GROMADA: CEPHALOPODA (GŁOWONOGI)

1. Charakterystyka ogólna:

• wyłącznie morskie, pelagiczne lub bentoniczne

• wszystkie drapieżne

2. Budowa zewnętrzna;

• ciało zbudowane z 3 części: głowy worka trzewiowego i nogi

• głowa:

• silnie rozwinięta, u większości oddzielona przewężeniem od reszty ciała

• z przodu wyst. otwór gębowy otoczony wieńcem ramion, które powstają z przedniej części nogi i służą do łapania pokarmu. Ramiona głowonogów dwuskrzelnych wyst. w liczbie 8 (ośmiornice) lub 10 (mątwy, kałamarnice) i mają przyssawki lub oskórkowe haczyki. U samców jedno z ramion przekształcone jest w hektokotylus - narząd do przenoszenia spermy.

• worek trzewiowy - płaszcz tworzy po bokach dwa fałdy, zrośnięte po stronie brzusznej i obejmuje obszerną jamę płaszczową, która kontaktuje się ze środowiskiem za pomocą szczeliny lejka i szczeliny dolnej. Przez szczelinę dolną woda dostaje się do jamy płaszczowej, a przez lejek jest wyrzucana. Dzięki temu głowonóg się porusza.

• noga - przednia część zróżnicowana w ramiona, natomiast tylna w lejek - silnie umięśnioną, stożkowatą rurę.

3. Budowa wewnętrzna:

• pokrycie ciała - typowe, wyst. chromatofory

• muszla - u większości dwuskrzelnych jest szczątkowa i wrośnięta w ścianę worka trzewiowego, co określa się jako muszlę wewnętrzną.

• szkielet wewnętrzny - chrzęstny, u dwuskrzelnych silnie rozwinięty, osłania narządy wewn. i służy do przyczepu mięśni.

• układ nerwowy - wykazuje najdalej posunięta koncentrację wśród mięczaków, większość zwojów skupiona jest w głowie i okryta chrząstką, a całość nazywamy mózgiem.

• narządy zmysłów:

• oczy - parzyste, zlokalizowane na głowie, posiadają soczewki i są zdolne do akomodacji.

• statocysty

• ramiona zaopatrzone w liczne kom. dotykowe i chemoreceptory

• narząd podtarkowy - zmysł smaku

• jama ciała - podobnie jak u reszty mięczaków wyst. różnie wykształcone blastocel i celoma.

• układ pokarmowy:

• otwór gębowy otoczone wargą z dwoma szczękami

• gardziel z tarką, uchodzą do niej ślinianki

• przełyk cienki i długi

• żołądek wewn. pofałdowany, w końcowej części uchodzi do niego gruczoł trzustkowo wątrobowy (rozdzielony na dwie części).

• jelito tylne - uchodzi do niego gruczoł czernidłowy (sepiowy) - wyrzuca on brunatną wydzielinę tworzącą chmurę o znaczeniu obronnym.

• układ oddechowy - skrzela zlokalizowane w jamie płaszczowej.

• układ krwionośny:

• prawie zamknięty

• serce położone po stronie brzusznej, liczba przedsionków odpowiada liczbie skrzeli, u większości komora podzielona jest przegrodą na częsć lewą i prawą.

• naczynia i włosowate zbudowane ze śródbłonka, a naczynia tętnicze mają mięśnie.

• w osoczu wyst. hemocyjanina.

• układ wydalniczy - para metanefrydiów.

• układ rozrodczy:

• w worku trzewiowym samicy wyst. oddzielne gruczoły nidamentalne, których wydzieliny tworzą dodatkowe otoczki na jajach.

• kieszeń Needhama - obszerny worek na końcu nasieniowodu, w którym formowane są spermatofory

• u samców wyst. hektokotulus (spadiks) -narząd do przenoszenia spermy, powstający z przekształcenia jednego z ramion.

4. Rozmnażanie i rozwój:

• rozdzielnopłciowe

• zapłodnienie wewnętrzne

• większość jajorodna

• rozwój pozazarodkowy zachodzi bez larwy

PODGROMADA: DIBRANCHIATA (DWUSKRZELNE)

Głowonogi mające muszlę całkowicie obrośniętą płaszczem, w różnym stopniu zredukowaną, albo nie mające muszli, oddychające dwoma skrzelami.

RZĄD: TEUTHOIDEA (KAŁAMARNICE)

Loligo vulgaris (kalmar pospolity)

RZĄD: OCTOPODA (OŚMIORNICE)

Octopus vulgaris (ośmiornica pospolita)

---