KOMUNIKOWANIE SPOŁECZNE

prof. I.S. Fiut

22 X 2006 r.

• Cz. I: Komunikologia - paradygmaty, teorie i szkoły.

T. Kuhn, J. Lakathos, Fayerabend (woluntarystyczna postawa w badaniu, anarchizm metodologiczny)

• Cz. II: Funkcjonalizm i strukturalizm komunikologiczny (szkoła amerykańska).

R. Merton, T. Parsons, D. McQuail, M. Laswell, Ch. Wright, G. Berelson, M. Harland, N. Luhman

Komunikologia („socjologia wiedzy”) - wiedza daje władzę.

Działanie związane z tworzeniem wspólnot - komunikowanie.

Komunikologia zajmuje się naturą, procesami itd. związanymi z procesem komunikowania. Powstała w latach '40-'50.

1. Modele: alukacyjny (?), konwersacyjny, rejestracyjny.

2. Nurty: amerykański i europejski.

Ameryka:

- Przedmiotem badania są popularne poglądy, wierzenia, opinie, wyobrażenia masowe oraz rytuały ludzi związane z komunikowaniem. Zajmuje się głównie informacją - informacja jest najważniejsza. Analizuje zjawiska współczesne, zajmuje się (…?) społeczno-demograficznym w kategorii odbioru.

Amerykanin bada fakty obecnie występujące, nie interesuje go historia, bo trudno mówić o historii Ameryki, która ma wtedy ledwie 200 lat, natomiast historia innych ludów nie ma większego znaczenia dla tego społeczeństwa.

- Metody badawcze: źródła wypracowane przez samego badacza w badaniach empirycznych. Metoda i procedury badawcze w szkole amerykańskiej oparte są na empirii - to ślad empiryzmu brytyjskiego charakterystycznego dla kultury anglosaskiej. „Kult danych empirycznych”.

- Organizacja pracy/warsztatu: duże zespoły badawcze, komisje doradcze, instytucje, praca wykonywana na doraźne potrzeby i pilne zlecenia praktyków komunikowania. Wszelka forma władzy i wszelkie instytucje medialne (prywatne i publiczne) mają swoje działy badawcze. Komunikowanie równoczesne jest badaniem efektów komunikowania i poszukiwaniem potrzeb, które w procesie komunikowania media powinny zaspokajać.

- Charakterystyka badacza: doskonale przystosowany do trybu działania wielu organizacji, których ideologię podziela, bądź związany jest z nią jako bezstronny ekspert. Kult ekspertów w Ameryce.

- Efekt badania: (za Mertonem) „nie wiemy, czy to, co mówimy jest ważne, jest to jednak prawdziwe” - dane empiryczne dają zawsze prawdziwy obraz mediów, choć w perspektywie czasowej i historycznej ciężko powiedzieć, czy wynik jest ważny. Sytuacja, w której został sformułowany, jest prawdziwa. Rezultat badawczy oddaje istotę badania.

Europa:

Komunikologia jest „socjologią wiedzy”. Teza Huxley'a: wiedza daje władzę.

- Europejczyk zajmuje się rozprzestrzenianiem, uprawomocnianiem, budową wiedzy, wykorzystywaniem jej. Analiza przeszłości w powiązaniu z ideologią, przekonaniami politycznymi, poglądami naukowymi, z globalną strukturą społeczną, szczególnie klasowo-warstwową. Europejczycy podchodzą do społeczeństwa jako układu klasowo-warstwowego, a więc ten model konfliktowy (antagonistyczny) sformułowany w XIX wieku głównie za sprawą Karola Marksa, a potem rozwijany systematycznie w socjologii, jest w tym układem odniesienia, w oparciu o który zdobywa się wiedzę o rozprzestrzenianiu się wiedzy wśród społeczeństwa przy pomocy mediów.

- Metody badawcze: Europejczyk spekuluje na podstawie materiałów z długich okresów historycznych. Wykorzystuje się wszystkie rodzaje materiałów historycznych, mało interesuje się problemami metodologicznymi. Głównie postawa neokantowska związana z krytyką źródeł historycznych, natomiast aktualne problemy postrzegane są w perspektywie generowania ich przez mechanizmy historyczne, tzw. „historyczna formuła działania (…?) społecznego”.

- Organizacja pracy/warsztatu: praca przede wszystkim indywidualna, czasem z pomocą 1-2 asystentów. Badacz wyobcowany z aktywnego życia społecznego (w Ameryce badacze „biegają” między ludźmi - szkoła chicagowska).

- Efekt badania: (za Mertonem) „nie wiemy wprawdzie, czy to co mówimy jest prawdziwe, ale jest to jednak ważne”. Ważność badania w wymiarze historycznym, opisującym aktualną formułą komunikowania, jest dla Europejczyków ważna. Waga, a nie prawdziwość sytuacji - zasadnicza różnica.

---

Tomasz Kuhn: komunikologia jest dziedziną badań przedparadygmatycznych - brak standardowego modelu jednej metody, jednakowego rozumienia zjawiska komunikologicznego, które badacze mogliby badać standardowymi metodami i stosować standardowe teorie wyjaśniania.

Paradygmat - powszechnie uznawana w ramach osiągnięć naukowych idea, albo wzór postępowania badawczego, za którymi stoją określone przekonania, związane z nimi urządzenia, zasoby instrumentalne, teoretyczne, oraz przekonania metafizyczne, które określają bazę empiryczną nauki, a więc sposób organizacji metody, konstytuowania przedmiotu, obrabiania przy pomocy tej metody owego przedmiotu, oraz nadbudowy teoretycznej, a więc teorii, przy pomocy której dokonuje się eksplanacji (wyjaśnienia) uzyskanych danych empirycznych w kontekście obowiązującej teorii w danej rzeczywistości.

Nauki społeczne de facto nie posiadają paradygmatu, który jak np. w fizyce zakłada odwracalność rzeczywistości. Rzeczywistość społeczna ciągle ulega zmianie i ewolucji, zjawiska społeczne analizuje się z kilku równoległych punktów widzenia („dopasowują się” one między sobą dla uzyskania bardziej przejrzystego modelu rzeczywistości).

Historia nauki:

Kuhn: idea rozwoju nauki kumulatywnej - w oparciu o dany paradygmat, badając dany przedmiot, wzbogacamy wiedzę - narasta jak kula śnieżna (charakterystyczne dla Europy)

Lakathos (uczeń Kuhna): paradygmat się wyczerpuje, traci funkcję eksplanacyjną, dlatego też w nauce funkcjonuje kilka paradygmatów i szkół badawczych, instytucjonalnie zorganizowanych, które konkurują na rynku badań naukowych; wygrywa ta teoria, która przy minimalnych środkach uzyskuje największą moc eksplanacyjną (najlepiej wyjaśnia świat); konkurencja między teoriami

Fayerabend: model anarchizmu metodologicznego; nauka nie jest logiczną ciągłością i nie można w niej dokonać logicznej rekonstrukcji; pomysły naukowe i paradygmaty są przypadkowe; tylko sprzyjający, przypadkowy układ zdarzeń, pozwala danej teorii i paradygmatowi odnieść sukces; nauka jako forma działalności ludzi nie ma charakteru racjonalnego, dlatego Europejczycy tkwią w błędzie szukając w historii pewnego logicznego związku z aktualnymi faktami

Paradygmaty w komunikologii:

Lakathos - najbardziej obiektywny i najczęściej stosowany model w badaniach komunikologicznych

Pierwszy myśliciel poszukujący paradygmatów komunikologicznych - Katz (?) - wg niego obowiązują 4 paradygmaty dopełniające się i stanowiące całość:

1. Paradygmat dominujący - zakłada, że media mają ograniczony wpływ na publiczność. Za ojca tego paradygmatu Katz uważa Paula Rasensfelda (?), wedle którego media nie działają jednoznacznie i nie homogenizują publiczności, ale publiczność zachowuje się wobec przekazu medialnego selektywnie i wybiórczo, wchodzi w różne stopnie interakcji z przekazem medialnym, modyfikując dyfuzję i przekaz informacji w komunikowaniu międzyludzkim po uprzednim zadziałaniu komunikowania medialnego. Dwustopniowy model komunikowania: media centralnie komunikują ogół społeczeństwa, drugi etap to komunikacja interpersonalna, międzygrupowa, międzyinstytucjonalna, międzynarodowa.

2. Paradygmat instytucjonalny (polityczny) - nacisk na rolę procesu przekazu informacji przez środki masowej komunikacji w ramach danego systemu politycznego. Inaczej wygląda komunikacja w totalitaryzmie, inaczej w demokracji, inaczej w monarchii… Ramami procesu komunikowania, które określają siłę oddziaływania mediów, są systemy polityczne.

3. Paradygmat krytyczny (alternatywny) - działalność medialna będąca przejawem buntu wobec dwóch poprzednich paradygmatów (one od góry starają się ograniczyć możliwość komunikowania). Różne podmioty pozainstytucjonalne, głównie związane z aktywną postawą publiczności, budują systemy medialne i starają się konkurować z instytucjonalnym i dominującym paradygmatem rozprzestrzeniania się wiadomości. Np. model szkoły frankfurdzkiej, teoria działania komunikacyjnego Habermasa, koncepcje culture studies (Wlk. Brytania). Media mówią, czego nie myśleć, lub o czym nie myśleć. Media starają się utrzymywać fałszywą świadomość na poziomie podświadomym. Zadaniem paradygmatu krytycznego jest osłabienie wpływu mediów centralnych o charakterze dominującym, instytucjonalnym w sensie politycznym, oraz wzbudzenie krytycyzmu i świadomości w stosunku do centralnie sterowanych i manipulowanych przekazów.

4. Paradygmat techniczny (technologiczny) - Harald Innis, Marshall McCoogan (SPRAWDZIĆ???) - Kanadyjczycy z Uniwersytetu w Toronto; „determinizm technologiczny” - technologia staje się nową formą epistemologii (sposobu poznawania świata), dostarcza apriorycznego oglądu rzeczywistości, pozwala modelować świat przy wykorzystaniu najnowszych technologii informacyjnych. Poziom technologii określa formę ładu społecznego. „Medium is message” - przekaźnik jest przekazem. Od charakterystyki parametrów (form przekazu) zależy sens i treść komunikowania. Ta sama wiadomość podana centralnie, zupełnie inaczej wpływa na publiczność. Technika jest czynnikiem sprawczym, ułatwia dyfuzję informacji, zdobywanie jej i rozprzestrzenianie, informacja staje się równoczesna, bardzo dokładna i powtarzalna, daje efekty ekonomiczne, naukowe, doprowadza do „oświecenia”, czyli rozjaśnienia kultury i religii. Tak pomyślany paradygmat jest w stanie wyjaśniać, jak media budują wielkie imperia. Kto ma władzę nad technologią medialną, ten jest w stanie zbudować wielkie imperium.

Paradygmat dominujący ma cztery wersje:

- cybernetyczną, która głównie skupia się nad badaniem mechanizmów komunikowania, czyli kierowania komunikowaniem, kontrolą systemu i kanałów sieci informacyjnych, w celu zwiększenia ich wydajności, która by podniosła satysfakcję odbiorców z procesu komunikowania

- behawioralną, gdzie rozważa się cały proces komunikowania (medialny i społeczny) w tradycyjnym modelu (???), czyli jak pobudzić i zmobilizować publiczność, by uzyskać określone efekty społeczne

- funkcjonalną, gdzie analizuje się funkcje komunikacyjne mediów - jawne i ukryte, wskazuje się, że badania powinny podkreślać jak odbiorcy użytkują przekaz medialny i jaką satysfakcję im on dostarcza

- interpretacyjną (seriologiczną?), wywodzi się z filozofii krytycznej Immanuela Kanta, który twierdził, że rzeczywistość społeczna istnieje bardziej w ideach i duchu, niż w faktach; postawa idealistyczna, która zakłada, że nadbudowa duchowa i ideowa społeczeństwa de facto konstytuuje byt społeczny. W badaniach chodzi o to, by zrozumieć dokładnie znaczenie przekazu komunikacyjnego, który kreuje niezależnie od fizycznego podłoża fakt, że grupy są skomunikowane (zjednoczone) w pewnych całościach, choć są daleko od centrów kulturowych, z których wyrosły, w których zostały „napiętnowane” kulturą (np. diaspory żydowskie)

Rola mediów w paradygmatach:

- dominujący

- co mamy myśleć i robić (media zapośredniczają władzę polityczną i ideologiczną, są jej obrazem)

- instytucjonalny

- media są narzędziem sprawowania władzy; o czym mamy myśleć, a o czym nam nie wolno

- krytyczny/alternatywny

- czego nie myśleć w kontekście tego, co nam każą

- techniczny/technologiczny

- jak myśleć, gdzie należeć - interaktywne użytkowanie mediów

Paradygmat techniczny to 5-ta władza.

Przedstawianie teorii:

- nauka jest procesem eksplantacji (wyjaśniania):

Explanandum rodzina explanansów T₁

(to, co jest wyjaśniane, T₂

niewiadome) T₃

1. metody T₄

2. skonkretyzowanie metod badania T_n

3. wyniki i wyjaśnienie (trzeba użyć wielu teorii, które są platformą interpretacyjną)

- ● -

Socjologia strukturalizmu i funkcjonalizmu.

Funkcjonalizm: społeczeństwo jest systemem, spójnym układem funkcji, instytucji połączonych w stabilną całość, która stara się rozwinąć antropologiczne aspekty zachowania człowieka.

Pionierzy: Radcliff Brown, Bronisław Malinowski.

Zjawisko społeczne jest zjawiskiem społecznym, gdy pełni jakąś funkcję. Rola społeczna, jaką pełni człowiek, układ ról społecznych, którego wyrazem jest struktura kulturowa społeczeństwa.

Merton przeniósł metody Browna i Malinowskiego (kultury pierwotne) na społeczeństwo anglosaskie.

5 funkcji społecznych wg Merona (związanych z działaniem mediów):

1) odnoszenie się do publicznych zgromadzeń w charakterze ceremonialnych (media uczestniczą i zwracają uwagę na ceremonie)

2) profesja - zawód i jego rola w społeczeństwie

3) status społeczny związany z zajmowaniem stanowiska - media ukazują ich funkcje

4) rozumienie matematyczne funkcji - odwzorowanie prawidłowości relacji zachowanych między ilościami (osie)

5) biologiczne - funkcja jako proces życiowy i organiczny

Funkcjonalność: użyteczność (utylitaryzm), intencjonalizm, teleologia

Merton: funkcje jawne i funkcje ukryte

świadome niezrozumiałe cele funkcji

System społeczny: układ systemów oparty na interakcjach. Strukturę systemu wyrażają instytucje.

Wywiad, eksperyment kontrolowany - uchwycenie funkcji i jej wpływu na budowę struktury społecznej.

Główny cel funkcjonalizmu: skupienie się na propagandzie radiowej i telewizyjne. Efekt bumerangowy: często podawana wiadomość odbierała funkcje mediom. Cel odwrotny od zamierzonego. Błędnie ocenione psychologiczne/psychiczne potrzeby odbiorców.

Analiza filmu: filmy drastyczne, o buntownikach i szarlatanach, mobilizują aktywność ludzi (podają wzory, wyzwalają strach).

Należy badać formę i treść przekazu, by unikać negatywnych skutków oddziaływania.

Dennis McQuail - funkcje mediów:

- informacyjna (dysfunkcja: dezinformacyjna)

- rozrywkowa (dysf.: trywializacja kultury, apatia i znudzenie)

- identyfikacji personalnej (dysf.: tłumienie indywidualizmu)

(Charles Wright wprowadza funkcję rozrywkową)

McQuail: społeczeństwo ulega efektowi narkotycznemu (apatia społeczna, fałszywa wyobraźnia, zastępcze przeżywanie rzeczywistości - to efekty działania mediów).

Talcott Pasrons: dynamiczna wersja społeczeństwa - interakcje, media stanowią strukturę opartą na przepywie informacji, tworzą nowy typ interakcji, a społeczeństwo ewoluuje.

Niklas Luhman: ewolucyjna teoria poznania (nieustająca ewolucja systemu), nowy typ mediów (od lat '70 interaktywne) ma największe znaczenie, publiczność masowa dla każdego, sfera publiczna przenosi się do cyberprzestrzeni, „małżeństwa powstają w niebie, a rozpadają się w samochodzie” (kłótnia w samochodzie, samochód jako medium interakcji; medium się psuje, a jego zepsucie urywa zdolność kontaktowania).

- ● -

5 XI 2006 r.

• Cz. I: Teoria użytkowania i korzyści (uses and gratifications).

E. Katz, J.G. Brumer, M. Gurevitch, Ph. Palmgreen, K.E. Rosengren, D. McQuail, L.A. Wenner, S. Windahl

• Cz. II: Teoria porządku dziennego (agenda-sitting, agenda building).

M. McComty, D. Show, W. Lippman, R. Parle, B. Cohen

Torie te sformułowano po II Wojnie Światowej. Podczas wojny konsumpcja była ograniczona („zaciskanie pasa”, produkcja głównie na potrzeby wojska).

Po wojnie nastąpiły zmiany w rozumieniu komunikowania, przekaz jako towar, jak i czym karmi się publiczność? W jakich mediach występuje konsumpcja? Które media masowe jakie potrzeby zaspakajają? Budowa tzw. „optymizmu konsumpcyjnego”

- teza: „zamiast pytać o skuteczność mediów, trzeba pytać jaki z nich robią użytek odbiorcy”

- ludzie: świadomi, celowi i selektywni w działaniach, aktywnie wybierają media - szukają tego, co zgodne z ich potrzebami i zainteresowaniami; podchodzą do mediów wybiórczo: media muszą zgadzać się z ich wartościami i rolami

- ludzie traktują funkcje mediów jako „instrukcję” do zaspokajania potrzeb i budowy nowych

System i elementy teorii

(1967 r. Katz & Blummer „The uses of mass communication”)

1) Odradzanie się demokracji lokalnej - audytorium mediów jest aktywne! Dwa stopnie: 1- media, 2 - komunikowanie interpersonalne.

Użytkowanie mediów zawsze ma określony cel; zaspokajanie potrzeb ma charakter konkurencyjny (dana potrzeba konkuruje z innymi) - media powinny zaspokajać potrzeby w „wysokiej jakości”; audytoria są różne (mobilność) - media muszą rozpoznawać mobilność odbiorców (np. kury domowe); typy korzyści nie zależą od zawartości przekazu, stopień zaspokajania zależy od środka przekazu;

- Blummer: nie ma jednej teorii użytkowania i korzyści - każde społeczeństwo jest inne, specyficzne, trzeba brać pod uwagę kontekst społeczny

I. rozpoznanie korzyści poszukiwanych przez ludzi

II. badanie motywów ludzi - czemu te korzyści?

III. sposoby użytkowania mediów;

Media mają ułatwiać i wspomagać procesy interakcji przez gratyfikację i dowartościowanie postaw aktywnych

- trzeba umieć operować częstotliwością przekazu (intensyfikacja), media są w stanie kierować dynamiką życia społecznego; sprzężenie zwrotne: wartości oczekiwane przechodzą w korzyści poszukiwane

- jakie korzyści płyną z mediów? - typologizacja

Merton - funkcje, McQuail - jako jeden z pierwszych zajął się tym problemem

Typy korzyści:

1. charakter rozrywkowy

2. korespondencja ze zwyczajami dnia codziennego

3. wygoda i relaks

4. przekaz ma jasno pokazywać jak go używać dla rozbudowania interakcji

5. ucieczka od problemów (redukcja napięć)

6. ucieczka od nudy i rutyny

7. źródło porad i wiedzy o świecie (szał lat '70 - poradniki jak się ubierać, jak wychowywać dzieci…) - media utylitarne

- media pomagają w socjalizacji ludzi na różnych etapach życia

- media wytwarzają głód mediów - bez głodu nie ma potrzeb, media budzą głód na lepsze

- '70 - Steve Windahl tworzy teorię konsefektu; pokazuje ona siłę wpływu mediów i daje możliwość rozwoju technik na nowe postawy, media starały się upodmiatawiać publiczność, nie mogą zapominać o warstwie kulturowej i moralnej

- mobilizacja do działań na rzecz swojej wspólnoty

1979

1. zawartość mediów użycie mediów efekty

2. zawartość mediów - - > użycie mediów konsekwencje

3. zawartość mediów użycie mediów - - > konsefekty } wypadkowa I i II

Model łączenia badań użytkowania i korzyści z badaniami efektów wg S. Windahla

Rys.

Ogólny model użytkowania mediów przez odbiorców.

- teoria użytkowania i korzyści odnosiła sukcesy w latach '70 i `80

- powstanie popkultury, nowy sposób życia (wynaturzenia, śmietniki, życie ze śmietników - nowe społeczności, kloszardzi)

- ● -

Teoria porządku dziennego (agenda-sitting)

- media muszą się dostosowywać do rytmu życia

- wyczerpywanie się paradygmatu społeczeństwa modernistycznego, zmiany w relacjach publiczność-media

- E. Katz: odbiór mediów jest zawsze selektywny, korelacja relacji z otoczeniem, transmisja działalności kulturowej, typ rozrywki

- '20, '30 - Walter Lippman zauważa, że wysokonakładowa prasa buduje u ludzi schemat świata

- 1972 - Maxwell McCorms, D. Show wydaje książkę o agenda-sitting

- 1977 - „The emergency of american political issues”

- media produkują i ustalają porządek dzienny w skali globalnej; wskazują jakie wydarzenia są ważne, a jakie nie; „cichy spisek” mediów - wszystkie dzienniki itp. podobnie porządkują informacje

- środki masowego komunikowania konstruują listy najważniejszych problemów; odbiorcy nie są tego świadomi; mobilizacja do aktywnego odbioru - ludzie porównują media

- 1963 - B. Cohen - media może nie mają wpływu na to, jak ludzie myślą, ale wpływają na to co myślą

- McCorms, Show - agenda-sitting jest funkcją komunikowania masowego; ustala najważniejsze sprawy i wizerunki świata; narzuca issues i imaginations

Wydarzenie:

1. selekcja wydarzeń, „produkcja” newsów (dziennikarze pierwszymi gate-keeperami)

2. porządkowanie newsów

3. standaryzacja newsów

4. specyfikacja newsa do kanału, którym operuje medium (news musi być wbudowany w historię medium)

5. emfaza, dane info może być powtarzane

- zależności od częstotliwości i miejsca w ramówce

- częstość przekazu przykuwa uwagę, są jednak granice: rutynowo przekazywana co chwilę informacja nie ma wpływu na zachowania ludzi (powinno się zostawiać ludziom margines na zastanowienie - niedopowiedzenia); specjalne informacje (WTC, Papież) są w stanie przewrócić porządek dnia (zmiana ramówki)

- od strony odbiorcy: uporządkowanie wiedzy, rozwój zainteresowań; nie interesujemy się wiedzą chaotyczną; zwiększenie kontaktów interpersonalnych między ludźmi (dzięki wiedzy); ludzie samotni są uzależnieni od mediów - bez nich nie mają wiedzy o świecie (np. moherowe babcie), budują wspólnotę wirtualną - medium staje się partnerem interakcji; media wyrabiają u odbiorców sposób porządkowania informacji; media zmieniają sposób porządkowania informacji; media zmieniają sposoby oceny świadomości i ich porządkowania (trzeba wiedzieć co do kogo mówić), media stają się gate-keeperami, ustalają podstawy agendy i budują nowe; media budują kampanie agendowe w porozumieniu z ośrodkami politycznymi, religijnymi, biznesowymi (wzajemne wspomaganie się)

- media uczestniczą w walce o władzę , chcą zdobywać kontrolę nad agendą, chcą się stać kluczowymi bohaterami newsów: konflikt media vs. ludzie władzy, media produkują pseudo-wydarzenia (pseudo-events): zaplanowane i nie spontaniczne info o politykach, aktorach itp., które kreują na wiadomości dnia

- teoria wpływu publiczności na media: aktywna publiczność jest w stanie narzucić mediom agendę

- teorie wzajemnego subwencjonowania mediów

- teoria subsydiowania

2 typy teorii:

1) teorie mediotropiczne - ludzie przyzwyczajają się do porządku narzuconego przez media

2) teorie publikotropiczne - na odwrót, publiczność kształtuje

- lata '80 to walka tych dwóch zjawisk

- ● -

19 XI 2006 r.

• Cz. I: Interakcjonizm komunikacyjny Ervinga Hoffmana.

Ch.M. Cooley, G. Mead

• Cz. II: Szkoła Palo Alto (Invisible College) - komunikowanie polifoniczne (orkiestra)

G. Bateson, A. Schefler, P. Waltz, J. Malay, J. Frey, D. Jakson, J. Weakland, E. Mall, R. Bridwhistell

“wszystko jest komunikowaniem”

Interakcjonizm komunikacyjny

- Erving Goffman - Toronto/Kanada, USA

- interakcjonizm ma głębokie korzenie

- Charles Cooley nawiązuje do Herberta Spencera (społeczeństwo jako organizm), każde zjawisko społeczne jak działanie organizmu

- główne działania ludzi: interakcje, komunikowanie

- teoria transportacji: ludzie asymilują się ze struktur

- komunikowanie jako mechanizm; obejmuje postawy, gesty, tonację głosu, ale do komunikowania należy też np. system telegraficzny

- koncepcja jaźni odzwierciedlonej (looking-glass self) - człowiek w wyobraźni buduje obraz siebie, który powstaje na podstawie tego, jak jest postrzegany; jaźń narzuca wzorzec postępowania wymagany przez ogół społeczeństwa

- grupy pierwotne określają tożsamość człowieka

- twórca interakcjonizmu symbolicznego (opr. Cooley'a) - G. Mead

Goffman

- tezy:

1) umysł i jaźń to społeczeństwo w miniaturze

2) ludzie w interakcjach rozwijają własny świat

3) reagują wzajemnie na swoje zachowania i uczestniczą (wpływają na) w zachowaniach innych

4) we wszystkich działaniach obowiązuje zasada percepcja-prezentacja (autoprezentacja), kluczowa komunikacja face to face (inne są chaotyczne)

- 1956 - kluczowa książka: „Człowiek w teatrze życia” - w jaki sposób ludzie budują swój świat społeczny? Co dzieje się z ludźmi, gdy przebywają w swoim towarzystwie? Jak za pomocą symboli rozwiązują problemy?

- Goffman bada strukturę doświadczenia człowieka, nie strukturę społeczną; procesy działania i oddziaływania można opisać kategoriami teatrologicznymi (aktorzy, publiczność, komedie, dramaty…)

- życie ludzi ma charakter dramatu

- język teatru służy do opisu życia

- interakcje face to face determinują wszelkie formy zachowań

- człowiek to aktor, działania to performance, działanie preformatywne

- celem występu jest oddziaływanie na innych

- widownia organizuje się w publiczność, tło dla gry aktora

- aktor i publiczność mogą wzajemnie na siebie wpływać

- rola ma punkty krytyczne (zwroty akcji)

- na zapleczu funkcjonują kulisy, czarne eminencje

- scena

- jednostka w tłumie to członek publiczności, jeśli przejmie kontrolę, stanie się aktorem

- dwoisty, troisty charakter człowieka: aktor, publiczność, osoba zza kulis (np. sufler)

4 modele komunikacyjne Goffmana:

1) dramaturgiczny - jednostka przyjmuje 3 role (aktor, publiczność, kulisy)

2) rytuału dramaturgicznego - aktor swym zachowaniem tworzy wzory interakcji face to face i przekazuje je innym (np. pogrzeby, juwenalia), aktor uczy rytuałów (zachowań)

3) interakcji strategicznej - aktor jak szpieg, intryguje, podsłuchuje by wejść w to, co ludzie oczekują; ma na celu zmianę struktury społecznej

4) analizy ramowej - człowiek cały czas funkcjonuje we wszystkich 3 modelach, by zrozumieć zachowanie człowieka, należy wziąć pod uwagę trzy modele (analiza ramowa)

2 typy interakcji (I i II):

I. 1) reakcje niezogniskowane: np. idą naprzeciw siebie dwa tłumy (np. przejście dla pieszych), trzeba umieć sobie radzić, „każdy sobie rzepkę skrobie”

2) reakcje zogniskowane: np. wykład, ktoś je organizuje

II. 1) symetryczne - jednostki na równym poziomie

2) niesymetryczne - np. ojciec-syn

- zmiana społeczna wg Goffmana: gdy odwraca się symetria (np. syn strofuje ojca), gdy asymetria przechodzi w symetrię

akty komunikacji wzmacniają:

- dekoracja - np. meble, kondukt pogrzebowy

- dekoracja osobista (osoby) - wygląd zewnętrzny i zachowanie aktora

- umiejętność kłamania i oszukiwania (fabrykowanie autentyczności)

- aktor psuj-zabawa „ja nie chcę! idę!”

- garderoba - możliwość przebierania się z uwagi na role

- kulisy - umiejętność pociągania za sznurki

- suflerka - radzenie innym

- umiejętność korzystania z porad

- jednostki spoza sceny wypadają ze społeczeństwa (margines)

- aktor musi mieć spójną biografię (nie może jej fabrykować)

- media muszą tworzyć scenę, by prowadzić komunikację medialną

- ● -

Szkoła Palo Alto - komunikowanie polifoniczne:

- założenie: by komunikowanie medialne mogło się powieść, musi korespondować z zachowaniem (np. do obrazu tanga nie puszcza się polki)

- media stanowią „orkiestrę” przygrywającą interakcjom

- 1958 - Palo Alto, Kalifornia; John Jackson zakłada instytut do badań mentalnych/świadomościowych

- by się komunikować, trzeba się porozumieć (pozawerbalnie), by działanie nie skończyło się efektem negatywnym

- poznanie systemu cybernetycznego w kontaktach ze stworzeniami

- pragmatyka komunikowania, nie tylko komunikowanie werbalne, pozawerbalne jest ważniejsze

- WSZYSTKO JEST KOMUNIKOWANIEM, nawet brak komunikowania

- komunikowanie jako system relacji, które określają strukturę relacyjną umożliwiającą komunikowanie się

- badania psychologii społecznej (Aronson)

badania Palo Alto krytykują teorię Weavera i teorię Schramma

- członkowie szkoły PA twierdzą, że komunikowanie nie jest do końca świadome i celowe, nie jest linearne, nie ma charakteru monologowego - dialogowy i polilogowy, rezultaty określają jego skuteczność

- Jackson, Frey, Weakland: komunikowanie składa się z dwóch pionów relacji (zgodne lub niezgodne), komunikowanie ma charakter sieciowy

1) poziom relacji emocji i wartości przekazywanych (skuteczne porozumiewanie się)

2) poziom przekazu treści (informacji) - informacje mogą być dobrze przekazywane, gdy poziom 1 dobrze funkcjonuje

- G. Bateson - nawiązuje do psychologii społecznej, w komunikowaniu ważne są procesy zarządzania i osoby nimi kierujące

- typy komunikowania, komunikowanie jest grą (dwa rodzaje: zamknięte - określone cele i rezultaty, stały regulamin; otwarte - schematyczny regulamin) jak działa komunikowanie indywidualne

teorię gier rozwinęli Georg i Margaret Mead nawiązując do Lorenza:

- zwierzęta u podstawy aktu komunikacji rozgrywają tzw. parlament instynktu - który instynkt w danej chwili przewodzi; poprawianie skuteczności komunikowania, ukryty język (4-ty wymiar komunikowania)

- takim ukrytym wymiarem jest np. architektura

polifonia i model orkiestry

- partytura określa wzory zachowań, działa jak dyrygent systemu

- podmioty komunikacyjne = instrumenty, mają ograniczenia

- system gwarantuje wzorce kulturowe, a osoba je rozwija dla uzyskania najlepszych efektów wpływu

zachowania komunikacyjne według A. Scheflera:

1. głosowe (językowe, parajęzykowe) - zdania i np. pochrząkiwania

2. kinezjestyczne - związane z ruchem ciała, ekspresją, np. wystawienie języka; specjalny język pozawerbalny (kinezoformy), gramatyka zachowań niewerbalnych

3. pettingowi - głaskanie, drapanie itd., zachowania dotykowe, trzeba pamiętać że nie każdy sobie życzy

- Schefler bada chorych psychicznie dla wykrycia załamania komunikacji

- komunikowanie w sieci: tekst, emotki, ikonografia

- przekaz analogowy i cyfrowy (b. dokładny, ale coś traci oderwany od pierwotnego tła, funkcjonuje inaczej niż odpowiednik w rzeczywistości)

- w sieci ciężko nawiązać porozumienie (w telefonii komórkowej też)

- ● -

8 XII 2006 r.

• Cz. I: Marksowski, marksistowski i neomarksistowski model komunikowania (szkoła frankfurcka, ekonomia polityczna komunikowania, teoria działania komunikacyjnego J. Habermasa - Lebenswelt - wspólny świat życia)

K. Marks, W. Lenin, Th.W. Adorno, M. Markheimer, M. Bride, H.J. Schiller, T. Varis, K. Nordenstreng, C. Hameline, P. Golding, G. Murdock, J. Galtung, N. Garnham

Toria - media są sektorem produkcji w sferze duchowej (towary symboliczne); produkcja kapitalistyczna, w której liczą się wydajność i zysk (Marks).

3 modele organizacji przedsiębiorstwa medialnego (informacja, przekaz i rozrywka):

1) model pracowni

- mała gazeta, mała radiostacja, mała TV; pracownia medialna, niesformalizowany podział pracy, każdy robi co może; wszyscy wielokierunkowo wykształceni; medium tanie, ale nie radzi sobie z konkurencją

2) model manufaktury

- produkcja i marketing:

- produkcja: zbieranie, planowanie… - dziennikarze

- marketing: wiedza o charakterze handlowym

3) model fabryki wiadomości

- duże koncerny, działają na zasadzie ściśle wypracowanych ról; proces wieloetapowy, produkcja zrutynizowana; liczy się zysk; pracują specjaliści; planowanie - zbieranie informacji - redagowanie - prezentacja

Forma organizacji dotyczy zarówno mediów alternatywnych, jak i innych.

W tych teoriach zakłada się istnienie systemu medialnego (z systemem społecznym i systemem życia ludzi).

Karol Marks - klasyczna teoria mediów,

- pracował w gazecie (wtedy główne medium)

- media są własnością burżuazji, istnieją dla utrzymania władzy przez kapitalistów

- model antagonistyczny

- produkcja medialna daje się opisać przez kategorie pracy, produkcji, reprodukcji itd.

- cel obróbki świadomości społecznej: zabezpieczenie własności prywatnej kapitalistów

- zmiana sytuacji dopiero po rewolucji październikowej (robotnicy przejmują władzę)

- (Lenin) nowy rodzaj produkcji dostosowany do klasy robotniczej

- pas transmisyjny niosący treści reprezentujące interesy klasy robotniczej

- wszystkie środki mają stać się własnością społeczną (spółki itp.)

- media powinny pełnić rolę propagantora i organizatora życia społecznego

- dziennikarstwo o charakterze partyjnym, dziennikarze i media jako aktyw partyjny - elementy pasa transmisyjnego; dziennikarze ideowi

Filozofia neomarksistowska:

Z rozwojem kapitalizmu rośnie poziom rozbicia rodziny. Ojciec traci rolę głowy rodziny (non-stop pracuje) na rzecz mediów.

- szkoła frankfurcka tworzy socjologię zaangażowaną w życie, analizy empiryczne przede wszystkim

- nawet elementy psychoanalizy (E. Fromm)

- człowiek masowy: zwycięstwo skrajnych ideologii, możliwość pływu na masy

- szkoła frankfurcka w latach '30 przewidziała efekty, w tym II Wojnę Światową; większość jej członków stanowili Żydzi - uciekli; drugi okres szkoły frankfurckiej; trzeci (powrót do Niemiec) dopiero w latach `70

- '30, Adorno - pojęcie przemysłu kulturowego, media jako przemysłowy, produkcja symboliczna, maskowanie antagonizmów

- rozum instrumentalny, świadomość instrumentalna, społeczeństwo jednowymiarowe - pojęcia ze szkoły frankfurckiej

- kultura jako forma represji (spychanie do podświadomości instynktów) - można przekierować popędy i instynkty w innym kierunku niż naturalny

- Fromm: wśród publiczności ucieczka od wolności; media na poziomie podświadomym manipulują publicznością, podporządkowanie zasadzie wydajności, eksploatacja człowieka przez człowieka; media sprzedają „instytucję” wpływu lobby kapitałowym

- przemysł pornograficzny (kultura obnażania) opanowuje media i społeczeństwo - umysły indywidualnych ludzi w modelu konsumpcji są jednowymiarowe - wystarcza kultura masowa nacechowana pornografią, cyrkulacja kapitału, zaspokojenie potrzeb na krótką metę - potrzeby zbędne, sztucznie wygenerowane; przemysł porno przykuwa uwagę, tworzy potrzeby, a jest bardzo drogi; ludzie myślą tylko o zaspokojeniu sztucznej potrzeby, robią się jednowymiarowi

- budowanie sprzeczności między ludźmi; podatni głównie ludzie starsi (mają pieniądze, mogą sobie ulżyć), młodych nie stać, poza tym są sprawni - konflikt pokoleń prowadzący do rewolucji/zmiany społecznej: zachwianie kapitału i funkcjonowania przemysłu; przemysł walcz z tym wymyślając nowe formy rozrywki, natury człowieka, tworzą się dewiacje

- teoria krytyczna pokazuje wady przemysłu kulturowego produkującego fałszywą świadomość (liczy się kapitał, nie informacja); nawet z katastrofy można stworzyć kapitał

- charakter fetyszystyczny produkcji, alienacja człowieka, konflikty w społeczeństwie, „uszkodzonym” społeczeństwem łatwiej manipulować, wartości przerabia się na wartości kapitałowe, „wielkie żarcie”

Teoria ekonomiczno-polityczna (UK, USA, Francja, Skandynawia)

- główny aspekt - ekonomiczny, budowanie błędnej świadomości i walki klas, alienacja

- media narzędziem kontroli represji społecznych

- efekty neokolonializmu

- Dennis McQuill - koncepcja Marksa daje się stosować do mediów (produkcja, technologia…); media zawsze są własnością kapitalistów, mają charakter międzynarodowy, w skali globalnej korzystają z siły pracowniczej

- środki komunikacji społecznej działają w imieniu klasy panującej, hamują aktywność i mobilność opozycji

- krytyka kontroli kapitalizmu przez media

- dostęp do władzy nad mediami jest bardzo istotny

- grupy posiadające media „rozsiewają” swoje wartości, określają podział pracy i władzę w społeczeństwie

- zgoda z frankfurcką teorią przemysłu kulturowego

- zniszczenie zdolności krytycznej wśród ludzi

- pseudoprzeżycia zamiast autentycznych przeżyć (naśladowanie idoli zamiast życie własnym życiem)

- produkcja znosi funkcję filozoficzną kultury

- zaspokajanie wyrafinowanych (fałszywych) potrzeb

- superkonsumpcja jedyną wartością

- telewizja rozkręca koniunkturę gospodarczą

- kultura ulega trywializacji

- jedyny cel: rentowność obrotu kapitału

- budowa wspólnoty medialnej świata - neokolonizacja kultury

- wojny medialne (o demokrację, prawo do wolności) - imperializm kulturowy, cel: podporządkowanie narodów koncernom kapitalistycznym: wojna Iran-USA itp.

- Herbert Schiller (USA) - nierówności ekonomiczne tworzą w skali globalnej nierówności kulturowe

- narzędzie rozwoju mediów: fuzja koncernów informacyjnych z koncernami militarnymi (wojna Irak-USA - ciągła transmisja, ludzie wciągani w wojnę)

- wywołanie strachu u ludzi daje możliwość podporządkowania ich sobie, media dozują strach przed rewolucjami społecznymi

- rewolucja technologiczna w miejsce rozwoju społecznego, pogoń za innowacjami, zamiast rewolucji społecznej

- komunikowanie jako komunikacja biznesowa, inne formy są bezwartościowe

- rozwój biznesu komunikacyjnego, zaspokojenie popędu do rozwoju dla zmniejszenia potrzeby rewolucji (konserwatywny rewolucjonizm)

- nowe gadżety komunikacyjne, technologiczne

- kontrola: rewolucja technologiczna zastępuje społeczną

- zmierzch ideologii jako narzędzia walki społecznej

- utrata tożsamości kulturowej

- społeczeństwo zmedializowane

Jurgen Habermas - teoria działania komunikacyjnego

- uczeń Adorno, III okres szkoły frankfurckiej

- komunikowanie medialne i interpersonalne

- światowe komunikowanie medialne generuje komunikowanie interpersonalne

- pieniądze i władza (supermedia do szantażu i przekupstwa - zabezpieczają przed rewolucją), proces inwestycji

- Habermas podejmuje polemikę z teoriami komunikowania

- odpowiednie działanie komunikacyjne - łączy system medialny z komunikowaniem interpersonalnym

- ta forma komunikowania jest wynikiem ewolucji społeczeństwa z kapitalizmu (dziś: kapitalizm postmodernistyczny, dziś kapitalista nie trzyma technologii, ale kupuje ją i rozpowszechnia)

- ludzie rodzą się w Lebensweltach narzucających sposób komunikowania

- bez porozumienia nie ma komunikowania

- media: kierunkowskaz, scena

- Habermas nawiązuje do Hoffmana (aktorzy na scenie)

- wszyscy pozostają pod wpływem mediów, rozumy instrumentalne, świadomość instrumentalna, narzucony sposób oglądu świata

- rozumy instrumentalne działają w sferze produkcji i interakcji; sprzężone zwrotnie; to jak się pracuje wpływa na życie

- system pracy musi korespondować z systemem kultury

3. społeczeństwo (w tym struktura mediów)

6. motywy

7. użytkowanie mediów

4. postrzegane problemy

1. potrzeby

9. korzyści

5. postrzegane rozwiązania

8. inne zachowania

2. cechy indywidualne odbiorców

---