Socjologia i psychologia społeczna mgr Ewelina Zapała

Definicje psychologii społecznej:

• każda mówi o sytuacji społecznej (taka sytuacja, w której występują inni ludzie)

• wpływ (oddziaływanie) sytuacji społecznej na jednostkę

!!! Różnice w definicjach wypływają z różnego rozumienia sytuacji społecznej.

Psychologia społeczna

• Gordon Allport - wpływ obecności ludzi na procesy psychiczne i zachowania się jednostki

• Leonard Berkowitz - koncentracja na poznaniu reakcji na bodźce o charakterze społecznym

• Stanisław Mika - badanie procesów psychicznych i zachowania się ludzi znajdujących się w sytuacji społecznej

• Eliot Aronson - wpływ społeczny zachodzący w sytuacjach socjopsychologicznych

Psychologia społeczna wywodzi się z :

• psychologii ogólnej

• socjologii

Psychologia społeczna a psychologia ogólna:

• są tożsame (skrajny pogląd Krech'a i Krutchfield'a)

• Problemy psychologii społecznej i psychologii ogólnej są rozdzielne, a w pewnych aspektach teren badawczy krzyżuje się

Socjologia (def. J. Szczepańskiego)

• „to nauka o zbiorowościach ludzkich, której przedmiotem badania są: zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy, zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach”.

• Socjologia bada więc strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w nich zachodzące.

Psychologa społeczna a socjologia

SOCJOLOGIA - struktury i grupa

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - jednostka

Metoda a technika

• Metody to najogólniejsze sposoby postępowania w badaniu określonych zjawisk

• Techniki są to bardziej szczegółowe, specyficzne sposoby, za pomocą których możemy badać określone zjawiska

Metody stosowane w psychologii społecznej:

• sondaż ankietowy (lustracja)

• studium w terenie

• eksperyment naturalny

• eksperyment w terenie

• eksperyment laboratoryjny

Metody stosowane w socjologii:

• metoda badań terenowych

• metoda reprezentacyjna

• metoda eksperymentalna

• eksperyment ex-post-facto

• metoda oparta na danych historycznych

• metoda socjometryczna

KOMUNIKACJA

łac. „comunicare” - być w relacji z kimś, uczestniczyć w czymś, połączyć, uczynić wspólnym

Jednokierunkowość a dwukierunkowość komunikacji

• komunikować - podać coś do wiadomości (jednokierunkowość)

• komunikować się - wymiana między co najmniej dwiema osobami (dwukierunkowość)

Komunikowanie rozumiane jako:

• transmisja = przekaz

• rozumienie

• oddziaływanie

• łączenie (tworzenie wspólnoty)

• interakcja (kontakt)

• wymiana

• składnik procesu społecznego

Komunikacja interpersonalna

Rodzaj kontraktu nawiązanego za pomocą zmysłów lub specjalnie do tego przystosowanych narzędzi środków komunikowania między co najmniej dwiema osobami z których jedna (nadawca) przekazuje drugiej (odbiorcy) za pomocą zrozumiałych dla nich znaków pewne treści pojęciowe lub emocje z zamiarem wywołania u odbiorcy określonych relacji.

Psychologia komunikowania się

• Komunikacja to wymiana informacji pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami (nadawca i odbiorca). Cel komunikacji to przekaz informacji i wywołanie zmian w zachowaniu.

• Nadawca:

• intencja

• kodowanie

• emisja, edycja komunikatu.

• Odbiorca:

• odbiór

• odkodowanie = odczytywanie kodu

• interpretacja

• Kod:

• werbalny

• niewerbalny (język ciała: mimika, pantomimika, relacje przestrzenne, pozawerbalne aspekty mowy)

Proces komunikacji

Do zaistnienia procesu komunikacji konieczne jest wystąpienie 7 zasadniczych elementów:

• źródła - nadawcy komunikatu,

• kodowania - przekształcenia w symboliczną postać,

• komunikatu - zakodowana wiadomość,

• kanał - środek przekazu (komunikacja ustna, pisemna, wizualna),

• dekodowanie - przełożenie komunikatu na zrozumiałą formę,

• odbiorca - adresat komunikatu,

• sprzężenie zwrotne - informacja zwrotna o zrozumieniu przekazu.

Sposoby komunikowania:

• bezpośrednie (twarzą w twarz)

• pośrednie (media)

• jednokierunkowe (od nadawcy do odbiorcy)

• interaktywne

• asynchroniczne (nadawany komunikat i odbiór może być odroczony w czasie)

• synchroniczne (bez odraczania w czasie)

Typy komunikowania ze względu na cel:

• informacyjne

• perswazyjne

Perswazja to celowe działanie zmierzające do ukształtowania określonych postaw, przekonań, poglądów lub zachowań odbiorców komunikatów (intencjonalność wpływu). Wykorzystuje się 3 techniki:

• apelowanie

• sugerowanie pożądanych interpretacji

• racjonalne uzasadnianie słuszności prezentowanych poglądów

Komunikacja:

• werbalna

• niewerbalna (język ciała):

• mimika

• kinestezja

• proksemika

• parajęzyk

MIMIKA

• Woodworth i Schlosberg - problemy badawcze z zakresu mimiki twarzy

• Floyd Allport - 7 regionów twarzy, które kształtują wyrazy mimiczne (brwi i czoło, oczy, nos, górna i dolna warga, szczelina ust, dolna szczęka)

• Ekman i Friesen - czy schematy mimiczne mają wrodzony czy nabyty charakter?

• Kępiński - „maska społeczna” i „naga twarz”

W ekspresji twarzy wyróżniamy 6 emocji:

KINESTEZJA

• pozycja ciała

• ruchy głowy, palców, dłoni

• gesty

• oddychanie

PARAJĘZYK

• pozawerbalne aspekty komunikowania się np. jakości głosowe (cechy głosu):

• sposoby wypowiadani słów

• poziom natężenia głosu

• tempo mowy

• przerwy w mówieniu

• powtarzanie słów

• zaburzenia mowy

Zaburzenia mowy wg. MAHL

• powtórzenia

• zdania niekompletne lub zdania rekonstruowane

• ominięcia

• pomyłki językowe

• zająknięcia

PROKSEMIKA Rozróżniamy cztery sfery przestrzeni personalnej:

• Sfera intymna

• Sfera osobista

• Sfera społeczna

• Sfera publiczna

Uwarunkowania percepcji interpersonalnej w procesie komunikacji

1) Determinanty wrodzone:

- temperament

- płeć

- receptywność (wrażliwość sensoryczna)

2) Czynniki osobowościowe i charakterologiczne:

- neurotyzm,

- agresja

- dominacja/submisja,

- śmiałość/nieśmiałość,

- ekstrawersja/introwersja,

- psychotyzm, napięcie wewnętrzne,

- ugodowość,

- style radzenia sobie

3) Efekty i mechanizmy poznawcze:

- efekt „halo” - Efekt „pierwszego wrażenia”

- efekt „aureoli”

- efekt „Rosenthala”

- atrybucja

- błędy poznawcze (koncepcja Becka)

Aktywne słuchanie:

Aktywne słuchanie sprawia, że rozmówca czuje, iż jego poglądy i uczucia są szanowane, rozumiane i akceptowane. Rozładowuje napięcie, przynosi ulgę, ułatwia zidentyfikowanie problemu. Powinno opierać się na wzajemnym zrozumieniu, szacunku, empatii i zaufaniu. W innym przypadku będzie zwykłą manipulacją. Polega ono na:

- nieprzerywalnie toku wypowiedzi partnera żadnymi radami czy uwagami kierując rozmowę na nas samych,

- okazywaniu empatii, czyli próbie postawienia się na miejscu rozmówcy (chodzi o jego uczucia),

- okazywanie uwagi i zrozumienia w sposób niewerbalny: postawa ciała, spojrzenia, gesty,

- parafrazowanie najważniejszych myśli partnera

Techniki wykorzystywane przy aktywnym słuchaniu:

Parafraza - ujmujemy w słowa to, co ktoś powiedział, sprawdzając czy dobrze usłyszeliśmy:

- jeśli Cię dobrze zrozumiałam, to ....

- z tego, co mówisz, wynika, że ...

- czy chodzi Ci o to, że ...

- chcesz powiedzieć, że ...

Odzwierciedlanie uczuć - mówimy komuś, jakie, naszym zdaniem, są jego odczucia:

- wydajesz się być zdenerwowanym, gdy mówisz o tym

- zdaje się, że Cię rozzłościłem

- wygląda, że jesteś zadowolony z tych planów

Dowartościowanie

- dziękuję Ci za to, co powiedziałeś

- doceniam to, co dla mnie zrobiłeś

- cieszę się, że tak poważnie do tego podeszłaś

Dojaśnianie

- kiedy i gdzie to się stało?

- co dla Ciebie to oznacza?

- Jak on wtedy wyglądał?

Skupianie się na najważniejszym (ogniskowanie) - istnieje wiele problemów do omówienia, prosimy mówiącego o skoncentrowanie się na jednej sprawie najważniejszej, ogniskujemy jego uwagę poprzez zadanie pytania :

- wiem, że wszystko jest dla Ciebie ważne, ale czy jest jakaś konkretna rzecz, w której moglibyśmy coś zrobić?

- która z tych spraw jest dla Ciebie najważniejsza

Klasyfikowanie - prośba i wyjaśnienie (poprzez przykład)

Powtarzanie - dosłowne przytoczenie; przyszły przedmiot refleksji

Komunikaty typu „Ja” i „Ty”

Komunikat typu „Ja”:

Nie lubię (ja) czekać na kogoś, zdenerwowałem się (ja) czekając na ciebie!

Komunikat typu „Ty”:

Jesteś (ty) nieodpowiedzialny, spóźniłeś się pół godziny!”

Jak powinna wyglądać prawidłowa wypowiedź typu „Ja"?

1) Wskazanie na konkretne zachowanie.

2) Określenie jak to zachowanie wpływa na nas, tzn. konkretne nazwanie negatywnego skutku.

3) Nazwanie emocji, które to w nas wywołało.

Ćwiczenie

Prosisz swoje dziecko, aby w drodze powrotnej ze szkoły zrobiło drobne zakupy.

Ono zapomina.

• Komunikat typu “ty”…………………………………………………………….

• Komunikat typu “ja”……………………………………………………………

Zmęczony stoisz w kolejce przy barze, ktoś “wskakuje” zostaje obsłużony przed Tobą.

• Komunikat typu “ty”……………………………………………………………..

• Komunikat typu “ja”…………………………………………………………..

Miesiąc temu pożyczyłaś/łeś koleżance pieniądze i do tej pory nie oddała, chociaż obiecała zwrócić po dwóch tygodniach

• Komunikat typu “ty”………………………………………………………………

• Komunikat typu “ja”………………………………………………………………

Bariery w komunikacji (Nęcki)

• oparte na charakterze fizycznym i psychologicznym

• różnice kulturowe

• brak umiejętności decentracji

• utrudnienia percepcyjne

• wybiorczość uwagi

• stereotypy

• samopoczucie

• bariery wewnętrzne

• osądzanie

• decydowanie za innych

• uciekanie od cudzych problemów

• blokady językowe

W komunikowaniu interpersonalnym możemy wyróżnić trzy zasadnicze typy zachowań uczestników:

• uległe

• agresywne

• asertywne

ASERTYWNOŚĆ

• zachowania, w których w kontaktach z innymi ludźmi nie pozwalamy naruszać swoich praw, nie pozwalamy sobą manipulować

• umiejętność mówienia „nie” w sposób, który nie narusza dobra innych ludzi

• zachowania, w których w kontaktach z innymi ludźmi nie pozwalamy naruszać swoich praw, nie pozwalamy sobą manipulować

• umiejętność mówienia „nie” w sposób, który nie narusza dobra innych ludzi

Def. Stowarzyszenia Terapii Behawioralnej

• Asertywność to zespół zachowań interpersonalnych wyrażających uczucia, postawy, życzenia lub prawa innej osobie w sposób życzliwy i jednocześnie respektujący godność i prawa innych osób.

Def. Wolpe

• Asertywność to właściwa ekspresja jakichkolwiek uczuć wobec innych osób, ale odmiennych od lęku.

Cechy zachowań asertywnych:

• akceptowane społecznie

• nie naruszają praw innych osób

• otwarte wyrażanie swoich przekonań

• brak poczucia winy

• odkrycie mechanizmów manipulacji

Warunki mówienia „NIE”:

1. Kontakt wzrokowy (by być osobą przekonywującą)

2. Zdecydowana odpowiedź (bez wahania i wątpliwości)

3. Konsekwentna odpowiedź

Literatura polecana :

• Aronson, E. (1997) „Psychologia społeczna - serce i umysł”, Zysk i S-ka

• Aronson, E. (2001) „Człowiek istota społeczna”, PWN

• Mika, S. (1981) „Psychologia Społeczna”, PWN

• Myers, D. G. (2003) „Psychologia społeczna”,

Zysk i S-ka

• Wosińska, W. (2004) „Psychologia życia społecznego”, GWP

8

---