Charakterystyka prawa administracyjnego

Zadaniem prawa administracyjnego jest regulacja stosunków prawnych powstających między organami administracji państwowej i organami samorządu terytorialnego a rożnymi podmiotami. Normy prawa administracyjnego określają również zasady organizacji i działania organów administracji oraz czynności administracyjne wykonywane przez nie. Prawo administracyjne składa się z dwóch zakresów:

• prawo administracyjne materialne - to normy prawa administracyjnego, które określają strukturę organów administracji, ich zadania oraz prawa i obowiązki podmiotów stosunku administracyjno - prawnego ( stosunku administracyjnego ),

• prawo administracyjne formalne - zawierające normy prawne, które określają tryb postępowania organów administracji publicznej; prawo administracyjne z znaczeniu formalnym wyklucza dowolność działania organów administracji.

Normy formalnego prawa administracyjnego zawarte są głównie w Ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - kodeks postępowania administracyjnego ( tekst jedn. Dz. U. z 1980 r. Nr 9, poz. 26, z późn. zm.). Źródłem materialnego prawa administracyjnego są natomiast liczne akty normatywne, które regulują strukturę, zadania i zakres kompetencji poszczególnych organów administracji

Wszystkie normy prawa administracyjnego zarówno o charakterze formalnym jak i materialnym to normy prawne bezwzględnie obowiązujące. Adresaci tych norm, którzy działają w zakresie stosunków administracyjnych, muszą postępować dokładnie w sposób określony w normie prawnej. Bezwzględny charakter norm prawa administracyjnego wynika z specyfiki stosunków, jakie to prawo reguluje, których jedną ze stron musi być organ władzy publicznej. Dlatego też prawo administracyjne zaliczane jest, obok prawa konstytucyjnego, do prawa publicznego.

Prawo administracyjne wyraźnie odróżnia się od innych gałęzi prawa przez pewne cechy charakterystyczne wyróżniające stosunki administracyjne.

Są to:

1. podmiot stosunku administracyjnoprawnego

Jak już wspomniano wcześniej, jednym z podmiotów musi być zawsze organ administracji. Ma on z mocy prawa uprawnienia władcze w stosunku do drugiego podmiotu. Posiadanie takich uprawnień oznacza dopuszczalność zastosowania środków przymusu wobec drugiego podmiotu. Rodzaj i sposób stosowania środków przymusu przez organ nie jest jednak dowolny, gdyż są one ściśle określone w przepisach prawa. Nie każdy jednak stosunek prawny, którego jedną ze stron jest organ administracji, jest stosunkiem administracyjnym. Na przykład gdy organ administracji występuje jako kupujący w umowie sprzedaży, ten stosunek prawny, który występuje pomiędzy kupującym ( organem administracji ) a sprzedawcą, jest stosunkiem prawnym z zakresu prawa cywilnego - nie ma tu bowiem elementu władczego. W stosunkach administracyjnoprawnych uprawnienia władcze zawsze należą do zakresu działań organu administracji publicznej,

2. przedmiot stosunku administracyjnoprawnego

Są nim sprawy, należące do kompetencji ( czyli zakresu działań ) organów administracji publicznej na podstawie obowiązujących aktów normatywnych.

Sprawy objęte regulacją materialnego prawa administracyjnego

Prawo administracyjne materialne regulują się akty normatywne o różnej randze: przede wszystkim ustawy, ale też rozporządzenia, zarządzenia, a na obszarze danej jednostki terytorialnej - także akty prawa miejscowego. Zakres spraw, które obejmuje prawo administracyjne materialne, jest bardzo szeroki. Jest to związane z zakresem zadań, które wykonują organy administracji publicznej. Zakres ten obejmuje niemalże wszystkie dziedziny życia społecznego, z których najważniejszymi dla obywatela są:

- bezpieczeństwo wewnętrzne,

- budownictwo,

- gospodarka,

- kultura,

- obronność kraju,

- ochrona środowiska,

- ochrona zdrowia,

- szkolnictwo.

Struktura i organizacja organów administracji publicznej

Organy administracji publicznej w Polsce dzielą się na:

- organy administracji państwowej,

- organy administracji samorządowej ( organy administracji gminy, powiatu, województwa ).

Istnieje kilka różnych kryteriów podziału organów administracji państwowej. Najważniejszą klasyfikacją jest podział organów ze względu na:

• kompetencję rzeczową - która wyznacza zakres zagadnień należących do kompetencji danego organu administracji publicznej; stanowi ona podstawę do dalszego podziału organów w oparciu o kryterium szczegółowości - wyróżnia się więc tu organy administracji o kompetencji szczególnej oraz organu o kompetencji ogólnej

• kompetencję miejscową - według niej organy administracji państwowej można podzielić na centralne ( w tym naczelne ) organy administracji państwowej oraz terenowe organy administracji rządowej.

Organy administracji o kompetencji rzeczowej:

• Organy administracji państwowej o kompetencji szczególnej:

Do ich kompetencji należy działanie w zakresie jednej dziedziny zagadnień. Zakres spraw będących ich przedmiotem działalności jest dokładnie sprecyzowany. Organem administracji państwowej o kompetencji szczególnej jest np. minister finansów, minister kultury i sztuki, minister edukacji narodowej.

• Organy administracji o kompetencji ogólnej:

Przedmiotem ich działania są sprawy z wielu dziedzin. Zakres ich zadań jest więc bardzo szeroki. Organem administracji o kompetencji ogólnej jest np. na szczeblu centralnym - Prezes Rady Ministrów, na szczeblu terenowym - wojewoda.

Organy administracji o kompetencji miejscowej:

• Centralne organy administracji - zakres ich działalności obejmuje cały kraj; centralnymi organami są:

• Rada Ministrów ( rząd ) - kieruje ona całą administracją rządową i za swe działania w związku tym ponosi odpowiedzialność.

Tworzą ją: Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz kierownicy

niektórych urzędów centralnych,

- Prezes Rady Ministrów ( premier ) - do jego działań należy m.in. kierowanie pracami Rady Ministrów a także koordynacja i kontrola pracy poszczególnych ministrów,

• ministrowie ( członkowie Rady Ministrów ) - którzy kierują jednocześnie

wyodrębnionymi działami administracji; to ministrowie są organami administracji rządowej, ministerstwa zaś to urzędy powołane w celu pomocy w realizacji zadań ministra;

• urzędy centralne - to centralne organy administracji rządowej, w zakresie których

znajduje się kierowanie wyodrębnionymi działami administracji; urzędy te centralne albo podlegają Radzie Ministrów, Prezesowi Rady Ministrów albo poszczególnym ministrom; Kierownicy niektórych urzędów centralnych wchodzą w skład Rady Ministrów, jak np. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego czy Prezes Głównego Urzędu Ceł.

Centralne organy administracji dzielą się dalej na:

- naczelne organy administracji państwowej - są nimi: Rada Ministrów, Prezes Rady

Ministrów i ministrowie; ich urzędy powołane zostały w drodze ustaw, która

jednocześnie określiła ich zakres działania,

- pozostałe centralne organy administracji państwowej - które podporządkowane są

organom naczelnym ( np. Główny Urząd Ceł podporządkowany jest Ministrowi

właściwemu do spraw współpracy gospodarczej z zagranicą, Główny Urząd

Statystyczny - Radzie Ministrów ).

• Terenowe organy administracji - zakres ich działania obejmuje określoną część terytorium kraju, np. województwo. Pokrywa się on zazwyczaj z podziałem kraju na województwa, powiaty i gminy. Wśród terenowych organów administracji rządowej wyróżnić można także:

• organy administracji o kompetencji ogólnej - którym jest wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów

w województwie oraz kierownicy rejonowych urzędów rządowej administracji ( najniższy szczebel

administracji rządowej ), których zakres działalności obejmuje wyodrębnioną część terytorium

województwa,

• organy administracji o kompetencji szczególnej - podporządkowane są one poszczególnym ministrom (np. kuratoria oświaty - podlegają ministrowi edukacji narodowej, izby skarbowe i urzędy skarbowe - ministrowi finansów ).

W gminie organem administracji publicznej jest wójt ( lub w zależności od wielkości gminy bądź miasta -burmistrz, prezydent ). Pełni on w obrębie danej jednostki samorządu terytorialnego władzę wykonawczą. Wybierany jest w wyborach powszechnych na czteroletnią kadencję.

Wójt ( burmistrz, prezydent ) wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu gminy. Zadania te mają charakter lokalny, a dotyczą przede wszystkim:

• zarządu mieniem komunalnym,

• zaspokajania potrzeb ludności gminy ( np. poprze zaopatrzenie w wodę, energię cieplną, organizowanie lokalnego transportu zbiorowego, pomoc społeczną ).

W ramach tzw. zadań zleconych organy administracji gminy mogą wykonywać niektóre zadania z zakresu administracji rządowej. Na wykonywanie tych zadań administracja centralna przekazuje gminie odpowiednie środki finansowe.

Gmina realizuje swoje zadania za pomocą własnych organów ale także może to robić poprzez utworzone przedsiębiorstwa komunalne lub też poprzez podmioty gospodarcze, których jest udziałowcem. Na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych może również powierzyć wykonanie zadań innym podmiotom.

Oprócz wymienionych wyżej najważniejszych podziałów organów administracji państwowej funkcjonują również inne, w tym m.in.:

- podział na organy kolegialne ( wieloosobowe ) oraz organy administracji jednoosobowe. Taka klasyfikacja możne również odnosić się do podziału wszystkich organów administracji - organów administracji rządowej oraz organów administracji samorządowej.

Formy prawne działania organów administracji państwowej

Różnorodność form prawnych działań administracji wynika z szerokiego zakres zadań, które wykonywać mają organy administracji państwowej.

Jedną z form działania administracji jest wydawanie aktów normatywnych, czyli stanowienie norm prawnych powszechnie obowiązujących, znajdujących się w rozporządzeniach, uchwałach, zarządzeniach. Normy te mogą powstawać na podstawie specjalnych upoważnień do tworzenia prawa, zawartych w ustawach.

Formą prawną działania administracji jest również wydawanie aktów nienormatywnych ( np. decyzji administracyjnych ). Jest to podstawowa forma działania administracji, dlatego też wymaga szerszego omówienia, co będzie miało miejsce w dalszej części pracy.

Wykonywanie czynności materialno - technicznych należy także do form działania administracji. Są to czynności faktyczne ( realne ) wykonywane przez organy administracji państwowej i zatrudnionych w nich urzędników. Taką czynnością jest np. napisanie pisma na maszynie, przyjęcie należnego podatku przez kasjera urzędu skarbowego, gromadzenie akt poszczególnych podmiotów gospodarczych wpisanych do ewidencji.

Inną formą działania administracji jest działalność o charakterze społeczno-organizatorskim ( wykonywanie czynności niewładczych ), polegająca na podejmowaniu działań propagandowych, celem których jest ukształtowanie pożądanych postaw ludności. Taką działalnością jest np. organizowanie imprez rekreacyjnych - sportowych, organizowanie akcji oczyszczania lasów. Często przy realizacji działań społeczno-organizatorskich organy administracji współdziałają z innymi podmiotami, np. fundacjami, stowarzyszeniami.

Do działań administracji należy również zawieranie porozumień administracyjnych. Zawierane są one między różnymi organami administracji, pomiędzy którymi nie istnieją relacje podporządkowania.

Podmiotami z zakresu administracji zawierającymi takie porozumienia administracyjne mogą być np. różni ministrowie, prezydenci miast, zaś celem tych porozumień jest przede wszystkim współdziałanie w toku realizacji określonych zadań administracyjnych np. w zakresie ochrony środowiska poprzez wspólną budowę oczyszczalni ścieków.

Zawieranie umów jest ostatnią z wymienionych tu prawnych form działania administracji. Umowy te, o charakterze cywilnym są zawierane przez organy administracji z różnymi podmiotami spoza administracji. Dotyczyć one mogą np. najmu, dzierżawy mienia komunalnego, świadczenia usług w zakresie transportu zbiorowego przez przedsiębiorstwa transportowe.

Najważniejszą prawną formą działania organów administracji państwowej jest wydawanie aktów administracyjnych. Aktem administracyjnym jest władcze, jednostronne oświadczenie woli organu administracji w indywidualnej sprawie, które skierowane jest zazwyczaj do konkretnego adresata. Aktami administracyjnymi są np. wydanie zezwolenia na budowę domu, wydanie prawa jazdy, powołanie do wojska, postanowienie organu administracji o nadaniu nazwy ulicy. Akty administracyjne odróżniają się od aktów normatywnych głównie indywidualnych charakterem sprawy. Są one zazwyczaj skierowane do konkretnego adresata, który jest osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej (np. inny organ administracji). Akty administracyjne wydawane są na podstawie przepisów prawa administracyjnego. Nie wszystkie akty zawierane przez organy administracyjne, są aktami administracyjnymi np. zawarcie przez wójta umowy o pracę z pracownikiem urzędu gminy nie jest aktem administracyjnym, ponieważ czynność ta regulowana jest przepisami prawa pracy, nie ma również charakteru jednostronnej czynności organu administracji.

Akty administracyjne dzielą się ze względu na ich charakter na:

- akty konstytutywne - to akty administracyjne wywołujące skutki prawne, a więc stanowiące, zmieniające lub znoszące stosunki prawne,

- akty deklaratywne ( potwierdzające ) - to akty administracyjne potwierdzające istnienie określonej sytuacji oraz związanych z nią określonych praw i obowiązków, np. stwierdzenie przez organ administracji posiadania polskiego obywatelstwa jest aktem deklaratywnym natomiast nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego jest aktem konstytutywnym.

Według innego podziału aktów administracyjnych wyróżnić można:

- akty wydawane za zgodą oraz na wniosek adresata ( np. zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej ),

- akty administracyjne wydawane niezależnie od woli adresata ( np. powołanie do wojska, wezwanie na szczepienie ochronne ).

Niezbędne jest, aby każdy akt administracyjny spełniał określone w przepisach prawa przesłanki jego ważności. Przesłanki te są zawarte są w różnych przepisach prawnych, które stanowią podstawę konkretnego akt administracyjnego. Obowiązuje jednak zestaw przesłanek ogólnych, które musi spełniać dany akt, bez względu na warunki określone w przepisach szczególnych:

- istnienie podstawy prawnej do wydania aktu administracyjnego; podstawę taką są

konkretne przepisy prawne znajdujące się w ustawach i innych aktach normatywnych,

- wydanie aktu administracyjnego przez organ właściwy rzeczowo jak i miejscowo,

- zachowanie przewidzianego trybu i formy przy wydawaniu aktu administracyjnego.

Rodzaje postępowań administracyjnych

Postępowanie administracyjne ( określane także jako procedura administracyjna ), porządkuje i normalizuje sposób postępowania organów administracji a także określa stałe zasady, na podstawie których są załatwiane sprawy przez administrację publiczną.

Postępowanie administracyjne reguluje załatwianie spraw o bardzo szerokim zakresie, gdyż mogą one dotyczyć wszystkich spraw będących przedmiotem działania administracji. Postępowanie administracyjne będące trybem postępowania organów administracji publicznej, podzielić można na:

• postępowanie administracyjne ogólne,

• postępowanie sądowoadministracyjne,

• postępowanie egzekucyjne w administracji,

• postępowanie w sprawach o wykroczenia,

• szczególne postępowania administracyjne.

Ogólne postępowanie administracyjne

Postępowanie to podstawowy tryb postępowania organów administracyjnych przy rozstrzyganiu spraw, celem którego jest ich załatwienie przez wydanie rozstrzygnięcia w formie decyzji administracyjnej. Normy prawne dotyczące postępowania administracyjnego ogólnego należą do prawa administracyjnego formalnego i przede wszystkim zawarte są w kodeksie postępowania administracyjnego. Kodeks postępowania administracyjnego wskazuje elementarne zasady prawidłowego postępowania administracyjnego, które organ ma obowiązek przestrzegać. Zasadami tymi są:

- zasada legalności, praworządności oraz pogłębiania zaufania do organów państwa

zasady te określają podstawę postępowania administracyjnego, które powinno być przeprowadzone w ten sposób, aby obywatel mógł wierzyć, że organ rozstrzygnie jego sprawę tylko na podstawie obiektywnej interpretacji przepisów prawa, zgodnie ze stanem faktycznym i stanem prawnym, przy uwzględnieniu interesu społecznego i słusznego interesu strony, oraz w sposób właściwy i kulturalny z uwagi na powagę organu;

organ administracji powinien przestrzegać prawa i czuwać nad tym, aby inni uczestnicy postępowania także postępowali zgodnie z przepisami prawa,

- zasada prawdy obiektywnej

zasada ta zobowiązuje organy administracji do wnikliwego i dokładnego zbadania podstaw

faktycznych i prawnych sprawy będącej przedmiotem postępowania oraz jej wyjaśnienia,

- zasada udziału stron w postępowaniu

Organy administracji są zobowiązane zapewnić stronie możliwość udziału we wszystkich

czynnościach postępowania ( z wyjątkiem tych, które są uregulowane w sposób szczególny

np. przy ochronie tajemnicy państwowej ) oraz do należytego i wyczerpującego

informowania stron postępowania o wszystkich zamierzonych czynnościach w celu zbadania

danych okolicznościach faktycznych i prawnych mogących mieć wpływ na ustalenie ich

praw i obowiązków; organ nie może ( z wyjątkiem przewidzianym w kodeksie postępowania

administracyjnego ) uniemożliwiać stronie przeglądania akt jej sprawy oraz sporządzania z

nich notatek i odpisów;

- zasada szybkości i wnikliwości działania organów administracji

Organy administracji powinny działać bez zbędnej zwłoki ale wnikliwie badając sprawę;

W przypadku, gdy sprawa może być rozpatrzona w oparciu o dowody przedstawione przez

stronę lub dowody powszechnie znane albo znane organowi administracji z urzędu powinna

być ona załatwiona niezwłoczne;

Gdy sprawa wymaga postępowania wyjaśniającego, powinna ona być załatwiona nie później

niż w ciągu miesiąca od wszczęcia postępowania, zaś w przypadku sprawy szczególnie

skomplikowanej - nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od wszczęcia postępowania; gdy

niemożliwe jest załatwienie sprawy w ww. terminach, organ administracji ma obowiązek

powiadomienia strony o konieczności przedłużenia postępowania

- zasada załatwiania spraw w formie pisemnej;

każda sprawa powinna być załatwiona w formie pisemnej, co stanowi potwierdzenie przeprowadzenia danej sprawy oraz ewentualnie w następnych postępowaniu może mieć walor dowodowy,

- zasada dążenia do załatwienia spraw w formie ugody

Jeśli w danej sprawie możliwe jest zawarcie ugody, organ administracji powinien

podejmować wszelkie czynności,

które umożliwiłyby jej zawarcia przez strony postępowania

jeśli strony te mają sporne interesy,

- zasada dwuinstancyjność postępowania

Strona, która uzna, że decyzja wydana przez organ pierwszej instancji nie rozstrzyga jej

sprawy prawidłowo, ma prawo odwołania się do organów wyższego stopnia ( szczebla ), np.

od decyzji kierownika urzędu skarbowego służy odwołanie do naczelnika izby skarbowej,

- zasada trwałości decyzji administracyjnych

Decyzje, od których odwołanie nie służy w administracyjnym toku instancji, są ostateczne;

trwałość decyzji oznacza, że nie można jej zmienić w zwykłym toku postępowania

administracyjnego, ale tylko w przewidzianych, wyjątkowych przypadkach, zaś na

podstawie tej decyzji strona nabywa trwałe uprawnienia bądź obowiązki;

Decyzje są ostateczne, gdy nie służy od nich odwołanie ( np. koncesja, decyzje wydawane

przez Samorządowe Kolegia Odwoławcze ), upłynął termin do wniesienia odwołania, a

strona go nie wniosła lub wniosła z uchybieniem terminu, lub gdy były wydane przez organ

administracji II instancji,

- zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnej

zgodnie z nią sądy administracyjne kontrolują decyzje administracyjne pod względem ich

zgodności z prawem; strona, która uważa, że decyzja administracyjna w jej sprawie jest

niezgodna z prawem może zaskarżyć ją do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, od

którego służy ewentualna skarga kasacyjna do Naczelnego Sadu Administracyjnego.

W danej sprawie postępowanie administracyjne powinno toczyć się przed właściwym rzeczowo i miejscowo organem administracji. Właściwość ( kompetencję ) rzeczową organu administracji ustalana jest według przepisów określających zakres działania organu administracji. Ustalenie właściwości ( kompetencji ) miejscowej organu administracji dokonuje się następująco:

- w sprawach dotyczących nieruchomości - właściwym jest organ administracji, na którego terenie działania leży ta nieruchomość,

- w sprawach dotyczących prowadzenia zakładu pracy - jest właściwym organ, na którego terenie działania znajduje się zakład pracy,

- w innych sprawach - właściwość miejscową organu administracji ustala się wówczas według miejsca zamieszkania osoby fizycznej (a w przypadku osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej - jej siedziby) lub miejsca pobytu strony postępowania albo jednej ze stron, jeśli w postępowaniu bierze udział kilka stron.

Jeśli nie można określić właściwości miejscowej organów administracji w określonej sprawie według przedstawionych wyżej zasad, przepisy kodeksu postępowania administracyjnego wskazują sposób ustalenia takiej właściwości miejscowej organów administracji. Przepisy kodeksu regulują również sposoby rozstrzygania sporów, które mogą powstawać w związku z określaniem właściwości rzeczowej oraz właściwości miejscowej organów administracji. Przepisy postępowania określają również sytuacje, w których następuje wyłączenie pracownika lub organu administracji od postępowania w określonej sprawie z wskazanych przepisami powodów.

Art. 28 kodeksu postępowania administracyjnego określa stronę postępowania. Stroną postępowania administracyjnego, na podstawie tego przepisu, jest każdy, czyjego interesu lub obowiązku prawnego dotyczy postępowanie. Stronami postępowania mogą więc być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przebieg ( tryb ) ogólnego postępowania administracyjnego przed organami administracji publicznej określony został w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego. W określonej sprawie postępowanie administracyjne może być wszczynane na żądanie strony bądź z urzędu.

W celu prawidłowego wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy organ administracji ma prawo do wykorzystywania różnych dowodów, o ile są one właściwe w tej sprawie, m.in. dokumentów, oględzin, zeznań świadków, opinii biegłych a także oświadczeń stron postępowania, jeśli przepisy prawne nie wymagają potwierdzenia urzędowego określonego stanu faktycznego lub stanu prawnego. Jeśli jest to konieczne dla szybkości, uproszczenia postępowania bądź przyczyni się to do osiągnięcia określonego celu wychowawczego, możliwe jest przeprowadzenie rozprawy przez organ administracji. W określonych prawnie sytuacjach przeprowadzenie rozprawy jest konieczne.

Rozprawą jest zebranie ( posiedzenie ) organu rozstrzygającego w sprawie pod przewodnictwem pracownika administracji z udziałem stron postępowania, świadków i biegłych. W trakcie postępowania administracyjnego organ administracji może wydawać postanowienia dotyczące poszczególnych kwestii, które są związane z tokiem postępowania ( np. postanowienie dowodowe w sprawie przesłuchania świadków ). Postanowienia te zazwyczaj nie rozstrzygają o istocie sprawy będącej przedmiotem postępowania, dlatego mogą być zaskarżane w drodze zażalenia tylko gdy jest to wprost wskazane w przepisach prawa ( np. postanowienia dowodowe nie podlegają zaskarżeniu; możliwość wskazani ich nieprawidłowości możliwe jest dopiero przy rozstrzyganiu skargi kasacyjnej, gdy strona w skardze wniesie o rozpatrzenie tych postanowień ). Zazwyczaj też mogą być zmienianie w toku postępowania przez organ administracji.

Postępowanie administracyjne ulega zawieszeniu z urzędu w określonych w przepisach prawa przypadkach, a mianowicie gdy: nastąpi śmierć strony postępowania, strona utraci zdolność do czynności prawnych lub pojawi się konieczność rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez sąd lub inny organ.

Postępowanie może być również zawieszone na wniosek, gdy wystąpi z nim strona, na której żądanie wszczęto postępowanie pozostałe strony nie sprzeciwiają się temu a także gdy nie zagraża to interesowi społecznemu. Jeśli jest to tylko możliwe, organ administracji powinien podjąć odpowiednie działania zmierzające do usunięcia przeszkód i podjęcia z powrotem zawieszonego postępowania.

Wydanie decyzji administracyjnej przez organ administracji prowadzący postępowanie kończy sprawę. Decyzja to akt administracyjny zawierający rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie. Może dotyczyć całości sprawy lub jej części jak również w inny sposób zakończyć postępowanie w danej instancji w konkretnej sprawie, np. poprzez umorzenie postępowania. Postępowanie umarza się, gdy stało się ono bezprzedmiotowe. Prawidłowa decyzja administracyjna powinna zawierać elementy wskazane w kodeksie postępowania administracyjnego:

- oznaczenie organu administracji,

- data wydania,

- oznaczenie strony lub stron postępowania,

- powołanie podstawy prawnej zawartego w decyzji rozstrzygnięcia sprawy,

- rozstrzygnięcie sprawy, której dotyczyło postępowanie,

- uzasadnienie faktyczne i prawne rozstrzygnięcia ( tj. wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione oraz dowodów, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia a także wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji),

- pouczenie o ewentualnej możliwości wniesienia odwołania od decyzji, i jeśli ono przysługuje - o jego trybie,

- podpis z podaniem imienia i nazwiska wraz ze stanowiskiem służbowym osoby upoważnionej do wydania decyzji,

-pouczenie o dopuszczalności wniesienia powództwa do sądu powszechnego albo skargi do sądu administracyjnego, w przypadku gdy te możliwości przysługują.

W prawie administracyjnym obowiązuje zasada pisemności decyzji administracyjnej. Oprócz elementów koniecznych decyzji,

określonych w kodeksie postępowania administracyjnego, przepisy zawarte w innych ustawach, stanowiących podstawę wydania decyzji, mogą określać także dodatkowe elementy decyzji administracyjnej w konkretnej sprawie.

Zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego gwarantuje stronie możliwość odwołania się do drugiej instancji od negatywnej decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji. Ustawa nie przewiduje obowiązku uzasadniania odwołania - wystarczy, iż będzie wskazane w niebudzący wątpliwości sposób, że strona jest niezadowolona z rozstrzygnięcia sprawy przez organ pierwszej instancji. Odwołanie wnosi się do organu wyższej instancji w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji, ale za pośrednictwem organu, który ją wydał. Wniesienie odwołania, za wyjątkiem określonych w kodeksie sytuacji, wstrzymuje wykonanie decyzji. Organ odwoławczy po rozpatrzeniu odwołania wydaje decyzję, która:

• może utrzymać w mocy decyzję organu pierwszej instancji,

• bądź uchylić decyzję w całości lub w części,

• lub umorzyć postępowanie odwoławcze.

W przypadku, gdy postępowanie w danej sprawie zakończyło się wydaniem decyzji ostatecznej ( czyli takiej, od której odwołanie nie przysługuje ), możliwością jej wzruszenia jest skarga o wznowienie. Jest ona jednak możliwa tylko wówczas, gdy zajdą okoliczności określone przepisami kodeksu postępowania administracyjnego, a mianowicie:

• okaże się że dowody, które posłużyły do ustalenia istotnych dla sprawy okoliczności, były fałszywe,

• decyzja wydana została w wyniku przestępstwa,

• w wydawaniu decyzji brał udział organ lub urzędnik, który powinien być wyłączony z orzekania,

• gdy strona bez jej winy nie uczestniczyła w postępowaniu,

• pojawiły się nowe, wcześniej nieznane stronie ani organowi, okoliczności bądź dowody, mające istotne znaczenie dla sprawy.

Wznowienie postępowania następuje na wniosek strony lub z urzędu. Skarga o wznowienie postępowania administracyjnego powinna być wniesiona do organu, który wydał zaskarżaną decyzję w pierwszej instancji, w ciągu jednego miesiąca od dnia, w którym strona powzięła wiadomości o okolicznościach będących podstawą wznowienia postępowania.

Kodeks postępowania administracyjnego dopuszcza również możliwość uchylenia, zmiany bądź stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji administracyjnej. Uchylenie lub zmianę decyzji dokonuje organ, który wydał ją a w przypadku gdy przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony - organ wyższej instancji.

Jeśli wskutek decyzji ostatecznej strona nabyła określone prawa, decyzja ta może być wówczas uchylona, tylko gdy:

• przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony,

• strona wyraziła na to zgodę, zaś przepisy szczególne nie sprzeciwiają się temu.

Nieważność ostatecznej decyzji administracyjnej stwierdza organ wyższego stopnia ( gdy decyzję wydał naczelny organ administracji, orzeka o tym ten sam organ ). Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji może być wszczynane na żądanie strony bądź jeśli zaszła jedna z okoliczności wskazanych w kodeksie postępowania administracyjnego - z urzędu.

Postępowanie egzekucyjne

Jeśli podmiot, do którego jest skierowana decyzja administracyjna ( ostateczna lub opatrzona klauzulą natychmiastowej wykonalności ), dobrowolnie nie wykonuje nałożonych na niego obowiązków, organ administracji może przy zastosowaniu postępowania egzekucyjnego ( przymusowego, tzw. egzekucji administracyjnej ) zmusić go do wykonania określonych w decyzji obowiązków. Postępowanie egzekucyjne ma również zastosowanie, gdy adresaci innych niż decyzja aktów administracyjnych, nie wykonują obowiązków, do których są zobligowani.

Tryb administracyjnego postępowania egzekucyjnego określony jest w przepisach prawa. W przypadku gdy organ administracyjny, który wydał decyzję ostateczną, stwierdzi, że wynikające z treści decyzji czynności nie zostały wykonane przez adresata decyzji we wskazanym terminie, kieruje wówczas do niego upomnienie, zawierające równocześnie informacje o ewentualności przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego ( egzekucji ). Gdy upomnienie nie przynosi określonych skutków w postaci wykonania obowiązku, organ administracji może wówczas wystąpić do właściwego organu egzekucyjnego z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Organami egzekucyjnym są: organy administracji pierwszego stopnia oraz urzędy skarbowe - w zakresie należności pieniężnych. Wystąpienie do organu egzekucyjnego równoznaczne jest ze wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Wystąpienie to potwierdzone jest dokumentem, który stanowi także tytuł wykonawczy. W czynnościach egzekucyjnych bierze udział organ egzekucyjny stwierdzający, czy egzekucja jest dopuszczalna bądź nie. Jeśli egzekucja jest niedopuszczalna, organ egzekucyjny zwraca wówczas tytuł wykonawczy organowi administracji, który go wystawił. Jeśli natomiast egzekucja jest dopuszczalna, tytuł wykonawczy kieruje się do egzekucji. Następnie organ egzekucyjny przesyła do osoby, na której ciąży wynikający z decyzji administracyjnej obowiązek, kopię tytułu wykonawczego wraz z adnotacją, że został on skierowany do wykonania a także z informacją, jaki zostanie zastosowany środek egzekucji. Osoba ta ma 7 dni na spełnienie obowiązku bądź zgłoszenie zarzutów przeciwko tytułowi wykonawczemu. Podstawę zarzutów mogą stanowić wyłącznie ściśle określone przez przepisy prawa przyczyny. Organ egzekucyjny może wstrzymać lub zawiesić postępowanie, gdy uzna zarzuty wniesione przeciwko tytułowi wykonawczemu za słuszne.

Organ egzekucyjny w toku prowadzenia egzekucji ma możliwość wezwania sił porządkowych, jeśli napotyka w trakcie realizacji egzekucji na opór lub jeśli taki opór zasadnie przewiduje. Koszta egzekucji zostaje obciążona osoba, która nie wykonała obowiązku ciążącego na niej.

Jeśli adresat aktu administracyjnego miał do wykonania obowiązek o charakterze pieniężnym, mogą być wówczas wobec niego zastosowane środki egzekucji w postaci:

- egzekucji pieniężnej ( wpłacenie poborcy należności w wysokości określonej w akcie administracyjnym ),

- egzekucji z wynagrodzenia za pracę,

- egzekucji ze świadczeń emerytalnych i z ubezpieczenia społecznego,

- egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych,

- egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych,

- egzekucja z rzeczy ruchomych polegająca na ich zajęciu przez poborcę i sprzedaży, a następnie przeznaczenie uzyskanych środków na wykonanie obowiązków nałożonych na adresata aktu administracyjnego.

Jeśli zaś na adresat aktu miał do wykonania obowiązek o charakterze niepieniężnym, mogą być wówczas zastosowane wobec niego następujące środki egzekucji:

- grzywna w celu przymuszenia go do realizacji postanowień zawartych w akcie administracyjnym,

- wykonanie zastępcze - czynność, do której wykonania był zobowiązany adresat aktu administracyjnego, zlecona została do wykonania innemu podmiotowi ale na koszt tego, który zobowiązany był do jej wykonania,

- odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali oraz innych pomieszczeń - stosowane jest wówczas, jeśli obowiązek adresata aktu polega na wydaniu nieruchomości lub na opuszczeniu lokalu,

- odebranie rzeczy ruchomej - stosowane, jeśli obowiązek adresata aktu administracyjnego związany jest z wydaniem rzeczy lub jej zniszczeniem ( np. dotyczy to skażonej żywności ),

- przymus bezpośredni - zmuszenie adresata aktu administracyjnego do wskazanych czynności pod groźbą użycia wobec niego siły fizycznej lub poprzez bezpośrednie jej użycie.

Przepisy prawne wskazują, które przedmioty nie mogą podlegać egzekucji administracyjnej. Są to głównie przedmioty niezbędne do codziennego życia osoby, która nie wykonała nałożonego na nią w decyzji administracyjnej obowiązku. Wyłączenie to dotyczy również przedmiotów niezbędnych dla członków najbliższej rodziny tej osoby.

W określonych sytuacjach w przepisach prawa, przysługuje możliwość złożenia zażalenie na postanowienia organu administracyjnego. Można również w każdym przypadku złożyć skargę na podstawie procedury określonej w kodeksie postępowania administracyjnego.

Postępowanie sądowoadministracyjne

Po wyczerpaniu toku instancji w administracji, czyli wydaniu przez organ II instancji decyzji ostatecznej sprawie, w przypadku gdy rozstrzygnięcie jest niezgodne z wolą strony, może ona zaskarżyć decyzję do sądu administracyjnego I instancji - Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Zasady funkcjonowania sądownictwa administracyjnego określono w Ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( Dz. U. z 2002 r., Nr 153, poz. 1270 ). Ustawa wskazuje podmioty uprawnionym do wniesienia skargi - jest nim każdy, kto ma w tym interes prawny a także Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator, oraz organizacja społeczna, jeśli dana sprawa znajduje się w zakresie jej statutowej działalności. Skargę jest wnoszona bezpośrednio do sądu administracyjnego w ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia ostatecznej decyzji organu administracji. Niezbędne elementy skargi to:

oznaczenie skarżącego, jego miejsca zamieszkania lub siedziby;

- wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia, innego aktu albo czynności organu

administracji,

- wskazanie organu, którego działania bądź bezczynności dotyczy skarga,

- określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego,

- podpis osoby wnoszącej skargę, a jeśli wnosi ją jej pełnomocnik - podpis

pełnomocnika z załączeniem do skargi pełnomocnictwa.

Postępowanie w sprawach o wykroczenia

Inną nazwą postępowania w sprawach o wykroczenia jest także postępowanie karno - administracyjne. Wykroczeniami są czyny społecznie niebezpieczne, zamierzone przez sprawcę oraz zabronione przez prawo, które zagrożone są karą aresztu do 3 miesięcy, karą ograniczenia wolności do 3 miesięcy bądź grzywną do 500 zł lub naganą. Jest to katalog kar zasadniczych. Aktem normatywnym w tym postępowania jest Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 12. poz 116, z późn. zm.). Sprawy o wykroczenia rozpatrują sądy grodzkie będące wydziałami odpowiednich sądów rejonowych. W sądzie grodzkim skład orzekający stanowi jednoosobowy są w osobie sędziego. Postępowanie rozpoczyna się od złożenia wniosku o ukaranie. Może to zrobić zarówno oskarżyciel publiczny ( np. funkcjonariusza policji ), instytucja państwowa lub społeczna, jak i a w niektórych sprawach - osoba fizyczna. Rozprawa przed sądem grodzkim może zakończyć się następującymi rodzajami orzeczeń:

• wydaniem orzeczenia o ukaraniu,

• odstąpieniem od ukarania,

• uniewinnieniem

• umorzeniem postępowania.

Oprócz kar zasadniczych w sprawach regulowanym tym postępowaniem może również orzec karę dodatkową, którymi są:

• zakaz prowadzenia określonej działalności lub czynności związanych z wymaganym zezwoleniem,

• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych lub innych pojazdów,

• przepadek rzeczy,

• podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości,

• inne kary dodatkowe wskazane w ustawie.

W sytuacji, gdy na danym terenie szerzy się popełnianie określonych wykroczeń,

jest przewidziana możliwość wprowadzenia na czas określony postępowań przyspieszonych przed sądami grodzkimi w sprawach o takie wykroczenia. Na obszarze całego państwa postępowanie przyspieszone wprowadza Minister Sprawiedliwości, natomiast na obszarze całego województwa lub jego części wojewoda w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Cechami charakterystycznymi tego postępowania są m.in.: zatrzymanie sprawy i doprowadzenie przed sąd grodzki, niezwłoczne rozpatrzenie sprawy przez sąd.

Postępowanie nakazowe i postępowanie mandatowe są natomiast uproszczonymi formami postępowania w sprawach o wykroczeniu. Postępowanie nakazowe zachodzi wówczas, gdy wymierzona kara nie przekracza 125 zł. Karę tę może orzec sędzia orzekający na podstawie wniosku o ukaranie, który jest sporządzany przez instytucję państwową lub społeczną na podstawie dokonanych przez nią ustaleń popartych przedstawionymi dowodami, protokołami, notatkami służbowymi, ale jeśli z materiałów tych nie wynika, że obwiniony popełnienie zarzucanego mu czynu kwestionuje.

Postępowanie mandatowe ma natomiast miejsce wówczas, gdy funkcjonariusz policji albo innego organu np. Straży Miejskiej, Państwowej Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, pojmą sprawcę na gorącym uczynku bądź bezpośrednio po nim lub też jeśli pod nieobecność sprawcy naocznie albo za pomocą urządzenia pomiarowo-kontrolnego stwierdzą popełnienie wykroczenia, a przy tym nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy. Jeśli popełnione zostanie wykroczenia, do którego stosuje się przepisy o postępowaniu mandatowym, upoważnieni funkcjonariusze mogą nakładać grzywnę przez mandat karny w wysokości od 2,50 zł do 50 zł. Nakładający grzywnę funkcjonariusz zobowiązany jest pouczyć sprawcę o możliwości odmowy przez niego przyjęcia mandatu a także o tym,

że w przypadku odmowy przyjęcia mandatu zostanie sporządzony wniosek o ukaranie przed sądem grodzkim.

W części szczególnej kodeksu wykroczeń określone są różne rodzaje wykroczeń, w tym także wykroczenia przeciwko interesom konsumentów, którymi są m.in.:

- oszukiwanie nabywcy przy sprzedaży towaru lub świadczeniu usług co do ceny,

rodzaju, ilości, wagi, miary lub gatunku,

- usuwanie oznaczeń określających cenę, termin przydatności do spożycia, datę

produkcji, gatunek, jakość, pochodzenie towarów z produktów przeznaczonych do sprzedaży,

- naruszanie przepisów o uwidacznianiu cen.

W postępowaniu przed sądami grodzkimi środkami zaskarżenia są:

• odwołanie do sądu rejonowego,

• żądanie skierowania sprawy na drogą postępowania sądowego,

• zażalenie.

Środki te wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia ( ogłoszenia ) rozstrzygnięcia, zaś w postępowaniu przyspieszonym - w ciągu 3 dni. Wnosi się je za pośrednictwem sądu grodzkiego, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie.

Szczególne postępowanie administracyjne

Postępowanie administracyjne przebiegać może zarówno według zasad ogólnych określonych w kodeksie postępowania administracyjnego jak i na podstawie administracyjnych przepisów szczególnych w niektórych sprawach ( jak np. w sprawach celnych, podatkowych ). Wówczas obok przepisów kodeksu postępowania administracyjnego stosowane są także przepisy innych aktów normatywnych, jak np. w ww. przypadkach - prawo celne, ustawa o zobowiązaniach podatkowych, ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Takie postępowanie, które przebiega zarówno na podstawie norm określonych w kodeksie postępowania administracyjnego jak i na podstawie norm zawartych w innych aktach normatywnych, nazywane jest szczególnym postępowaniem administracyjnym.

Takim szczególnym postępowaniem administracyjnym jest m.in. postępowanie koncesyjne.

Jest to postępowanie administracyjne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w dziedzinach, które ze względu na swój specyficzny charakter wymagają pewnych ograniczeń w działalności, a objawem tych ograniczeń jest właśnie uzyskanie koncesji - czyli zgody odpowiedniego organu czuwającego nad prawidłowością działań w tych obszarach, na prowadzenie działalności gospodarczej. Udzielenie, odmowa udzielenia jak i cofnięcie koncesji należy do naczelnego bądź centralnego organu administracji państwowej ( jest to tzw. organ koncesyjny ). Rodzaje działalności gospodarczej wymagające koncesji, są dokładnie wskazane w obowiązujących przepisach prawnych. Należą do nich: przetwórstwo i wydobywanie i przetwarzanie kopalin, energii, obrót metalami szlachetnymi i kamieniami szlachetnymi, wytwarzanie i obrót materiałów wybuchowych, broni i amunicji, wytwarzanie środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, prowadzenie aptek, wytwarzanie wyrobów tytoniowych, przewóz środkami komunikacji samolotowej.

Osoba starająca się o koncesję powinna złożyć wniosek zawierający informacje na temat prowadzonej działalności gospodarczej, który wymaga koncesji ( m.in. oznaczenie podmiotu gospodarczego, jego siedziba oraz przedmiot prowadzonej działalności ). Organ koncesyjny może ponadto zobowiązać wnioskodawcę w wyznaczonym terminie do przedstawienia określonych informacji i dokumentów uprawdopodobniających, że ubiegający się o koncesję należycie będzie wykonywał daną działalność. Informacje te potwierdzają, że określony podmiot, który ubiega się o koncesję jest dobrze przygotowany do prowadzenia działalności bądź nie nadaje się do jej prowadzenia. Przydatne są informacje m.in. o posiadanych kwalifikacjach, zapewnieniu bezpieczeństwa bądź przestrzeganiu prawa przy prowadzeniu działalności.

Naczelne i centralne organy administracji państwowej powinny w drodze rozporządzenia określić te rodzaje dokumentów i zakresy informacji, które są niezbędne przy składaniu wniosku o udzielenie koncesji.

Niekiedy udzielenie koncesji jest uzależnione od złożenia zabezpieczenia majątkowego w celu zabezpieczenie roszczeń osób trzecich, przez podmiot ubiegający się o koncesję. Koncesja wydawana jest na czas oznaczony lub na czas nie oznaczony. Koncesja na czas oznaczony wydawana jest na wniosek ubiegającego się o koncesję albo też z uwagi na zagrożenie bezpieczeństwa państwa, obronności, interesu gospodarki narodowej albo też zagrożenia bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli. W koncesji zamieszczane są dane objęte wnioskiem o uzyskanie koncesji. Organ udzielający koncesji także może w koncesji określić podstawowe warunki wykonywania działalności koncesjonowanej. Organ koncesyjny odmawia - obligatoryjnie lub fakultatywnie - udzielenia koncesji lub ograniczenia zakresu i przedmiotu działalności gospodarczej w odniesieniu do wniosku o udzielenie koncesji, gdy zaistnieją następujące okoliczności:

zagrożenia interesu gospodarki narodowej, obronności czy bezpieczeństwa państwa albo zagrożenia bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli;

- niespełnienie przez wnioskodawcę warunków dających pewność do należytego

wykonywania działalności gospodarczej,

- niespełnienie przez wnioskodawcę warunków określonych przez organ koncesyjny,

- niezłożeni przez wnioskodawcę wymaganego zabezpieczenia.

Organ koncesyjny może kontrolować działalność podmiotu gospodarczego, który otrzymał koncesję. Kontrola ta dotyczy badania prowadzonej działalności pod katem zgodności z udzieloną koncesją oraz stwierdzenia, czy nie zaistniały okoliczności uzasadniające ograniczenie lub cofnięcie udzielonej koncesji. Koncesja można cofnąć lub ograniczyć w określonych przez przepisy prawa sytuacjach.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---