Skale do prezentacji zmian natężenia zjawiska i rozróżnień jakościowych

Celem tego ćwiczenia jest nabycie umiejętności poprawnego opracowywania skal barwnych
i deseniowych. Przed przystąpieniem do wykonywania pracy należy zapoznać się z treścią rozdziału Kartograficzne środki wyrazu (ss. 172-182) w podręczniku Wprowadzenie do kartografii i topografii. Skale te należy wykonać tuszem, kredkami, ołówkiem lub narzędziem komputerowym zgodnie z przykładowym wzorcem ich rozplanowania na arkuszu w formacie A4. Będą to trzy skale zbieżne (jednokierunkowe) i jedna skala rozbieżna (dwukierunkowa) do prezentacji zmian natężenia zjawiska oraz tzw. naturalne skale (barwna
i deseniowa) służące do pokazania zróżnicowania jakościowego powierzchni.

Trzy pierwsze skale są uporządkowanymi w kolumnach szeregami barwnymi utworzonymi w wyniku zmiany cech (atrybutów) barwy tzn. jasności, nasycenia i koloru. Pierwsze dwie skale są przykładami szeregów jednotonalnych. Przez zmianę tylko jasności tworzymy skalę walorową (szarości) - pierwsza z opraco-wywanych, a przez wykorzystanie jasności i nasycenia (np. od jasnofioletowej do ciemnofioletowej) barwną odmianę tej skali - druga z wykonywanych. W trzeciej natomiast, przez wprowadzenie zmian również koloru tworzymy skalę wielotonalną (np. od żółtej przez pomarańczową do czerwonej). Kolejne stopnie tych szeregów powinna cechować dobra rozróżnialność a wizualne odstępy wrażeń barwnych między nimi powinny być jednakowe. W praktyce malując kredkami zmianę nasycenia uzyskuje się nakładając w kolejnych stopniach coraz większą liczbę warstw danego koloru. Chęć uzyskania podobnego efektu przez coraz mocniejsze naciskanie kredki podczas kolorowania kolejnych stopni skali, skutkuje powstaniem „dziur” lub załamaniem ciągłości wrażenia barwnego w szeregu. Płynną zmianę kolorów w szeregu barwnym można uzyskać przez nałożenie w klasach przejściowych (na granicach zmiany tonu) kolorów następujących po sobie.

Do zobrazowania zróżnicowania natężenia zjawiska stosuje się skale zbieżne, a do pokazania wartości dodatnich i ujemnych rozbieżne - czwarta z opracowywanych skal. Dla wartości dodatnich lub powyżej średniej dobiera się barwy ciepłe, a dla wartości poniżej średniej oraz ujemnych barwy zimne (niebieskie, niebiesko fioletowe) i zszarzałe.

Skale naturalne tworzy się przez zestawienie barw lub deseni kojarzących się z naturalną kolorystyką lub wyglądem (albo charakterystyczną jego cechą) poszczególnych rodzajów użytkowania ziemi, typów krajobrazu, lub stref krajobrazowych. Skale naturalne stosowane są do wydzieleń powierzchniowych m. in. na mapach krajobrazowych i zdjęciach satelitarnych. Trudność sprawić może opracowanie właściwej skali deseniowej.

Deseń tworzy zazwyczaj regularny (powtarzający się) układ znaków (symboli, linii, kropek). Wykorzystywany jest do wyróżnienia obszarów według ich cech jakościowych lub podziału wydzieleń na jednostki niższego rzędu (np. w obrębie pustyń przedstawionych barwą wyróżnia się deseniami pustynie piaszczyste, żwirowe
i kamieniste). Desenie składają się najczęściej z elementów geometrycznych (kropek, linii, figur geometrycznych) i symbolicznych - bardzo uproszczonych znaków obrazkowych, kojarzących się z przed-stawianym obiektem lub jego cechą (rysunek traw, drzew, uprawianych roślin).

Deseń charakteryzują cztery cechy: liniatura (odległość między znakami, wyrażona liczbą linii na jednostkę długości - w praktyce nie może przekraczać 1,5 mm), uporządkowanie (wzajemne rozmieszczenie - regularne, nieregularne), orientację (kierunek uporządkowania - pionowe, poziome, ukośne) i jasność (jej wzorcem jest tzw. skala szarości, pozwalająca ocenić czy dana powierzchnia wydaje się bardziej lub mniej jasna). Najlepszy efekt wizualny uzyskuje się wówczas gdy elementarne znaki w deseniach są małe (nie większe niż 1,5 mm wysokości) z uporządkowaniem nieregularnym lub regularnym ale z orientacją ukośną.

UWAGA! W wykonywanym ćwiczeniu skala deseniowa do prezentacji rozróżnień jakościowych powinna być czarno-biała (wykonana czarnym tuszem).

---