Automatyczne stabilizatory - pewne instrumenty ekonomiczne cechujące się wrażliwością na zmiany PKB i innych wielkości ekonomicznych pod wpływem zmian koniunkturalnych (podatek dochodowy, zasiłki dla bezrobotnych, socjalne), które powodują zwiększenie dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych w okresie recesji lub ich zmniejszenia.
Amplituda wahań cyklicznych - rozpiętość między górnym a dolnym punktem zwrotnym w cyklu koniunkturalnym.
Autodeflacja wchłaniania przez system bankowy nadwyżki pieniężnej stworzonej przez kreację kredytu okres nazwany przez Schumpetera.
Alternatywny koszt utrzymywania pieniądza: jest równy nie zrealizowanym odsetkom, jakie można by uzyskać, utrzymując pieniądz w formie depozytów terminowych.
Aktywa banku: gotówka w kasach bankowych, udzielone kredyty krótkoterminowe, pożyczki średnio i długoterminowe, weksle, i papiery wartościowe.
Bank centralny: odpowiedzialny za politykę pieniężną, reprezentuje interesy państwa. Celem nadrzędnym jest stabilność pieniądza. Odpowiada za regulowanie, kontrolowanie i utrzymywanie na odpowiednim poziomie podaży pieniądza. Jego wpływ może być wywierany za pomocą takich narzędzi jak: operacje otwartego rynku, regulacja stopy redyskontowej, ustalanie wysokości stopy rezerw obowiązkowych.
Barterowa wymiana: wymiana jednego dobra na inne ( występowała przed pieniądzem).
Bezpośrednia metoda ingerowania państwa w gospodarkę: normy zanieczyszczenia powietrza, zasady lokalizacji zakładów przemysłowych, koncesje.
Budżet państwa: plan dochodów i wydatków w danym rocznym przedziale czasu. Wydatki budżetów można podzielić na 4 grupy: osobowe ( uposażenie dla urzędników państwowych zatrudnionych w wojsku, szkolnictwie służbie zdrowia, świadczenia ubezpieczeń społecznych); na zakup dóbr u usług w tym na inwestycje ( zakup na zasadach przetargów publicznych); transfery na rzecz gospodarstw domowych (zasiłki dla bezrobotnych i socjalne); subwencje dla przedsiębiorstw i dla budżetów lokalnych. Powszechnie stosowanym kryterium pomiaru wielkości wydatków budżetowych jest udział tych wydatków w PKB i tak np. Unia Europejska udział 45,1%, USA 29,8%, Japonia 31,9% w 2004r.
BAEL - badania aktywności ekonomicznej ludności
Bezrobocie: bezwzględne rozmiary bezrobocia to różnica między wielkością zasobów siły roboczej a wielkością zatrudnienia. Można je obliczyć za pomocą wzoru U=LF-L
U- bezrobocie; LF - wielkość zasobów siły roboczej; L wielkość zatrudnienia w gosp.
Bezrobocie w Polsce w latach 90 ma dwa podstawowe źródła: nadmierne, ekonomicznie nieuzasadnione odziedziczone po gospodarce socjalistycznej oraz spadek popytu na produkty polskich przedsiębiorstw.
Beveridge'a krzywa - pozwala lepiej uchwycić różnice między rodzajami bezrobocia
Banki komercyjne - poszukują z jednej strony środków u osób fizycznych i podmiotów gospodarczych, a więc prowadzą działalność depozytową, z drugiej zaś strony prowadzą szeroką działalność kredytową i inwestycyjną.
Bankowe instytucje finansowe - tj banki specjalnego przeznaczenia ( hipoteczne, rolne, komunalne), kasy oszczędnościowe, kasy kredytowe. Udzielają one kredytu czy to na określony cel czy też bez podstaw.
Niebankowe instytucje finansowe - to instytucje dysponujące zwykle znacznymi środkami finansowymi, ich działanie zaś jest nakierowane na optymalne wykorzystanie tych środków.
Cykl koniunkturalny: wahania koniunktury gospodarczej charakteryzują się zmiennym natężeniem i zróżnicowaniem długości ich przebiegu w czasie. Następujące przemiennieokresy wzrostu i spadku aktywności gospodarczej tworzą obraz cyklu koniunkturalnego. Mogą być wahania: sezonowe, przypadkowe (spowodowane przez zdarzenia losowe), cykliczne (wahania wielkości takich jak dochód narodowy, inwestycje, produkcja, zatrudnienie). Z punktu widzenia przeciętnej długości trwania cyklu wyróżniamy: Cykl Kitchina, Juglara, Kondratiewa. W klasycznym cyklu (Juglara) wyróżnia się 4 fazy (kryzys, depresja, ożywienie i rozkwit, natomiast współczesny cykl uległ skróceniu i można wyróżnić 2 fazy: recesja (spadek koniunktury gospodarczej, za objaw uważa się wzrost lub osłabienie tempa przyrostu wielkości ekonomicznych) i ekspansja (poprawa koniunktury - szybki wzrost podstawowych wielkości)..
Czynniki wzrostu gospodarczego - O wzroście produkcji potencjalnej decydują nakłady czynników produkcji tj nakłady pracy, kapitału i ziemi oraz postęp techniczny i technologiczny.
Ceny stałe - ceny z któregoś roku, który przyjmujemy za bazowy, do mierzenia wartości dóbr i usług w badanym okresie niezależnie od cen - do liczenia PKB.
Cykliczne bezrobocie(koniunkturalne) - pracownicy zwalniani w okresach gdy gospodarka popada recesję.
Deficyt budżetu: nadwyżka wydatków na dochodami. W okresie ożywienia i pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych deficyt można tłumaczyć głównie polityką fiskalną rządu. W okresie recesji automatyczne stabilizatory powodują spadek dochodów budżetowych. Ponadto wzrasta bezrobocie i rosną wypłaty z tytułu zasiłków. Deficyt może być sfinansowany ze źródeł wewnętrznych ( oszczędności ludności, przedsiębiorstw, instytucji finansowych - banków i instytucji ubezpieczeniowych, sprzedaż tym podmiotom papierów wartościowych) i zewnętrznych ( zagraniczne banki komercyjne lub rządy innych państw) Deficyt w Polsce: 1992r 22%, 2003r - 4,4%, 2004r - 4,5%. Warunek wejścia do UE: deficyt nie przekraczający 3% i dług publiczny do 60% PKB.
Dług publiczny: wartość obligacji rządowych znajdujących się w posiadaniu osób fizycz. i prawnych krajowych i (lub) zagranicznych. W 2004r dług w Polsce 46,9%. W około 2/3 jest finansowany ze źródeł krajowych, a w około 1/3 ze źródeł zagranicznych.
Dochód narodowy -suma wynagrodzeń czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi) w postaci płac, zysków, procentów, rent itp. Dochód narodowy mierzymy w cenach po odjęciu podatków pośrednich ( VAT, akcyza, cło). Od PNN (produkt narodowy netto (bez amortyzacji) ) odejmujemy podatki.
Dobrobyt ekonomiczny netto - miara całkowitego efektu społecznego, obejmującego te dobra konsum-pcyjne i inwestycyjne, które przyczyniają się do poprawy dobrobytu ekonomicznego. Do jego liczenia uwzględnia się wartość czasu wolnego, szarą strefę, niszczenie środowiska naturalnego.
Determinanty dochodu narodowego - czynniki, które określają lub decydują o jego rozmiarach, o tempie jego wzrostu lub spadku, o istniejących w tym zakresie zależnościach.
Deflator - statystyczna miara zmian poziomu cen umożliwiająca porównanie PKB w różnych okresach w warunkach inflacji.
Dobra finalne - dobra nabywane w celu bezpośredniej konsumpcji i wykorzystywane w procesie inwestycji
Dobra pośrednie - półprodukty, podzespoły itp. służące do produkcji dóbr finalnych (nie liczone do PKB).
Dualny efekt inwestycji : popytowy i podażowy
Dekapitalizacja majątku produkcyjnego: fizyczne bądź ekonomiczne zużycie majątku produkcyjnego nie odtworzonego w czasie depresji.
Dźwigni podatkowej zjawisko - wysoka stop inflacji sprawia, że rosną dochody nominalne podatników co przy istnieniu progresywnych podatków dochodowych przesuwa je do wyżej opodatkowanych przedziałów. Oznacza to, że podatnicy przy na ogół niższych dochodach realnych płacą wyższe podatki
Deflacja - zjawisko, które charakteryzuje się ogólnym spadkiem cen dóbr i usług. Pojawiło się najpierw w Japonii obecnie dołączyły Chiny, Czechy, Hong-Kong. Zjawisko odwrotne do inflacji.
Skutki deflacji : 1. spadek produkcji zatrudnienia; 2. wzrost stóp procentowych, a wiec i droższe kredyty inwestycyjne; 3.spadek konsumpcji(konsumenci powstrzymują się od zakupów czekając na dalszy spadek cen)
Dyskonto weksla - opłata pobierana przez bank w przypadku gdy przedsiębiorstwo sprzedaje weksel w danym banku komercyjnym.
Eksport netto -różnica między eksportem a importem. Może przybierać wartości dodatnie i ujemne.
Egzogeniczna teoria przyczyn zewnętrznych: 1. koncepcja W.S. Jevonsa, która za główny czynnik wyznaczający koniunkturalny cykl gospodarki przyjęła zmiany meteorologiczne i przyrodnicze, warunkujące zmiany podaży dóbr rolnych, do których musi się przystosować gospodarka.2. teoria cyklu politycznego, która upatruje przyczyn wahań koniunkturalnych w zmianie priorytetów ekonomicznych rządów, zgodnie z cyklem wyborczym.
Endogeniczna teoria przyczyn wewnętrznych: tzw teorie inwestycyjne Keynesa i Kaleckiego upatrujące przyczyn zmienności koniunktury w sprzeczności między efektami popytowymi a efektami podażowymi inwestycji.
Funkcja konsumpcji -rozmiar całkowitej konsumpcji wzrasta wraz ze wzrostem łącznych dochodów do dyspozycji. Przybiera kształt linii prostej skierowanej ku górze. C= a + b Yd C- wydatki konsumpcyjne są funkcją dochodów do dyspozycji (Yd). Stały współczynnik b określa, jaką część dochodów do dyspozycji gospodarstwa domowe przeznaczają na konsumpcję, stały współczynnik a reprezentuje wielkość konsumpcji niezależną od dochodów do dyspozycji - jest nazywany również autonomicznym popytem konsumpcyjnym.
Funkcja produkcji - charakteryzuje wpływ czynników produkcji na wzrost gospodarczy. Y=F(L,K,T) Y - rozmiar produkcji i dochodu, L-zatrudnieni, K- kapitał, T- postęp technologiczny.
Funkcje państwa: tworzenie ładu (systemu)prawnego, funkcja alokacyjna (państwo winno tworzyć warunki sprzyjające efektywnemu wykorzystaniu czynników produkcji), stabilizacyjna i redystrybucyjna (względnie równy podział dochodów między uczestników życia gospodarczego).
Państwo ingeruje w działalność gospodarczą za pomocą narzędzi pośrednich np. stopy procentowe, stawki amortyzacyjne, podatki oraz bezpośrednich np. normy zanieczyszczania powietrza, zasady lokalizacji zakładów przemysłowych, koncesje.
Funkcje banków: przyjmowanie różnego rodzaju depozytów pieniężnych, udzielanie kredytów, świadczenie usług finansowych.
Frykcyjne bezrobocie - związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmiany miejsca zamieszkania, przejściowe niedopasowania(frykcje)
Fundusze inwestycyjne (powiernicze) - charakteryzują się odmienną konstrukcją, kierunkami realizowanych inwestycji(na rynku nieruchomości, akcji, obligacji). Przybierają formę spółek akcyjnych, ich akcje zaś są sprzedawane w obrocie publicznym. Środki uzyskane ze sprzedaży są inwestowane w zależności od rodzaju funduszy.
Fundusze emerytalne - są oparte na dwustronnych umowach w ramach których jedna ze stron zobowiązuje się do systematycznego wpłacania składek, druga do wypłacania należnych sum w określony sposób. Fundusze lokują środki w papierach wartościowych, uzyskane z tego tytułu dochody mają wpływ na wysokość wypłacanej emerytury.
Giełda papierów wartościowych - jest spółką akcyjną której głównym akcjonariuszem jest skarb państwa oraz banki, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne, spółki notowane na giełdzie. Giełda jest podawana jako przykład tzw. rynku doskonałego, z powodu jej cech tj. przejrzystość rynku, płynność obrotu, powszechna dostępność, równy dostęp do informacji
Hiperinflacja - patrz inflacja.
Inflacja - proces wzrostu przeciętnego bądź średniego poziomu cen. Oznaka jest również spadek siły nabywczej pieniądza, wzrost kosztów utrzymania. Inflacja umiarkowana (krocząca) - stosunkowo niska, jednocyfrowa nie przekraczająca 10 %. Przy takiej inflacji gospodarka charakteryzuje się stabilna siłą nabywczą pieniądza.
Inflacja pełzająca - ceny rosną w tempie 3-5% rocznie. Inflacja galopująca - wskaźnik inflacji może sięgać 50, 100 a nawet 200%. Nadal występuje w Turcji, Rosji. Niekorzystna dla gospodarki. Hiperinflacja - bardzo groźna dla gospodarki przy wzroście cen sięgających miliardów razy w ciągu roku. Zjawiskiem charakterystycznym dla niej jest bezprecedensowe przyśpieszenie obiegu pieniądza.
Skutki inflacji : 1. zniekształcanie informacji rynkowej- utrudnia przedsiębiorcom prawidłową kalkulacje kosztów, rodzi niepewność do przewidywanych zysków
2. Spadek popytu na pieniądz - wzrost stopy inflacji np. o 10% prowadzi do podobnego wzrostu stopy procentowej co stanowi motywację trzymania pieniędzy w bankach
3. niepożądane zmiany w redystrybucji dochodów - zakłóca podział dochodów.
Jevonsa teoria - patrz egzogeniczna teoria.
Juglara cykl koniunkturalny tzw. Krótki trwający ok. 3,5 roku. Został zaobserwowany i potwierdzony głównie w USA.
Kitchina cykl koniunkturalny zwany klasycznym lub typowym. Badania załamania gospodarcze Kugler zwrócił uwagę, że powtarzają się one regularnie co 8 -10 lat. Można w nim wyróżnić 4 fazy: kryzys (spadek podstawowych wielkości makroekonomicznych), depresja stabilizacja wielkości ekonomicznych na niskim poziomie tzw. dolny punkt zwrotny koniunktury), ożywienie (wzrost podstawowych wielkości) i rozkwit (szybki wzrost wielkości ekonomicznych tzw. górny punkt zwrotny koniunktury)
Kondratiewa cykl koniunkturalny nazywany teorią długich fal. Został oparty na analizie ruchów cen i innych wskaźników ekonom. Długość cyklu wynosi 50 do 60 lat i występują w nim okresy wzrostu i spadku.
Koniunkturalne bezrobocie - patrz cykliczne.
Krańcowy produkt pracy - wzrost rozmiarów produkcji związany z przyrostem czynnika pracy o jednostkę.
Krańcowa skłonność do oszczędzania
∆ S
KSO = ∆Y
Krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu konsumpcji do przyrostu dochodów do dyspozycji b= ∆C ∆C
∆Yd lub KSO = ∆Y
Krańcowy produkt kapitału - przyrost produkcji wynikający ze zwiększenia kapitału o jednostkę. Czynnikiem prowadzącym do wzrostu zasobów kapitału są inwestycje.
Krzywa IS prezentuje zależność między stopą procentową a dochodem (PKB) na rynku dóbr. Czynnikiem równoważącym jest stopa procentowa. Ma ona nachylenie ujemne, co uwarunkowane jest tym, że niższej stopie procentowej odpowiada większy dochód. Przesunięcie krzywej powodują czynniki takie jak: zmiana wydatków rządowych, zmiana optymizmu konsumentów.
Krzywa LM odzwierciedla warunki równowagi na rynku pieniężnym, która istnieje wówczas, gdy popyt na pienią równa się jego podaży. Krzywa ma nachylenie dodatnie - wyższemu dochodowi odpowiada wyższa stopa procentowa., której zadaniem jest utrzymanie popytu na pieniądz na poziomie stałej jego podaży. Im bardziej stroma jest krzywa LM, tym bardziej restrykcyjna jest polityka pieniężna, im bardziej płaska jest krzywa tym bardziej miękka jest polityka pieniężna.
Krzywa Philipsa - przedstawia zależność między inflacją i bezrobociem. Oznacza to, że wyższej stopie wzrostu płac nominalnych towarzyszy niższy poziom bezrobocia. Przy zerowej stopie wzrostu płac stopa bezrobocia jest wysoka.
Kaleckiego i Keynesa teorie - patrz endogeniczna
Kosztowa teoria inflacji: wiąże przyczyny inflacji z podażą. Inflacja pojawia się wtedy, kiedy występują ograniczenia podaży zasobów i rosną ceny zasobów czy bardziej ogólnie ze wzrostem kosztów produkcji.
Kryzysy ekonomiczne: 1. kryzys azjatycki z 1997r w Europie wsch., Ameryce Łacińskiej i RPA. Rozpoczął się w Tajlandii bezpośrednią przyczyna była błędna polityka walutowa, która wiązała kursy wymiany walut krajów Azji Południowo-wschodniej z dolarem amerykańskim. 2. kryzysy meksykańskie z 1982r i 1994r które objęły część Ameryki Łacińskiej. 3. kryzys naftowy latach 70. Po decyzji OPEC o ograniczeniu wydobycia ropy nastąpił gwałtowny wzrost jej cen na rynkach światowych. Doprowadziło do jednoczesnego występowania wysokiej inflacji i bezrobocia.
Kredyt kupiecki (handlowy) - transakcje dokonywane z odroczonym terminem zapłaty np.
Kredyt obrotowy zaciągany przez przedsiębiorstwa na finansowanie bieżącej działalności oraz kredyt konsumpcyjny zaciagany przez gospodarstwa domowe na zakup dóbr trwałego użytku.
Laffera krzywa - narzędzie analizy związku między wysokością opodatkowania a aktywnością gospodarczą i wpływami podatkowymi do budżetu. Ukazuje negatywne konsekwencje fiskalizmu tj. wysokich stóp podatkowych
Mnożnik inwestycyjny- zjawisko wielokrotnych zmian dochodu narodowego w stosunku do zmian popytu autonomicznego - głównie inwestycyjnego. Oznaczamy go zwykle przez m i jest on równy odwrotności krańcowej skłonności do oszczędzania
∆ S
KSO = ∆Y
1
m= 1 - ∆C
∆ Y
Przyrost dochodu narodowego ∆Y będzie więc równy iloczynowi mnożnika oraz przyrostu inwestycji
∆Y = m x ∆I.
Krańcowa skłonność do konsumpcji KSK = ∆ Y
Im wyższa jest skłonność do oszczędzania tym niższy jest mnożnik inwestycyjny a więc i niższe przyrosty dochodu (wg teorii Keynesa).
Mnożnik wydatków budżetowych: przez mechanizm mnożnikowy wydatki budżetowe zwielokrotniają wzrost lub spadek PKB.
Mnożnik podatkowy: iloczyn mnożnika budżetowego przez wskaźnik krańcowej skłonności do konsumpcji. Gdy wskaźnik ten wynosi np. 0,8 to mnożnik budżetowy wyraża się liczbą 5 (mb= 1 ).
1-0,8
Natomiast mnożnik podatkowy będzie miał wartość 4 (mp= 5 x 0,8).
Model IS-LM: współzależność polityki fiskalnej pieniężnej można przedstawić za pomocą tego modelu. Syntetyzuje on współzależność między pieniądzem, produkcją i stopą procentową. Ukazuje mechanizm ustalania równowagi jednocześnie na rynku dóbr i na rynku pieniężnym. Krzywa IS prezentuje zależność między stopą procentową a dochodem (PKB) na rynku dóbr. Ma ona nachylenie ujemne, co uwarunkowane jest tym, że niższej stopie procentowej odpowiada większy dochód. Przesunięcie krzywej powodują czynniki takie jak: zmiana wydatków rządowych, zmiana optymizmu konsumentów. Krzywa LM odzwierciedla warunki równowagi na rynku pieniężnym, która istnieje wówczas, gdy popyt na pienią równa się jego podaży. Krzywa ma nachylenie dodatnie - wyższemu dochodowi odpowiada wyższa stopa procentowa., której zadaniem jest utrzymanie popytu na pieniądz na poziomie stałej jego podaży. Im bardziej stroma jest krzywa LM, tym bardziej restrykcyjna jest polityka pieniężna, im bardziej jest płaska tym bardziej miękka jest polityka pieniężna. Punkt przecięcia IS i LM jest punktem jednoczesnej równowagi na rynku dóbr i rynku pieniężnym.
Mieszane przyczyny przebiegu cyklu koniunkturalnego ( teoria Schumpetera)wg której wprowadzone innowacje w krótkich okresach dają efekty naruszające równowagę, jednocześnie decydują o wzroście produkcyjności w długim okresie.
Monetarystyczna teoria inflacji - uznawana za współczesną wersję teorii ilościowej pieniądza. Zakłada się w niej bliska zależność dodatnią między ilością pieniądza w obiegu oraz przeciętnym poziomem cen.
M x V = P x Y
M - ilość pieniądza w obiegu
V - szybkość obiegu pieniądza
P - przeciętny poziom cen
Y - wolumen produkcji
Monetaryści czynią odpowiedzialnym za podaż pieniądza bank centralny a więc czynią go również odpowiedzialnym za występowanie inflacji
Motyw transakcyjny - utrzymywanie pieniędzy na pokrycie wydatków bieżących przez przedsiębiorstwa czy gospodarstwa domowe.
Motyw przezornościowy - wynika z potrzeby posiadania pieniędzy w celu realizacji nieprzewidzianych wydatków
Motyw spekulacyjny- utrzymywanie rezerw gotówkowych z chęcią szybkiego wykorzystania pojawiających się okazji i osiągnięcia zysku
Motyw portfelowy - nie dotyczy utrzymywania rezerwy gotówkowej lecz maksymalnie racjonalnego przechowywania posiadanego majątku.
Naturalna stopa bezrobocia - udział bezrobocia naturalnego w całości zasobów pracy (pracujących + bezrobotnych).
Notowania punktowe : wszystkie transakcje dokonywane są po tej samej cenie według tzw kursu jednolitego o cenie tej decydują złożone przez inwestorów zlecenia zakupu i sprzedaży papierów wartościowych
Notowania ciągłe - transakcje mogą być zawierane przy różnych poziomach cen
Oszczędności - różnica między PKB i konsumpcją S = PKB - C.
Okuna prawo - dla każdego pkt. % wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia luka PKB powiększa się o 2,5%.
Państwo zadaniem jego jest zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych, walka z bezrobociem i inflacją. Służą temu 2 narzędzia polityki fiskalnej i polityki pieniężnej.
Polityka fiskalna (budżetowa) - (odpowiedzialne jest Ministerstwo Finansów) decyzje państwa dotyczące całokształtu dochodów i wydatków budżetowych. Wielkość wydatków budżetowych i ich zmiany nie zależą bezpośrednio od wielkości zmian PKB. Są narzędziem realizacji polityki rządu. Wydatki mają autonomiczny charakter, podatki nie - są głównym źródłem dochodów budżetowych. Wielkość wpływów podatkowych jest zależna od poziomu PKB.
2 rodzaje polityki:1) pasywna -realizuje się poprzez działania automatycznych stabilizatorów koniunktury (podatek dochodowy, zasiłki dla bezrobotnych, socjalne), które powodują zwiększenie dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych w okresie recesji lub ich zmniejszenia. 2) aktywna: wypełnianie luki recesyjnej przez wzrost wydatków budżetowych. Głównymi narzędziami są zmiany stawek, struktury podatków, wydatków budżetowych i korekta deficytu budżetowego oraz obsługa długu publicznego. Aktywna polityka ma charakter dyskrecjonalny, uznaniowy.
Polityka pieniężna: odpowiedzialny jest NBP.
Płynność pieniądza: decyduje o wyodrębnieniu poszczególnych miar zasobów pieniężnych. Zasoby o największej płynności oznaczamy symbolem M1 (zasoby pieniężne ludności, depozyty na rachunkach banków komercyjnych.). zasoby o mniejszej płynności oznaczamy kolejno symbolami M2 (obejmuje M1 oraz rachunki oszczędnościowe i terminowe do określonej wysokości), M3, M4.
Podaż pieniądza: rozmiary pieniądza gotówkowego oraz depozytów na rachunkach bieżących, możliwych do uruchomienia za pomocą czeków.
PKB - wartość wszystkich produkt…ów oraz usług wytworzonych w danym kraju w określonym czasie (1 rok). 1990 r obniżył się o 14%, w 1991 o dalsze 7%. Jest to wartość wszystkich dóbr u usług wytworzonych przez społeczeństwo przy pomocy czynników produkcji (ziemi, pracy i zasobów kapitałowych).Sa to dobra konsumpcyjne i inwestycyjne a także zakupy rządowe i tzw. Eksport netto (różnica między eksportem a importem).Do wyliczenia PKB uwzględnia się tylko dobra finalne (służące bezpośredniej konsumpcji oraz dobra wykorzystywane w procesie inwestycji). Niektóre produkty id bobra finalne uwzględniane w PKB nie mają ceny rynkowej, nie są obiektem kupna i sprzedaży (bezpieczeństwo publiczne, sądownictwo, ochrona przeciwpożarowa). Ich wartość liczona jest wg ich kosztów produkcji tj. wg kosztów jakimi obciążają podatników. W PKB pominięto: usługi produkowane przez gospodarstwa domowe ( pranie, gotowanie, prasowanie itp.), transakcje czysto finansowe (transfery płatnicze rządowe i prywatne, sprzedaż i kupno papierów wartościowych), sprzedaż towarów używanych, szara strefa, zanieczyszczenie środowiska. USA, Japonia, Niemcy, Chiny, Wlk. Brytania, Francja, Włochy, Polska miejsce 23.
PKB w 2005r 103,3, w 2006 105,8. Maleje w PKB udział przemysłu ( w 2004r 22,5%) rośnie udział handlu i napraw ( w 2004 16,8%).
Sposoby liczenia PKB:
1.sumowanie wartości produktów wytworzonych w różnych gałęziach gospodarki
2. mierzenie strumienia wydatków na dobra i usługi PKB= C+I+G+NX (C-konsumpcja, I-inwestycje, G- wydatki rządowe, NX eksport netto)
3. pomiar dochodów czynników produkcji ( płace, zyski, odsetki itp.) bądź kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa za usługi czynników produkcji.
PKB netto- PKB - amortyzacja. PKN = PKB - A
PKB realny -liczony w cenach stałych
PKB realny = PKB nominalny x 100 wskaźnik cen
PKB nominalny - liczony w cenach bieżących.
PNB Produkt narodowy brutto - miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.
Różnica między PKB i PNB - suma dochodów netto z własności kapitału zainwestowanego za granicą.
Pasywa banku: depozyty terminowe, wkłady a vista, depozyty oszczędnościowe, certyfikaty depozytowe, rachunki kapitałowe.
Pośrednia metoda ingerowania państwa w gospodarkę: stopy procentowe, stawki amortyzacyjne, podatki. Odbywa się a pomocą dwojakiego rodzaju narzędzi: fiskalnych i pieniężnych oraz za pomocą regulowania kursu wymiennych walut.
Pieniądz (monety): pierwsze pojawiły się w VII w p.n.e. w Lidii i Egipcie. Pieniądz papierowy znany już był w starożytnych Chinach. Funkcje pieniądza: środek wymiany, miernik wartości, środek płatniczy, środek przechowywania i gromadzenia wartości.
Pieniądz bankowy ( bezgotówkowy) - występujący w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach (karty kredytowe, płatnicze, czeki podróżne).
Produkcja globalna- obejmuje produkcję pośrednią tj zużycie pośrednie, wyrażające wartość wyrobów i usług zużytych w danym okresie na cele bieżącej działalności gospodarczej oraz produkcję końcową wyrażoną w wartościach końcowych dóbr i usług, nie podlegających dalszemu przetwórstwu i przeznaczonych na zaspakajanie konsumpcyjnych potrzeb społeczeństwa oraz na zaspokajanie potrzeb zapewniających rozwój gospodarki.
Produkcja potencjalna - produkcja możliwa do osiągnięcia przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji (praca, ziemia, kapitał).
Podejście podażowe - teoria neoklasyczna na przełomie XIX i XX w. - rozmiary produkcji a więc i dochodu narodowego są zdeterminowane przez możliwości produkcyjne (większe zasoby czynników produkcji - większe rozmiary produkcji). Mniejszą wagę przywiązują do warunków rynkowych.
Podejście popytowe - (teoria Keynesa) - rozmiary produkcji nie są określane przez zdolności produkcyjne, ale przez czynniki, które powodują ich wykorzystanie. Rzeczywiste rozmiary produkcji i dochodu narodowego będą zależały od popytu na dobra i usługi.
Podejście popytowe rozważane jest w krótkim okresie, podażowe w długim okresie.
Popyt zagregowany - AD to suma wydatków konsumpcyjnych i wydatków inwestycyjnych AD= C +I. Suma wszystkich wydatków w gospodarce a więc równy PKB. Po uwzględnieniu wydatków budżetowych popyt zagregowany składa się z 3 części: C -konsumpcji, I - inwestycji, G - wydatki budżetowe.
Planowanie indykatywne, typ planowania stosowany w gospodarkach rynkowych. Polega na opracowywaniu przez powołane do tego agendy rządowe prognoz dotyczących kształtowania się podstawowych wielkości ekonomicznych, takich jak: wzrost PKB, rozmiarów produkcji przemysłowej, rolniczej i budowlanej, inwestycji, eksportu, importu, zmiany wielkości zatrudnienia czy poziomu cen.
Podatki: przymusowe, nieodpłatne świadczenie obywateli i instytucji pobierane przez państwo. Dwa kryteria zasad opodatkowania: 1) korzyści - obywatele powinni płacić podatki w wysokości skorelowanej z korzyściami jakie uzyskują dzięki wydatkom publicznym, 2) kryterium zdolności do płacenia: im wyższe dochody tym wyższe obciążenia podatkowe ( kryterium redystrybucyjne). W Polsce obciążenia przedsiębiorstw z tytułu podatków i ZUS w stosunku do PKB wynosi 34,3%. Najwyższe są w Szwecji 51,2%, najniższe na Litwie 28,7%.
Podatek proporcjonalny, liniowy: niezależnie od wartości przedmiotu opodatkowania podlega podmiot tej samej stopie podatkowej.
Podatek progresywny: stopa podatkowa rośnie wraz ze wzrostem wartości przedmiotu opodatkowania. Przewidziane są różne ulgi, zwolnienia, wyłączenia Podatek regresywny; w miarę wzrostu wartości podstawy opodatkowania stosuje się coraz niższe stawki podatkowe.
Podatki pośrednie: obciążające towary i usługi np. VAT, podatek od nieruchomości.
Podatki bezpośrednie: podmiotem opodatkowania są dochody ludności np.. podatek dochodowy.
Podatek inflacyjny - szybki wzrost cen prowadzi do wzrostu obciążeń podatkowych.
Popytowa teoria inflacji: Zdaniem Keynesa przyczyną inflacyjnego wzrostu cen jest szybszy wzrost wydatków niż wzrost produkcji. Zjawisko to występuje wtedy kiedy wzrostowi popytu towarzyszy pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych.
Preferencja płynności (popyt na pieniądz) - pojęcie stworzone przez Keynesa, skłonność do utrzymywania aktywów w formie płynnej a więc w pieniądzu
Równowaga produkcji - dochody są równe wydatkom, każda jednostka dochodu zostaje w tym samym czasie przeznaczona na jeden z 2-ch rodzajów wydatków: konsumpcyjny lub inwestycyjny.
Równowaga na rynku pieniężnym - sytuacja, w której wielkość realnych zasobów pieniężnych jest równa zapotrzebowaniu na pieniądz
Rynek finansowy : określenie wszelkich operacji związanych z obrotem środkami finansowymi, dzielimy go na rynek pieniężny i rynek kapitałowy.
Rynek pieniężny - rynek operacji i kredytów krótkoterminowych z okresem realizacji nie dłuższym niż jeden rok.
Rynek kapitałowy - rynek kredytów średnio i długo okresowych przeznaczonych na realizacje inwestycji. Rynek dzieli się na pierwotny oraz wtórny.
Rynek pierwotny - obejmuje sprzedaż nowych papierów wartościowych przez ich emitentów poprzez ofertę publiczną skierowaną do wszystkich odbiorców i ofertę niepubliczną skierowaną do mniej niż 300 adresatów, bądź do określonej grupy np. sprzedaż akcji pracownikom danego zakładu.
Rynek wtórny - dotyczy obrotu wcześniej wyemitowanymi papierami wartościowymi między inwestorami. Na rynku tym należy wymienić rynek pozagiełdowy (obejmujący papiery wartościowe spółek dopuszczonych do obrotu ale nie notowanych na giełdzie oraz rynek papierów wartościowych)
Stagflacja -powstaje gdy wysoka inflacja i bezrobocie występują równocześnie. Jest to stagnacja gospodarcza w warunkach inflacji. Często wynika z szoku podażowego .Pojęcie pojawiło się w teorii ekonomii w latach 70. Po decyzji OPEC o ograniczeniu wydobycia ropy nastąpił gwałtowny wzrost jej cen na rynkach światowych. Doprowadziło to do jednoczesnego występowania wysokiej inflacji i bezrobocia.
W myśl ówczesnej teorii ekonomii występował trade-off inflacji i bezrobocia, tzn. możliwe było ograniczanie bezrobocia kosztem wzrostu inflacji (klasyczna krzywa Phillipsa). Wystąpienie stagflacji było katalizatorem znaczących zmian w teorii, m.in. propozycji nowej krzywej Phillipsa.
Szara strefa - nie jest liczona do PKB. Stanowi od 10 do 30% wartości produkcji w krajach, w Polsce ok.. 25%Działalność niezabroniona - ma na celu ochronę podatkami i innymi opłatami Np. ZUS. Często producenci ujawniają tylko część produkcji. Działalność zabroniona: pędzenie bimbru, produkcja i sprzedaż narkotyków.
Schumpetera teoria - patrz mieszane przyczyny
Stopa bezrobocia - określone wskaźniki miary względnego bezrobocia. Obliczamy:
Stopa bezrobocia = liczba bezrobotnych * 100
Liczba zawodowo czynnych
Stopa redyskontowa: stopa procentowa pobierana przez bank centralny od banków komercyjnych przy sprzedaży weksli.
Strukturalne bezrobocie - powstające na tle regionalnych lub gałęziowych rozbieżności rynków pracy - utrata pracy przez ludzi zatrudnionych w zanikających lub nieefektywnych gałęziach gospodarki.
Tempo wzrostu gospodarczego - suma tempa wzrostu wydajności i tempa wzrostu zatrudnienia.
Na tempo wzrostu wydajności pracy wpływa: wzrastający poziom wykształcenia i kwalifikacji pracowników, lepsze wyposażenie w maszyny i zarządzenia, oraz innowacje techniczne i organizacyjne.
Tempo wzrostu dochodu narodowego - iloczyn stopy inwestycji I/Y oraz współczynnika efektywności inwestycji 1/k ∆Y = I x 1
Y Y k
Transfery płatnicze prywatne - prezenty i inne transfery wartościowe od różnych osób lub organizacji.
Transfery płatnicze rządowe - płatności przekazywane przez rząd prywatnym osobom np.. płatności związane z opieką zdrowotną, zasiłki.
Teorie przyczyn przebiegu cyklu koniunkturalnego: egzogeniczne - przyczyn czysto zewnętrznych; endogeniczne - przyczyn wewnętrznych; teoria przyczyn mieszanych.
Teorie bezrobocia :
neoklasyczna - przyczyną bezrobocia są występujące ograniczenia w działaniu swobodnych mechanizmów ekonomicznych na rynku pracy, które związane są z działaniami związków zawodowych, zbyt wysokim zasiłkiem dla bezrobotnych.
keynesowska - przyczyną bezrobocia jest niedostateczny popyt, przedsiębiorce ograniczją rozmiary produkcji i zatrudnienia do poziomu efektywnego popytu
naturalnej stopy bezrobocia - sformułowana przez Friedmana; spowodowana niedoskonałością w funkcjonowaniu rynków (brak informacji o wakatach i wolnej sile roboczej, niedoskonałej mobilności siły roboczej, ograniczeniu konkurencji).
Towarzystwa ubezpieczeniowe - działalność inwestycyjna, w ramach której lokują nadwyżki posiadanych środków na rynku finansowym(kupują akcje, obligacje). Kreują produkty rynku finansowego, tj polisy, lokaty terminowe z ubezpieczeniem na życie. Dochód z tych papierów wpływa na wysokość składek wpłacanych przez klientów.
Transformacja kapitału : giełda stwarza możliwość zamiany jednych papierów wartościowych na inne.
Wydatki konsumpcyjne- trwałego użytku: samochody, meble sprzęt AGD; nietrwałego użytku: żywnośc, odzież, paliwo, energia: usługi konsumpcyjne: lekarskie, fryzjerskie, edukacyjne. Nie zaliczamy do wydatków konsumpcyjnych zakupu domu lub mieszkania - wydatki inwestycyjne.
Wydatki inwestycyjne- wydatki ponoszone przez przedsiębiorstwa na zakup maszyn, urządzeń czy budynków.
Inwestycje netto = inwestycje brutto - amortyzacja.
Wydatki rządowe: wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne. Wydatki na ochronę zdrowia, szkolnictwa, budowę dróg, bezpieczeństwo publiczne, obrona narodowa itp. Nie zalicza się płatności transferowych i odsetek od długu publicznego.
Wzrost gospodarczy - proces powiększania rozmiarów produkcji w skali całej gospodarki. Stopę wzrostu gospodarczego zapisujemy:
g = ΔY = Y¹ - Y
Y Y
g- stopa wzrostu, Y -wartość dochodu narodowego w okresie poprzednim, Y¹ - wartość dochodu w okresie badanym, ∆Y - przyrost dochodu w badanym okresie. Mnożąc przez 100% wyrazimy stopę w procentach.
Wartość dodana -różnica między utargiem przedsiębiorstwa a wydatkami na zakupione materiały, półprodukty czy usługi od innych przedsiębiorstw. Służy do mierzenia strumienia produktów. Jest liczona w skali każdego przedsiębiorstwa i zawiera tylko wartości które powstały w danym przedsiębiorstwie.
Współczynnik kapitałochłonności - wielkość zainwestowanego kapitału przynoszącego przyrost dochodu narodowego o jednostkę.
Wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych - pomiaru tego wskaźnika w Polsce dokonuje GUS, w jego koszyku znalazło się 260 grup towarowych obejmujących 1470 dóbr i usług. Ich ceny są badane w 28 tys. punktów sprzedaży zlokalizowanych w 307 rejonach. Ceny są notowane 2 lub 3 razy w miesiącu
Wskaźnik cen hurtowych - wskaźnik pierwszego poziomu dystrybucji, jest określony z dużą dokładnością bowiem przy jego liczeniu są uwzględniane ceny dużej ilości towarów
Weksel- sporządzony zgodnie z istniejącym prawem dokument zobowiązujący wystawcę do bezwarunkowej zapłaty określonej sumy w danym miejscu i czasie. Weksel handlowy - wystawiany przy zakupie towarów z odroczona wartością, weksel finansowy - wystawiany dla otrzymania pożyczki.
Zagregowany popyt- łączne wydatki konsumentów, producentów oraz rządu na dobra i usługi w określonym czasie. O jego rozmiarach będą decydowały ceny, dochody oraz inne zmienne ekonomiczne. Krzywa zagregowanego popytu przypomina krzywą popytu rynkowego.
Zagregowana podaż - rozmiar produkcji wytworzonej przez producentów przy danych cenach, istniejących mocach produkcyjnych oraz kosztach. Krzywa ma w krótkim okresie nachylenie dodatnie. W okresie tym rosnące ceny prowadzą do wzrostu rozmiarów produkcji, nie pociągając natychmiast wzrostu kosztów produkcji. Krzywa długookresowej zagregowanej podaży (wg neoklasyków) ma kształt pionowy lub do niego zbliżony - wzrost cen nie będzie miał wpływu na rozmiar produkcji w długim okresie.
Wg teorii keynesowskiej nie czyniono różnicy między krótkim i długim okresem. Krzywa ta ma początkowo kształt poziomy aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia i odpowiadającego mu poziomu produkcji. Potem dalszy wzrost popytu prowadziłby do szybkiego wzrostu cen ze względu na silną konkurencję. Krzywa zmieniłaby kształt z poziomej na pionową.
1