Rynek walutowy
1. Waluty obce, dewizy i kurs wymienny
Waluta to pojęcie używane zamiennie w stosunku do pieniądza. Jednakże nazwę waluta stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Jest ona wtedy środkiem rozliczeniowym (miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych. Każde państwo dysponuje własną walutą, którą można określić jako waluta narodowa (krajowa). Rozumie się przez to jednostkę monetarną danego kraju. Jak wiadomo jest ona: miernikiem wartości (wyraża cenę dóbr i usług), środkiem płatniczym (służy do regulowania zobowiązań płatniczych), środkiem cyrkulacji i środkiem tezauryzacji (przechowywania wartości). Z kolei przez walutę zagraniczną rozumiemy zagraniczny środek płatniczy (jednostkę monetarną innego kraju) służącą do dokonywania płatności i transferów pieniężnych z jednego kraju (obszaru walutowego) do drugiego. Jednakże aby jednostka monetarna danego kraju stała się walutą musi być wymienialna na inne waluty. Przez wymienialność waluty rozumie się gwarantowaną prawem możliwość swobodnej wymiany waluty krajowej na dowolną walutę innego kraju lub odwrotnie. O tym jaki jest stosunek wymiany waluty zagranicznej na walutę krajową informuje kurs walutowy. Spośród obecnie istniejących walut największe znaczenie mają: dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, funt sterling (brytyjski) i jen japoński.
Istnieje też pojęcie waluty międzynarodowej, przez którą rozumie się daną walutę narodową powszechnie akceptowaną przez kraje zewnętrzne, które nie są jej emitentami. Cechą waluty międzynarodowej jest bowiem pełnienie funkcji pieniądza nie tylko w obrocie krajowym, ale również międzynarodowym.
Z kolei pod pojęciem „dewizy” rozumie się określony instrument finansowy (weksel, czek, akredytywę) dający tytuł do otrzymania zapłaty od zagranicy, a także wkłady (salda) w bankach zagranicą. Inaczej mówiąc dewizy to termin określający należności pieniężne (wierzytelności) możliwe do zrealizowania natychmiast lub w krótkim terminie, które ze względu na swoją formę mogą być użyte w płatnościach międzynarodowych. Stąd też operowano pojęciem „rynek dewizowy”, przez który rozumiano rynek takich właśnie należności. Jednakże rozróżnianie pomiędzy pieniądzem (walutą) i tytułem do jego otrzymania (dewizami) straciło obecnie ostrość, a także i sens. Termin „waluta” zaczęto stosować w szerszym znaczeniu. Obejmuje on obecnie dewizy oraz pieniądz (walutę) zagraniczny. Dlatego też przez rynek dewizowy (foreign exchange market lub krótko forex market) rozumie się w gruncie rzeczy to samo, co przez lokalny rynek walutowy (local currency market), gdzie dewizy, czyli waluty obce wymienia się na pieniądz lokalny. A więc termin „rynek dewizowy” stał się obecnie synonimem terminu „lokalny rynek walutowy” i tak też będzie to w niniejszym wykładzie traktowane.
Kurs wymienny walut (lub krótko kurs walutowy albo kurs dewizowy) definiuje się jako ilościowy stosunek, w jakim jedna waluta wymienia się na inną walutę lub inaczej jest to cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie. Może to być cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w jednostce waluty obcej. W praktyce stosowany jest kurs widełkowy, tzn. podawany jest zarówno kurs kupna jak i kurs sprzedaży walut. Dla przykładu notowanie (kwotowanie) 1 USD = 2,3456 - 2,3876 PLN oznacza, iż pierwszy kurs (2,3456) jest kursem kupna 1 dolara amerykańskiego za polskie złote przez podmiot podający notowanie i jednocześnie kursem sprzedaży dla odbiorcy, natomiast drugi (2,3876) jest kursem sprzedaży 1 dolara amerykańskiego za polskie złote przez podmiot podający notowanie i jednocześnie kursem kupna dla odbiorcy. W przedstawionym notowaniu USD jest walutą bazową (referencyjną), tzn. jest przedmiotem transakcji kupna - sprzedaży, natomiast polski złoty jest walutą notowaną, tzn. tą, za którą kupuje się lub sprzedaje walutę bazową. Taki zapis nosi nazwę notowania bezpośredniego (normalnego), gdyż waluta zagraniczna jest walutą bazową. Z kolei wyrażenie jednostki waluty krajowej w walucie zagranicznej nosi nazwę notowania pośredniego (odwrotnego). W naszym przypadku kurs kupna 1 złotego wyrażonego w dolarze amerykańskim wyniósłby 0,4263 (1 / 2,3456) a kurs sprzedaży 0,4188 (1 / 2,3876). Różnica pomiędzy kursem sprzedaży i kupna jest marżą podmiotu podającego notowanie (np. banku). Jej wysokość zależy od ryzyka kursowego oraz od częstotliwości dokonywania transakcji daną walutą (im rzadziej, tym wyższa marża). W praktyce bankowej przeważają notowania bezpośrednie (są one także stosowane w Polsce), natomiast notowania pośrednie są stosowane w Wielkiej Brytanii.
Kursy walut zagranicznych należą bez wątpienia do najważniejszych parametrów gospodarki narodowej wpływając na opłacalność gospodarowania (są istotnym parametrem polityki gospodarczej), zwłaszcza w zakresie transakcji eksportowo - importowych. Decydują one bowiem o wynikach transakcji zagranicznych, opłatach celnych, wycenie aktywów i pasywów walutowych w bilansach podmiotów gospodarczych. Tak więc gospodarka nie może funkcjonować bez ogłaszania przez władze monetarne oficjalnych kursów pieniądza krajowego w stosunku do głównych walut świata. Stąd też w większości krajów świata bank centralny podaje oficjalne kursy dzienne złotego w stosunku do najważniejszych walut zagranicznych (notowania kursów). W Polsce Narodowy Bank Polski ogłasza dwa rodzaje notowań złotego: bieżące kursy średnie walut obcych i kursy walutowe NBP (na ich podstawie decyzją ministra finansów są ogłaszane kursy celne). Najważniejszą rolę odgrywają bieżące kursy średnie. Są one bardzo ważne dla rynków finansowych oraz dla celów statystycznych, a także używane są przez organy skarbowe i do wyceny aktywów oraz pasywów w walutach obcych na dzień bilansowy. Jednakże współcześnie zastosowanie oficjalnych notowań kursów walutowych podawanych przez banki centralne ulega stopniowemu ograniczaniu, a podstawowym parametrem rynku walutowego stają się kwotowania walut, czyli podawanie ich cen, dokonywane w bankach komercyjnych.
Kurs walutowy pełni dwie zasadnicze funkcje: informacyjną i cenotwórczą. W pierwszym przypadku kurs walutowy bezpłatnie informuje osoby fizyczne i prawne w danym kraju o cenie walut zagranicznych. Jest to bardzo ważna informacja wykorzystywana w decyzjach podmiotów gospodarczych prowadzących wymianę dóbr i usług z podmiotami zagranicznymi (transakcje eksportowo - importowe), a także przez podmioty indywidualne, np. w turystyce czy w decyzjach inwestycyjnych oraz państwo, np. przy dokonywaniu różnego rodzaju transferów. Jest to również ważna informacja dla rynku finansowego, w szczególności wykorzystywana przez analityków finansowych. Z kolei funkcja cenotwórcza kursu walutowego polega na przenoszeniu do danego kraju zagranicznego układu cen (zagranicznych relacji cenowych) wraz ze wszystkimi jego ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki krajowej. Ewidentnym tego przykładem mogą być zmiany cen surowców, np. ropy naftowej, miedzi, itp. Zmiany ich cen natychmiast wpływają na ceny krajowe w krajach o gospodarce rynkowej i w krajach o pełnej wymienialności walut. Funkcja ta może być ograniczana poprzez określone bariery handlowe, np. cła i podatki importowe.
Kurs waluty może być ustalany przez władze walutowe danego kraju lub wynikać z układu podaży i popytu na waluty obce na rynku krajowym. W tym drugim przypadku chodzi o rynkowy mechanizm ustalania kursu, czyli ustalanie się kursu wskutek wpływu wielu czynników, przede wszystkim ekonomicznych takich jak: układ podaży i popytu na waluty na rynku krajowym, stan bilansu handlowego i płatniczego państwa, różnice w poziomach stóp procentowych i inflacji między danym krajem a zagranicą, polityka kursu walutowego kraju, etc. Na kurs walutowy wpływają także czynniki psychologiczne wynikające z optymistycznego bądź pesymistycznego przewidywania koniunktury gospodarczej przez uznane autorytety lub analityków, jak również czynniki spekulacyjne. Zmiany kursu waluty mogą się też dokonywać poprzez dewaluację i rewaluację. Dewaluacja polega na urzędowym obniżeniu kursu waluty krajowej wobec walut obcych, co oznacza, iż więcej jednostek waluty krajowej płaci się za jednostkę waluty obcej. Natomiast rewaluacja oznacza urzędowe podwyższenie kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych, czyli płaci się wówczas mniej jednostek waluty krajowej za jednostkę waluty obcej. Decyzję o dewaluacji bądź rewaluacji podejmują władze walutowe, z reguły bank centralny.
Przed dewaluacją waluty występuje zazwyczaj zjawisko jej deprecjacji, czyli spadek kursu w wyniku oddziaływania mechanizmu rynkowego, natomiast przed rewaluacją następuje na ogół aprecjacja kursu, czyli jego zwyżka na skutek oddziaływania czynników rynkowych. Zjawisko aprecjacji lub deprecjacji waluty następuje często przy płynnym mechanizmie ustalania kursu. Aprecjacja to inaczej zwiększanie siły nabywczej waluty krajowej, czyli jej wartości względem innych walut, co jest charakterystyczne w sytuacji większego popytu na daną walutę od jej podaży. W sytuacji odwrotnej, czyli większej podaży danej waluty w stosunku do popytu na nią waluta ta zmniejsza swoją wartość względem innych walut, co oznacza spadek jej siły nabywczej, czyli ulega deprecjacji.
2. Pojęcie rynku walutowego i zasady jego funkcjonowania
Rynek walutowy (dewizowy) to rynek, na którym dochodzi do konfrontacji popytu na waluty z ich podażą, czyli ogół dokonywanych transakcji kupna - sprzedaży walut. Bardziej precyzyjna definicja mówi (K. Zabielski), iż „przez rynek walutowy rozumie się całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagającymi je przeprowadzać (są to głównie banki komercyjne) oraz zespół reguł, według których zawierane są transakcje walutowe, a także ogół urządzeń i czynności prowadzących do zawierania transakcji”. Współczesny rynek walutowy to przede wszystkim rynek typu Over - the Counter - Market (OTC), czyli rynek pozagiełdowy, co oznacza, iż jest on rynkiem zdecentralizowanym pod względem technicznym i ekonomicznym. W istocie rzeczy jest on rynkiem wirtualnym, gdyż funkcjonuje poprzez sieć łączy telekomunikacyjnych i informatycznych (terminali komputerowych) zainstalowanych w bankach, instytucjach niebankowych oraz firmach brokerskich (pośrednicy rynku). Istotą tego rynku jest to, iż uczestnicy zawierający na nim transakcje w ogóle się nie widzą, a coraz częściej się nie słyszą. Specyficzną cechą rynku walutowego jest natomiast to, iż obroty walutowe są fizycznie przeprowadzane w konkretnych krajach, jednakże międzynarodowy rynek walutowy nie jest sumą rynków narodowych, lecz jednym wielkim rynkiem pracującym 24 godziny na dobę (round the clock) w skali światowej. Część transakcji walutowych odbywa się na rynku giełdowym.
Rynek walutowy spełnia trzy ważne zadania. Pierwszym z nich jest transfer siły nabywczej w formie pieniężnej między różnymi krajami, w których funkcjonują odrębne systemy pieniężne. Rynek walutowy poprzez wymianę walut (krajowych i zagranicznych pieniędzy) umożliwia zmianę formy nabywczej pieniądza zgodnie z wymogami międzynarodowego obrotu gospodarczego. Wynika to z gry popytu i podaży na rynku. Zakupywane przez dany kraj pieniądze zagraniczne stanowią popyt na walutę zagraniczną, który zarazem oznacza podaż waluty krajowej. Waluta krajowa przekazywana jest jako równowartość (przy danym kursie) nabywanej waluty zagranicznej. Część zakupywanej waluty zagranicznej dany kraj może przechowywać w postaci rezerw walutowych w banku centralnym lub rezerw transakcyjnych w bankach komercyjnych czy przedsiębiorstwach. Rezerwy te (lub ich wzrost) oznaczają dodatkowy wzrost popytu na walutę zagraniczną czy to ze względu na jej zastosowanie w międzynarodowym obrocie płatniczym (jako waluta transakcyjna lub lokacyjna), czy też ze względu na jej przeznaczenie w krajowym systemie monetarnym (np. pokrycie niedoboru masy pieniężnej).
Drugim zadaniem rynku walutowego jest tworzenie możliwości niewyrównywania obrotów zagranicznych. Chodzi tutaj o zapewnienie transferu dodatkowej masy towarów i usług, która nie zostanie zrekompensowana wzajemnymi równowartościowymi dostawami towarów i usług. Przykładem tego jest możliwość uzyskania dodatkowych zagranicznych środków pieniężnych dla sfinansowania nadwyżki importu nad eksportem (ujemnego salda handlu zagranicznego). Mogą to też być przypadki zakupów importowych na kredyt. Dany kraj, który chce dokonać importu ponad przewidywaną wartość swego eksportu, może sprzedać na rynku walutowym określone walory finansowe (np. akcje, obligacje) dla uzyskania dodatkowych środków finansowych od innego kraju. W ten sposób przy udziale rynku walutowego możliwe jest niewyrównywanie międzynarodowych obrotów towarowych.
Trzecie ważne zadanie rynku walutowego polega na zabezpieczeniu pewnej części zagranicznego majątku finansowego przed jego zmniejszeniem w wyniku zmian kursów walut. Ta ochrona ze strony rynku walutowego odnosi się tylko do części majątku lokowanego w zagranicznych walorach finansowych na krótkie okresy. Chodzi głównie o zabezpieczenie się przed ryzykiem wahań kursów walut w okresie od ich nabycia do momentu ich sprzedaży.
Uczestnicy rynku walutowego zajmują na nim określoną pozycję walutową. Rozumie się przez nią zestawienie wszystkich należności i zobowiązań w walutach obcych bez względu na termin ich realizacji. Inaczej mówiąc stan posiadania albo zadłużenia danego podmiotu w jakiejś walucie przyjęto nazywać jego „pozycją” w tej walucie. Jeżeli należności w danej walucie są równe zobowiązaniom, to mamy do czynienia z pozycją zamkniętą, natomiast jeżeli takiej równowagi nie ma mamy do czynienia z pozycją otwartą. Pozycja otwarta ma dwa przypadki, którymi są: (1) pozycja długa (long position), w której należności przeważają nad zobowiązaniami i (2) pozycja krótka (short position), w której zobowiązania są wyższe od należności. Ilość pozycji walutowych zależy od liczby walut, w których są utrzymywane należności i zobowiązania.
Zajmowanie pozycji długiej rodzi ryzyko utraty części majątku w sytuacji spadku kursu waluty zagranicznej (uzyskuje się wówczas mniejszą ilość waluty krajowej), natomiast przy zajmowaniu pozycji krótkiej niekorzystny jest wzrost kursu waluty zagranicznej (trzeba wydatkować większą ilość waluty krajowej). Otwarta pozycja walutowa prowadzi do powstania ryzyka związanego z wahaniami kursów walutowych (ryzyka kursowego). Podmioty gospodarcze mają w tym zakresie dwie możliwości:
1) zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym dokonując odpowiednich transakcji zabezpieczających (hedgingowych) w celu zamknięcia pozycji,
2) świadomego podjęcia ryzyka kursowego otwartej pozycji w nadziei osiągnięcia zysku spekulacyjnego.
Oprócz pozycji walutowej można wyróżnić jeszcze tzw. pozycję płynności. Różni się ona od pozycji walutowej tym, że należności i zobowiązania są zestawiane w walucie obcej na konkretny czas 24, 48 lub 72 godziny. Podobnie jak pozycja walutowa, pozycja płynności może być zamknięta lub otwarta.
Głównymi uczestnikami rynku walutowego są duże banki komercyjne, zawierające między sobą transakcje walutowe o znacznych sumach, np. w wysokości setek tysięcy lub setek milionów dolarów, euro lub innych walut wymienialnych. Banki te dokonują jednocześnie transakcji detalicznych kupna - sprzedaży walut ze swymi klientami (podmiotami gospodarczymi, osobami fizycznymi). Wśród uczestników rynku walutowego można wyróżnić:
1. Bankowych i niebankowych dealerów. Działają oni zarówno na rynku detalicznym jak i międzybankowym. Kupują oni waluty po cenie kupna a sprzedają po wyższej cenie sprzedaży, zarabiając na marży kursowej. Konkurencja między dealerami w skali międzynarodowej powoduje, iż różnice pomiędzy cenami nie są duże. Dealerzy zatrudnieni w dużych bankach komercyjnych najczęściej podtrzymują płynność na rynku walutowym. W każdym bowiem czasie są oni gotowi kupić lub sprzedać odpowiednio dużą ilość danej waluty zagranicznej, w której także się specjalizują. Utrzymują oni stale pewne niezbędne zapasy gotówki danej waluty, na ogół w granicach przyjętych przez banki limitów dziennych obrotów, w celu płynnego funkcjonowania rynku. Natomiast małe i średnie banki, które ze względu na koszty nie są w stanie utrzymywać stałych zapasów walut zagranicznych na bieżąco kupują lub sprzedają małe ilości walut zawierając transakcje ze swoimi klientami.
2. Osoby fizyczne i firmy profesjonalne, prowadzące działalność handlową. Wykorzystują oni rynek walutowy jako instrument ułatwiający wywiązywanie się z podjętych zobowiązań finansowych, handlowych lub inwestycyjnych. Do tej grupy uczestników należą głównie: importerzy, eksporterzy, inwestorzy operujący na giełdach międzynarodowych, firmy międzynarodowe, turyści zagraniczni itp. Cechą charakterystyczną dokonywanych przez uczestników tej grupy transakcji jest ich zróżnicowanie ze względu na charakter prowadzonej działalności oraz brak systematyczności. Wiele z tych transakcji ma charakter zabezpieczenia prowadzonej działalności przed ryzykiem zmiany kursu walutowego.
3. Spekulantów i arbitrażystów. Wykorzystują oni rynki walutowe wyłącznie do zwiększenia swoich dochodów. Spekulanci prowadzą swego rodzaju grę na rynku walutowym oczekując określonej zmiany kursu waluty. Zawierają transakcje kupna grając na zwyżkę kursu (zarobią jeżeli kurs kasowy danej waluty w momencie rozliczenia transakcji będzie wyższy od przyjętego kursu wykonania) oraz transakcje sprzedaży grając na zniżkę kursu (zarobią jeżeli kurs kasowy danej waluty w momencie rozliczenia transakcji będzie niższy od przyjętego kursu wykonania). Z kolei arbitrażyści zarabiają na dokonywaniu jednoczesnych transakcji kupna waluty na tańszym rynku i natychmiastowej odsprzedaży na rynku droższym. Ich zarobkiem jest więc różnica ceny pomiędzy tymi rynkami. Transakcje arbitrażowe podejmowane są również przez banki komercyjne.
4. Banki centralne i administrację skarbu państwa. Wykorzystują oni rynek walutowy do nabycia potrzebnych walut zagranicznych lub sprzedaży części rezerw bądź wywarcia pożądanego wpływu na zmianę kursu walutowego. W tym ostatnim przypadku motywem ich działania nie jest osiągnięcie zysku (efektu komercyjnego), ale osiągnięcie określonego efektu związanego z realizacją polityki gospodarczej.
5. Brokerów walutowych. Działają oni głównie jako pośrednicy ułatwiający jedynie nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z dealerami walutowymi, za co pobierają stosunkowo niewielkie prowizje. Sami nie zawierają natomiast transakcji walutowych. Brokerzy utrzymują stały kontakt z jak największą liczbą dealerów na całym świecie za pośrednictwem łączy teleinformatycznych. Kluczową funkcją brokera jest pozyskanie bieżących informacji, dotyczących zakupu bądź sprzedaży dowolnej ilości waluty zagranicznej w każdym momencie. Informacje te pozwalają brokerowi na natychmiastowe znalezienie odpowiedniego dostawcy bądź odbiorcy waluty, bez konieczności ujawniania tożsamości swych partnerów przed zawarciem transakcji walutowej.
Nieodłącznym elementem rynku walutowego jest ryzyko zmiany kursu. Wywoływane jest ono czynnikami, o których pisaliśmy wcześniej (ekonomicznymi, psychologicznymi) i ma ono znaczenie jeżeli transakcja walutowa jest rozciągnięta w czasie, tzn. moment jej rozliczenia oraz dostawy lub odebrania waluty jest oddalony w czasie w stosunku do momentu jej zawarcia. Ryzyko to powoduje potrzebę wcześniejszego nabywania lub sprzedawania walut na rynku walutowym w zależności od zajmowania przez podmioty gospodarcze pozycji krótkiej lub długiej i terminów przeprowadzania odpowiednich operacji finansowych. Powoduje ono także sytuację, iż na rynku walutowym obok bieżącego popytu na waluty i ich podaży występuje również ich przyszły popyt i przyszła podaż. Taka sytuacja dla podmiotów gospodarczych stwarza możliwość ochrony przed ryzykiem kursowym pomiędzy momentem zawarcia transakcji a momentem dostawy lub odbioru waluty i jej rozliczeniem, czyli między bieżącym i przyszłym okresem. Dlatego rynek walutowy funkcjonuje w postaci kilku rynków cząstkowych (segmentów), z których najważniejszym jest bieżący (kasowy) rynek walutowy (spot market) i terminowy rynek walutowy (forward market).
Na kasowym rynku walutowym dokonuje się bieżących transakcji walutowych związanych z wymianą towarów, usług oraz przepływem kapitałów, np. zakup dolarów za euro lub franki szwajcarskie. Obejmuje on transakcje kupna - sprzedaży waluty zagranicznej, które muszą być zrealizowane w ciągu maksymalnie dwu następnych dni roboczych (mówi się wówczas z datą waluty spot). Odbywają się one po kursie kasowym (bieżącym). Transakcje kasowe na rynku walutowym stanowią około 60% ogółu zawieranych tam transakcji. Typowa transakcja kasowa za pośrednictwem banku komercyjnego obejmuje trzy podstawowe etapy, którymi są:
1) uzyskanie informacji z banku o bieżącym kursie waluty stanowiącej przedmiot zakupu oraz jego zaakceptowanie przez klienta,
2) otwarcie przez klienta dwóch rachunków w banku, tzn. rachunku debetowego, na który klient przeleje w walucie krajowej równowartość zamówionej kwoty waluty zagranicznej po zaakceptowanym kursie i rachunek kredytowy, na który wpłynie zamówiona kwota waluty zagranicznej w określonym dniu roboczym,
3) przesłanie przez bank noty kontraktowej do banku korespondenta (bank w kraju waluty zagranicznej), potwierdzającej zamówienie klienta na dostawę określonej kwoty waluty zagranicznej, wysokość wpłaty kwoty waluty krajowej oraz zlecenie instrukcji płatniczej.
Z chwilą nadejścia terminu wykonania transakcji (drugi dzień roboczy od momentu zawarcia) bank poleca bankowi korespondentowi dokonać transferu (ze swego rachunku nostro) uzgodnionej kwoty waluty zagranicznej na otwarty wcześniej przez klienta banku rachunek kredytowy. Z tego rachunku następnie bank dokonuje płatności w walucie zagranicznej na rzecz wskazanego beneficjenta.
Współcześnie większość banków komercyjnych na świecie posiada całkowicie skomputeryzowany system obsługi walutowych transakcji kasowych, co oznacza, iż jest on bardzo sprawny i jest całkowicie kontrolowany przez wewnętrzny system informacyjny oddziału rozliczeń dewizowych.
Z kolei rynek terminowy obejmuje transakcje kupna - sprzedaży walut zagranicznych, których dostawa ma nastąpić w ściśle określonym terminie przyszłym. Termin tej dostawy, podobnie jak kurs walutowy, musi być zdefiniowany w zawartym pomiędzy stronami tej transakcji kontrakcie walutowym. Walutowy rynek terminowy jest współcześnie dobrze rozwinięty dla takich kluczowych walut świata jak dolar amerykański, euro, funt brytyjski, frank szwajcarski oraz jen japoński.
Kursy terminowe (cena waluty zagranicznej z dostawą w terminie późniejszym) mogą być podawane w dwojaki sposób. Pierwszy, podobnie jak przy kursach kasowych, polega na ustaleniu liczby jednostek waluty krajowej na jednostkę waluty zagranicznej (notowanie bezpośrednie) lub odwrotnie (notowanie pośrednie). Ten sposób notowania nazywany jest też notowaniem pełnym, ponieważ wymaga określenia kursu terminowego z dokładnością do czterech miejsc po przecinku. Jest on też najczęściej stosowany w tabelach notowań kursów banków.
Drugi sposób notowania kursów terminowych to notowanie w formie tzw. punktów terminowych, które wyznaczają zróżnicowanie stóp procentowych pomiędzy dwiema różnymi walutami. Mierzą one specyficzny dyferencjał, który określa tzw. premię terminową lub dyskonto terminowe terminowej waluty zagranicznej lub krajowej. Ten dyferencjał jest nazywany także kursem swapowym lub punktem swapowym (wartość 1 punktu jest równa 0,0001 części kursu danej waluty). Aby więc otrzymać pełne notowanie kursu terminowego waluty zagranicznej w formie bezpośredniej należy dodać punkty terminowe premii lub odjąć punkty terminowe dyskonta od kursu kasowego.
Notowania kursu terminowego podlegają wolniejszym zmianom w porównaniu do kursu kasowego na skutek wolniejszej fluktuacji stóp procentowych na danym rynku pieniężnym. Jeżeli więc kurs terminowy waluty zagranicznej jest wyższy od jej kursu kasowego mówimy, iż jest ona sprzedawana z premią, natomiast w przypadku gdy jej kurs terminowy jest niższy od kursu kasowego jest ona sprzedawana z dyskontem.
Terminy rozliczeń kontraktów terminowych wiążą się ściśle z terminami dostaw notowanych walut na rynku forward. Powszechnie dostępne notowania kursów walutowych na rynkach terminowych dotyczą z reguły standardowych terminów dostaw, a więc kontraktów na 1, 2, 3, 6 i 12 miesięcy. Jednakże większość banków komercyjnych jest gotowa obecnie do przyjęcia innego terminu dostawy i dostosowania go do potrzeb indywidualnego klienta. Z kontraktem terminowym, podobnie jak z kasowym, wiąże się odpowiednia marża kursowa (spread), której wysokość wzrasta w miarę wydłużania się terminu dostawy waluty (rośnie ryzyko zmiany kursu). W przypadku podstawowych walut rynków terminowych marża kursowa kształtuje się najczęściej w przedziale od 0,1% do 1%.
Oprócz powszechnie przyjętego podziału rynków walutowych na kasowe i terminowe w literaturze ekonomicznej wyróżnia się również podział rynku walutowego na rynek wolny, reglamentowany i pośredni.
Walutowy rynek wolny w danym kraju funkcjonuje wówczas, gdy dla podmiotów gospodarczych państwo nie stwarza żadnych ograniczeń w wymianie waluty krajowej na waluty zagraniczne, co oznacza zarazem, iż kursy walutowe kształtują się pod wpływem mechanizmu popytu i podaży. Wolny rynek walutowy występuje w krajach o pełnej wymienialności walut.
Reglamentowany rynek walutowy to taki, na którym podmioty gospodarcze danego kraju nie mogą swobodnie wymieniać waluty krajowej na waluty zagraniczne. Państwo ma wówczas tzw. monopol walutowy, który oznacza przymus odsprzedaży określonej instytucji finansowej (najczęściej jakiemuś bankowi dewizowemu) zarobionych walut obcych. Podmioty gospodarcze następnie kupują w tej instytucji potrzebne im waluty obce. Waluta kraju, w którym działa rynek reglamentowany jest walutą niewymienialną.
Z kolei pośredni rynek walutowy występuje wtedy, gdy w danym kraju pewna część obrotu dewizowego podlega reglamentacji przez państwo, a inna nie podlega takiej reglamentacji. Najczęściej reglamentacji podlegają transakcje walutowe przeprowadzane przez rezydentów, natomiast na nierezydentów nie nakłada się żadnych ograniczeń w wymianie walut. Mówi się wówczas, iż dany kraj ma tzw. zewnętrzną wymienialność walut.
3. Transakcje walutowe
Międzynarodowe transakcje walutowe można podzielić na dwie następujące kategorie:
1) transakcje rzeczywiste, w skład których wchodzą transakcje kasowe, terminowe typu forward i transakcje swapowe,
2) transakcje walutowe instrumentami pochodnymi, w skład których wchodzą kontrakty futures i opcje (wśród tych ostatnich z kolei można wyróżnić kontrakty opcyjnie kasowe i terminowe - jest to opcja zbudowana na bazie kontraktu futures).
Rynek transakcji rzeczywistych jest nazywany rynkiem tradycyjnym a rynek walutowych instrumentów pochodnych rynkiem nowoczesnym. Istnieją trzy zasadnicze różnice pomiędzy wyróżnionymi wyżej rodzajami transakcji. Sprowadzają się one do tego, iż:
a) transakcje rzeczywiste wymagają realnej dostawy waluty ustalonej w kontrakcie, natomiast w transakcjach pochodnych nie zawsze musi dochodzić do fizycznej dostawy przedmiotu kontraktu, co oznacza, iż mogą być one też rozliczane pieniężnie (różnicowo),
b) prawa i obowiązki stron kontraktu instrumentami pochodnymi mogą być asymetryczne, czego przykładem są opcje,
c) transakcje rzeczywiste są zawierane na rynku pozagiełdowym (OTC), natomiast większość transakcji instrumentami pochodnymi jest zawierana na giełdzie (zazwyczaj są to giełdy terminowe - futures lub opcyjnie).
3.1. Transakcje rzeczywiste
Rynek walutowych transakcji rzeczywistych (foreign exchange market, w skrócie forex lub FX) jest pod względem wolumenu jednym z największych rynków na świecie. Rynek ten dzieli się na dwie następujące podstawowe kategorie:
1) transakcje kasowe - a vista,
2) transakcje terminowe.
Transakcje kasowe, zwane także spot, są to operacje kupna - sprzedaży walut, w których dostawa następuje najpóźniej w drugim dniu roboczym po ich zawarciu. W transakcjach tych jest stosowany kurs kasowy (spot rate). Dwa dni potrzebne do zrealizowania transakcji (dostawa oraz zapłata) wynikają z istnienia różnych stref czasowych i procedur księgowych (także banki pracują w różne dni tygodnia, np. banki w krajach Bliskiego Wschodu nie pracują w piątek a są czynne w sobotę).
Wyróżnia się cztery podstawowe motywy zawierania transakcji kasowych:
a) obsługa klientów banków prowadzących działalność na rynkach międzynarodowych,
b) operacje o charakterze spekulacyjnym,
c) operacje służące utrzymaniu właściwej struktury walutowej aktywów i pasywów,
d) arbitraże walutowe.
Wiadomo, iż klienci banków prowadzący działalność na rynkach międzynarodowych codziennie zawierają transakcje. Wiele wynikających z nich płatności musi być realizowanych natychmiast, co wymaga zakupu walut po kursie kasowym. Ten segment rynku kasowego określany jest mianem rynku klientowskiego. Na bazie tego rynku rozwijają się inne segmenty rynku kasowego. Szacuje się, że transakcje na rynku klientowskim multiplikują się od 3 do 5 razy na pozostałych segmentach rynku walutowego.
Zawarcie transakcji kupna - sprzedaży walut otwiera pozycję walutową podmiotu dokonującego operacji. Część z nich świadomie ma charakter spekulacyjny, tzn. pozostają otwarte w nadziei na osiągnięcie zysku wskutek korzystnych zmian kursu walutowego. W przypadku gdy bank nie jest zainteresowany ryzykiem otwartej pozycji (ekspozycją na ryzyko zmiany kursu), przeprowadza transakcje, które umożliwiają zamknięcie pozycji lub osiągniecie odpowiedniej struktury walutowej należności i zobowiązań (aktywów i pasywów).
Transakcje arbitrażowe polegają na zakupie waluty na jednym rynku i równoczesnej jej odsprzedaży na drugim rynku (może to być również operacja trójstronna, tzn. z udziałem trzeciej waluty). W operacjach tych wykorzystuje się drobne różnice cen walut występujące na rynkach, na których dokonuje się transakcji.
Transakcje terminowe (forward) są transakcjami kupna - sprzedaży walut, w których dostawa następuje w terminie późniejszym, najczęściej 1, 3, 6 i 12 miesięcy. Kurs transakcji jest ustalany w dniu jej zawierania i jest to tzw. kurs terminowy (forward rate). Transakcje forward charakteryzują się następującymi cechami:
a) są negocjowane indywidualnie przez strony transakcji,
b) ich realizacja następuje poprzez fizyczną dostawę waluty,
c) są zawierane na rynku pozagiełdowym,
d) nie mają płynności, co oznacza brak możliwości wyjścia przed okresem zapadalności,
e) są zawierane na ogół przez duże podmioty rynkowe.
Wyodrębnia się trzy motywy zawierania transakcji forward:
a) zabezpieczający przed ryzykiem kursowym,
b) spekulację,
c) operacje służące utrzymaniu właściwej struktury walutowej aktywów i pasywów.
Podstawą zawierania transakcji zabezpieczających jest niepewność ukształtowania się kursu walutowego w przyszłości. Gdyby kurs spot był np. za 12 miesięcy taki sam jak kurs forward nie byłoby potrzeby zawierania transakcji terminowych. Przedsiębiorca, który kupił za granicą towar na warunkach kredytu, np. 3-miesięcznego, jest narażony na ryzyko, że w wypadku obniżki kursu waluty krajowej do waluty zagranicznej będzie musiał zapłacić więcej w walucie krajowej. Najprostszą formą zabezpieczenia się przed tym ryzykiem jest kupno dziś waluty, którą trzeba będzie uregulować zobowiązanie za 3 miesiące. Oznacza to oczywiście wcześniejsze zaangażowanie środków potrzebnych do zakupu waluty. Ten sam problem dotyczy również banków i instytucji finansowych.
Motyw spekulacyjny wynika z przewidywania określonej zmiany kursu walutowego w przyszłości i chęci zarobku na tej zmianie. Z kolei przesłanki zawierania transakcji terminowych w celu osiągnięcia odpowiedniej struktury należności i zobowiązań (aktywów i pasywów) są na rynku terminowym takie same jak na rynku kasowym.
Transakcje typu swap (foreign exchange swap) są operacjami złożonymi, które łączą w sobie transakcje spot i forward. Transakcja swap jest to równoczesne zawarcie transakcji kasowej i odwrócenie jej transakcją terminową na tę samą kwotę. W operacji występują dwa rodzaje kursów: kasowy dla transakcji pierwszej i terminowy dla transakcji drugiej. Dokładniej rzecz ujmując tradycyjny swap walutowy to transakcja, która zobowiązuje strony kontraktu do dokonania początkowej wymiany walut w wyznaczonym dniu i po określonym kursie oraz zwrotnej wymiany tych walut w określonym w przyszłości dniu i po kursie uzgodnionym w momencie zawarcia transakcji. Operacje swap są wyjątkowo chętnie wykorzystywane przez banki centralne we współpracy międzynarodowej, np. w celu dokonania interwencji na rynku walutowym. Istnieje wiele transakcji swap, np. typu forward - forward, w której w odróżnieniu od klasycznej transakcji swap występują dwie transakcje terminowe z różnymi okresami realizacji, np. 3 i 6 miesięcy. Transakcje swap ogólnie są nazywane transakcjami zamiany.
Transakcje swap charakteryzują się następującymi cechami:
a) nie są to transakcje standaryzowane, co oznacza, iż strony każdorazowo ustalają walutę, termin i kursy realizacji,
b) są zawierane na rynku pozagiełdowym,
c) prawa i obowiązki stron transakcji są symetryczne,
d) jest to instrument o niskim stopniu płynności, wcześniejsze rozliczenie transakcji wymaga zgody obu stron.
Transakcje swap są doskonałym instrumentem zwiększającym efektywność zarządzania ryzykiem kursowym. Umożliwiają one zamykanie pozycji walutowych, a także dostosowanie operacji do wymaganej struktury zobowiązań. Swap walutowy jest też dobrym instrumentem zmian w proporcjach zadłużenia w różnych walutach. Zmiany kursów walutowych i oprocentowania wymagają dostosowania struktury długu do zmieniających się warunków, aby osiągnąć strukturę zbliżoną do optymalnej, co można zrobić poprzez transakcje swapowe. Łatwość zamiany walut w transakcjach swapowych zwiększa również możliwość korzystania przez banki z różnych rynków finansowych.
3.2. Transakcje walutowymi instrumentami pochodnymi
Rynek walutowych instrumentów pochodnych (derywatów) dzieli się na dwie części, którymi są:
1) rynek giełdowy, nazywany rynkiem instrumentów standaryzowanych,
2) rynek pozagiełdowy (OTC), nazywany rynkiem instrumentów niestandaryzowanych.
Podstawowe transakcje zawierane na rynku instrumentów pochodnych dotyczą opcji i kontraktów futures, z tym że na giełdach handluje się opcjami i kontraktami futures, a na rynku pozagiełdowym opcjami i instrumentami hybrydowymi, do których należą między innymi swap kursowy i opcja swap, ale ich w niniejszym wykładzie nie będziemy omawiać.
Opcja walutowa jest to kontrakt dający nabywcy prawo, lecz nie stwarzający obowiązku zakupu lub sprzedaży określonej ilości waluty po określonym kursie z ustalonym terminem wykonania (wygaśnięcia), z tym że kontrakt ten może być zrealizowany w tym terminie (opcja europejska) lub w dowolnym dniu do tego terminu (opcja amerykańska). Nabywca opcji płaci jej wystawcy premię (cenę opcji). Wystawca opcji ma obowiązek wywiązania się z kontraktu (dostarczenia waluty - opcja kupna lub odebrania waluty - opcja sprzedaży), jeżeli nabywca zażąda jego wykonania.
Transakcje opcyjnie charakteryzują się następującymi cechami:
1) w przypadku transakcji zawieranych na rynku pozagiełdowym wszystkie elementy kontraktu są ustalane w drodze indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami kontraktu,
2) opcje giełdowe są standaryzowane i gwarantem ich wykonania jest izba rozrachunkowa,
3) premia jest ceną za nabycie prawa do wykonania kontraktu (nabywca nie musi jednakże realizować opcji, jeżeli mu się to nie opłaca - w opcji kupna jeżeli bieżący kurs waluty będzie niższy od kursu wykonania, a w opcji sprzedaży jeżeli bieżący kurs waluty będzie wyższy od kursu wykonania) i nabywca opcji nie musi wpłacać depozytu zabezpieczającego,
4) nabywca opcji ma do wyboru cztery następujące możliwości:
a) fizyczną realizację kontraktu (kupno lub sprzedaż waluty),
b) rozliczenie gotówkowe (różnicowe), czyli wyrównanie pozycji wobec izby rozrachunkowej,
c) sprzedaż opcji przed terminem jej wygaśnięcia na rynku wtórnym,
d) zamknięcie kontraktu, czyli pozwolenie na jej samoistne wygaśnięcie.
Podstawowymi motywami zawierania transakcji opcyjnych są:
1) zabezpieczanie przed ryzykiem zmiany kursu walutowego (ryzykiem kursowym) płatności zagranicznych z tytułu potencjalnych należności lub zobowiązań (przedsiębiorca, który nie ma pewności co do realizacji transakcji eksportowej lub importowej zabezpieczy ją kontraktem opcyjnym),
2) traktowanie opcji jako instrumentu handlowego dla osiągnięcia zysku z przewidywanej zmiany kursu waluty (spekulacja).
Walutowy kontrakt futures (currency futures) jest instrumentem, w którym strony zobowiązują się do zawarcia w ustalonym terminie przyszłym transakcji na warunkach przyjętych w kontrakcie. Stronami kontraktu są wystawca i nabywca. Wystawca kontraktu zobowiązuje się dostarczyć określoną w kontrakcie ilość waluty w ustalonym terminie - jest to zajęcie pozycji krótkiej. Natomiast nabywca zobowiązuje się do zapłaty za ustaloną ilość waluty po uzgodnionej cenie - jest to zajęcie pozycji długiej. Jest to kontrakt kupna, natomiast w kontrakcie sprzedaży wystawca zajmuje pozycję długą a nabywca pozycję krótką.
Walutowe kontrakty futures są instrumentami standaryzowanymi będącymi przedmiotem obrotu tylko na rynku giełdowym. W ich standardzie określona jest wielkość kontraktu (ilość waluty), termin wygaśnięcia oraz rodzaj waluty (z reguły jest to kilka głównych walut na świecie). Zawarcie kontraktu wymaga pośrednictwa domu maklerskiego, w którym składa się zlecenie giełdowe. Kontrakt futures w odróżnieniu od opcji musi być wykonany lub rozliczony gotówkowo. Można też wyjść z tego kontraktu, czyli go zamknąć, co odbywa się przez zawarcie kontraktu przeciwnego (zajęcie przeciwstawnej pozycji).
Kontrakty futures charakteryzują się następującymi cechami:
1) ceny transakcji są jednolite dla wszystkich uczestników rynku,
2) jednostką obrotu jest kontrakt lub jego wielokrotność,
3) partnerem dla stron transakcji jest izba rozrachunkowa, która zabezpiecza wykonanie kontraktu,
4) warunkiem zawarcia kontraktu jest wpłacenie przez obie strony do izby rozrachunkowej odpowiedniej kaucji, zwanej depozytem zabezpieczającym,
5) rynek transakcji futures cechuje duża płynność.
Wyróżnia się trzy następujące motywy zawierania kontraktów futures:
a) zabezpieczający przed ryzykiem zmiany kursu walutowego,
b) spekulacyjny - są popularnym instrumentem wykorzystywanym do gry rynkowej w celu osiągania zysku z przewidywanej zmiany kursu,
c) arbitrażowy - służą do zarabiania na różnicach kursowych pomiędzy rynkami walutowymi.
Obrót giełdowy walutowymi instrumentami pochodnymi dokonuje się na około 30 uznawanych w świecie giełdach instrumentów pochodnych. Największymi z nich są: Chicago Board of Trade (CBT), Chicago Mercantile Exchange (CME), London International Financial Futures Exchange (LIFFE), Singapore International Monetary Exchange (SIMEX). Cechą szczególną obrotu giełdowego jest to, że większość giełd handluje nie tylko kontraktami własnymi, lecz także innych giełd. Stosują one tradycyjny sposób zawierania transakcji, czyli system aukcyjny (open outcry).
Rynek pozagiełdowy walutowych kontraktów pochodnych zaczął się rozwijać w szczególności od połowy lat 80 XX wieku. Wystawcami kontraktów są banki, instytucje finansowe i duże przedsiębiorstwa. W odróżnieniu od rynku giełdowego instrumenty na rynku pozagiełdowym nie są standaryzowane, czyli mają różne daty zapadalności i różne wielkości kontraktu. Są one dopasowane do indywidualnych potrzeb klienta. Rozwój tego rynku w latach 90 sprawił, iż poprawiła się jego płynność, natomiast negatywną stroną jest to, iż ryzyko kredytowe (ryzyko niewywiązania się z transakcji) obciąża jedną ze stron.
4. Rola i znaczenie współczesnego rynku walutowego
Podstawowym celem działania rynku walutowego w gospodarce rynkowej jest zagwarantowanie podmiotom gospodarczym, jak również osobom fizycznym możliwości swobodnej wymiany walut obcych na pieniądz krajowy po kursie ustalonym według zasad obowiązujących w danym państwie. Inaczej mówiąc zasadniczym celem tego rynku jest zaspokajanie potrzeb klientów w zakresie wymiany walut. Jednakże instytucje stanowiące organizacyjny fundament tego rynku, głównie banki, angażują się w transakcje wymiany walut z klientami jak i między sobą nie tylko dlatego, aby mieć zdolność stałego odpowiadania na potrzeby innych klientów. Na tym rynku banki także realizują swoje własne cele związane z ich strategią maksymalizowania zysku, traktują więc rynek walutowy jako miejsce do zarabiania pieniędzy. Z tego powodu łączna wartość obrotów na rynku walutowym w jego zasadniczym segmencie, jakim jest rynek międzybankowy, wielokrotnie przewyższa skalę obrotów na rynku detalicznym (rynek transakcji pomiędzy bankiem a jego klientami). Rynek międzybankowy jest tym segmentem, na którym ustala się kurs walutowy w wyniku gry podaży i popytu, natomiast rynek detaliczny otrzymuje ten kurs dany z zewnątrz, tzn. z rynku międzybankowego.
Jeżeli waluta danego kraju jest walutą w pełni wymienialną to banki (w granicach obowiązującego w tym kraju prawa) mogą dokonywać transakcji kupna - sprzedaży walut w bankach zagranicznych (dokonują ich na wielką skalę) w sposób ciągły lub jednorazowy. Kiedy tak się dzieje, instytucje te stają się uczestnikami międzynarodowego rynku walutowego, w odróżnieniu od lokalnego rynku walutowego, na którym transakcje są zawierane z podmiotami krajowymi. Od zakresu wymienialności danej waluty na inne oraz instytucjonalno - prawnej swobody działania instytucji finansowych w tym obszarze zależy, w jakim stopniu lokalny rynek walutowy jest zintegrowany z międzynarodowym rynkiem walutowym. W przypadku pełnej wymienialności waluty i braku jakiegokolwiek skrępowania obrotu możemy mówić o pełnej integracji obu rynków, a więc wręcz o „zlaniu się” rynku lokalnego z rynkiem międzynarodowym.
Lokalne rynki walutowe działają w dwu luźno związanych ze sobą obszarach. Po pierwsze jest to rynek detaliczny, czyli ogół transakcji zawieranych przez banki ze swoimi klientami. Jest to obszar na styku finansowego i realnego sektora gospodarki. Drugim segmentem jest rynek międzybankowy, zwany też hurtowym, który działa wewnątrz samego sektora finansowego. Ten obszar rynku zazębia się z analogicznymi rynkami hurtowymi innych krajów, tworząc ponadnarodową strukturę wzajemnych powiązań o zasięgu globalnym. Dzięki temu ten segment rynku, będąc częścią rynku lokalnego, jest równocześnie integralną częścią międzynarodowego rynku walutowego i świadczy o otwartości danej gospodarki na światowy rynek finansowy.
Rynek hurtowy rynku walutowego nie jest dostępny dla klientów detalicznych (podmiotów gospodarczych i osób fizycznych). Na tym rynku instytucje finansowe, głównie banki komercyjne, wchodzą w kontakty wzajemne i zawierają transakcje kupna - sprzedaży walut w kraju i za granicą. Transakcje dokonywane są w standaryzowanych, dużych okrągłych kwotach, na łączną kwotę wielokrotnie przekraczającą wolumen obrotów na rynku detalicznym. Instytucje finansowe, stanowiąc zarazem strukturę organizacyjną rynku walutowego, działają na obu jego segmentach, tzn. rynku detalicznym i hurtowym. Zarówno jeden jak i drugi rynek daje kontrahentom okazję do zawierania transakcji kasowych, jak również terminowych.
Organizacyjną strukturę lokalnego rynku walutowego tworzą przeważnie duże banki komercyjne. Natomiast decydujące znaczenie na międzynarodowym rynku walutowym mają przede wszystkim oddziały wielkich, ponadnarodowych korporacji bankowych. Dominują one przede wszystkim na rynkach krajów wysoko rozwiniętych, ale są również obecne na rynkach innych krajów. Globalna sieć tych korporacji bankowych z ich rozsianymi po całym świecie oddziałami tworzy fundament organizacyjno - instytucjonalny międzynarodowego rynku walutowego. Oddziały uznanych banków komercyjnych i współpracujące z nimi mniej znane banki działające na lokalnym rynku walutowym są powiązane systemami łączności umożliwiającymi zarówno szybkie porozumiewanie się, jak i tani transfer walut przez granice państw.
Do polowy lat 80. ubiegłego wieku praktycznie nie było na świecie rynku walutowego zorganizowanego w formie giełdy, a więc zinstytucjonalizowanego. Zarówno lokalne rynki walutowe, jak również rynek międzynarodowy działały w formie OTC (pozagiełdowego). Obecnie działają giełdy kontraktów walutowych futures i opcji. W znaczeniu techniczno - organizacyjnym rynek ten tworzą przede wszystkim banki (instytucje finansowe) powiązane systemami informatyczno - telekomunikacyjnymi. Jednakże funkcjonują jeszcze tradycyjne systemy łączności. Dlatego też funkcjonują obok siebie równocześnie dwa systemy zawierania transakcji na rynku walutowym, którymi są: system tradycyjny (z wykorzystaniem telefonów) i system elektroniczny (nowoczesny).
Na czołowych rynkach walutowych świata, jakimi są rynek nowojorski i londyński podstawowa część transakcji dokonuje się bezpośrednio pomiędzy bankami, zwanymi także dealerami. Pewna część transakcji dokonuje się za pośrednictwem agentów zwanych brokerami. Handel odbywa się w ten sposób, iż klient zainteresowany zawarciem transakcji na rynku walutowym przesyła przez Internet odpowiednią informację brokerowi, a ten z kolei poszukuje najodpowiedniejszego partnera dla zawarcia tej transakcji, zarabiając na tym prowizję. Firmy brokerskie na rynku walutowym intensywnie zbierają informacje na całym jego obszarze, w kraju jak i za granicą, po to aby informacje te odpłatnie przekazać zainteresowanym uczestnikom rynku. Uwalniają przez to dealerów bankowych od samodzielnego rozpoznawania sytuacji na rynku walutowym. Dealerzy z kolei zwracają się do brokerów po informację albo sami kierują do nich odpowiednie zlecenia najlepszego skojarzenia transakcji. Korzystanie z pośrednictwa brokera jest bardzo wygodne w przypadku gdy strony transakcji pragną pozostać anonimowymi, co jest praktykowane przy bardzo wysokich kwotach transakcji. Należy jednak podkreślić, iż brokerzy - w odróżnieniu od dealerów - nie działają na własny rachunek i we własnym imieniu. Brokerzy funkcjonują tylko jako pośrednicy (nie angażując w transakcje własnego kapitału) i ich zyskiem są prowizje, natomiast dealerzy angażują w zawierane transakcje swój kapitał i ich zarobkiem jest marża (spread) pomiędzy kursem sprzedaży i kupna waluty. W handlu walutami na międzynarodowych rynkach walutowych zauważa się również coraz bardziej aktywny udział dużych i znanych w świecie banków inwestycyjnych.
Od połowy lat 80. ubiegłego wieku nastąpił szczególny wzrost wolumenu obrotów na rynku walutowym świata. Jest to związane z ogromną ekspansją przepływów kapitałowych w świecie. Ten rozwój rynku walutowego przyciągnął także nowych, poza bankami i brokerami, uczestników. Są nimi niebankowe instytucje finansowe, a mianowicie fundusze inwestycyjne, w tym także fundusze hedgingowe (hedge funds), fundusze emerytalne, a nawet departamenty finansowe firm produkcyjno - usługowych (wielkich korporacji ponadnarodowych).
Niektóre z tych instytucji, np. fundusze inwestycyjne typu hedge funds zaczynają mieć w obrotach na rynku walutowym udziały nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do swoich aktywów. Prowadzą one dosyć niebezpieczną grę na tym rynku stosując w swych strategiach wysoką dźwignię finansową, wspierając się dodatkowo kredytem. Stosują również tzw. day trading polegający na zakupie i odsprzedaży danej waluty kilkakrotnie w ciągu tego samego dnia zarabiając na wahaniach kursu. Ogólnie w ich postępowaniu przejawia się skłonność do wysoce ryzykownych zachowań (highly leveraged positions). Ryzykownym zachowaniom tych funduszy jest przychylna elitarna klientela oraz fakt, iż nie podlegają one tak ściśle nadzorowi rynkowemu jak inne rodzaje funduszy inwestycyjnych. Dodatkowo niektóre z nich stosują strategię tzw. krótkiej sprzedaży (short selling) polegającą na sprzedaży dużej ilości pożyczonej waluty i odkupywaniu jej po odpowiednio niższym kursie w celu oddania. Transakcje tego typu wpływają bardzo destabilizująco na rynek walutowy.
Generalnie w ostatnich latach na międzynarodowym rynku walutowym zwiększył się bardzo znacznie ten składnik obrotu, który jest związany z transgranicznym przepływem kapitału, między innymi realnych składników majątkowych wartości nabywanych za granicą, w tym inwestycji bezpośrednich, ale w szczególności aktywów finansowych takich jak: jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, papierów wartościowych (akcji, kwitów depozytowych, obligacji, bonów skarbowych) oraz wkładów i lokat bankowych, a także i to na bardzo dużą skalę instrumentów pochodnych. Podmioty obracające na rynkach walutowych wymienionymi wyżej instrumentami finansowymi występują na rynku w roli dealerów, czyli systematycznie handlujących walutami na własny rachunek (dla realizacji własnych celów). Szczególnie ważnymi wśród tych dealerów są tzw. market makers. Tym terminem określa się tych uczestników rynku, którzy profesjonalnie i ciągle kupują oraz sprzedają pewne aktywa finansowe (mogą być nimi także waluty). Są oni w każdej chwili do dyspozycji dla innych uczestników rynku za pośrednictwem tradycyjnych łączy bądź w systemie elektronicznym. Ich zarobkiem jest różnica pomiędzy ceną sprzedaży a ceną kupna (marża), a ich kwotowania kursów są traktowane przez odbierających te informacje jako wiążące. Na rynku nazywa ich się obecnie filarami rynku, gdyż ich działania zwiększają tzw. głębokość rynku, czyli wpływają na jego płynność i stabilność kwotowań.
Na podstawie J. Bilski, Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006.
Trzeba jednakże przyznać, iż w literaturze do tej pory bardziej rozpowszechnionym podziałem był podział transakcji walutowych na transakcje kasowe i terminowe.
4