AUTOMATYCZN

AUTOMATYCZN

E

E

STABILIZATORY

STABILIZATORY

KONIUNKTURY

KONIUNKTURY

A

A

utomatyczne stabilizatory

utomatyczne stabilizatory

koniunktury gospodarczej

koniunktury gospodarczej

wyznaczane

wyznaczane

są przez następujące zjawiska:

są przez następujące zjawiska:



wysoki poziom zatrudnienia w usługach

wysoki poziom zatrudnienia w usługach

bezpośrednio nie związany z wahaniami

bezpośrednio nie związany z wahaniami

produkcji materialnej, a dochody z nim związane

produkcji materialnej, a dochody z nim związane

nie spadają równolegle do spadku produkcji;

nie spadają równolegle do spadku produkcji;



dążność oligopoli do kształtowania wielkości i

dążność oligopoli do kształtowania wielkości i

struktury popytu przez wprowadzenie na rynek

struktury popytu przez wprowadzenie na rynek

nowych produktów, nowych modeli towarów już

nowych produktów, nowych modeli towarów już

znanych oraz prowadzenie akcji reklamowych -

znanych oraz prowadzenie akcji reklamowych -

co uniezależnia w pewnym stopniu popyt od

co uniezależnia w pewnym stopniu popyt od

wahań produkcji społecznej;

wahań produkcji społecznej;



ponoszenie wydatków na badania

ponoszenie wydatków na badania

naukowe niezależnie od bieżącej koniunktury

naukowe niezależnie od bieżącej koniunktury

gospodarczej, które wpływają stabilizująco na

gospodarczej, które wpływają stabilizująco na

gospodarkę kraju;

gospodarkę kraju;



spadek dochodów z pracy częściowo

spadek dochodów z pracy częściowo

rekompensowanych przez wzrost dochodów z

rekompensowanych przez wzrost dochodów z

ubezpieczenia społecznego;

ubezpieczenia społecznego;



progresywny system podatkowy działający

progresywny system podatkowy działający

stabilizująco na popyt, gdyż hamuje zarówno

stabilizująco na popyt, gdyż hamuje zarówno

wzrost jak i spadek dochodów;

wzrost jak i spadek dochodów;



łagodny spadek dywidend wpływający

łagodny spadek dywidend wpływający

stabilizująco na dochód ludności.

stabilizująco na dochód ludności.

Automatyczne stabilizatory

Automatyczne stabilizatory

są to takie mechanizmy w gospodarce,

są to takie mechanizmy w gospodarce,

które zmniejszają podatność PKB na

które zmniejszają podatność PKB na

wstrząsy.

wstrząsy.

Automatyczny stabilizator

Automatyczny stabilizator

koniunktury to podatek lub wydatek

koniunktury to podatek lub wydatek

podnoszący zagregowany popyt w okresie

podnoszący zagregowany popyt w okresie

recesji bez specjalnego działania rządu lub

recesji bez specjalnego działania rządu lub

parlamentu.

parlamentu.

Wstrząsy jak wiadomo mogą zmienić autonomiczne

Wstrząsy jak wiadomo mogą zmienić autonomiczne

składniki łącznego popytu i przesunąć krzywą popytu

składniki łącznego popytu i przesunąć krzywą popytu

globalnego. Ważnymi automatycznymi stabilizatorami

globalnego. Ważnymi automatycznymi stabilizatorami

są: podatek dochodowy, podatek VAT, zasiłek dla

są: podatek dochodowy, podatek VAT, zasiłek dla

bezrobotnych. Zawsze gdy spadaja produkcja

bezrobotnych. Zawsze gdy spadaja produkcja

i dochód, rząd wypłaca wyższe zasiłki dla

i dochód, rząd wypłaca wyższe zasiłki dla

bezrobotnych,

bezrobotnych,

a dochody państwa z podatku dochodowego i VAT się

a dochody państwa z podatku dochodowego i VAT się

zmniejszają.

zmniejszają.

W konsekwencji stopa podatkowa netto jest

W konsekwencji stopa podatkowa netto jest

dostatecznie wysoka, aby osłabić działanie mnożnika.

dostatecznie wysoka, aby osłabić działanie mnożnika.

To oznacza, że określone przesunięcie krzywej popytu

To oznacza, że określone przesunięcie krzywej popytu

globalnego będzie miało mniejszy wpływ na poziom

globalnego będzie miało mniejszy wpływ na poziom

równowagi dochodu i produkcji. Wadą jest ich

równowagi dochodu i produkcji. Wadą jest ich

nieskuteczność wobec problemów natury strukturalnej

nieskuteczność wobec problemów natury strukturalnej

jak również niezdolność do tworzenia bodźców do

jak również niezdolność do tworzenia bodźców do

zmiany istniejącej sytuacji ekonomicznej.

zmiany istniejącej sytuacji ekonomicznej.

Automatyczne stabilizatory

Automatyczne stabilizatory

działają

działają

wprawdzie zawsze, ale rząd może

wprawdzie zawsze, ale rząd może

zdecydować się na podjęcie aktywnej

zdecydować się na podjęcie aktywnej

(inaczej dyskrecjonalnej) polityki

(inaczej dyskrecjonalnej) polityki

fiskalnej. Wpływając na zmiany

fiskalnej. Wpływając na zmiany

poziomu wydatków lub stopy

poziomu wydatków lub stopy

podatkowej, polityka ta wpływa

podatkowej, polityka ta wpływa

stabilizująco na popyt globalny i

stabilizująco na popyt globalny i

przybliża gospodarkę do stanu

przybliża gospodarkę do stanu

pełnego zatrudnienia.

pełnego zatrudnienia.

Analizy

Analizy

automatycznych stabilizatorów

automatycznych stabilizatorów

gospodarki

gospodarki

można dokonać na przykładzie

można dokonać na przykładzie

synchronizacji transferów rządowych

synchronizacji transferów rządowych

i bezrobocia (dla gospodarki

i bezrobocia (dla gospodarki

amerykańskiej) Rządowe płatności

amerykańskiej) Rządowe płatności

transferowe miały tendencję do wzrostu w

transferowe miały tendencję do wzrostu w

latach wysokiego bezrobocia i do spadku w

latach wysokiego bezrobocia i do spadku w

okresie niskiego bezrobocia. Było to prawdą

okresie niskiego bezrobocia. Było to prawdą

zwłaszcza w ostatnich latach.

zwłaszcza w ostatnich latach.

Synchronizację osiągnięto głównie poprzez

Synchronizację osiągnięto głównie poprzez

system zasiłków dla bezrobotnych i inne

system zasiłków dla bezrobotnych i inne

programy zwiększające w sposób

programy zwiększające w sposób

automatyczny transfery w czasie recesji.

automatyczny transfery w czasie recesji.

Transfery rządowe rosną w czasie

Transfery rządowe rosną w czasie

recesji, a spadają w czasie boomów

recesji, a spadają w czasie boomów

głównie poprzez normalne

głównie poprzez normalne

funkcjonowanie programu zasiłków.

funkcjonowanie programu zasiłków.

Gdy rośnie bezrobocie, a dochody

Gdy rośnie bezrobocie, a dochody

spadają pewne programy rządowe

spadają pewne programy rządowe

automatycznie zwiększają transfery

automatycznie zwiększają transfery

dochodów do gospodarstw

dochodów do gospodarstw

domowych. Właśnie z tego powodu

domowych. Właśnie z tego powodu

są one nazywane

są one nazywane

automatycznymi

automatycznymi

stabilizatorami.

stabilizatorami.

Automatyczne stabilizatory: programy
transferów rządowych reagujące na stan
gospodarki USA

PROGRAM

OPIS

Ubezpieczenie
od bezrobocia

Połączony program federalny i stanowy polegający
na wypłacaniu zasiłków robotnikom, którzy utracili
pracę.

Bony żywnościowe

Federalny program wypłacania zasiłku każdej
rodzinie poniżej pewnego progu; w czasie recesji
liczba uprawnionych rodzin zwiększa się.

Programy
opieki

Połączony program federalny i stanowy
wypłacający zasiłki biednym rodzinom
wychowującym dzieci; wraz ze spadkiem
dochodu w czasie recesji zwiększają się
płatności.

Pomoc medyczna

Połączony program federalny i stanowy
wspomagający biedne rodziny zasiłkami
medycznymi; liczba pobierających wzrasta
w czasie recesji.

Ubezpieczenia
społeczne

Program federalny wspierający
emerytów; część ludzi uprawnionych do
emerytury lub innych zasiłków decyduje
się na pracę, ale ich liczba zmniejsza się
w czasie recesji, w związku z czym
wolumen zasiłków rośnie.

WSKAŹNIK WYPRZEDZAJĄCY

WSKAŹNIK WYPRZEDZAJĄCY

KONIUNKTURĘ

KONIUNKTURĘ

Koniunktura

Koniunktura-

-

zmiany sytuacji gospodarczej

zmiany sytuacji gospodarczej

powtarzające się w czasie, charakteryzujące się

powtarzające się w czasie, charakteryzujące się

określoną regularnością.

określoną regularnością.

Koniunkturę gospodarczą charakteryzuje ruch

Koniunkturę gospodarczą charakteryzuje ruch

rozmiarów produkcji, dochodu, cen, odsetek,

rozmiarów produkcji, dochodu, cen, odsetek,

kursu papierów wartościowych, płac, dywidend

kursu papierów wartościowych, płac, dywidend

itp. Koniunktura ta podlega pewnym cyklicznym

itp. Koniunktura ta podlega pewnym cyklicznym

wahaniom, które w ekonomii określa się mianem

wahaniom, które w ekonomii określa się mianem

cyklu koniunkturalnego. W cyklu tym wyróżnia się

cyklu koniunkturalnego. W cyklu tym wyróżnia się

cztery podstawowe fazy: kryzys (lub recesja w

cztery podstawowe fazy: kryzys (lub recesja w

zależności od skali spadku produkcji), depresja

zależności od skali spadku produkcji), depresja

(lub dno kryzysu), ożywienie gospodarcze oraz

(lub dno kryzysu), ożywienie gospodarcze oraz

rozkwit gospodarczy (albo stabilizacja gospodarki

rozkwit gospodarczy (albo stabilizacja gospodarki

na wysokim poziomie).

na wysokim poziomie).

Istnieją duże trudności w prognozowaniu zmian

Istnieją duże trudności w prognozowaniu zmian

zachodzących w koniunkturze. Zachowanie się

zachodzących w koniunkturze. Zachowanie się

dochodu narodowego jako miernika koniunktury nie

dochodu narodowego jako miernika koniunktury nie

wystarcza jednak do podejmowania

wystarcza jednak do podejmowania

przyszłościowych decyzji gospodarczych.

przyszłościowych decyzji gospodarczych.

Zostały zatem opracowane bardziej precyzyjne

Zostały zatem opracowane bardziej precyzyjne

wskaźniki koniunktury służące do ostrzegania o

wskaźniki koniunktury służące do ostrzegania o

przyszłym stanie gospodarki. Wskaźniki te dzielą się

przyszłym stanie gospodarki. Wskaźniki te dzielą się

na trzy rodzaje:

na trzy rodzaje:

-

-

uprzedzające:

uprzedzające:

realna podaż pieniądza,

realna podaż pieniądza,

zamówienia, zapasy, opóźnienia dostaw, wzrost

zamówienia, zapasy, opóźnienia dostaw, wzrost

kredytu, ceny akcji, nowe pozwolenia gospodarcze,

kredytu, ceny akcji, nowe pozwolenia gospodarcze,

ceny towarów;

ceny towarów;

- opóźnione:

- opóźnione:

jednostkowe koszty pracy, trwanie

jednostkowe koszty pracy, trwanie

bezrobocia, stopy procentowe, kredyt konsumencki;

bezrobocia, stopy procentowe, kredyt konsumencki;

- równoczesne:

- równoczesne:

zatrudnienie, produkcja

zatrudnienie, produkcja

przemysłowa, przyrost dochodu.

przemysłowa, przyrost dochodu.

Działania gospodarcze w poszczególnych

Działania gospodarcze w poszczególnych

fazach cyklu koniunkturalnego

fazach cyklu koniunkturalnego

Faza cyklu

Sugerowane działania

I. Wzrost

Zwiększaj zatrudnienie. Zintensyfikuj szkolenie
pracowników. Obmyślaj ekspansję firmy. Badaj otoczenie.
Rozpocznij zwiększanie zapasów.

II. Rozkwit

Zatrzymaj posiadane akcje. Sporządzaj prognozy
sprzedaży. Zwolnij ekspansję firmy. Usuń
niepotrzebne działy. Uwolnij się od nadmiernego
wyposażenia. Podejmij nowe działania, jeśli nie
zwiększą kosztów.

III.
Ostrzeżenie

Zmniejszaj zapasy. Przestań szkolić pracowników
i prowadzić reklamę. Zaniechaj produkcji
nietrafionych wyrobów. Wycofaj się z dzierżaw.
Redukuj długookresowe umowy

IV. Recesja

Nadal zmniejszaj zapasy. Udzielaj urlopów. Skoryguj
decyzje dotyczące zakupów.

V. Depresja

Zwolnij pracowników, zatrzymując wysoko
kwalifikowanych. Redukuj liczbę godzin pracy, jeśli to
konieczne. Przeprowadź remonty kapitalne. Rozpocznij
negocjacje w sprawie długookresowych umów
dzierżawnych i pracowniczych. Przygotuj program
szkolenia pracowniczego.

VI. Ożywienie

Wznów dzierżawy. Zwiększaj zapasy. Skłoń
dystrybutorów i dostawców do zwiększania zapasów.

Źródło: opracowano na podstawie Makridakis 1989, s. 389.

Wskaźnik wyprzedzający

Wskaźnik wyprzedzający

koniunktury informuje o tendencjach

koniunktury informuje o tendencjach

w gospodarce w ciągu najbliższych 6-8

w gospodarce w ciągu najbliższych 6-8

miesięcy oraz zapowiada zmiany

miesięcy oraz zapowiada zmiany

sytuacji gospodarczej.

sytuacji gospodarczej.

Na wskaźnik wyprzedzający

Na wskaźnik wyprzedzający

koniunktury składa się 8 części:

koniunktury składa się 8 części:

•

realna podaż pieniądza,

realna podaż pieniądza,

•

tempo zaciągania kredytów

tempo zaciągania kredytów

konsumenckich, (ostatnie 10 lat bardzo

konsumenckich, (ostatnie 10 lat bardzo

wysokich stóp procentowych oraz

wysokich stóp procentowych oraz

wcześniejsze lata kryzysu i gospodarki

wcześniejsze lata kryzysu i gospodarki

niedoborów, praktycznie uniemożliwiające

niedoborów, praktycznie uniemożliwiające

zakup dóbr trwałego użytku na kredyt

zakup dóbr trwałego użytku na kredyt

spowodowały, że w roku 2000 popyt na

spowodowały, że w roku 2000 popyt na

kredyt konsumpcyjny był szczególnie silny),

kredyt konsumpcyjny był szczególnie silny),

•

wydajność pracy,

wydajność pracy,

•

stopa bezrobocia,

stopa bezrobocia,

•

temp napływu nowych zamówień w

temp napływu nowych zamówień w

przemyśle,

przemyśle,

•

zapasy wyrobów gotowych w magazynach

zapasy wyrobów gotowych w magazynach

przedsiębiorstw ( co może świadczyć o

przedsiębiorstw ( co może świadczyć o

popycie- utrzymywanie zapasów pozwala

popycie- utrzymywanie zapasów pozwala

przedsiębiorstwom zaspokoić zmieniający

przedsiębiorstwom zaspokoić zmieniający

się w krótkim okresie popyt bez

się w krótkim okresie popyt bez

ponoszenia kosztów związanych z

ponoszenia kosztów związanych z

krótkookresowymi wahaniami poziomu

krótkookresowymi wahaniami poziomu

produkcji),

produkcji),

•

wskaźnik giełdowy WIG,

wskaźnik giełdowy WIG,

•

wskaźnik skłonności konsumentów do

wskaźnik skłonności konsumentów do

dokonywania zakupów ( ogólną

dokonywania zakupów ( ogólną

prawidłowością - którą obserwuje się

prawidłowością - którą obserwuje się

również w polskiej gospodarce - jest

również w polskiej gospodarce - jest

silna zależność skłonności

silna zależność skłonności

konsumentów do dokonywania

konsumentów do dokonywania

zakupów od zmian stóp

zakupów od zmian stóp

procentowych i inflacji.

procentowych i inflacji.



W latach 1990-97 w okresach, gdy stopy

W latach 1990-97 w okresach, gdy stopy

procentowe spadały, a inflacja obniżała się - rosła

procentowe spadały, a inflacja obniżała się - rosła

skłonność do dokonywania zakupów i na odwrót.

skłonność do dokonywania zakupów i na odwrót.

Nastroje konsumenckie oraz kierunki zmian stóp

Nastroje konsumenckie oraz kierunki zmian stóp

procentowych i inflacji przekładały się na tempo

procentowych i inflacji przekładały się na tempo

sprzedaży detalicznej. Relację tę można

sprzedaży detalicznej. Relację tę można

zauważyć tylko w latach 1990-97. Od roku 1998,

zauważyć tylko w latach 1990-97. Od roku 1998,

choć warunki do dokonywania zakupów były

choć warunki do dokonywania zakupów były

sprzyjające ( stopy procentowe i inflacja spadały),

sprzyjające ( stopy procentowe i inflacja spadały),

skłonność do konsumpcji sukcesywnie się

skłonność do konsumpcji sukcesywnie się

obniżała. Jednocześnie sprzedaż detaliczna rosła

obniżała. Jednocześnie sprzedaż detaliczna rosła

w tym okresie bardzo szybko, szybciej nawet niż

w tym okresie bardzo szybko, szybciej nawet niż

w latach poprzednich. Zaistniałą rozbieżność

w latach poprzednich. Zaistniałą rozbieżność

można tłumaczyć po części silnym wpływem

można tłumaczyć po części silnym wpływem

nastrojów politycznych, ale może to również

nastrojów politycznych, ale może to również

świadczyć o nasileniu się zjawiska rozwarstwienia

świadczyć o nasileniu się zjawiska rozwarstwienia

społeczeństwa w sferze dochodów i wydatków.

społeczeństwa w sferze dochodów i wydatków.



Szybki wzrost konsumpcji w grupach

Szybki wzrost konsumpcji w grupach

osiągających najwyższe dochody

osiągających najwyższe dochody

nadaje wysoką dynamikę takim

nadaje wysoką dynamikę takim

wskaźnikom jak sprzedaż detaliczna

wskaźnikom jak sprzedaż detaliczna

czy tempo zaciągania kredytów.

czy tempo zaciągania kredytów.



Nie znajduje to odzwierciedlenia w

Nie znajduje to odzwierciedlenia w

badaniach konsumenckich, w których

badaniach konsumenckich, w których

zachowana jest reprezentacja

zachowana jest reprezentacja

poszczególnych grup dochodowych).

poszczególnych grup dochodowych).

Analiza bieżących wskazań indeksu

Analiza bieżących wskazań indeksu

Przebieg wartości indeksu w okresie od marca 2002 r. do września

Przebieg wartości indeksu w okresie od marca 2002 r. do września

2003 r. pokazuje wykres 1. Indeks porusza się w przedziale od 2,9

2003 r. pokazuje wykres 1. Indeks porusza się w przedziale od 2,9

pkt. w kwietniu 2002 r. (w pobliżu dolnej granicy obszaru "bardzo

pkt. w kwietniu 2002 r. (w pobliżu dolnej granicy obszaru "bardzo

słabo") do 32,0 pkt., we wrześniu 2003 r.(w pobliżu środka obszaru

słabo") do 32,0 pkt., we wrześniu 2003 r.(w pobliżu środka obszaru

"słabo"). W grudniu 2002 r. osiągnął poziom 16,8 pkt. (w górnym

"słabo"). W grudniu 2002 r. osiągnął poziom 16,8 pkt. (w górnym

przedziale obszaru "bardzo słabo").

przedziale obszaru "bardzo słabo").

Wartość indeksu w okresie od marca 2002 r. do września 2003

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,
0

35,0

III IV V

VI VII VIII IX X XI XII I

II

III IV

V VI VII VIII IX

2002

2003

Obserwacja z 2003-01-20

Wskazania indeksu potwierdzają inne prognozy

Wskazania indeksu potwierdzają inne prognozy

oczekujące w nadchodzących miesiącach

oczekujące w nadchodzących miesiącach

symptomów ożywienia gospodarczego. Jednak ich

symptomów ożywienia gospodarczego. Jednak ich

optymizm jest umiarkowany. Głównymi

optymizm jest umiarkowany. Głównymi

zagrożeniami są pogarszające się uwarunkowania

zagrożeniami są pogarszające się uwarunkowania

zewnętrzne, co wyraża się w obniżeniu szacunków

zewnętrzne, co wyraża się w obniżeniu szacunków

i prognoz bieżącego i prognozowanego wzrostu

i prognoz bieżącego i prognozowanego wzrostu

PKB na świecie, w tym w UE i w Niemczech oraz,

PKB na świecie, w tym w UE i w Niemczech oraz,

wynikające z uwarunkowań politycznych, wolne

wynikające z uwarunkowań politycznych, wolne

tempo reform strukturalnych i społecznych w

tempo reform strukturalnych i społecznych w

Polsce i UE. Pozytywnym czynnikiem niwelującym

Polsce i UE. Pozytywnym czynnikiem niwelującym

częściowo skutki zagrożeń jest zwiększone po

częściowo skutki zagrożeń jest zwiększone po

ostatnim porozumieniu w Kopenhadze

ostatnim porozumieniu w Kopenhadze

prawdopodobieństwo szybkiej akcesji Polski do

prawdopodobieństwo szybkiej akcesji Polski do

UE. W przypadku zaistnienia faktów

UE. W przypadku zaistnienia faktów

uzasadniających zmianę opinii w tej sprawie,

uzasadniających zmianę opinii w tej sprawie,

będziemy stosownie korygować swoje prognozy.

będziemy stosownie korygować swoje prognozy.

Jednym z istotnych czynników, wpływających obecnie na

Jednym z istotnych czynników, wpływających obecnie na

względną poprawę wskaźników wzrostu PKB, jest niska

względną poprawę wskaźników wzrostu PKB, jest niska

baza. Wpływ inflacji w ciągu 2002 r. był dodatni, ale

baza. Wpływ inflacji w ciągu 2002 r. był dodatni, ale

malejący (poziom inflacji oddalał się do swojego optimum i

malejący (poziom inflacji oddalał się do swojego optimum i

zbliżał do dolnej strefy zagrożeń), a w ciągu 2003 r. również

zbliżał do dolnej strefy zagrożeń), a w ciągu 2003 r. również

dodatni, ale stopniowo wzrastający (poziom inflacji będzie

dodatni, ale stopniowo wzrastający (poziom inflacji będzie

oddalał się od dolnej strefy zagrożeń i zbliżał do optimum).

oddalał się od dolnej strefy zagrożeń i zbliżał do optimum).

Dodatni wpływ obu tych czynników na Makro będzie w

Dodatni wpływ obu tych czynników na Makro będzie w

ciągu 2003 r. redukowany przez ujemny wpływ stopy

ciągu 2003 r. redukowany przez ujemny wpływ stopy

bezrobocia, zmniejszanie się dodatniego wpływu

bezrobocia, zmniejszanie się dodatniego wpływu

równowagi zewnętrznej oraz ujemny wpływ finansów.

równowagi zewnętrznej oraz ujemny wpływ finansów.

Pieniądz będzie względnie neutralny, a w przypadku

Pieniądz będzie względnie neutralny, a w przypadku

regulatorów zakładamy sukcesywnie zwiększający się

regulatorów zakładamy sukcesywnie zwiększający się

dodatni wpływ na indeks stopy procentowej oraz w ciągu

dodatni wpływ na indeks stopy procentowej oraz w ciągu

2003 r. względną stabilizację ceny USD i EUR wyrażonej w

2003 r. względną stabilizację ceny USD i EUR wyrażonej w

walucie krajowej nieco powyżej dolnej granicy strefy

walucie krajowej nieco powyżej dolnej granicy strefy

zagrożeń (cena USD będzie nieco wyższa od 3,8 zł, a euro

zagrożeń (cena USD będzie nieco wyższa od 3,8 zł, a euro

od 4,0 zł). W sumie w ciągu 2003 r. indeks będzie nadal

od 4,0 zł). W sumie w ciągu 2003 r. indeks będzie nadal

wzrastał jednakże tempo tego wzrostu będzie

wzrastał jednakże tempo tego wzrostu będzie

umiarkowane.

umiarkowane.