadzi do przyjęcia przez człowieka norm obowiązujących w danej zbiorowości, a więc uchwycenia obowiązującej roli społecznej.

W przypadku socjalizacji mówimy także o dążeniu do zaspokojenia potrzeb. Np. dziecko zdecyduje się na wybór tej roli, która w większym stopniu zapewni mu zaspokojenie jego istotnych potrzeb (dlatego dziecko wybiera częściej rolę dobrego kolegi a nie lojalnego ucznia.

Innym ważnym czynnikiem motywującym jednostkę do pełnienia określonej roli społecznej jest silne pragnienie przynależności do jakiejś grupy. Wyobrażaną lub rzeczywistą zbiorowość, w której członkowstwo jednostka pozytywnie wartościuje, skutkiem czego przyjmuje obowiązujące w niej role, określa się jako grupę odniesienia.

Naturalnie jednostka może pełnić dana role w sposób czysto zewnętrzny np. pod wpływem presji (wychowanek w zakładzie poprawczym). Pożądanym jest zjawisko uwewnętrznienia ról społecznych oraz związanych z nimi norm, wartości (zachowanie wypływa z osobistych potrzeb i przekonań).

Niedostosowanie społeczne wg. Zakładu Kryminologii PAN

Przejawia się zespołem objawów świadczących nieprzestrzeganiu podstawowych zasad postępowania, norm społecznych obowiązujących młodzież w określonym wieku, przy czym takie zachowania nie maja charakteru sporadycznego lecz są względnie trwałe o których mowa w definicji to:

• Znaczne opóźnienie w nauce szkolnej,

• Porzucenie szkoły przed ukończeniem,

• Systematyczne wagary,

• Niekontrolowane wałęsanie się poza domem w grupach koleżeńskich już łamiących zasady społecznego zachowania,

• Ucieczki z domu,

• Kradzieże,

• Agresywność,

• Wroga postawa wobec innych,

• Stosowanie przemocy,

• Brutalność,

• Czyny karalne.

Osobami niedostosowanymi społecznie nazywamy te jednostki, które:

• Nie są zdolne (nie mogą) do pełnienia ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami wskutek niedostatków dyspozycji wykonawczych (głusi, niewidomi, upośledzeni umysłowo, przewlekle chorzy, kalecy)

• Nie są skłonne (nie chcą) do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych (wykolejenie społeczne).

Wykolejenie społeczne

Aby zachowanie można było sklasyfikować jako przejaw wykolejenia musi ono:

• Stanowić reakcję jednostki na społeczne oczekiwania,

• Odznaczać się antagonizmem destruktywnym

Wyróżniamy osoby wykolejone przestępczo a także obyczajowo.

Wychowanie resocjalizujące

Wychowanie wg. Wujek, Pilch - całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w rodzinie

Resocjalizacja- powtórna socjalizacja

Wychowanie resocjalizujące określa się jako świadomy i celowy proces bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na osoby wykolejone w celu przysposobienia ich do pełnienia konstruktywnych ról społecznych, w sposób zgodny ze społecznymi oczekiwaniami.

STADIA I TYPOLOGIE NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

Według Cz. Czapówa (1978) istnieją trzy zasadnicze etapy wykolejenia społecznego, dające się zidentyfikować na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej:

1. Stadium pierwsze — charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, czyli niezaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej. Reakcją może być agresja antyspołeczna, reakcje negatywne, buntownicze, narastająca wrogość wobec rodziców

i społeczeństwa jako całości. Występują niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi. Jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia.

2. Stadium drugie — wyraża się utrwalaniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór. Typowym przejawem tego stadium jest odrzucanie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym. Pojawiają się wówczas pierwsze symptomy standardowego wykolejenia społecznego, takie jak: alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne itp.

3. Stadium trzecie — wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspołecznej (antagonistyczno-destruktywnej), która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności

i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej. Osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub wręcz przestępczym. Najwyraźniej stadium to przejawia się w grupowej działalności antyspołecznej prowadzącej do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

TYPOLOGIA:

Próby dokonania typologii nieprzystosowania społecznego lub - co zdarza się częściej - wykolejenia społecznego sprowadzają się do wyróżnienia kryteriów klasyfikowania zachowania dewiacyjnego według czynników etiologicznych lub opisujących formy zachowania.

Przykładem typologii jest propozycja Cz. Czapówa (1978) wyróżniająca trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego ze względu na trzy różne czynniki etiologiczne:

1. Zwichniętą socjalizację - prowadzącą do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnorodnych formach. Jednak czynnik dominujący i warunkujący jest ten sam, a mianowicie: niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie społeczne i pedagogiczne).

2. Demoralizację - pojawiającą się wówczas, gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowane (emigracja ze wsi do miasta, z jednego kraju do drugiego). Proces demoralizacji wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować.

3. Socjalizację podkulturową - będącą odmianą nieprzystosowania społecznego z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej (np. społeczeństwa jako całości). Socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych. Popada ono jednak w konflikt z normami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji z własną podstawową grupą respektującą normy podkulturowe, chuligańskie,

złodziejskie czy w ogólności przestępcze.

INSTYTUCJE I SYSTEMY RESOCJALIZACYJNE NA PRZESTRZENI DZIEJÓW NA ŚWIECIE I W POLSCE.

I. CHARAKTERYSTYCZNE SYSTEMY RESOCJALIZACJI:

SYSTEM CELKOWY (od XVII do początku XXw.)

1. Pierwsze wzorcowe więzienie zorganizowane wg tego systemu to założony w 1775 r. zakład penitencjarny w Gandawie.

2. Twórcą systemu celkowego jest Howard. Zwrócił uwagę m.in. na:

- funkcję demoralizującą ówczesnych więzień,

- kara więzienia była przybytkiem lenistwa i zła,

- osoby upośledzone bądź chore psychiczne powinny być traktowane inaczej niż pozostali więźniowie ,

- nawoływał do zaniechania dotychczasowych sposobów traktowania więźniów i postulował.

3. Najważniejsze wnioski wynikające z pracy O stanie więzień:

- nie powinny być stosowane kary, które odbierają skazanemu nadzieję powrotu do społeczeństwa,

- kara w więzieniu powinna być społecznie użyteczna,

- powinno być prowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne,

- należy stosować odosobnienie skazanych,

- więźniów pracowitych i wykazujących poprawę , należy zwalniać przed terminem.

4. Karanie śmiercią stosowano dość powszechnie w koloniach amerykańskich. Najwyższe wymiary kar orzekano nawet za drobne przestępstwa. Na pobyt w więzieniu skazywano w tym czasie tylko osoby popełniające przestępstwa religijne , polityczne oraz dłużników natomiast inne formy karania miały charakter spektakularny i wiązały się z brutalnym odwetem społeczeństwa wobec przestępców. Pierwszym miejscem, w którym sprzeciwiano się takim metodom była Pensylwania, w dużej mierze za sprawą reformatora prawodawstwa Penna.

Postulaty zawarte w Karcie Penna (1682):

- utrzymywano karę śmierci, ale jedynie za zabójstwo,

- zezwalano na zamianę kar cielesnych i więzienia na ciężką pracę,

- celem było okazywanie łaski tam gdzie to tylko możliwe,

- umożliwiano rehabilitację osobom popełniającym przestępstwa,

- postulowano zmianę więzień na domy pracy i prowadzenie w nich nauki zawodu,

- wszyscy więźniowie mogli być wykupieni za kaucją,

- uwięzieni pomyłkowo mogli zażądać odszkodowania,

- więzienia wolne od opłat - darmowe jedzenie i noclegi,

- wszystkie miasta powinny zapewniać więzienia zamiast karać pregami czy dybami,

- dobra przestępców należało oddać pokrzywdzonym jako zadośćuczynienie.

5. W 1790 r. rozpoczęło działalność więzienie przy Walnut Street w Filadelfii:

- do głównego budynku dobudowano skrzydła, gdzie mieściło się 16 cel,

- odseparowano sprawców poważnych od drobnych przestępstw,

- sprawców ciężkich przestępstw kwaterowano w oddzielnych celach bez prawa do pracy,

- reszta przebywała razem i pracowała w zakładach obok więzienia,

- pracowano w grupach po 8-10 godzin i otrzymywano za pracę część wynagrodzenia,

- skazanym udzielano nauk religijnych,

- zrezygnowano ze stosowania kar cielesnych.

6. Formy systemu celkowego:

- Pensylwański- np.: Wschodnie Więzienie Stanowe w Filadelfii . Zakładał całkowite osamotnienie więźniów. Cele były duże, do dyspozycji był dziedziniec ćwiczeń. W każdej celi była toaleta i kran z bieżącą wodą. Kontakty z rodziną czy przyjaciółmi były zakazane.

- Auburski- zakładano początkowo całkowite osamotnienie więźniów , jednak później zauważono szkodliwy wpływ takiego zachowania (spośród 80 więźniów poddanych osamotnieniu , przy życiu pozostało tylko 2, inni zmarli lub popełnili samobójstwo).

Wprowadzono izolację nocną i wspólną pracę w czasie dnia, jednak przy zakazie prowadzenia rozmów. Cele były bardzo małe. Więźniowie mogli korzystać z posług religijnych, prowadzono także naukę czytania, pisania i arytmetyki.

7. Więziennictwo amerykańskie wczesnego okresu wniosło do myśli penitencjarnej cztery zasadnicze elementy:

- ideę nowoczesnego więzienia jako zakładu karnego dla przestępców;

- ustrój celkowy definitywnie ukształtowany;

- wychowawcze cele więzienia;

- inicjatywę organizacyjną i energię reformatorską.

SYSTEM PROGRESYWNY (XIX w.)

1. Koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności wg. Croftona:

• faza pierwsza: więźniowie byli poddawani bardzo surowemu reżimowi. Faza ta dzieliła się na dwa okresy: w pierwszej skazani wykonywali nudne i męczące prace w swoich celach; w drugim - warunki odbywania były łagodniejsze, więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie, przydzielano im bardziej interesujące prace, a odosobnienie nie obowiązywało w czasie pracy, nauki, nabożeństw i wieczorów dyskusyjnych.

• faza druga (główna): więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu. Noc spędzali pojedynczo w specjalnie przeznaczonych do tego boksach. Ta faza stanowiła około połowę całej kary.

• faza trzecia: więzień przebywał w zakładzie bez murów, a strażnicy nie byli uzbrojeni. Skazani otrzymywali większe wynagrodzenie za wykonywaną pracę. Zakończyć tą fazę miało warunkowe zwolnienie.

2. Główną zasadą systemu progresywnego była stopniowa poprawa losu skazanych, uzależniona od czasu pobytu w więzieniu i wykazanej poprawy.

3. Obok modelu progresywnego w USA pojawiła się koncepcja systemu regresywnego. Według jego założeń więźniowie bezpośrednio po przyjęciu znajdowali się w najwyższej klasie ze wszystkimi możliwymi ulgami. Dopiero w razie złego sprawowania byli degradowani do klas niższych z możliwością awansu za poprawę. Pozytywną stroną przyjmowania więźniów do klas wyższych było łagodzenie gwałtownego przeskoku z lepszych warunków wolnościowych do gorszych więziennych, dzięki czemu unikano wstrząsów i reakcji na sytuację izolacji. Natomiast negatywna stroną było ograniczenie oddziaływania wychowawczego, gdyż więźniowie byli pozbawieni dostatecznie silnych bodźców, aby mogli dążyć do poprawy.

4. System progresywny stosowano dość powszechnie w placówkach dla nieletnich przestępców. Przykładem może być placówka w Bostonie powstała w 1826 r. Kierownikiem tego zakładu był Wells. Umieszczano tam młodzież przestępczą o przeciętnym wieku 11 lat. 10 % wychowanków stanowiły dziewczęta. Wychowanków traktowano jak członków społeczeństwa. Dla każdego z nich były ustalone przywileje i ograniczenia. Awans z najniższych stopni był łatwy, natomiast stawał się trudniejszy jeśli chodziło o stopnie wyższe. Przydziału do poszczególnych stopni dokonywała młodzież. Na wieczornych zebraniach dzieci wygłaszały opinie na swój temat przy zebranych. Kto przyznał się do popełnionego wykroczenia nie był karany. Wells przywiązywał wagę do zabaw i sam brał w nich udział.

SYSTEM RODZINNY (XIX w.)

1. Uwidocznił się na terenie Europy w XIX w. System ten chciał upodobnić zakłady penitencjarne do modelu rodziny. Zbliżenie to polegało na tworzeniu mniejszych grup w wyodrębnionych pomieszczeniach lub oddzielnych domkach pod stałą opieką tych samych wychowawców;

2. Pierwsza placówka oparta na zasadach życia rodzinnego powstała w Szwajcarii

z inicjatywy von Fellenberga w Hofwyl:

- jego dążeniem było całkowite zwalczenie nędzy i przestępczości przez szkolenie biednych dzieci w rolnictwie i rzemiosłach;

- szkoła powinna przygotowywać do przyszłego życia dlatego powinna mieć prostą organizację aby gospodarczo mogła stać się samowystarczalna;

- przeznaczona przede wszystkim dla dzieci biednych ujętych przez policję za włóczęgostwo, żebractwo, dzieci z dobrych rodzin, zepsutych brakiem zainteresowania i rozpuszczonych przez rodziców, sieroty;

- początkowo przebywali oni w jednej dużej robotniczej izbie podzielonej na sypialnie i część mieszkalną gdzie pobierali naukę spożywali posiłki oraz wykonywali roboty rzemieślnicze tj. : koszykarstwo, wyplatanie krzeseł, naprawa obuwia i inne codzienne prace;

3. Zakład Hofwyl w latach 1810-1833, za czasów Jana Jakuba Wehril

- przebywał on z wychowankami 24 godziny i dzielił z nimi pracę, pożywienie, zabawy, ubranie;

- udzielał chłopcom lekcji w formie rozmów

- nauka obejmowała czytanie, pisanie, rysunki, rachunki, śpiew, ćwiczenia z mówienia, geometrię, przyrodę, technikę z nauką rzemiosła, geografię, i historię kraju ojczystego oraz religię i zasady moralności;

- Wehril oparł się na zasadzie „monitorów” tzn. każdy chłopiec do 15 roku życia był poddany nadzorowi starszego z chwilą gdy kończył 15 lat sam mógł zostać bratem-opiekunem pod warunkiem że jego zachowanie było dobre, jeżeli nie nadal zostawał pod opieką starszego kolegi;

-Troska brata-opiekuna obejmowała takie sprawy jak dbałość o czystość ciała i odzieży, nadzór nad wydawaniem pieniędzy, zachowaniem wychowanka, dbałość o przybory szkolne i udział w zabawach ;

4. Innym przykładem takiego systemu była kolonia w Mettray;

- wychowanków tej placówki podzielono na grupy zwane „rodzinami”

-w każdej grupie przebywało 30-40 wychowanków pod opieką tzw. „ojca rodziny”, który miał postępować z nimi po ojcowsku;

- „rodziny” oznaczone były literami i mieszkały w oddzielnych domach;

- głównym zadaniem była praca na roli oraz prowadzenie warsztatów: krawieckiego, szewskiego, stolarskiego, kołodziejskiego, kowalskiego i mechanicznego;

-stosowano nagrody (odznaczenia czyli naszywki na ubraniu, udział w ćwiczeniach pożarniczych, nauka muzyki, skierowanie do służby w marynarce) i kary(zamknięcie w celi ze związanymi rękami i zerwaniem odznak, za nie uwagę na lekcjach można było bić linijką po rękach);

- na wzór tej kolonii powstał między innymi polski zakład w Studzieńcu.

SYSTEM REPUBLIK I WIOSEK DZIECIĘCYCH

Republiki młodzieżowe to najbardziej nowatorskie, instytucjonalne systemy wychowania resocjalizacyjnego, zorganizowane na zasadzie całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży.

Do najbardziej znanych należą:

1. Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville, położona w pobliżu miasta Ithaca w stanie Nowy Jork, założona przez George'a w 1985 roku:

- była przeznaczona dla młodzieży przestępczej obojga płci w wieku od 14 do 21 lat,

- był to zakład prywatny nie podlegający żadnej władzy państwowej.

- organizacja opierała się na dwóch założeniach: zupełnej wolności i pracy,

- w placówce wytworzyła się następująca organizacja: agędy rządowe podzielono na 3 części: legislatywę, egzekutywę i sądownictwo,

- prawo wydawania ustaw należało do zebrania gminnego, w którym brali udział wszyscy obywatele republiki, którzy ukończyli 16 lat,

- egzekutywa należała do gabinetu wybieranego na jeden rok przez zgromadzenie gminne.

Gabinet składał się z prezydenta, wiceprezydenta (którym najczęściej była dziewczyna), sekretarza stanu i sekretarza skarbu. Gabinet mianował pozostałych urzędników republiki: sędziów, prokuratora, policjantów i strażników więziennych,

- władza sądowa leżała całkowicie w rękach wychowanków,

- wychowankowie musieli się sami utrzymać, uprawiać ziemię, budować domy, uczyć się rzemiosła i organizować warsztaty,

- za wszelkie prace wychowankowie otrzymywali wynagrodzenie,

- wychowankowie ponosili wszelkie koszty z wiązane z pobytem w zakładzie,

2. Włoska republika chłopców „Republika de Ragazzi” założona w 1945 roku przez Rivolta.

- przyjmowano do niej chłopców którym groziło niebezpieczeństwo moralnego upadku, dzieci pozbawione opieki i oparcia w rodzinie oraz dzieci bezdomne,

- republika składała się z 3 autonomicznych wiosek: wioskę nadmorską zamieszkiwali chłopcy w wieku 10-13 lat, którzy kształcili się na rybaków i marynarzy; w wiosce od strony lądu mieszkali nieco starsi chłopcy i uczyli się oni rozmaitych rzemiosł; trzecia wioska położona na łagodnych stokach pokrytych winnicami , należała do najstarszych chłopców, którzy zajmowali się rolnictwem i hodowlą,

- najważniejszą władzą republiki było Zgromadzenie Ludowe, które zbierało się codziennie wieczorem, aby omówić wspólne sprawy.

-podstawowe założenia republiki: swoboda, samorząd wychowanków, samowychowanie i samoutrzymanie,

- wychowanek miał prawo opuścić republikę w każdej chwili,

- za prace i naukę otrzymywali wynagrodzenie,

-wychowankowie opłacali koszty swego pobytu w republice,

- rola dorosłych ograniczała się do nauczania, we wszystkich innych sprawach przysługiwał im tylko głos doradczy.

II. ROZWÓJ RESOCJALIZACJI W POLSCE.

1. Traktowanie dziecka przestępczego do połowy XIX wieku.

W dawnym prawie polskim nie było żadnych przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej nieletnich. Dziecko, które popadło w konflikt z prawem traktowane było jak dorosły przestępca. Odpowiedzialność karna rozpoczynała się najczęściej wraz z osiągnięciem 7 roku życia, stosowano kary cielesne i karę śmierci. Dzieci odsiadywały karę więzienia wraz z dorosłymi więźniami, gdzie panowała demoralizacja, zboczenia i choroby.

W 1736 roku powstał w Warszawie dom poprawy z fundacji biskupa Rostkowskiego . Miał ona na celu poskramianie i poprawę złych i swawolnych ludzi. Kierowano do niego z polecenia sądów świeckich i duchownych na okres 2 lat. Cechy domu poprawy:

- osadzeni posegregowani wg płci, wieku,

- przymusowa praca - przygotowanie zawodowe pod okiem majstrów,

- praktyki religijne

- kary

W 1818r. Kodeks Karzący dla Królestwa Polskiego uznawał:

- brak odpowiedzialności dzieci do lat 12,

- po ukończenie 15 roku życia za popełnione zbrodnie przewidywano kary, jeśli była popełniona z pełnym rozeznaniem czynu,

- po 18 roku życia jeśli czyn był wynikiem zaniedbań wychowawczych,

- najwyższa kara to zamknięcie na 1 rok w areszcie publicznym lub w domu poprawy,

- zaprzestanie osadzania nieletnich wraz z dorosłymi.

W 1830 roku w Warszawie Skarbek otworzył Mokotowski Instytut Moralnie Zaniedbanych Dzieci. Cechy charakterystyczne to:

- wiek w jakim znajdowali się wychowankowie to 6 -14 lat,

- nauka i praca wspólna z innymi wychowankami,

- zasada niewynagradzania,

- karanie wszelkich wykroczeń,

- bogaty zakres nauczania.

2. Zabór rosyjski.

Kodeks kar głównych i poprawczych Królestwa Polskiego z 1847 r. nie zawierał wzmianki o specjalnych placówkach dla nieletnich. Dopiero ustawa z 20 listopada 1864 r. wprowadzała przytułki poprawcze, gdzie należało wychowywać a nie karać, odnosząc go do wieku 14-17 lat, „działających bez dostatecznego przeświadczenia o bezprawności czyny”.

Na podstawie tej ustawy powołano Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych (TOR), którego propagatorem był Miklaszewski (opracował założenia wychowawcze i organizacyjne TOR-u) oraz działacz społeczny Moldenhawer .

Do założeń TOR-u należało między innymi:

- poprawa moralna dzieci obu płci,

- fizyczne, moralne i umysłowe wychowanie w zastosowaniu do praktycznych zawodów,

- osady i przytułki ogólne dla wszystkich wychowanków lub oddzielne dla skazanych na kary, dla włóczęgów i żebraków.

3. Osada Rolno-Rzemieślnicza w Studzieńcu.

Otwarcie Osady w Studzieńcu koło Skierniewic miało miejsce 14 maja 1876 roku.

- wychowankowie byli podzieleni na małe grupki liczące najwyżej 15 osób zwane „rodzinami”, którymi opiekował się wychowawca,

- celom wychowania zespołowego miały służyć takie środki jak: udzielanie nagrody tym wychowankom, których koledzy uznali za wywierające na nich najlepszy wpływ moralny; nagrody zbiorowe dla „rodziny”, w której w ciągu tygodnia wychowankowie wykazali najlepsze postępy.

- wychowaniu indywidualnemu służył podział na cztery klasy,

- nowo przyjęty wychowanek był zaliczany do klasy pierwszej. Awans był uzależniony od uzyskania w danej klasie przypisanej liczby miesięcznych marek za dobre sprawowanie,

- w razie złego sprawowania przewidywano oprócz innych kar, również możliwość degradacji do niższej klasy,

- wychowanek awansowany lub degradowany nie przechodził jednak do innej rodziny, lecz pozostawał nadal pod kierownictwem dawnego wychowawcy,

- podział na klasy nie pokrywał się z podziałem na „rodziny”,

- zwolnienie z zakładu następowało po odbyciu przez wychowanka orzeczonej wyrokiem kary lub po ukończeniu 18 roku życia,

4. Zabór austriacki.

Na terenach byłego zaboru austriackiego odbywało się wiele prób zorganizowania opieki nad młodzieżą wywodzącą się z ubogich warstw, nad sierotami i nad dziećmi opuszczonymi.

a) pierwszą placówkę tego typu stworzył Markiewicz, proboszcz we wsi Miejsce Piastowe koło Krosna:

- opierała się na pracy wychowawczej z kształceniem zawodowym młodzieży, przede wszystkim w pracy rolnej i w rzemiosłach,

- nie stosowano kar cielesnych i upokarzających,

b) kolejna placówka to Śląski Zakład Wychowawczy w Cieszynie, który powstał z inicjatywym Halfara w 1912 roku,

- za podstawową funkcję zakładu uznawano zawodowe przygotowanie młodzieży (zapewniano liczne kierunki kształcenia oraz kursy przygotowawcze i dokształcające),

- stosowano metody wyróżniania i nagradzania wychowanków za pracę nad sobą oraz organizowano wycieczki na wzór harcerski, ćwiczenia i zawody sportowe,

- nowością było wprowadzenie badań psychologicznych nad cechami osobowości i uzdolnieniami zawodowymi wychowanków,

- wychowawcy we własnym zakresie realizowali tam nowoczesny wówczas system progresywny.

5. Zabór pruski.

Zakład poprawczy na terenie powiatu chojnickiego w oparciu o ustawodawstwo karne z 1878 r.:

• była to budowla gigantyczna składająca się z kompleksu budynków i zabudowań gospodarczych;

• w pierwszym okresie do zakładu kierowano obok ludzi starszych i niemających możliwości zarobkowania, młodocianych do 21 roku życia skazanych za różne przestępstwa;

• skierowania wydawane były przez sądy;

• zwolnienie z zakładu zależało od sprawowania wychowanka;

• opiekę pełnili specjalnie przygotowani wychowawcy;

• praca resocjalizacyjna była oparta na nauce i pracy w warsztatach oraz w rolnictwie;

• nauki czytania, pisania i rachunków udzielał dochodzący nauczyciel;

• dbano wychowanie religijne,

Zakład Wychowawczo-Poprawczy w Szubinie (1888),

• kierowano młodzież polska wyznania katolickiego w wieku 10-12 lat, aby ja następnie przez wiele lat izolować od środowisk rodzinnych i poddawać represjom za nieposłuszeństwo wobec władz pruskich oraz popełniane przestępstwa;

• nauka szkolna prowadzona w języku niemieckim, kary cielesne, areszt, zmniejszanie i tak głodowych racji żywnościowych oraz ciężka praca fizyczna przeważnie na roli;

• wychowankowie do 14 lat w godzinach przedpołudniowych odbywała naukę w szkole ludowej po południu pracowała na roli lub ogrodzie;

• młodzież w wieku 14-21 lat pracowała cały dzień w polu, a tylko okazjonalnie przebywała w warsztatach, ucząc się zawodu, wieczorami przez kilka godzin miała zajęcia z uzupełniającej nauki szkolnej;

• ważnym wydarzeniem było utworzenie sądów dla nieletnich;

• ustalano opiekuna sądowego, rozprawa odbywała się za zamkniętymi drzwiami w razie wątpliwości powoływana biegłych lekarzy, pedagogów i specjalistów;

6. Rozwój opieki nad nieletnim po odzyskaniu niepodległości (lata 1918-1939)

• zajęto się rozbudową placówek dla nieletnich przestępców;

• dostosowano placówki do różnych kategorii: płci, wieku, poziomu umysłowego i stopnia demoralizacji;

• przed wybuchem II wojny światowej w Polsce było czynnych 40 placówek wychowawczych dla niedostosowanych społecznie (zakłady i szkoły specjalne z internatami);

• dla nieletnich przestępców przeznaczono 15 zakładów (3 zakłady wychowawcze i 12 poprawczych);

• z zakładów poprawczych 3 miały charakter specjalny, 1 był obserwacyjno- rozdzielczy, 1 był przeznaczony dla niedorozwiniętych umysłowo i 1 dka szczególnie trudnych do prowadzenia;

• były 4 zakłady poprawcze żeńskie;

• większość placówek dla młodzieży przestępczej zarówno poprawczych jak i wychowawczych, podlegała nadzorowi Ministra Sprawiedliwości bez względu na to czy były państwowe czy prywatne;

• pozostałe należały do samorządu terytorialnego, kongregacji zakonnych i różnych organizacji społecznych;

1

---