ARTETERAPIA A...
Spis tresci:
I. DEFINICJA ARTETERAPII
II. HISTORIA I ROZWOJ ARTETERAPII
1. ZMIANY W PSYCHIATRII I PSYCHOLOGII
2. ZMIANY W SZTUCE
a). Ekspresjonizm
b). Sztuka dziecka
c). Art brut (Outsider Art, Sztuka Naiwna), psychopatologia ekspresji
d). Sztuka w dialogu postmodernistycznym, sztuka dla zmian społecznych
III. ZAKRES ARTETERAPII
DEFINICJA:
1. Psychoterapia
Arteterapia to przede wszystkim unikatowa forma psychoterapii, w której sztuka i tworzenie obrazu grają centralną rolę w związku terapeutycznym. Daje możliwość symbolicznego wyrazu trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach, komunikacji niebezpośredniej. Obniża napięcie i pomaga nazwać problem.
Ponadto z arteterapią mogą łączyć się pokrewne formy terapii takie jak:
2. Terapia zajęciowa
Terapia zajęciowa to leczenie i usprawnianie za pomocą określonych czynności, zajęć i pracy, które mogą mieć wartość kształcącą, wychowawczą, a także leczniczą. Ma na celu usprawnianie psychiczne, fizyczne i przygotowanie zawodowe. Stanowi formę terapii i rehabilitacji. W jej ramach prowadzi się wiele różnych zajęć m. in.: rzeźbiarstwo, tkactwo, krawiectwo, wikliniarstwo oraz wszelkiego rodzaju prace rękodzielnicze.
3. Sztuka terapeutyczna i profilaktyczna (promocja zdrowia, rozwój osobisty)
4. Wychowanie przez sztukę
5. Oddziaływania społeczne
Organizowanie i uczestnictwo w wystawach, konferencjach, dialogach interdyscyplinarnych jest istotnym elementem „terapii społecznej”- czyli nawiązywania dialogu między osobą chorą lub niepełnosprawną a społeczeństwem oraz zmiany jej obrazu w oczach społeczeństwa a przez to i w jej własnych.
CZYNNOSC TWORZENIA |
WYTWOR= DZIELO |
|||
Terapia zajeciowa
Aktywnosc, zajecie samo w sobie ma wplyw terapeutyczny |
Sztuka terapeutyczna, auto-arteterapia. Tworzenie samo w sobie ma wplyw terapeutyczny |
Arteterapia czyli sztuka w sluzbie psychoterapii |
Funkcja wychowawcza
Wychowanie przez sztukę |
Funkcja społeczna Dzielo sztuki zmienia postawy spoleczne |
|
-katharsis -podswiadomosc -przekraczanie wlasnych blokad i skryptow
|
- jako diagnoza |
|
|
|
-uwrazliwienie, budzenie zmyslow i ich wspolpracy -synestezja- jej funkcja |
|
|
|
|
- komunikacja z terapeuta, innymi, spoleczenstwem |
-terapia grupowa |
|
|
|
-symbol -metafora |
-psychoterapia przez symbol i doswiadczenie |
|
|
|
-komunikacja z soba, proces przemiany wew. autora, rozwoj psychiczny, |
-psychoterapia przez interpretacje i rozmowe |
|
|
ARTE-TERAPIA (TERAPIA SZTUKĄ, TERAPIA PRZEZ SZTUKĘ)
czyli psychoterapia przez sztukę
Arteterapia: Sztuka, nauka i praktyka we wspolpracy. Rozne wartosci uzupelniajace sie ale i konfliktowe. Radosc i trud tworzenia piekna, odkrywania poznawania drugiego czlowieka oraz pomagania mu w poznaniu i zmianie siebie oraz swych relacji z otoczeniem.
To jest bardzo tworcze, piekne i pelne mocy ale i trudne, wymagajace i konfliktowe polaczenie zywiolow. By je okiełznac je oba do współpracy nad jednym celem spróbujmy zdefiniowac je i ich relację w czasie obecnym jak w i historii ich rozwoju
NAUKA PRAKTYKA (PSYCHOLOGIA) + (TERAPIA) ___________________________________________________________ PSYCHOTERAPIA przez SZTUKĘ |
||
Specjalistyczna metoda leczenia , polegająca na stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych dla niesienia pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi i psychosomatycznymi. Związek emocjonalny między psychoterapeutą a pacjentem jest w sposób zamierzony wykorzystywany jako podstawowy środek leczenia. Celem psychoterapii jest: - wsparcie (potoczne rozumienie psychoterapii) - reaktywacja zablokowanych procesów zdrowia psychicznego: (rozwoju i przystosowania się) - usuwanie objawów chorobowych pacjenta. Diagnoza i terapia
negatywna (zaburzeń) pozytywna (zasobów)
|
Arteterapia jest psychoterapią wykorzystującą odbiór sztuki i aktywność artystyczno- twórczą pacjenta w celach: -komunikacji (z sobą samym, terapeutą i innymi) - leczniczych
Tworzenie - czy to będzie obraz, rzeźba, symfonia lub powieść wymaga nie tylko talentu, intuicji, siły wyobraźni i oddania, lecz również zdolności kształtowania materiału, która to zdolność mogłaby być rozciągnięta na inne, odpowiednie sfery w życiu społecznym". Joseph Beuys |
|
|
||
KIERUNKÓW PSYCHOTERAPII -behawioralna -psychoanalityczna -poznawcza -humanistyczno-egzystencjalna -systemowa -eklektyczna |
FORMY ORGANIZACJI PSYCHOTERAPII -indywidualna -rodzinna -grupowa |
MEDIUM ARTYSTYCZNEGO -przez sztuki plastyczne (wąskie rozumienie terminu arteterapia) -muzykoterapia -choreoterapia (taniec) -dramatoterapia -biblioterapia a nawet: -filmoterapia -przez fotografię -hortikulturoterapia (ogrodnictwo) |
Formy arteterapii
Biblioterapia - terapia z wykorzystaniem literatury - książek, publikacji literackich, albumowych. Taka terapia pobudza wyobraźnię, pozwala utożsamić się z bohaterami literackimi i na tej bazie przepracować własne problemy.
Choreoterapia - czyli leczenie poprzez taniec w grupie. Obejmuje taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, improwizacje ruchowe do wybranej muzyki. Wartości lecznicze tańca, które zdecydowało o jego coraz szerszym stosowaniu w psychoterapii, to przede wszystkim: społeczny charakter tańca, różnorodność i atrakcyjność form tanecznych oraz możliwość oddziaływania na psychikę poprzez ruch, muzykę i kontakt psychiczny z ludźmi.
Dramatoterapia - wykorzystuje różne formy dramatu. Poprzez odgrywanie ról osoby uczestniczące w zajęciach zdobywają samowiedzę, rozwijają wyobraźnię i poczucie sprawstwa; odgrywanie ról pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, jak i pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania; często posługuje się mitem lub metaforą - w ten sposób możliwe jest uwolnienie się od wspomnień i niepokojów oraz lepsze zrozumienie siebie.
Muzykoterapia - w procesie terapeutycznym wykorzystuje się własny głos, instrumenty muzyczne, lub nagrania. Muzyka jest bardzo dobrym medium w porozumiewaniu się, może służyć nawiązywaniu relacji międzyludzkich i rozwiązywaniu problemów emocjonalnych (szczególnie w wyrażaniu i nazywaniu emocji).
II. HISTORIA I ROZWOJ ARTETERAPII
1. ZMIANY W PSYCHIATRII I PSYCHOLOGII
Historia arteterapii sięga ponad stu lat. Ogromną rolę odegrali francuscy psychiatrzy A. Tardieu i M. Simon, którzy pod koniec XIX w. opublikowali swoje prace na temat diagnostycznego znaczenia dzieł plastycznych osób chorych psychicznie .
Naukowe określenie zaproponował w 1942 r w Wielkiej Brytanii Adrian Hill, a pierwsze próby stosowania odnotowano już w latach 30, ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze stowarzyszenie zawodowych arteterapeutów powstało tam w latach 60.
Adrian Hill, z zawodu nauczyciel sztuki, był też pierwszym zatrudnionym w szpitalu arteterapeutą. W latach 40. i bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej była bardzo potrzebna i dynamicznie rozwijała się rehabilitacja medyczna. Wielu artystów zgłaszało się do szpitali i sanatoriów, głównie psychiatrycznych i przeciwgruźliczych, by swoimi umiejętnościami służyć pomocą lekarzom w rehabilitowaniu pacjentów. Nazywano ich przeważnie konsultantami. Powstała w ten sposób nowa procedura terapeutyczna polegająca na tworzeniu przez pacjentów różnych form wizualnych, które następnie były z konsultantem analizowane i interpretowane pod kątem ich znaczeń.
PSYCHOPATOLOGIA EKSPRESJI- badanie wytworow pacjenta psychiatrycznego pod katem:
- diagnostycznym i prognostycznym
- komunikacji z pacjentem
- krytyki i analizy artystycznej
Wywodzi się i korzysta z psychiatrii oraz nauki o kulturze i sztuce.
Cesare Lombroso - psychopatologiczna teoria twórczości
-1959 - zostało powołane Międzynarodowe Towarzystwo Psychopatologii Ekspresji z siedzibą
w Paryżu
-Walter Morgenthaler- monografia tworczosci chorego na schizofrenie Adolfa Wölfli
-Tyszkiewicz „Psychopatologia ekspresji”
2. H. Prinzhorn „Tworczosc chorego psychicznie”
Analiza 5 tysiecy prac chorych psychicznie, pod katem bardziej ich cech formalnych niz tematyki, pozytywnych walorow tworczych niz symptomow choroby, wedlug 6 uniwersalnych powodow tworzenia- potrzeby: ekspresji, zabawy, dekoracji, kopiowania, porzadku i symboliki. Obrazy chorych ocenil jako cechujace sie „silnym indywidualizmem i szczegolnym pieknem”.
Odkryl ze proces tworczy wynika z potrzeby samowyrazania sie, wspolnej wszystkim ludziom- zdrowym i chorym. A wiec nie ma psychopatologii ekspresji- bo zadna ekspresja nie jest patologiczna- jest wyrazem zdrowej, normalnej potrzeby czlowieka- komunikacji.
np. V. Andreoli „Jezyk Graficzny Choroby Psychicznej”
Początkowo prace odnosiły się do analizy wartości dzieł chorych dla diagnozy psychopatologicznej.
Po 1940 roku w oparciu o nowe teorie i kierunki psychologiczne wypracowane zostały podstawy do terapeutycznego stosowania sztuki.np. C. G. Jung
KONCEPCJE CZLOWIEKA I KIERUNKI PSYCHOTERAPII (wyklady i cwiczenia)
-behawioralna
-psychoanalityczna (ja jako dom)
-poznawcza (mapa mojego swiata)
-humanistyczno-egzystencjalna
-systemowa
-eklektyczna (holistyczna) np Gestalt (wizualizacja wew. przewodnika)
-indywidualna
-grupowa
Arteterapia rozwijała się szczególnie intensywnie w USA. 1960 - w USA zaczęto szkolić dyplomowanych arteterapeutów i wydawać fachowe czasopisma.
2. ZMIANY W SZTUCE
a). Ekspresjonizm
b). Sztuka dziecka
c). Art brut (Outsider Art, Sztuka Naiwna), psychopatologia ekspresji
d). Sztuka w dialogu postmodernistycznym, sztuka dla zmian społecznych
Termin Art. Brut stworzył Jean Dubuffet.
Pisał: „Sztuka nie leży na posłaniach gotowych dla niej. Ona ucieka gdy jej imię zostanie wymówione, chce pozostać incognito. Jej najlepsze chwile są wtedy gdy potrafi zapomnieć swe imię”
„Art. Brut zawiera prace tworzone przez osoby wolne od kultury artystycznej. Tak więc autorzy znajdują istotę swojego dzieła w samych sobie, nie zważając na ich podobieństwo do sztuki klasycznej lub trendów artystycznych. Stajemy wobec procesu artystycznego samego w sobie: czystego, surowego, powstałego na każdym etapie wyłącznie przez autora pod wpływem impulsów wewnętrznych autora. Jedynie funkcja inwencji jest manifestem w tej sztuce, w przeciwieństwie do zachowania małpy lub kameleona zazwyczaj obecnego w kulturalnej sztuce” „Sztuka w swej istocie jest czymś nowym, oczekujemy od sztuki wyrwania nas z korzeniami, wyłamania drzwi”
Polski odpowiednik nazwy Art Brut to „Sztuka Naiwna”. Jest ona bowiem tworzona przez ludzi, nie szkolonych w zakresie sztuki, którzy z tego powodu czy innego nie zostali uwarunkowani przez kulturalne lub społeczne standardy.
Outsider Art jest sztuka ludzi odizolowanych. outsiderow., bo też każdy z nich tworzy sztukę inną, sobie tylko właściwą, na nikim się nie wzorując. Są oni przeważnie samotnikami, indywidualistami, pacjentami szpitali psychiatrycznych, więźniami, w każdym razie osobami na marginesie, nie zintegrowanymi ze społecznością.. Tworzenie jest dla nich koniecznością i sensem życia.
Jean Dubuffet zgromadził niezwykłą kolekcję sztuki naiwnej w Musée de l'Art Brut w Lozannie w Szwajcarii.
W USA w Baltimore "American Visionary Art Museum", popularyzujące i prezentujące zbiory tej gałęzi sztuki, należy do czołówki rankingu najlepszych placówek muzealnych w Stanach Zjednoczonych
W Krakowie na Kazimierzu istnieje galeria sztuki naiwnej, swoistym rodzajem muzeum sztuki jest także Szpital Specjalistyczny im. J.Babińskiego w Kobierzynie. W Krynicy zostało utworzone Muzeum Nikifora - Galeria Sztuki "Romanówka". Najbardziej znani wśród polskich artystów naiwnych to Nikifor , Edmund Monsiel, dośc znani także są M.Wnękowa, K.Gawłowa, Nikifor, Ociepka, Heródek, Monsiel Zagajewski.
Sztuka patologiczna?
Sztuka i obłęd mogą być traktowane jako próby wyjścia poza granice wewnętrznej oraz zewnętrznej rzeczywistości, jako próby poszukiwania nowych wymiarów świata i siebie. Artysta to ten, który dzięki swej wyjątkowo silnej wrażliwości- odczuwa już dziś to, co inni dostrzegają dopiero jutro. Podobnie mogliby to czynić schizofrenicy, których wyjątkową wrażliwość podkreślał między innymi A.Kępiński. Określał on schizofreników jako ”tych, którzy więcej czują i inaczej rozumieją i dlatego więcej cierpią” Pierwszy człon tego zdania mógłby odnosić się do artystów, czyli artystę i chorego różniłby wewnętrznie tylko stopień cierpienia będącego właśnie przyczyną dezorganizacji funkcjonowania w świecie zewnętrznym, jednakże mogącego z drugiej strony być motorem do działań twórczych. Mimo iż, elementy zbliżone do psychopatologii malarstwa można znaleźć w większości prac twórców zdrowych psychicznie, jednak krytycy artystyczni rozgraniczają i oceniają odmiennie spontaniczną i słabo uświadomioną (w sensie świadomości społecznej) wypowiedź plastyczną chorego od świadomego i kompetentnego realizowania dzieła modernisty. „Dla obydwu w znacznym stopniu wspólna jest pierwotna hiperintensywność przeżyć, głębokie niezaspokojenie i silne napięcie emocjonalne. Różnica między procesem twórczym artysty a niektórych chorych psychicznie polega w zasadzie na stopniowej zdolności jednostki do świadomego i aktywnego kształtowania lawiny pierwotnych, często bezładnie i impulsywnie wynurzających się przeżyć oraz do uwalniania się od napięcia emocjonalnego. Natomiast u psychotyków przeżycia i imaginacje poddane są jedynie nieświadomej, autonomicznej obróbce. Lęk, tęsknota, nienawiść i strach przytłaczają całkowicie chorego” Tak więc, niezależnie od sztuki akademickiej czy też twórczości amatorów, zarysowuje się nurt tzw. „sztuki patologicznej”, tworzonej inaczej i nie zawsze racjonalnej w zakresie treści i formy.
Twórczość jest tu rozumiana w sposób subiektywistyczny: miernikiem wartości obrazu przestaje być jego walor artystyczny, a staje się nim zdolność amatora wyrażania i przekroczenia siebie.
Nieco razi mnie jednak określenie sztuki jako „patologicznej”, ze względu na sam szacunek do sztuki, a także dlatego, iż twórczość dla tych chorych w dużej części nie tylko jest, jak powszechnie mniema się, wyrazem choroby, lecz głównie poszukiwaniem zdrowych części w sobie, czerpaniem z nich siły do walki z chorobą.
3. Dialog postmodernistyczny
Prawda istnieje w dialogu, nikt nie wyprodukował całej prawdy w pojedynkę, powinna zaistnieć możliwość niekończącej się dyskusji”.
J.Beuys
Żyjemy w epoce postmodernistycznej, będąc świadkami i uczestnikami przemiany w zakresie nie tylko sztuki, ale także myślenia i komunikacji. Arteterapia obejmująca w sobie zarówno sztukę jak i psychoterapię także mierzy się z tym zagadnieniem.
Postmodernizm to przede wszystkim podejmowanie dialogu. Obecna sztuka opiera się na tych samych założeniach co psychoterapia: twórczość to nie objawianie prawdy, lecz „system ciągłej konferencji” — polega na stymulowaniu rozmowy, w której dopiero objawia się sens.
SZTUKA DLA ZMIANY SPOŁECZNEJ (ART FOR SOCIAL CHANGE )
http://www.communityarts.net/readingroom/archivefiles/1999/10/communitybased.php http://www.artforsocialchange.net/
„Tworzenie - czy to będzie obraz, rzeźba, symfonia lub powieść wymaga nie tylko talentu, intuicji, siły wyobraźni i oddania, lecz również zdolności kształtowania materiału, która to zdolność mogłaby być rozciągnięta na inne, odpowiednie sfery w życiu społecznym".
Joseph Beuys
Sztuka dla zmiany społecznej wyrasta z rozumienia kreacji nie tylko jako tworzenie obiektów ale także grup ludzi i świadomości społecznej oraz przekonania, że wspólna ekspresja w twórczości i kulturze może być narzędziem głębokiej i trwałej zmiany społecznej. Sztuka staje się aktem społecznym, świadomym wysiłkiem uczestniczenia i pomocy w zmianie społecznej.
Wysiłki „sztuki dla zmian społecznych” dążą do zmian na każdym poziomie społecznym on najbardziej osobistego do politycznego. Sztuka przychodzi do społeczeństwa jako nośnik zmian obecnych warunków i wyzwań społecznych tj. np.: rasizm, seksizm, homofobia, podziały klasowe, wykluczenie z powodu wieku oraz wszelkie formy dyskryminacji, które systematycznie zaprzeczają prawom jednostki i możliwościom z powodu cech fizycznych, pochodzenia rodzinnego lub społecznej tożsamości.
Tak rozumiana sztuka jest z natury rzeczy dialektyczna, oparta na dialogu w społeczności, ekspresji zarówno indywidualnej, jak grupowej indywidualności.
Artysta nie spełnia jedynie roli odizolowanego geniusza ale także katalizatora zmian i przemian społecznych. „Artyści społeczni” zajmują się sztuką w wielu jej funkcjach i przejawach jak np.: rozwój społeczności, ochronie środowiska, edukacji, komunikacji międzypokoleniowej, służbie zdrowia, technologii, polityce, rozwiązywaniu konfliktów, odbudowie społeczności, tożsamości kulturowej. Pracują we wszystkich dyscyplinach sztuki i miejscach tj: tradycyjne galerie, teatry, muzea, ośrodki kształcenia wyższego a także: w szpitalach, wspólnotach, więzieniach, organizacjach młodzieżowych, szkołach publicznych itd.
Przez sztukę możemy podjąć wyzwanie kwestionowania głęboko tkwiących społecznych przesądów tj.: granice pomiędzy ja i inni, teraźniejszością i przeszłością, mężczyzną i kobietą, młodymi i starymi, „normalnymi” i „nienormalnymi”. Społeczny artysta opierając się na mocy artystycznej kreacji tworzy w społeczeństwie zdolność krytycznego myślenia, generowania idei i ich realizacji w nowych działaniach.
Ustawy mogą być zmieniane, decyzje sądu wydawane, urzędnicy zatrudniani i zwalniani ale jeśli większość ludzi nie wierzy w możliwość i słuszność swojej / naszej sprawy, nic nie ulegnie autentycznej i trwałej zmianie. Jeżeli chcemy wolności, musimy promować wolność ekspresji. If we want equity, we must have equal access and support in expressing ourselves. Jeżeli chcemy sprawiedliwości, musimy mieć równy dostęp do prawa wyrażania siebie. If we want respect and love and beauty among us and all our many communities, we must actively and systematically promote it through our art and through our teaching of others. Jeśli chcemy szacunku, miłości i piękna wśród nas, musimy aktywnie i systematycznie promować ją poprzez sztukę i edukację. Jest to miejsce, gdzie rola sztuki, artystów i pedagogów odgrywa zasadniczą i niezmiernie kreatywną rolę. If we want freedom, we must promote free expression.
III. ZAKRES ARTETERAPII
Arteterapię można wykorzystywać jako metodę pracy z najróżnorodniejszymi typami pacjentów (klientów) . W sektorze publicznym, w różnego rodzaju instytucjach jest coraz powszechniej stosowaną metodą pracy z dorosłymi, młodzieżą i dziećmi z całą gamą różnych problemów natury psychicznej. Przydatna w psychoterapii osób z utrudnioną komunikacją słowną, oraz w ekspresji treści niewyrażalnych słownie. Może także pomagać ludziom, wobec których nieskuteczne są zwykłe formy psychoterapii, np. psychotykom, ludziom starym, osobom z trudnościami w uczeniu się, terminalnie chorym. Arteterapeuci i terapeuci zajęciowi pracują w następujących instytucjach i dziedzinach:
- szpitale psychiatryczne
- instytucje zajmujące się osobami umysłowo i fizycznie niepełnosprawnymi
-ośrodki dla osób z trudnościami w uczeniu się
- oddziały rehabilitacyjne dla osób z urazami fizycznymi
- instytucje opieki nad dziećmi (szpitale, sanatoria, domy dziecka)
- szkoły masowe i specjalne
- więzienia
- domy opieki nad ludźmi starszymi, hospicja
- ośrodki leczenia uzależnień.
- ośrodki specjalne, np. dla chorych na AIDS
Efekty arteterapii - podsumowanie:
rozwój osobowości,
wzrost własnej kreatywności,
leczy, zapobiega pogłębianiu się stanów chorobowych,
obniża napięcie nerwowe, uspokaja, wycisza,
pomaga zrozumieć codzienne problemy,
pozwala na pełniejsze i swobodniejsze wyrażanie siebie,
rozwija, pobudza wyobraźnię,
pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, oraz w lepszym zrozumieniu siebie,
uwalnia od przykrych wspomnień i niepokojów,
w wyniku procesu twórczego u osoby tworzącej - zostają uwolnione i odreagowane nagromadzone emocje,
zostaje uaktywniona sfera komunikacji niewerbalnej,
rozwijanie własnych działań twórczych,
pozawerbalne porozumiewanie się,
uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć,
zaspokajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestniczenia, bycia rozumianym i docenianym,
pobudzenie sensoryczne - wielozmysłowe postrzeganie świata,
poznawanie innych - zmiana optyki widzenia swoich problemów,
akceptacja siebie i innych,
wzmacnia się poczucie sprawstwa i bezpieczeństwa,
zwiększa się poziom samowiedzy i akceptacji siebie,
wzmaga się świadomość motywów własnych działań i zachowań,
kreowanie przestrzeni, poznawanie dystansu i granic,
tworzenie pozytywnych nawyków i reakcji,
relaks, przyjemność, odpoczynek.
Cele arteterapii.
Ujawnienie odczuć - proces twórczy (malowanie, rysowanie) ułatwia ujawnienie wypartych często zalegających jakiś czas uczuć, które z różnych względów nie mogą być wyrażane w inny sposób. Są to np. złość, lęk, niepewność, poczucie zagubienia.
Oczyszczanie - ujawnienie uczuć w formie plastycznej powoduje jednocześnie pozbycie się ich, co przejawia się często jako uczucie ulgi, lekkości.
Uświadomienie - namalowanie swoich uczuć, wyrzucenie ich z siebie powoduje ich uprzedmiotowienie w gotowym wytworze. Autor rysunku poprzez jego oglądanie uświadamia sobie własny sposób przeżywania.
Porównanie - w przypadku systematycznie prowadzonych zajęć arteterapii obrazki stają się jakby kroniką zmian zachodzących w uczniu.
Celem arteterapii nie jest stworzenie pięknego dzieła sztuki (choć to także może się zdarzyć) ale przede wszystkim użycie różnych form sztuki, tak by pomóc sobie w osiągnięciu spokoju psychicznego. W wielu momentach życia czujemy się przeciążeni i zmęczeni intensywnością własnych emocji. Jest to trudne dla nas i dla naszych najbliższych. Dzięki arteterapii we wspierających okolicznościach możemy przyjrzeć się własnym napięciom, myślom i uczuciom, zdystansować się do siebie i w efekcie przekroczyć się ku wyższej świadomości. Arteterapia tworzy pomost miedzy świadomością a nieświadomością.
Funkcje arteterapii.
Rekreacyjna - przejawia się głównie w tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od codziennych trudności i nabieranie nowych chęci do podejmowania ważnych osobiście problemów życiowych.
Edukacyjna - dostarczanie dodatkowych wiadomości pełnej wiedzy i zwiększenie mądrości życiowej. Dzięki temu konkretna osoba zaczyna pełniej orientować się w rzeczywistości, stawiać sobie nowe cele i podejmować najważniejsze problemy i skutecznie je rozwiązywać.
Korekcyjna - przekształcenie mniej wartościowych lub wręcz szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe. Może to być, na przykład zmiana negatywnego nastawienia do niektórych problemów szkolnych na pozytywne ustosunkowanie się do nich.
Ekspresyjna - ma ona wpływ na ujawnianie tłumionych emocji, a jej oczyszczający charakter pomaga rozładować niekorzystne stany napięcia,
Pragmatyczna - służy zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb,
Kompensacyjna - ma na celu zaspokojenie nie realizowanych potrzeb jednostki,
Poznawcza - uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć
Regulacyjna - umożliwia zaspokojenie potrzeb samorealizacji oraz kompensacji.
III Arteterapia a standardy Unii Europejskiej
Arteterapia w Wielkiej Brytanii jest formą psychologicznej pomocy zdrowotnej i jako część służby zdrowia podlega Narodowemu Ministerstwu Zdrowia.
Fakt, że każdego roku około stu nowo wyszkolonych , zarejestrowanych arteterapeutów znajduje zatrudnienie świadczy o rosnącym zrozumieniu pracodawców dla społecznej funkcji tego zawodu. Filozofia jakości życia koncentrująca się na zdrowiu a nie na chorobie skłania do poświęcenia większej uwagi profilaktyce zdrowotnej, a w niej jest miejsce również dla arteterapii.
W marcu 1997 roku powstał Rejestr Państwowy Arteterapeutów. Bez wpisania do tego rejestru nie można prowadzić praktyki arteterapeutycznej.
Niezależnie od formy zatrudnienia każdy arteterapeuta musi regularnie uczestniczyć w superwizji.
Studia w zakresie arteterapii
Arteterapia jest formą psychoterapii. Podobnie więc jak psychoterapeuci tak i arteterapeuci powinni przejść trening analogiczny do wymaganego do zawodu psychoterapeuty, jednak przystosowany do specyficznej formy jaką jest arteterapia.
Dlatego w Unii Europejskiej studia Podyplomowe "Arteterapia" uznane zostały przez Departament Zdrowia za kurs kwalifikacyjny dla osób zatrudnionych w Ministerstwie Zdrowia.
Studia podyplomowe arteterapii trwają 2 lata i dają pogląd na początki, rozwój i podstawy teorii i praktyki zawodowej, jak też jej rangę i strukturę. W czasie nauki stosuje się metody eksperymentalne, a główna z nich opiera się na przeświadczeniu, że zrozumienie terapeutycznej zmiany i roli, jaką odgrywa w niej sztuka wymaga od studentów świadomości swoich własnych myśli, uczuć oraz uprawiania sztuki .Cały proces kształcenia opiera się na ścisłym związku teorii z praktyką. Studenci odbywający praktyki terapeutyczne poddawani są superwizji. Superwizorzy rekrutują się spośród certyfikowanych arteterapeutów zatrudnionych w miejscu odbywania praktyki lub spośród wykładowców.
W 1992 roku założone zostało przez przedstawicieli kilku krajów, m.in. Anglii, Holandii i Włoch Europejskie Konsorcjum Edukacji Arteterapeutów (ECArTE), które zrzesza uniwersytety europejskie (aktualnie jest ich już 30) prowadzące studia wyższe w różnych dziedzinach terapii przez sztukę. Celem tej organizacji jest troska o akademicki poziom kształcenia arteterapeutów, uwzględniający nie tylko przygotowanie zawodowe, ale również prowadzenie badań naukowych, uzyskiwanie stopni naukowych i współpracę międzynarodową.
Takie studia na poziomach licencjackim, magisterskim i doktorskim od wielu lat prowadzone są w USA i różnych krajach europejskich - najwięcej w Wielkiej Brytanii i Holandii. Akredytację ECArTE posiada Uniwersytet Wrocławski dla studiów doktorskich oraz Wyższa Szkoła Humanistyczno - Menedżerska „Milenium” w Gnieźnie dla studiów podyplomowych. Inne polskie uczelnie prowadzące studia podyplomowe z arteterapii prowadzą je wg własnych programów, nie uzgadnianych, a więc nie odpowiadających standardom określonym przez ECArTE. Żadne wszakże z tych studiów nie wyposażają swoich absolwentów w taką wiedzę i umiejętności, jakie można uzyskać w rekomendowanych przez ECArTE uczelniach zagranicznych. Rekomendacja krajowa, wewnętrzna, udzielana uniwersytetowi przez krajowe Stowarzyszenie arteterapeutów, w przypadku Wielkiej Brytanii jest to BAAT czyli Brytyjskie Stowarzyszenie Arteterapeutów, jest rekomendacją niezbędną, wymaganą przez ECArTE, gwarantującą wysoki poziom edukacji.
Umiejetnosci przyszlego arteterapeuty:
Diagnoza arteterapeutyczna i psychologiczna
Poprowadzenie terapii grupowej i indywidualnej za pomoca technik plastycznych pod katem tematow psychologicznych. Rozpoznanie i kontrola pojawiajacych się zjawisk
Adekwatne i swiadomosc uzycie materialow i technik plastycznych wedlug potrzeb i problemow grupy lub osoby.
Umiejetnosc poszukiwania wsparcia i informacji pomagajacych w pracy.
Minimum wymagań jakie musi spełnić kandydat do zawodu arteterapeuty.
Zawiera ono wiedzę ogólną, umiejętności i zakres praktyki zawodowej.
I. Umiejętności i wiedza w zakresie sztuki
II. Umiejętności kliniczne i podstawowa wiedza w zakresie:
a) rozwoju człowieka,
b) psychologii ogólnej i psychopatologii,
c) komunikacji międzyludzkiej właściwej i zaburzonej,
d) chorób psychicznych, diagnozy i leczenia psychiatrycznego,
e) zaburzeń rozwojowych, ich etiologii, diagnostyki i wskazań korekcyjnych,
f) nieprawidłowości w funkcjonowaniu społecznym,
g) technik psychoterapii i ich podstaw teoretycznych,
h) wykorzystania i możliwości innych rodzajów terapii, tj.: logopedii, terapii zajęciowej, arteterapii w szerokim jej ujęciu.
III. Praktyczne umiejętności w zakresie arteterapii:
a) improwizacja kliniczne (uwzględniająca rodzaj choroby, zaburzenia lub deficytu pacjenta)
b) obserwacja i monitoring artystycznych oraz innych zachowań pacjenta, prowadzone indywidualnie i w grupach oraz ich ocena pod kątem diagnozy i skuteczności interwencji arteterapeutycznej,
c) artystyczna i psychologiczna analiza wydarzeń i interakcji występujących w czasie arteterapii mająca na celu zaplanowanie dalszej terapii.
d) rozumienie i umiejętność stosowania szerokiej gamy technik terapeutycznych,
e) planowanie i prowadzenie różnego typu arteterapii indywidualnej i grupowej z uwzględnieniem stanu psychicznego i fizycznego pacjenta oraz jego bezpieczeństwa.
IV. Znajomość teorii arteterapii:
a) dokładna znajomość przynajmniej jednego podejścia arteterapeutycznego i podstaw terapeutycznych modelu psychologicznego, na którym ono bazuje.
b) ogólna wiedza o szerokiej gamie koncepcji arteterapii i ich podstawach teoretycznych.
c) umiejętność porównywania, kontrastowania i krytycznej oceny klinicznych zastosowań arteterapii różnego rodzaju.
d) podstawowa wiedza o różnych reakcjach psychologicznych, fizjologicznych i emocjonalnych na sztukę,
e) znajomość metodologii badań naukowych w dziedzinie arteterapii,
f) podstawowa wiedza w zakresie historii i trendów rozwojowych arteterapii.
V. Umiejętności zawodowe:
a) znajomość instytucji i środowisk, w których arteterapia znajduje zastosowanie, podstawowych potrzeb klientów / pacjentów z tych instytucji i środowisk oraz możliwości arteterapii w zaspokajaniu tych potrzeb
b) rozumienie wpływu instytucji na funkcjonowanie klienta / pacjenta,
c) doświadczenie w pracy przynajmniej z dwoma różnymi grupami klientów / pacjentów, z których przynajmniej jedna powinna być grupą dorosłych lub dzieci chorych psychicznie lub mających zaburzenia sferze emocjonalnej, zachowania i komunikacji oraz przynajmniej jedna grupa dorosłych lub dzieci mających trudności w uczeniu się,
d) doświadczenie w zakresie sporządzania sprawozdań i procedur oceniających przebieg i efekt terapii,
e) doświadczenie w pracy w charakterze członka zespołu multidyscyplinarnego, umiejętność zbierania i przekazywania właściwych informacji, zapewnienia właściwych warunków terapii pod względem higieny bezpieczeństwa.
f) umiejętność pisemnego i werbalnego prezentowania przypadków oraz dokumentowania terapii przy pomocy odpowiedniej aparatury audio-video,
g) zdolność do przyjęcia odpowiedzialności i akceptacja nadzoru,
h) zdolność do nawiązywania dobrych relacji ze współpracownikami,
i) odpowiedzialność zawodowa i przestrzeganie kodeksu etyki zawodowej.
Kodeks Etyczny Arteterapeutów- fragmenty
.3. Ogólne obowiązki zawodowe
3.1 Arteterapeuta będzie działał zgodnie z ustalonymi standardami jakości mającymi zastosowanie do jego szczególnej roli zawodowej.
3.2 Arteterapeuta będzie stosował się do zasad prawnych na szczeblu europejskim, krajowym lub lokalnym.
3.3 Arteterapeuta w miejscu swojej pracy nie będzie się angażował w żadne oficjalne i nieoficjalne struktury mogące pozostawać w konflikcie z podstawowym celem jakim jest ochrona bezpieczeństwa pacjenta i jego interes.
3.4 Arteterapeuta jest zobowiązany do podnoszenia i doskonalenia swoich kwalifikacji zawodowych poprzez udział w organizowanych formach kształcenia (treningach) i superwizji.
4. Odpowiedzialność wobec pacjenta/klienta
4.1 Arteterapeuta musi być świadomy zależności zachodzących w związku terapeutycznym. Nie wolno mu wykorzystywać tego związku dla zaspokojenia własnych interesów emocjonalnych, seksualnych, społecznych lub ekonomicznych.
4.2 Arteterapeuta działa (pracuje) na podstawie kontraktu zawartego z pacjentem albo jego rodzicem, względnie opiekunem.
4.3 Terapeuta nie podejmuje się leczenia pacjenta/klienta w wypadku, kiedy nie jest kompetentny w zakresie szczególnych potrzeb terapeutycznych tej osoby. Dotyczy to tych technik terapeutycznych, które nie mieszczą się w programie kształcenia arteterapeuty.
4.4 Terapię prowadzi się jedynie na podstawie skierowania albo osobistego zgłoszenia się pacjenta. Arteterapeuta nie zabiega o klienta.
4.5 Arteterapeuta jest odpowiedzialny za pacjenta/klienta podczas sesji terapeutycznych i jest świadomy, że pewne sytuacje (takie jak padaczka) wymagają szybkiego dostępu do pomocy medycznej albo specjalnego wyposażenia.
4.6 Arteterapeuta musi być umysłowo i fizycznie zdolny do diagnozowania, leczenia, kształcenia, superwizji i prowadzenia pracy badawczo-naukowej.
4.7 W wypadku gdy instytucja nie zapewnia ubezpieczenia arteterapeuta musi ubezpieczyć się sam.
Tamże str.157.
za: Szulc Wita, Arteterapia jako dyscyplina akademicka." Forum Akademickie.", 2005, nr 3