Fiszki jako jedna z metod indywidualizacji pracy uczniów

„Pozwólcie dziecku doświadczać po omacku wydłużać swe korzenie, drążyć, dowiadywać się, porównywać, szukać w książkach i materiałach źródłowych, zanurzać swą ciekawość w kapryśnych głębinach wiedzy. Pozwólcie mu wyruszyć w podróże odkryć - czasem trudne, ale pozwalające znaleźć taki program, jaki będzie dla niego pewny”

C. Freinet

Coraz więcej pedagogów widząc błędy i niedostatki tradycyjnego systemu szkolnego, próbuje szukać źródeł inspiracji w koncepcjach kształcenia alternatywnego. Jednym z takich źródeł jest pedagogika Celestyna Freineta twórcy techniki fiszek. Fiszki są jedną z form indywidualizacji pracy ucznia. Zapewniają one każdemu uczniowi wykonanie zadania zgodnie z jego możliwościami oraz osiąganie sukcesu dzięki różnicowaniu przez nauczyciela stopnia trudności poleceń i dostosowaniu ich do odpowiednich poziomów. Uczą one krytycznie oceniać własną pracę i poprawiać własne błędy. Aby lepiej zrozumieć tę metodę warto przyjrzeć się bliżej jej twórcy.

Koncepcja Celestyna Freineta (1896- 1966) dotyczy przede wszystkim nauczania i wychowania na poziomie przedszkola i szkoły elementarnej. Idee Freineta oscylują wokół charakterystycznych koncepcji naturalizmu i generalnie Nowego Wychowania. Zachował on w swoich poglądach zasadę indywidualizacji w procesie wychowania i nauczania dla wykrywania i rozwijania uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań uczniów przy jednoczesnym niwelowaniu i korygowaniu niepożądanych postaw.

Celestyn Freinet jest przedstawicielem pedagogiki humanistycznej, która stawia dziecko na pierwszym planie - zarówno w teorii, jak i w sferze oddziaływań dydaktycznych oraz wychowawczych. Zakłada ona, że szkoła powinna być miejscem stwarzającym klimat bezpieczeństwa i warunki do maksymalnego rozwoju osobowości. Koncepcja Freineta jest otwarta na wszystko, co nowe, a jej podstawę stanowi w jednostce wyzwolenie intuicji, emocji, intelektu.

Freinet zbudował gamę technik pozwalających na aktywizację całej osobowości wychowanka. Są one oparte na aktywności dziecka, jego swobodnej ekspresji i zainteresowaniu pracą, przez co zapewniają maksymalny rozwój osobowości. Są to m. in. techniki: swobodnego tekstu, gazetki szkolnej, korespondencji międzyszkolnej, doświadczeń poszukujących oraz fiszek samokontrolnych (autokorektywnych).

Pisząc swobodne teksty i redagując gazetkę dzieci niewątpliwie wzbogacają swój słownik, uczą się pięknych wyrażeń i jasnego, zwięzłego wypowiadania swoich myśli. Ale to nie wystarcza. Żeby pisać poprawnie gramatycznie i ortograficznie, trzeba wykonać wiele ćwiczeń prowadzących do zautomatyzowania poznanych prawideł pisowni i form gramatycznych. Fiszki mogą oddać również wielkie usługi również w matematyce, gdzie niezależnie od nowoczesnych metod zmierzających do wykształcenia u uczniów logicznego myślenia matematycznego dzieci muszą opanować już na najniższym stopniu szkoły podstawowej opanować pewną sprawność w zakresie działań arytmetycznych i rachunku pamięciowego. Temu celowi służy w klasie freinetowskiej kartoteka ćwiczeń samokontrolnych- czyli kartoteka fiszek autokorektywnych. Jest to znakomita pomoc dydaktyczna, tym cenniejsza, że z jednej strony pozwala uzupełniać indywidualne braki i trudności dziecka, a z drugiej zaś przyzwyczaja je do samokontroli i samooceny.

Kartoteka fiszek samokontrolnych składa się z dwóch zestawów kartoników. Pierwszy zawiera polecenia (na fiszkach oznaczonych „polecenie”) i kolejny numer, drugi składa się z kartoników oznaczonych „wykonanie”, na których są poprawnie wykonane zadania z fiszek z pierwszego zestawu o tym samym numerze. Znajduje się tu również kilkanaście kartoników nie mających odpowiedników w rozwiązaniach. Są to testy (sprawdziany), które poprawia nauczyciel.

Posługiwanie się fiszkami odbywa się w sposób następujący: uczeń wyjmuje z kartoteki „polecenia” fiszkę wyznaczoną jego planem pracy lub wskazaną mu przez nauczyciela i w swoim zeszycie ćwiczeń wykonuje zawarte w niej polecenia. Następnie odkłada te fiszkę na właściwe miejsce, zgodnie z numeracją, i szuka w kartotece „wykonanie” fiszki o tym samym numerze. Z jej pomocą sprawdza swoją pracę, poprawia zauważone błędy. Za każdy popełniony błąd odejmuje punkty. Dołączona do kartoteki instrukcja dla ucznia wyjaśnia, przy jakiej ilości błędów uczeń powinien powtórzyć jeszcze raz tą samą fiszkę. Po odłożeniu fiszki „wykonanie” uczeń zaznacza w swoim planie pracy, że wypełnił zamierzone zadanie.

W ćwiczeniach z fiszkami samokontrolnymi niezmiernie ważne jest to, że uczeń staje się indywidualną jednostką, pracującą zgodnie z własnymi możliwościami i we własnym tempie. Sens tych ćwiczeń leży w tym, żeby uczeń nie wiedział, z której klasy jest zadanie, żeby mógł wyprzedzić program, jeśli go na to stać, albo też wracać do łatwiejszego materiału nie wstydząc się, że musi wykonywać ćwiczenia z klasy niższej. Uczeń, inaczej niż w tradycyjnej szkole, nie „goni” z materiałem za resztą klasy pozostając w tyle, ma czas na to by zrozumieć materiał. Uzupełnia indywidualnie swoje braki i trudności, wdraża się do samokontroli i samooceny. Dziecko ma więc szansę na sukces. Praca z fiszkami w znacznym stopniu likwiduje niepokój i uczucie przykrości.

W dzisiejszej szkole, a zwłaszcza na etapie kształcenia zintegrowanego fiszki są powszechnie używaną metodą pracy z uczniami. Fiszki mogą być wykorzystane we wszystkich rodzajach edukacji (polonistycznej, matematycznej, środowiskowej), a przede wszystkim w różny sposób modyfikowane.

Zastosowanie fiszek w czasie zajęć zintegrowanych zależy od wielu czynników.

Wybór ich rodzaju warto uzależnić od:

• zainteresowań uczniów,

• tematu zajęć,

• zdyscyplinowania klasy i poziomu samodzielności.

Fiszki znajdują zastosowanie w różnych momentach lekcji: jako wprowadzenie do tematu lekcji, kształtowanie umiejętności, utrwalenie poznanych wiadomości, jako powtórzenie materiału, lub sprawdzenie wiadomości z danego zakresu. Może je wykorzystać uczeń w każdej wolnej chwili lekcji, gdy skończy wcześniej jakąś pracę zbiorowa, po lekcjach w czasie wolnej lekcji spowodowanej nieprzewidzianą nieobecnością nauczyciela w zróżnicowanej pracy domowej wynikającej z jego indywidualnych potrzeb oraz podczas zajęć wyrównawczych.

Bardzo dobre efekty w pracy dydaktyczno-wychowawczej w nauczaniu zintegrowanym przynosi prowadzenie zajęć z wykorzystaniem tzw. fiszek problemowych-prowadzących. Na fiszkach znajduje się pewna liczba poleceń do wykonania. Obok zamieszczone są wskazówki dotyczące sposobu zbierania informacji, wykaz materiałów źródłowych. Fiszki powinny uwzględniać treści zawarte w programie nauczania, jak również zawierać trudniejsze zadania wykraczające poza program. Polecenia na fiszkach mogą być dla ucznia zróżnicowaną pracą domową. Efekty swojej pracy referują i prezentują przed klasą.

W pracy pedagogicznej Freineta najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka. Traktowanie dziecka jako indywidualnej jednostki, która ma swoje prawa i potrzeby, która zasługuje na szacunek. Aby wspomóc ten rozwój wykorzystywał właśnie m. in. fiszki, które pomagały w kształtowaniu właśnie tego, konkretnego młodego człowieka. W dzisiejszej szkole bardzo często się o tym zapomina. W klasie brakuje tego indywidualnego podejścia do ucznia, który staje się zbyt często kolejnym numerem w dzienniku.

Załączniki:

Przykładowe fiszki autokorektywne z zakresu edukacji polonistycznej

Bibliografia:

1. Pedagogika, podręcznik akademicki, pod red. Z. Kwieciński., B. Śliwierski, Warszawa: PWN, 2004

2. Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, pod red. T. Pilcha, tom VI, Wydawnictwo Akademickie Żak, 2007

3. Semenowicz H., Freinet w Polsce, próby realizacji koncepcji pedagogicznej

C. Freineta w szkole polskiej, WSiP, Warszawa 1980

4. Łuczak B. Nauczanie integralne w klasach I-III z -wykorzystaniem technik Freineta, Oficyna Wydawnicza Poznań,2000

Pedagogika, podręcznik akademicki, pod red. Z. Kwieciński., B. Śliwierski, Warszawa: PWN, 2004, s. 236

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, pod red. T. Pilcha, tom VI, Wydawnictwo Akademickie Żak, 2007, str. 517

Semenowicz H., Freinet w Polsce, próby realizacji koncepcji pedagogicznej C. Freineta w szkole polskiej, WSiP, Warszawa 1980, s. 93

Ibidem, s. 94

Łuczak B. Nauczanie integralne w klasach I-III z -wykorzystaniem technik Freineta, Oficyna Wydawnicza Poznań,2000, s. 35

7

---