TYP: MOLLUSCA (MIĘCZAKI)
Budowa zewnętrzna:
ciało miękkie
okryte lub nie okryte muszlą, która pełni funkcje ochronne oraz stanowi przyczep dla mięśni, także lokomotorycznych, więc może również pełnić funkcję szkieletu. Muszle są martwymi produktami, ale są zrośnięte z ciałem w pewnych miejscach.
symetria ciała zwykle dwuboczna, ale w niektórych grupach nastąpiło jej zaburzenie (brzuchonogi).
u niektórych może wyst. zewn. i wewn. metameria (wielopłytkowce).
wyróżniamy trzy zasadnicze części ciała:
głowa - obejmuje narządy zmysłów, otwór gębowy, oraz centralny układ nerwowy. U wielopłytkowców słabo wykształcona, u małży całkowicie zredukowana, u brzuchonogów i głowonogów dobrze rozwinięta.
worek trzewiowy - wyst. u wszystkich mięczaków. Jego ściana od strony grzbietowej tworzy fałd, zwany płaszczem. Przestrzeń zawarta pomiędzy płaszczem a resztą ciała, określa się jako jamę płaszczową. Do jamy uchodzą przewody wydalnicze (jeśli wyst.), rozrodcze, otwór odbytowy oraz wyst. wszystkie narządy wegetatywne. U większości płaszcz wytwarza szkielet zewnętrzny - muszlę.
noga - stanowi brzuszną część ciała, jest narządem lokomotorycznym, zaopatrzonym w liczne mięśnie. Może ulec redukcji.
2. Budowa zewnętrzna:
szkielet zewnętrzny zbudowany z subst. org. - konchiliny oraz/lub nieorg. -węglanu wapnia w postaci kalcytu (warstwa porcelanowa - mezstrakum) albo aragonitu (warstwa perłowa - peristrakum).
pokrycie ciała - zbudowane z jednowarstwowego naskórka, który prócz miejsc pokrytym szkieletem jest orzęsiony. Na naskórku wyst. liczne gruczoły produkujące szkielet (brzeg płaszcza) lub subst. śluzowate (noga). Do naskórka przylega tkanka łączna - dermis, a niżej wyst. mięśnie (gładkie) przebiegające pod różnymi kątami, nie tworzące warstw. Całość tworzy wór powłokowy. Prócz mięśni powłokowych wyst. mięśnie wciągające głowę do worka lub nogę do muszli.
układ nerwowy - składa się z parzystych zwojów mózgowych oraz z oddzielnych parzystych zwojów obsługujących worek trzewiowy, płaszcz i nogę. U brzuchonogów zwoje uległy przemieszczeniu. Brzuchonogi cechuje najwyższa koncentracja zwojów oraz pamięć. Pnie nerwowe różnie zlokalizowane.
narządy zmysłowe - powszechnie wyst. prosto zbudowane oczy, narządy dotyku - czułki, chemoreceptory - osfradia oraz statocysty (noga).
jama ciała - u postaci dojrzałych wyst. pierwotna jama ciała. Wtórna jama ciała jest silnie zredukowana i ograniczona do wora okołosercowego, światła narządów wydalniczych i gonad. Nie ma połączeń między jamami.
układ pokarmowy - nabłonek jest orzęsiony, w całości umięśniony, układ zróżnicowany na trzy główne odcinki:
jelito przednie - jego przednia część zróżnicowana w jamę gębową, zwana gardzielą jeśli jest silnie umięśniona albo zespołem bukalanym jeśli jest umięśniona i zaopatrzona w szczęki chitynowe lub konchiolinowe) lub tarki. Narządy rozdrabniające pokarm nie wyst. tylko u małży. Tarka składa się z fałdu - języczka, silnie umięśnionego, na którego powierzchni znajdują się ząbki. Całość oparta jest na chrząstce, zwanej odontoforem, do której przyczepione są mięśnie wysuwające.
Do gardzieli uchodzą gruczoły ślinowe (brak u małży), a u niektórych gruczoły cukrowe - trawiące skrobię.
jelito środkowe - uchodzi do niego gruczoł trzustkowo - wątrobowy produkujący enzymy trawienne.
jelito tylne z otworem odbytowym.
szkielet wewnętrzny - wyst. tylko u głowonogów, w postaci elementów chrzęstnych osłaniających zwoje mózgowe i podpierających niektóre narządy wewn.
układ oddechowy - powszechnie wyst. skrzela. zlokalizowane w jamie płaszczowej. Są typu grzybkowego, czyli składają się z części osiowej, na której osadzone są płatowate wyrostki. Przez oś przebiegają naczynia krwionośne połączone kapilarami dochodzącymi do wyrostków. U niektórych funkcje oddechowe przejmują ściany płaszcza. U jeszcze innych na ścianach płaszcza nie pokrytych szkieletem, powstają wypustki - skrzela wtórne.
układ krwionośny - jest typu otwartego. Serce po stronie grzbietowej worka trzewiowego (wyjątek - głowonogi), podzielone na przedsionek (przedsionki) i komorę. Krew do serca doprowadzają żyły, a z serca krew przez aortę wylewa się do szczelin blastocelu. Krew zawiera bezbarwne ciałka krwi, w osoczu wyst. barwnik oddechowy - hemocyjanina.
układ wydalniczy - składa się z parzystych metanefrydiów, których orzęsione lejki otwierają się do celomy worka okołosercowego, a kanały wyprowadzające są silnie poskręcane, tworzą tzw. część gąbczastą i otwierają się do jamy płaszczowej.
układ rozrodczy - różnie wykształcony u poszczególnych grup.
3. Rozmnażanie i rozwój:
rozmnażają się wyłącznie płciowo
rozdzielnopłciowe i hermafrodyty
u form prymitywnych z jaj wylęga się larwa o typie trochofory - posiada gruczoł skorupowy a jej celoma nie podlega segmentacji. Trochofora może się wykształcić bezpośrednio w postać dojrzałą lub w kolejną larwę zwaną żeglarkiem (weligerem - u małży). Wyst. także inne larwy, charakterystyczne dla gromady.
GROMADA: POLYPLACOPHORA (WIELOPŁYTKOWCE)
1. Budowa zewnętrzna:
symetria dwuboczna, ciało grzbieto - brzusznie silnie spłaszczone
głowa - szczątkowa, brak czułków i oczu, na jej spodniej stronie wyst. otwór gębowy
worek trzewiowy - spłaszczony, ma silnie rozwinięty płaszcz, zwisający w stronę nogi, ograniczający płytką jamę płaszczową. U większości płaszcz odwinięty jest ku stronie grzbietowej, w skutek czego w różnym stopniu okrywa szkielet zewnętrzny. Strona odwinięta ma zgrubiały naskórek, który jest gładki lub pokryty łuskami, kolcami lub szczecinami.
szkielet zewnętrzny - składa się z 8 płytek ułożonych rzędem, leżących pośrodku na grzbietowej części worka. Płytki zachodzą na siebie dachówkowato. W głównej części zbudowane są z 3 warstw:
periostrakum - cienka, konchiolinowa, pokrywająca całą płytkę
tagmentum - warstwa górna (powłokowa), złożona z konchioliny impregnowanej węglanem wapnia
hipostrakum - warstwy dolnej zbudowanej z węglanu wapnia
Główne części płytki poprzebijane są kanalikami, w których tkwią narządy zmysłów - estety
Przednie części, zachodzące pod sąsiednią płytkę, mają skrzydełkowaty kształt i nazywane są artikulamentum. Zbudowane są z węglanu wapnia, do nich przyczepione są mięśnie, łączące ze sobą płytki.
noga - spłaszczona, działa jak przyssawka, silnie przyczepiając ciało do podłoża.
2. Budowa wewnętrzna:
układ nerwowy - brak zwojów mózgowych, złożony z obrączki okołogardzielowej i dwóch par podłużnych pni: bocznych i nożnych. Pnie na całej długości połączone są licznymi poprzeczkami, a w tyle łączą się nad jelitem tylnym.
narządy zmysłów:
estety - fotoreceptory, unerwiane przez pnie boczne
worek podtarkowy - narząd smaku
kom. dotykowe na całym ciele
osfradia - chemoreceptory, kontrolują jakość wody omywającej skrzela.
jama ciała - głównie blastocel, celoma ograniczona tylko do worka okołosercowego, jam gonad oraz metanefrydiów.
układ pokarmowy: otwór gębowy → gardziel ( gruczoły ślinowe i cukrowe, wysuwana tarka) → krótki przełyk → żołądek (uchodzą do niego gruczoły trzustkowo - wątrobowy) → jelito tylne (długie, tworzy pętle, kończy się otworem odbytowym).
oddychanie - skrzela z dwustronnie ułożonymi wyrostkami, wysłane nabłonkiem orzęsionym.
układ krwionośny - serce po stronie grzbietowej, otoczone obszernym workiem osierdziowym, składa się z dwóch, położonych bocznie przedsionków oraz komory. Krew doprowadzają do przedsionków dwie żyły a wyprowadzaj jedna aorta. Od boków aorty odchodzą pary tętnic otwierające się do zatok.
układ wydalniczy - składa się z pary metanefrydiów, których orzęsione lejki otwierają się w worku okołosercowym, a przewody wydalnicze otwierają się nefrydioporami blisko tyłu ciała.
układ rozrodczy - gonady nieparzyste, położone po stronie grzbietowej, przewody wyprowadzające gamety uchodzą po bokach worka trzewiowego do jamy płaszczowej, przed nefrydioporami.
3. Rozmnażanie i rozwój:
głównie rozdzielnopłciowe
zapłodnienie jest zewnętrzne
z jaja wylęga się wolno pływająca larwa typu trochofory, która następnie osiada na dnie i wykształca się w postać dojrzałą.
Należy tu gatunek - Chiton tuberculatus (chiton guzkowany).
GROMADA: GASTROPODA (BRZUCHONOGI)
1. Symetria dwuboczna w toku ewolucji uległa stopniowym przemianom w wyniku dwóch procesów:
spiralnego zwinięcia worka trzewiowego w jednej płaszczyźnie zgodnie z osią ciała, które nie spowodowało jeszcze zaniku symetrii dwubocznej
spiralnego zwinięcia oraz skręcenia, tzw. torsji, worka trzewiowego w prawo (rzadziej w lewo),w wyniku czego symetria przekształciła się w asymetryczną. Parzyste narządy wewn. przesunęły się na jedną ze stron ciała. Do tego nastąpiła redukcja pierwotnie parzystych narządów (metanefrydia, skrzela, przedsionki) w nieparzyste. U większości zachowały się narządy wewn. prawej strony ciała, które w związku ze skręceniem zostały przemieszczone na lewą stronę.
U części Gastropoda nastąpiła częściowa lub całkowita detorsja, skutkiem czego jama płaszczowa została przesunięta na prawą stronę. Zjawisko to wyst. u grup młodszych filogenetycznie i głównie u tych, które utraciły muszlę lub skrzela.
2. Budowa zewnętrzna:
głowa - oddzielona po stronie brzusznej ciała od nogi wyraźną bruzdą, posiada jedną lub dwie pary czułków, oczy zlokalizowane u podstawy czułków lub bezpośrednio na nich, na spodniej stronie wyst. otwór gębowy.
worek trzewiowy:
stożkowaty, podniesiony ku górze, u większości spiralnie skręcony i asymetryczny
okryty płaszczem - fałdem ściany ciała rozrastającym się od grzbietu, tworzącym ścisłe połączenie z workiem trzewiowym, w związku z czym określanym jako trzewiopłaszcz.
jama płaszczowa - u form asymetrycznych przesunięta jest na bok ciała. Uchodza do niej otwór odbytowy, narządy wydalnicze i czasem gruczoły rozrodcze. W jamie mogą wyst. skrzela lub jama bezpośrednio służy do wymiany gazowej i wówczas określa się ją jako jamę płucną.
muszla - pokrywa płaszcz, odtwarzaja kształt worka trzewiowego, zbudowana z 3 warstw:
peristrakum - warstwa zewn, złożona z konchioliny
ostrakum - warstwa środkowa, zbudowana z kryształów węglanu wapnia w postaci pryzm
hipostrakum - warstwa wewn, zbudowana z węglanu wapnia w postaci blaszek, tworzących warstwę perłową.
Każda muszla składa się z wierzchołka i ujścia. Wierzchołek jest częścią rozwojowo najstarszą, od której muszla zaczyna rosnąć i się skręcać. Skręty zrastaja się w osi i tworza tzw. słupek (kolumienkę). Ujście u większości zamykane jest wieczkiem (operkulum), powstającym po środku nogi, z wydzielin jej gruczołów. U wielu form lądowych ujście czasowo zamykane jest epifragmą - strukturą powstającą w okresie pogarszających się warunków.
noga - rozpłaszczona, mięsista, służy do pływania lub pełzania. Typowo wykształcona, jest podzielona od strony brzusznej dwoma poprzecznymi bruzdami na 3 części: przednią - protopodium, środkową - mezopodium i tylną - mezopodium. U form pływających noga jest zróżnicowana na brzegach w fałd - epipodium, który z kolei może tworzyć wyrostki - parapodia.
3. Budowa wewnętrzna:
pokrycie ciała - typowe wykształcone, oprócz gruczołów śluzowych i produkujących szkielet wyst.: gruczoły purpurowe, odstraszające, obronne - cerata - wypuklenia ściany worka trzewiowego, do których wchodzą uchyłki gruczołu trzustkowego. W szczytowych partiach uchyłków - knidosakach, gromadzone są parzydełka pochodzące ze zjadanych parzydełkowców. Knidosaki mają mięśnie i otwory, przez które mogą wyrzucać parzydełka w kierunku wroga.
układ nerwowy - zbudowany zgodnie z podziałem ciała na 3 części. Centralna część składa się z trzech par zwojów głowowych: mózgowych, nożnych i płaszczowych oraz dwóch par zwojów obsługujących narządy wewn.: podjęzykowych (podtarkowych), ściennych oraz ze zwoju trzewiowego.
Zwoje mózgowe położone są nad przełykiem, połączone komisurą, wychodzą od nich nerwy narządów głowy i zwojów podtarkowych.
U form, u których nastąpiła torsja, spoidła łączące zwoje płaszczowe (boczne) i trzewiowe uległy skręceniu,co określa się jako - chiastoneurię (streptoneurię).
narządy zmysłów: proste oczy, czułki, statocysty, rinofory - narząd węchu,
osfradia - chemoreceptory.
jama ciała - typowo wykształcona
układ pokarmowy - u form asymetrycznych, worek trzewiowy ulega przemieszczeniu ku przodowi, na prawą stronę, w wyniku czego przewód pokarmowy jest pętlowato skręcony (u roślinożernych dłuższy):
otwór gębowy wyst. po brzusznej stronie głowy, może wyst. warga lub ryjek
gardziel różnie wykształcona, zależnie od pobieranego pokarmu, do gardzieli uchodzą ślinianki, mogą wyst szczęki i tarka
przełyk - u niektórych w części końcowej zróżnicowany w wole, łączące się z żołądkiem
żołądek - uchodzi do niego gruczoł trzustkowo - wątrobowy, który u roślinożernych jest duży. U niektórych przednia część żołądka ma oskórkowe ząbki, jest silnie umięśniona, rozdrabnia pokarm i jest określana jako żołądek żujący. Gatunki przyczepiające się do podłoża, mają w żołądku pręcik rylcowy, zawierający enzymy rozkładające tkanki roślin.
układ oddechowy;
morskie oddychają skrzelami grzebykowatymi, skrzelami wtórnymi lub za pomocą jamy opłucnej, a przy ich braku całą powierzchnią ciała.
słodkowodne i lądowe - większość oddycha za pomocą jamy płucnej, niektóre mają skrzela grzebykowate (wodne).
układ krwionośny:
serce zbudowane z komory i przedsionków których liczba jest zgodna z liczbą skrzeli, u form asymetrycznych znajduje się z boku reszty wnętrzności
krew służy do transportu gazów, subst. pokarmowych i metabolitów - pełni więc również rolę limfy. Składa się z osocza i amebocytów, w osoczu wyst barwnik - hemocyjanina.
układ wydalniczy: prymitywne mają dwa metanefrydia, przy czym prawe jest nieco mniejsze. U reszty prawe ulega uwstecznieniu i pozostaje z niego jedynie końcowy odcinek przewodu wyprowadzającego , który dołącza się do układu rozrodczego. Lejki otwierają się do celomy, worka okołosercowego, a kanały wydalnicze uchodzą do jamy płaszczowej lub z przodu worka trzewiowego ( u płucodysznych).
układ rozrodczy ?
Rozmnażanie i rozwój:
przodoskrzelne są rozdzielnopłciowe, tyłoskrzelne i płucodyszne - hermafrodytyczne
u tyłoskrzelnych obojnaków gonada funkcjonuje następczo, to jest płeć zmienia się okresowo, tak więc gonada najpierw jest jądrem, a potem jajnikiem. U płucodysznych gonada jest stale obupłciowa, ale samozapłodnienie jest rzadkie.
większość jest jajorodna, jaja otoczone są osłonami - kapsułkami, a od zewnątrz warstwą galaretową.
w rozwoju wyst larwy wolno żyjące (rzadko) jak i zamknięte w kapsułkach - u składających jaja na lądzie.
u większości gat. morskich larwa nie opuszcza osłon, a z jaj wylęga się larwa -żeglerek (weliger). Ma on związki muszli, narządów wewn., nogi, a także oczy, czułki oraz narząd do pływania - żagielek. Proces torsji przebiega gwałtownie.
u słodkowodnych przodoskrzelnych i płucodysznych nie wyst. larwa. Trochofora i rozwijający się z niej weliger pozostają w osłonach, a z jaj wylęgają się postacie młodociane.
PODGROMADA: PULMONATA (PŁUCODYSZNE)
1. Charakterystyka ogólna:
kosmopolityczne, większość lądowa, część słodkowodna
ściana jamy płaszczowej przystosowana do oddychania
jama płaszczowa przed sercem
muszla spiralnie skręcona, wyst. epifragma, wieczko wyst. rzadko
jeden przedsionek i metanefryduim
jama gębowa z tarką i szczęką górną
hermafrodyty, nie wyst. larwy wolne
Helix pomatia (ślimak winniczek)
Lądowy, roślinożerny, zimuje w ściółce, jadalny.
Lymnaea stagnalis (błotniarka stawowa)
Słodkowodna, pospolita, roślinożerna.
Planorbarius corneus (zatoczek rogowy)
Pospolity, ma muszle skręconą w jednej płaszczyźnie nad nogą, słodkowodny
GROMADA: BIVALVIA (MAŁZE)
1. Budowa zewnętrzna:
większość posiada symetrię dwuboczną
ciało zbudowane z worka trzewiowego i nogi, brak głowy
worek trzewiowy:
okryty dwoma fałdami płaszcza, którego brzegi są wolne lub zrastają się. Jeśli są zrośnięte, w jednym miejscu, powstają pomiędzy brzegami fałdów płaszcza dwie szczeliny. Przez przednią wysuwana jest noga, a tylna służy do wpływu i wypływu wody do jamy ciała. Otwory tych brzegów mogą być wyrośnięte w długie rury, zwane syfonami. Są one kurczliwe, mogą być wciągane do jamy ciała, służą również do wydalania zbędnych metabolitów.
brzegi płaszcza są zgrubiałe, pokryte wyrostkami zmysłowymi, a niekiedy narządami wzroku.
pomiędzy workiem trzewiowym a płaszczem wyst. obszerna jama płaszczowa , do której zwisają dwie pary skrzeli (prawa i lewa) oraz noga.
fałdy płaszcza wytwarzają dwuklapowa muszlę
muszla:
składa się z dwóch połówek - prawej i lewej, które u większości są symetryczne
na grzbietowej stronie połówki, wyst. szczyt, który stanowi najstarszą rozwojowo część muszli.
połówki połączone są ze sobą po stronie grzbietowej za pomocą więzadła (rzadko) lub więzadła i zamka.
więzadło - składa się z części zewn. (nieelastycznej) i wewn. (elastycznej), która może być zwapniała.
zamki - zapobiegają przemieszeniu się połówek, ułatwiają szczelnie ich zamknięcie. Składają się z zębów na jednej z połówek i odpowiednich zagłębień w drugiej. Wyróżniamy dwa typy zamków: w jednym ma on liczne, jednakowo zbudowane ząbki, a w drugim ząbki są nieliczne i niejednakowe.
połówki muszli zwierane są za pomocą wyodrębnionych mięśni gładkich lub poprzecznie prążkowanych, zwanych zwieraczami, przyczepionych do muszli. Zwieracze działają antagonistycznie w stosunku do więzadła. Najczęściej wyst. dwa zwieracze - przedni i tylny.
noga;
silnie rozwinięta, mięsista
służy do lokomocji, przyczepiania się do podłoża, wiercenia w mule
u form osiadłych, w noce wyst. jama bisiorowa, do której uchodzi gruczoł bisiorowy, produkujący zespół nitek, zwany bisiorem. Służy on do przyczepiania ciała do podłoża.
2. Budowa wewnętrzna:
pokrycie ciała - typowo wykształcone
muszla - zbudowana podobnie jak u Gastropoda - z 3 warstw.
układ nerwowy - u form prymitywnych składa się z parzystych zwojów mózgowych, bocznych (płaszczowych), nożnych i trzewiowych. U form wyżej uorganizowanych zwoje mózgowe i boczne połączone są w parzyste zwoje mózgowo - boczne.
narządy zmysłów - oczy, statocysty, liczne wyrostki i brodawki czuciowe oraz para osfradiów
jama ciała - typowo wykształcona
układ pokarmowy:
otwór gębowy wyst. z przodu worka trzewiowego, przed nogą i otwiera się do jamy płaszczowej
w jamie gębowej brak szczęk tarki i gruczołów ślinowych
przełyk krótki i orzęsiony
żołądek - obszerny, w przedniej części wyst. narząd do sortowania pokarmu. U gat. odżywiających się drobnym pokarmem wyst. rylec. Większość jest filtratorami - osadzające się na skrzelach cząstki pokarmowe, dostają się do jamy płaszczowej, tam są zlepiane wydzielinami gruczołów śluzowych i popychane w kierunku otworu gąbowego.
jelito końcowe - otwór odbytowy wyst. z tyłu worka trzewiowego
układ oddechowy - skrzela zwisają w jamie płaszczowej po bokach worka trzewiowego, wyst 4 typy skrzeli:
u pierwoskrzelnych - na osi pojedynczego skrzela ustawione są rzędy listkowatych wyrostków
u nitkoskrzelnych - rządy wyrostków są wydłużone i wykształcone w postaci nici, które z kolei są kolankowato zgięte ku górze tworząc płaty: wstępujący i zstępujący
u blaszkoskrzelnych - wykształcone podobnie jak poprzednie, ale płaty pojedunczego skrzela są przyrośnięte końcami do jamy płaszczowej. Ponadto, nici obu płatów są ze sobą zrośnięte mostkami.
u zrosłoskrzelnych - pojedyncze skrzele jest skrócone, przyrośnięte poprzecznie bokami płatów do ściany worka trzewiowego z jednej strony, a do ściany płaszcza z drugiej i przegradzają jamę płaszczową na część górną i dolną.
układ krwionośny:
serce otoczone workiem okołosercowym, składa się z komory i dwóch przedsionków. Przez komorę przechodzi u większości jelito końcowe.
z komory wychodzą dwie tętnice, a z nich krew wylewa się do blastocelu pod workiem okołosercowym i stąd do skrzeli, a następnie wraca żyłami do serca
nabrzmiewanie nogi reguluje zastawka Kebera, wyst. w okolicy wchodzenia zatok żylnych do nogi.
układ wydalniczy - składa się z pary metanefrydiów, nazywanych narządami Bojanusa. Lejki otwierają się do worka okołosercowego i za workiem przechodzą w długie, poskręcane kanały, które otwierają się u podstawy nogi do jamy płaszczowej.
układ rozrodczy ?
3. Rozmnażanie i rozwój:
głównie hermafrodyty
zapłodnienie jest zewnętrzne i zachodzi w wodzie wypełniającej jamę płaszczową lub na zewn. organizmu
u większości gat. morskich wyst. trochofora, która następnie przekształca się w żeglarka.
u niektórych gat. słodkowodnych (skójek, szczeżui) wyst. larwa zwana glochidium, przystosowana do pasożytniczego trybu życia. Ma dwuklapową muszlę i nić czepną. Larwa przyczepia się do skrzeli lub płetw ryb, zostaje otoczona tkanką żywiciela, i tworzy cystę, z której wydostaje po wykształceniu w postać młodocianą .
RZĄD: FILLIBRANCHIA (NITKOSKRZELNE)
Morskie, podział opiera się na typie zamka i zwieraczy.
Mytilus edulis (omułek jadalny)
Kosmopolityczny, posiada bisior i silnie zredukowaną nogę, jadalny, filtrator, żyje w Bałtyku,
Pinna sp. (szołdry)
Pecten sp. (przegrzebki)
Ostrea edulis (ostryga jadalna)
RZĄD: EULAMELLIBRANCHIA (BLASZKOSKRZELNE)
Morskie i słodkowodne, podział opiera się na typie zamka i zwieraczy, często zaopatrzone w syfony.
Dreissena polymorpha (racicznica zmienna)
W Polsce pospolita w zalewach i stawach, gdzie obrasta podwodne urządzenia techniczne, filtrator, posiada bisior.
Cardium edule (sercówka Lamarcka)
Mya arenaria (małgiew płaskołaz)
Kosmopolityczny, wyst. w Bałtyku wstrefach przybrzeżnych, zagrzebany w osadach dennych.
Unio sp. (skójki)
Słodkowodne, wyst. w Polsce, wyst. larwa glochidium.
Anodonta anodonta (szczeżuja wielka)
Największy małż krajowy, zamek bez zębów, delikatna muszla.
GROMADA: CEPHALOPODA (GŁOWONOGI)
1. Charakterystyka ogólna:
wyłącznie morskie, pelagiczne lub bentoniczne
wszystkie drapieżne
2. Budowa zewnętrzna;
ciało zbudowane z 3 części: głowy worka trzewiowego i nogi
głowa:
silnie rozwinięta, u większości oddzielona przewężeniem od reszty ciała
z przodu wyst. otwór gębowy otoczony wieńcem ramion, które powstają z przedniej części nogi i służą do łapania pokarmu. Ramiona głowonogów dwuskrzelnych wyst. w liczbie 8 (ośmiornice) lub 10 (mątwy, kałamarnice) i mają przyssawki lub oskórkowe haczyki. U samców jedno z ramion przekształcone jest w hektokotylus - narząd do przenoszenia spermy.
worek trzewiowy - płaszcz tworzy po bokach dwa fałdy, zrośnięte po stronie brzusznej i obejmuje obszerną jamę płaszczową, która kontaktuje się ze środowiskiem za pomocą szczeliny lejka i szczeliny dolnej. Przez szczelinę dolną woda dostaje się do jamy płaszczowej, a przez lejek jest wyrzucana. Dzięki temu głowonóg się porusza.
noga - przednia część zróżnicowana w ramiona, natomiast tylna w lejek - silnie umięśnioną, stożkowatą rurę.
3. Budowa wewnętrzna:
pokrycie ciała - typowe, wyst. chromatofory
muszla - u większości dwuskrzelnych jest szczątkowa i wrośnięta w ścianę worka trzewiowego, co określa się jako muszlę wewnętrzną.
szkielet wewnętrzny - chrzęstny, u dwuskrzelnych silnie rozwinięty, osłania narządy wewn. i służy do przyczepu mięśni.
układ nerwowy - wykazuje najdalej posunięta koncentrację wśród mięczaków, większość zwojów skupiona jest w głowie i okryta chrząstką, a całość nazywamy mózgiem.
narządy zmysłów:
oczy - parzyste, zlokalizowane na głowie, posiadają soczewki i są zdolne do akomodacji.
statocysty
ramiona zaopatrzone w liczne kom. dotykowe i chemoreceptory
narząd podtarkowy - zmysł smaku
jama ciała - podobnie jak u reszty mięczaków wyst. różnie wykształcone blastocel i celoma.
układ pokarmowy:
otwór gębowy otoczone wargą z dwoma szczękami
gardziel z tarką, uchodzą do niej ślinianki
przełyk cienki i długi
żołądek wewn. pofałdowany, w końcowej części uchodzi do niego gruczoł trzustkowo wątrobowy (rozdzielony na dwie części).
jelito tylne - uchodzi do niego gruczoł czernidłowy (sepiowy) - wyrzuca on brunatną wydzielinę tworzącą chmurę o znaczeniu obronnym.
układ oddechowy - skrzela zlokalizowane w jamie płaszczowej.
układ krwionośny:
prawie zamknięty
serce położone po stronie brzusznej, liczba przedsionków odpowiada liczbie skrzeli, u większości komora podzielona jest przegrodą na częsć lewą i prawą.
naczynia i włosowate zbudowane ze śródbłonka, a naczynia tętnicze mają mięśnie.
w osoczu wyst. hemocyjanina.
układ wydalniczy - para metanefrydiów.
układ rozrodczy:
w worku trzewiowym samicy wyst. oddzielne gruczoły nidamentalne, których wydzieliny tworzą dodatkowe otoczki na jajach.
kieszeń Needhama - obszerny worek na końcu nasieniowodu, w którym formowane są spermatofory
u samców wyst. hektokotulus (spadiks) -narząd do przenoszenia spermy, powstający z przekształcenia jednego z ramion.
4. Rozmnażanie i rozwój:
rozdzielnopłciowe
zapłodnienie wewnętrzne
większość jajorodna
rozwój pozazarodkowy zachodzi bez larwy
PODGROMADA: DIBRANCHIATA (DWUSKRZELNE)
Głowonogi mające muszlę całkowicie obrośniętą płaszczem, w różnym stopniu zredukowaną, albo nie mające muszli, oddychające dwoma skrzelami.
RZĄD: TEUTHOIDEA (KAŁAMARNICE)
Loligo vulgaris (kalmar pospolity)
RZĄD: OCTOPODA (OŚMIORNICE)
Octopus vulgaris (ośmiornica pospolita)