LOGIKA
Na co zwrócić uwagę przy opracowywaniu tego modułu?
1. Jakie znasz typy nauk o języku? Zastanów się, czym różnią się od siebie poszczególne typy.
Zapamiętaj, jakie nauki przynależą do poszczególnych typów. Gdzie ulokowana jest semiotyka logiczna?
2. Naucz się na pamięć definicji semiotyki logicznej. W jakim aspekcie semiotyka zajmuje się językiem?
3. Zapamiętaj, jakie są działy semiotyki, co jest przedmiotem każdego z nich i jakie są ich podstawowe kategorie.
Współczesne zainteresowania językiem
Typy nauk o języku
Wśród nauk o języku można wyróżnić cztery typy nauk:
- Humanistyczne:
historia języka
lingwistyka:
językoznawstwo: ogólne i szczegółowe
filologie
psychologia języka (psycholingwistyka, psychosemiotyka)
socjologia języka (socjolingwistyka, socjosemiotyka)
etnolingwistyka
nowa retoryka
semiotyka strukturalna
- Formalne
semiotyka logiczna (Ch. Morris)
semiologia (F. de Saussure)
semantyka (A. Korzybski)
cybernetyka
teoria informacji
teoria komunikacji
ogólna teoria systemów
prakseosemiotyka (T. Wójcicki, T. Pszczołowski)
- Filozoficzne współczesna filozofia języka:
anglosaska filozofia języka:
filozofia języka idealnego (Cambridge)
filozofia języka potocznego (Oxford)
kontynentalna: tradycja transcendentalna, hermeneutyczna i dialektyczna
klasyczna filozofia języka (współ. przedstawiciele E. Gilson, M. Krąpiec) jako ontologia i epistemologia języka
- Przyrodnicze
fizjologia mowy (biofizjologia, neurofizjologia)
akustyka
fonologia, fonetyka
logopedia
I. Definicja semiotyki logicznej
semiotyka, w projektowanym przez nas znaczeniu, jest ogólną, logiczną (czyli formalną) teorią języka jako systemu znakowego, która zajmuje się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania (przekazywania) myśli i wiedzy.
II. Działy semiotyki logicznej: syntaktyka, semantyka, pragmatyka
Syntaktyka
definicja:
Syntaktyka to dziedzina semiotyki, zajmująca się relacjami między znakami („wewnętrznym życiem języka”), strukturą języka; relacjami znak] znak.
Syntaktyka bada formalne związki wewnątrzjęzykowe oraz charakteryzuje właściwości i funkcje wyrażeń składniowych
Główne kategorie (podstawowe pojęcia) syntaktyki:
kategoria wyrażeniowa, zdanie, nazwa, funktor ,operator, wynikanie, zastępowanie, dowodzenie, tekst, system
Semantyka
definicja:
Semantyka to dziedzina semiotyki, zajmująca się relacjami między znakami językowymi a rzeczywistością (światem); relacjami: znak ] rzeczywistość.
Główne kategorie semantyki:
prawda, fałsz, oznaczanie, denotowanie, desygnowanie, supozycja, stopnie języka, spełnianie, model, interpretacja (w naukach formalnych)
Pragmatyka
definicja:
Pragmatyka to dziedzina semiotyki, zajmująca się problemami związanymi z relacją między językiem a jego użytkownikiem (nadawcą lub odbiorcą znaku);relacjami: znak ] użytkownik znaku.
Główne kategorie pragmatyki:
znaczenie, rozumienie, wyrażanie, komunikowanie, stwierdzanie, uznawanie, asercja, kontekst sytuacyjny
LOGIKA PRAKTYCZNA
Część I. JĘZYK (SEMIOTYKA LOGICZNA)
II. SEMIOTYCZNA CHARAKTERYSTYKA JĘZYKA
1. Semiotyczna definicja języka
df. Język jest zbiorem znaków formalnych, scharakteryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł używania, służącym pewnej grupie ludzkiej do przekazywania (komunikowania) myśli.
2. Charakterystyka znaku językowego
a. definicja znaku
df. znak jest czymś podpadającym pod zmysły (czyli przedmiotem materialnym, zwanym substratem znaku) przy pomocy czego dochodzimy do poznania czegoś innego niż on sam
(df. aliquid stat pro aliquo; id quo cognito aliud cognoscitur)
b. rodzaje znaków
ze względu na:
- naturę: ruchowe, świetlne, graficzne, akustyczne
- rodzaj zmysłu: wzrokowe, węchowe, dotykowe, smakowe, słuchowe
- genezę: naturalne, konwencjonalne
- w logice: właściwe (stałe logiczne i zmienne) oraz znaki interpunkcji
- podział zasadniczy (ze względu na przejrzystość i wielopostaciowość):
znaki instrumentalne (ex signo) i formalne (in signo)
- inne (przykładowo): symptom, oznaka, objaw, wskaźnik, hasło, sygnał, ikoniczne, obraz, ślad, indeks, znaki diagnostyczne, symbol, kod, szyfr
3. Reguły używania znaków
- reguły syntaktyczne: konstrukcji i transformacji
- reguły semantyczne:
reguły uznawania wyrażeń za prawdziwe (K. Ajdukiewicz): empiryczne, aksjomatyczne, dedukcyjne
- reguły pragmatyczne
4. Typy języków
ze względu na:
- substrat materialny: graficzny i fonetyczny
- genezę: naturalne (etniczne), sztuczne, mieszane
dialekty (gwara), socjolekty, idiolekty
- użytkowników: żywe i martwe
- najmniejszą jednostkę językową: głoskowe, sylabiczne, pojęciowe, obrazkowe
- w logice: ekstensjonalne (zakresowe) i intensjonalne (treściowe)
- w logice: przedmiotowy i metaprzedmiotowy (metajęzyk)
5. Funkcje języka
a. poznawcza (opisowa, deskryptywna, prawdziwościowa)
b. instrumentalne:
komunikatywna, ewokatywna, ekspresywna, impresywna, imperatywna, promotywna, konatywna, perswazyjna, argumentatywna, agitatywna, sterująca, performatywna, estymatywna, interrogacyjna, terapeutyczna, fatyczna, dydaktyczna, żartobliwa, integrująca/dzieląca
1. Kategorie językowe (wyrażeniowe, syntaktyczne)
df. Dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy po zastąpieniu jednego wyrażenia przez drugie otrzymujemy z każdego wyrażenia sensownego wyrażenie sensowne.
2. Podział wyrażeń językowych:
a) ze względu na funkcję syntaktyczną: 1) zdania, 2) nazwy, 3) funktory (operatory)
b) ze względu na funkcję semantyczną: samodzielnie (nazwy) i niesamodzielnie oznaczające (funktory)
c) ze względu na funkcję pragmatyczną: samoinformujące (zdania) i współinformujące (inne)
d) ze względu na budowę: proste i złożone
e) ze względu na funkcję semantyczną: kategorematy (znaczenie przysługuje im samodzielnie, np. nazwy) i synkategorematy (niesamodzielne znaczeniowo, np. spójniki)
3. Funkcje (poszczególnych) wyrażeń językowych
a) syntaktyczne: zastępowanie, przekładanie, reprezentowanie, wynikanie
b) semantyczne: oznaczanie (denotowanie, desygnowanie), konotowanie, spełnianie, nazywanie
supozycje terminów: zwykła, formalna, materialna
c) pragmatyczne: wyrażanie, rozumienie, komunikowanie, uznawanie, wierzenie, znaczenie
4. Teorie znaczenia wyrażeń językowych
1) syntaktyczne: wiążą znaczenie ze sposobem użycia wyrażenia w pewnym kontekście językowym wyznaczonym przez reguły syntaktyczne
a) kontekstem językowym, w którym występuje wyrażenie
b) regułami językowymi
2) semantyczne: wiążą znaczenie z rzeczą, do których odnosi to wyrażenia (np. nazwy oznaczają)
znaczenie jest rozumiane jako:
- przedmiot realny
- przedmiot idealny, abstrakcyjny, intencjonalny
3) pragmatyczne: wiążą znaczenie z myślą użytkownika pewnego znaku, sytuacją psychiczną, przedstawieniami w umyśle użytkownika
a) psychologiczne:
- asocjacjonizm: znaczenie to coś co kojarzy się komuś z wypowiadanymi wyrażeniami
- mentalizm: pewne typowe myśli/przedstawienia związane z wyrażeniem
b) kontekstowe: znaczenie jest wyznaczone kontekstem sytuacyjnym, znaczenie w użyciu, wyrażenia nabywają sensu przez użycie w określonych sytuacjach pragmatycznych
4. Typy wyrażeń o szczególnym rodzaju znaczenia:
Część I. JĘZYK (SEMIOTYKA LOGICZNA)
- synonimy: substrat materialny inny, to samo lub zbliżone znaczenie
-bliskoznaczniki: substrat materialny inny, zbliżone znaczenie
- homonimy (wyrazy wieloznaczne): wyrażenie o tym samym materialnie kształcie, ale różnym znaczeniu
- wyrażenia wieloznaczne (potencjalnie i aktualnie)
- wyrażenia analogiczne: ani jednoznaczne ani jednoznaczne, wyrażenia przenośne, przenośnie
- wyrażenia okazjonalne: zaimki osobowe, okoliczniki miejsca, czasu
- idiomy (wyrażenia idiomatyczne): wyrażenia syntaktycznie złożone ale semantycznie (znaczeniowo) proste
1. Definicja zdania
definicja zdania w sensie logicznym:
wyrażenie, któremu można przypisać wartość logiczną (tj. prawdę lub fałsz)
2. Wartość logiczna zdania: prawda, fałsz
Problem definicji prawdy/fałszu: istnieje kilka sposobów rozumienia prawdy/fałszu;
klasyczna, koherencyjna, pragmatyczna df prawdy
klasyczna (korespondencyjnej) definicja prawdy/fałszu
Zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jego znaczenie jest zgodne ze stanem rzeczy, do którego to zdanie się odnosi.
3. Semiotyczna struktura zdania
Na strukturę zdania składają się:
substrat materialny (ciąg napisów lub dźwięków) + znaczenie zdania (sąd) + moment asercji (twierdzenia, stwierdzania)
4. Sąd w sensie logicznym i psychologicznym
sąd logiczny: znaczenie (sens) zdania wyznaczone regułami użycia języka
sąd psychologiczny: myśl wiązana ze zdaniem przez użytkownika języka
Może istnieć wiele sądów w znaczeniu psychologicznym a tylko jeden sąd w znaczeniu logicznym (dyskusja).
5. Pojęcie wyrażenia zdaniowego
Wyrażeniami zdaniowymi są zdania i formy (funkcje) zdaniowe.
definicja formy zdaniowej
Forma zdaniowa to wyrażenie, zawierające zmienne wolne, z którego otrzymujemy zdania m.in. po podstawieniu za te zmienne odpowiednich stałych (tj. stałych tej samej kategorii składniowej co te zmienne)
Zmienna to symbol, za który można podstawiać dowolne wyrażenia określonej kategorii składniowej, np. x, p, q.
Zmienna wolna, to zmienne niezwiązana kwantyfikatorem.
6. PODZIAŁY ZDAŃ:
tradycyjnie: kategoryczne, hipotetyczne, dysjunktywne
proste i złożone (wyraźnie lub ukrycie)
Zdanie proste: żadna jego część nie jest zdaniem. Zawiera tylko jedno orzeczenie. Takie zdanie nie zawiera żadnego funktora zdaniotwórczego od argumentów zdaniowych.
Zdania złożone:
wyraźnie złożone: za pomocą funktora zdaniotwórczego od argumentów zdaniowych, np. Jeżeli pomożesz mi sprzątać, to zabiorę cię do kina.;
ukrycie złożone: wyglądają na proste, ale zawierają więcej niż jeden sąd (informację), np. Warszawa jest największym miastem w Polsce.
proste mogą być:
- jednostkowe i ogólne
- egzystencjalne, atrybutywne, relacyjne (ze względu na to, co stwiedzają)
egzystencjalne - stwierdzające istnienie czegoś, typu „coś istnieje”, np. Bóg istnieje;
atrybutywne - przypisujące pewne cechy podmiotowi, np. Warszawa jest stolicą Polski.
relacyjne - stwierdzające relację, np. Piotr jest ojcem Jana.
- ze względu na strukturę: podmiotowo-orzeczeniowe, orzecznikowe, relacyjne
podmiotowo-orzeczeniowe - zbudowane z podmiotu i orzeczenia, np. Jan śpi.;
podmiotowo-orzecznikowe - zbudowane z podmiotu, orzeczenia i orzecznika, np. Antek Baniówka jest sołtysem.
- ze względu na jakość: twierdzące i przeczące
- ze względu na ilość: jednostkowe, szczegółowe, nieokreślone, ogólne
- zdania kategoryczne: „S jest P”
- zdania kwadratu logicznego: SaP, SeP, SiP, SoP
ze względu na stosunek do siebie w tzw. kwadracie logicznym: przeciwne, podprzeciwne, podporządkowane, sprzeczne
- za Kantem:
asertoryczne i modalne (apodyktyczne i problematyczne)
asertoryczne - w sposób zwykły stwierdzają, np. Warszawa jest stolicą Polski.;
modalne - stwierdzają w określony sposób, dodają kwalifikację do sposobu stwierdzania; dzielą się na:
apodyktyczne - stwierdzają z koniecznością, np. Kwadrat musi mieć cztery boki.;
problematyczne - stwierdzają z możliwością, np. Jutro może spaść śnieg.
-Ze względu na sposób uznawania zdań: zdania analityczne (tautologie i zdania kontradyktoryczne) i syntetyczne
zdania analityczne - (tautologie logiczne i postulaty znaczeniowe) uznaje się je niezależnie od doświadczenia a wyłącznie na podstawie rozumienia poszczególnych wyrazów i struktury zdań); dzielą się na:
tautologie - zdania analitycznie prawdziwe, np. Kawaler jest nieżonatym mężczyzną.;
zdania kontradyktoryczne - zdania analitycznie fałszywe, np. Każdy kwadrat ma trzy boki.
zdania syntetyczne - o ich prawdziwości rozstrzyga się na podstawie doświadczenia, np. Na dworze zapada zmrok.
- zdania złożone: za pomocą funktorów rachunku zdań
- ze względu na specjalne funkcje w systemie wiedzy: aksjomaty (pewniki, postulaty), hipotezy
7. Zdania praktyczne
a. określenie i rodzaje
Zdania praktyczne to takie, które występują w naukach praktycznych (etyka, estetyka, pedagogika). Istotne twierdzenia tych nauk są formułowane są w postaci zdań praktycznych.
Zdania praktyczne pełnią oprócz funkcji poznawczej także funkcję bodźcową, ewokatywną, należą do nich:
- wypowiedzi wartościujące
- oceny: aksjologiczne (etyczne, estetyczne) utylitarne
- normy: tetyczne, aksjologiczne, utylitarne
- rozkazy
- pytania
- życzenia, prośby
oceny - zdania oceniające = wartościujące, nie tylko informują, ale i rekomendują;
typy ocen: aksjologiczne: moralne, etyczne, estetyczne i utylitarne.
normy - pełnią nie tylko funkcję informatywną, ale nakazują, zakazują, dopuszczają, stanowią bodziec do działania (nakazy, zakazy, zezwolenia);
typy norm: aksjologiczne, utylitarne, tetyczne;
Normy aksjologiczne: obowiązywalność normy jest podyktowana odwołaniem się do pewnych wartości; tu normy etyczne
Normy utylitarne: obowiązywalność normy jest podyktowana skutkami działania, użytecznością.
Normy tetyczne: obowiązywalność normy jest podyktowana ustanowieniem przez prawomocną władzę, np. przepisy podatkowe, zasady ruchu drogowego
rozkazy - najbardziej widoczny w nich jest aspekt bodźcowy, najmniej informacja.
pytania - obok informacji, zawierają bodziec wyrażający chęć pozyskania informacji.
b. Problem wartości logicznej tzw. zdań praktycznych
Logicy początkowo odmawiali zdaniom praktycznym wartości logicznej i nie chcieli się nimi zajmować. Dziś zajmują się nimi i są skłonni przypisywać im wartość logiczną.
Przy podanej definicji zdania praktycznego można uzasadnić wartość logiczną tych zdań ze względu na funkcję informacyjną jaką pełnią. Funkcja bodźcowa jedynie dopełnia tę pierwszą.
kognitywizm: Zdanie praktyczne jest prawdziwe, gdy nakazuje, gdy zakazuje działania zgodnego z naturalnym dążeniem. Oceny mówiące jakie coś jest, są prawdziwe, gdy zbliżają się do ideału, są zaś fałszywe, gdy tego ideału nie realizują.
akognitywizm: Zdania praktyczne wyrażają jedynie postawy emocjonalne bądź wolitywne dążenie podmiotu do realizacji zawartych w nich treści i dlatego nie przysługuje im wartość logiczna.
W tradycji filozofii klasycznej (lub szerzej: przyjmując realizm aksjologiczny) można przypisać wartość logiczną zdaniom praktycznym, gdyż praktyka pokazuje, że ludzie dyskutują o słuszności oceny, uzasadniają je. Ich wartość logiczna byłaby zatem zakotwiczona (identyczna z) w pewnym stanie rzeczy, do którego się owe zdania odnoszą, nie są one jedynie wyrazem preferencji jednostkowych lub grupowych (kulturowych).
1. Definicja nazwy:
a) syntaktyczna: wyrażenie, które w zdaniu kategorycznym pełni funkcję podmiotu lub orzecznika.
b) semantyczna: wyrażenie, które pełni funkcję oznaczania
c) pragmatyczna: myśl, którą użytkownik języka wiąże z danym wyrażeniem
2. Pojęcie w ujęciu psychologicznym i logicznym
a) w sensie psychologicznym: przedstawienie nienaoczne
b) w sensie logicznym: Każdej nazwie odpowiada pojęcie, które jest jej znaczeniem.
3. Zakres (ekstensja, denotacja) i treść (intensja, konotacja) nazwy
a) denotować, desygnować, desygnat
b) dwa pojęcia zbioru: klasa (mnogość) i agregat
c) Dwie nazwy mają ten sam zakres, jeżeli można je użyć zamiennie w pewnym zdaniu a prawdziwość tego zdania się nie zmieni.
d) Typy treści nazw: pełna, istotna, konstytutywna i konsekutywna, pleonastyczna (pleonazmy)
e) Dwie nazwy mające różne zakresy nie mogą mieć tej samej treści, ale mające ten sam zakres nie muszą mieć tej samej treści.
4. Funkcje semantyczne nazw:
oznaczanie, denotowanie, desygnowanie, konotowanie, nazywanie, supozycja: zwykła, formalna, materialna
5. Typy nazw
- nazwy (zbiory) dystrybutywne i kolektywne (agregatowe), np. wojsko, las
- ze względu na strukturę: proste i złożone
- ze względu na zakres (ilość desygnatów): puste (nazwy pozorne, hipostazy, onomatoidy): analitycznie lub syntetycznie i niepuste: jednostkowe, (szczegółowe), ogólne
puste analitycznie, np. zamężna zakonnica, bezgłośny dźwięk,
puste syntetycznie, np. dwudziestogroszowy banknot polski
- ze względu na sposób nadawania (funkcję semantyczną):
indywidualne (imiona własne) i generalne
indywidualne - nazywają, np. Imelda Chłodna
generalne - oznaczają, np. człowiek, drzewo
- ze względu na zakres (rodzaj przedmiotów oznaczanych): konkretne i abstrakcyjne (zakłada pewną ontologię)
konkretne: oznaczają rzeczy lub osoby, np. drzewo, kubek, kot, stół
abstrakcyjne: oznaczają cechy, procesy, zdarzenia itp., np. śmierć, sen
powstają w wyniku operacji abstrakcji, np. biel, czerwień, szerokość
Wszystkie pojęcia są pojęciami abstrakcyjnymi, bo powstają w wyniki abstrakcji.
- ze względu na sposób opisywania przedmiotów (treść): proste i złożone
proste: wskazują na jedną cechą, empirycznie nierozkładalną, np. biały
złożone: wskazują na więcej niż jedną cechę przedmiotu, np. koń
- ze względu na sposób orzekania o przedmiotach (treść): pozytywne i negatywne: prywatywne i czysto negatywne
pozytywne: przypisują przedmiotom pewne cechy, doskonałości, np. dobry, czerwony
negatywne: odmawiają przedmiotom pewnych cech, doskonałości, dzielą się na:
prywatywne, np. głuchy, kulawy
czysto negatywne: tworzy się je przy pomocy przedrostka "nie-" np. niesłyszący, niepełnosprawny
- nazwy, orzeczniki (predykaty) na zakres (rodzaj przedmiotów oznaczanych): obserwacyjne, dyspozycyjne, teoretyczne
obserwacyjne: wskazują na cechy przedmiotów/przedmioty obserwowalne zmysłowo, np. biały, głośny, koń
teoretyczne: wskazują na cechy przedmiotów/przedmioty niedostępne zmysłowo, np. inteligencja, osobowość, pole magnetyczne, elektron
dyspozycyjne: oznaczają pewną abstrakcyjną cechę zdolności do czegoś, która nie jest empirycznie dana, np. rozpuszczalny, palny, złośliwy, kłótliwy
- ze względu na stopień precyzji: precyzyjne, nieprecyzyjne
zakresu: ostre i nieostre, np. mądry, stary
ostre, np. ksiądz, biskup, kwadrat, liczba naturalna
nieostre, np. młody człowiek, łysy, pracowity
treści: jasne (wyraźne) i niejasne (niewyraźne, mętne)
jasne, np. kwadrat
niejasne, np. jarzyna, wychowanie
Termin: nazwa o ostrym zakresie i jasnej treści.
Narzędziem służącym do precyzowania nazw jest definicja.
- ze względu na znaczenie: jednoznaczne, bliskoznaczne, wieloznaczne, analogiczne
6. Relacje między zakresami nazw
tożsamości (identyczności, zamienności), np. autor Pana Tadeusza, autor Grażyny
podporządkowania: podrzędności lub nadrzędności, np. wróbel i ptak, lekarz i chirurg
krzyżowania, np. student, blondyn
wykluczania (przeciwieństwa), np. pies i krzesło
dopełniania (sprzeczności), np. pies, nie-pies, student i uniwersytet
7. Działania na treściach nazw oraz ich wytwory
abstrahowanie, generalizowanie (uogólnianie), idealizowanie, konstruowanie, konkretyzacja, separacja
1. Definicja funktora i pojęcie argumentu
df. Funktor jest wyrażeniem, które wraz z innymi wyrażeniami tworzy wyrażenie złożone
df. Funktor jest wyrażeniem, które nie jest ani zdaniem ani nazwą, natomiast występuje jako część zdania lub nazwy.
df. Argument jest wyrażeniem, które wraz z funktorem tworzy nowe wyrażenie złożone.
2. Charakterystyka funktora obejmuje:
- rodzaj tworzonego wyrażenia
- rodzaj (jakość) argumentów
- ilość argumentów
3. Rodzaje funktorów
ze względu na:
- rodzaj tworzonego wyrażenia: zdaniotwórcze, nazwotwórcze, funktorotwórcze
- rodzaj (jakość) argumentów: zdaniowe, nazwowe, funktorowe
- ilość argumentów: jednoargumentowe, dwuargumentowe...
- Funktory ekstensjonalne (zakresowe, prawdziwościowe) i intensjonalne (treściowe)
df. funktor prawdziwościowy odznacza się następującymi właściwościami: (1) jest funktorem zdaniotwórczym od argumentów zdaniowych i (2) wartość logiczna wyrażenia złożonego, którego jest głównym funktorem, zależy wyłącznie od wartości logicznej jego argumentów a nie od ich treści.
- funktory prawdziwościowe rachunku zdań:
negacja, koniunkcja, alternatywa zwykła, implikacja, równoważność
4. Funkcja wyrażeniowa
pojęcie i rodzaje zmiennej: rzeczywista (wolna) i pozorna
df. wyrażenie, które reprezentuje dowolne wyrażenie określonej kategorii (klasy)
pojęcie funkcji wyrażeniowej (formuła, schemat)
df. wyrażenie zawierające zmienne rzeczywiste
typy: nazwowa i zdaniowa
prawdziwościowa
df. funkcja zdaniowa utworzona ze zmiennych zdaniowych oraz funktorów prawdziwościowych
propozycjonalna
df. Funkcja zdaniowa, gdzie argumentem głównego funktora są nazwy
5. Operatory (kwantyfikatory)
pojęcie
df. wyrażenie ilościujące
df. wyrażenie wiążące zmienne
typy: kwantyfikator ogólny ("dla każdego x") i szczegółowy ("dla niektórych x"; "istnieje takie x, że...")
I. Błędy językowe a funkcja poznawcza i komunikacyjna języka
Główną funkcją języka jest dla logika funkcja poznawcza: wypowiedź ma być tak sformułowana, by służyła tej funkcji.
Celem/funkcją użycia języka jest komunikacja (porozumienie się) językowa: celem nadawcy komunikatu językowego jest to, by odbiorca zrozumiał komunikat i to zgodnie z intencją nadawcy.
Chodzi też o poznanie i komunikowanie wiedzy (nauka jako przedsięwzięcie społeczne) w danej dziedzinie (por. df. semiotyki logicznej)
Głównym celem języka w nauce jest zdobywanie i przekazywanie wiedzy, wszystko, co nie służy temu celowi jest błędem.
Komunikat (wypowiedź) powinien być tak skonstruowany by:
- można go było łatwo zrozumieć;
- nie było możliwości różnych jego rozumień (jednoznaczność) - obrona przed manipulacją tekstem;
- była możliwość ustalenia jego prawdziwości;
- powinien respektować zasadę ekonomii wypowiedzi.
II. Rodzaje błędów językowych
Błędem jest posługiwanie się:
(1) wyrażeniami całkowicie niezrozumiałymi
(2) zrozumiałymi niejednoznacznie
(3) zrozumiałymi mętnie
(4) nieekonomicznymi
ad (1) niezrozumiałość może być spowodowana:
- korzystaniem z terminologii zbyt fachowej, żargonu (błąd pragmatyczny, relatywne do odbiorcy): człony wyrażenia są niezrozumiałe
- korzystaniem z wyrażeń złożonych wadliwie (błędna struktura): człony wyrażenia są zrozumiałe, ale całość niezrozumiała
błędna składnia (nonsens, niespójność syntaktyczna)
niespójna treść, np. contradictio in adiecto, np. uczciwa kradzież, Alkoholu nadużywam umiarkowanie.
ad (2) zrozumiałość niejednoznaczna wywołana:
- aktualną wieloznacznością wyrażenia
homonimia, ekwiwokacja, amfibolia, elipsa
- użyciem wyrażeń okazjonalnych
ad (3) mętność
spowodowana użyciem
- wyrażeń nieostrych i niejasnych
nieostre wyrażenia, np. godność ludzka
niejasne wyrażenia, np. eufemizmy - użycie zwrotu lub słowa w zastępstwie innego słowa lub zwrotu, którego użycie jest z jakichś powodów niestosowne: kulturowo zakazane, obraźliwe dla kogoś, z jakichś powodów drażliwe, niedozwolone, np. Czy jesteś zwolennikiem skracania cierpień nieuleczalnie chorym (eutanazji)?; iść za potrzebą, kraj rozwijający się zamiast kraj zacofany gospodarczo, w propagandzie hitlerowskiej: ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej
ad (4) wyrażenia nieekonomiczne
- pleonazmy, np. cofnąć się do tyłu, aktywni działacze, przewidywana prognoza, skierować się w kierunku
1. Określenie ( „definicja” definicji)
krótkie określenie czegoś (Stanisław Kamiński)
1. Typy definicji
- słowne (werbalne) i pozasłowne (niewerbalne, deiktyczne, ostensywne)
W dalszym ciągu zajmujemy się typami definicji słownych:
* ze względu na strukturę
- równościowa (normalna),
struktura definicji równościowej: definiendum, definiens, kopula
- typy definicji równościowej: wyraźna i kontekstowa
- nierównościowa
indukcyjna, aksjomatyczna, operacyjna
* ze względu na przedmiot definiowania
- realna (w tym: tzw. definicja klasyczna) i nominalna
- typy definicji nominalnej: sprawozdawcza (analityczna), projektująca (syntetyczna): regulująca, czysto projektująca, perswazyjna
3. Metody urabiania trafnych definicji sprawozdawczych
- klasyczna
- etymologiczna (słowotwórcza)
- filologiczna
- indukcyjna
- intuicyjna
4. Granice definiowania
nie daje się definiować:
- terminów wieloznacznych
- terminów bogatych znaczeniowo
- terminów prostych, nierozkładalnych
- przedmiotów konkretnych (indywiduów)
5. Zabiegi zastępcze wobec definiowania:
eksplikacja, odwołanie się do przykładu, zabiegi enumeracyjne (wyliczenie), odwołanie się do porównań, do klasyfikowania itp.
6. Problem prawdziwości definicji
7. Typowe błędy definicji
- ogólno-pragmatyczne
użycie definicji niewłaściwego typu
- błędy samej definicji
a) formalne:
niespełnienie warunku niesprzeczności
niespełnienie warunku przekładalności
błędne koło: bezpośrednie (idem per idem) i pośrednie
nieadekwatność treściowa i zakresowa
błąd przesunięcia kategorialnego
b) pozaformalne
ignotum per ignotum (ignotius)
niedostateczne wyjaśnianie
estetyczne: definicja za długa lub za krótka