ZMIENNE TEMPO ROZWOJU
Zmienne tempo rozwojowe, adolescencja i akceleryzacja rozwoju.
Omówienie powyższych pojęć związanych z rozwojem, zakończy część wykładów związanych z psychologią rozwojową.
Pojęcie rozwoju zostało wprowadzone już wcześniej, dlatego tylko przypomnę pewne definicje.
ROZWÓJ jest to szereg uporządkowanych zmian, które prowadzą do dojrzałości organizmu. Zmiany zachodzą w jednym kierunku.
ROZWÓJ jest procesem uporządkowanym. Fazy ROZWOJU są ze sobą związane, każda faza jest zależna od poprzedniej.
ROZWÓJ odbywa się zawsze od niższych do wyższych funkcji ( np. rozwój mowy od jednego dźwięku do całych zdań).
I wreszcie temat wykładu - zmienne tempo rozwojowe czyli:
ROZWÓJ nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie, wykazuje w kolejnych okresach życia przyśpieszenie lub zwolnienie i różne natężenie procesów dojrzewania
( np. skok pokwitaniowy).
Jeśli prześledzimy rozwój dziecka od jego urodzenia do dojrzałości to widzimy, że ze stworzenia całkowicie zdanego na opiekę i pielęgnację dorosłych, wyrasta stopniowo osoba samodzielna, świadoma umiejąca coraz lepiej oddziaływać na środowisko i odnajdować się w nim.
Rozwój fizyczny jak i psychiczny pomimo występujących różnic indywidualnych u większości dzieci przebiega w podobny sposób w podobnym wieku ( metody psychologii rozwojowej) i dlatego mówimy o właściwościach wieku np. zachowanie czy umiejętność właściwa dla wieku.
Te właściwości charakterystyczne do wieku zmieniają się w różnym tempie i rytmie.
Przez tempo rozwoju rozumiemy szybkość z jaką dokonują się zmiany w organizmie i psychice dziecka, a przez rytm stopień regularności z jaką te zmiany zachodzą.
I tak możemy zaobserwować szybsze zmiany u dzieci młodszych i wolniejsze u dzieci starszych , w ciągu pół roku u niemowlęcia nastąpią szybkie i widoczne zmiany, będą one widoczne nadal choć już w znacznie mniejszym stopniu u dzieci 2-4 lat, natomiast w wieku późniejszym np. szkolnym przynosi coraz to mniejsze zmiany rozwojowe w tym samym okresie czasu, a w wieku dojrzewania 15-17 pół roku nie stanowi już żadnej dużej różnicy
A więc im wyższy i bardziej złożony okres rozwojowy tym dłużej trwa a jego granice są bardziej płynne i nieokreślone.
Dla przykładu przedstawię Państwu koncepcję M. Kreutza ( 1947) który dzielił rozwój psychiczny dziecka z uwzględnieniem faz przyśpieszenia i zwalniania rozwoju.
DZIECIŃSTWO 0-11 lat
-Wczesne dzieciństwo 0-5 intensywny rozwój
-pierwszy zastój 5-7 lat okres przejściowy, -zwolnienie tempa rozwoju.
-okres obiektywny 7-11 lat intensywny rozwój, zainteresowanie światem obiektywnym.
MŁODOŚĆ
-okres przekory 11-14 lat okres przejściowy, drugi zastój
-okres dojrzewania 14-17 lat okres intensywnego rozwoju
-okres harmonizacji 17-21 okres przejściowy, zwolnione tempo rozwoju.
Kreutz stał na stanowisku jednak, że pomimo wyodrębnienia pewnych właściwości rozwojowych, są one rzeczą umowną, podział na fazy jest raczej zabiegiem technicznym.
Ponieważ podział na okresy rozwojowe nie jest prosty i oczywisty spory między psychologami trwają do dzisiaj.
Jeśli chodzi o tempo rozwoju fizycznego to mówimy o tzw. skoku szkolnym - zauważamy pewne przyśpieszenie przeciętnego tempa przyrostu wymiarów i wagi ciała - wiek 6-7lat.
Natomiast w wieku 11-12 lat u dziewczynek, a w wieku 14-15 lat u chłopców następuje tzw. skok pokwitaniowy, który obejmuje przyśpieszenie wzrostu i wymiarów ciała, ale także zmiany proporcji ciała, dojrzewanie płciowe, po tych zmianach następuje zwolnienie tempa rozwoju.
Wiek poniemowlęcy 1-3lat
Kilka uwag o prawidłowościach rozwojowych.
Prawidłowy rozwój małego dziecka to stałe odpowiednie do wieku powiększanie się ciężaru i wysokości. Najintensywniejszy przyrost między 1-3 rokiem życia.
Od 3 roku życia obserwujemy poważne zwolnienie przyrostu masy, a nadal szybkim wzrostem. Zmieniają się proporcje ciała (tkanka tłuszczowa zanika, sylwetka smukleje).
A także następuje zmiana w proporcji obwodu czaszki do obwodu klatki piersiowej tzn. obwód klatki piersiowej staje się wyraźnie większy od obwodu głowy.
Postępuje proces kostnienia ciemiączka zarastają się ok. 18 miesiąca życia.
Zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą wpływa na układ kostny, mięśniowy i oddechowy.
W wieku poniemowlęcym ustalają się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, wzmacnia się bardzo obręcz barkowa, a także wyrastają pierwsze zęby.
W drugim roku życia ustala się ostatecznie postawa stojąca, kroki dziecka są krótkie i nieregularne, pojawiają się tzw. synkinezje ruchowe są to ruchy dodatkowe, współtowarzyszące ruchom nóg dziecka, brak jest jeszcze w tym wieku automatyzacji i koordynacji ruchowej.
Trzeci rok życia jest rokiem, w którym dziecko ma już wszystkie zęby mleczne, umie już dobrze chodzić nawet biegać, i zaczyna uczyć się pokonywać przeszkody - schody -przy pokonywaniu schodów należy zwrócić uwagę na następującą rzecz: dziecko 2-letnie chodzi po schodach stawiając jedną nóżkę na stopień potem dostawia drugą i dopiero wtedy podnosi nóżkę na następny stopień, dziecko 3-letnie potrafi wejść na schody krokiem naprzemiennym. W pracy fizjoterapeuty, często zdarza się , że uczymy pacjenta chodzić po schodach w sposób właściwy dla małego dziecka.
Z czasem osiąga taki stopień automatyzacji chodu i koordynacji ruchowej, który pozwala mu nieść trzymane oburącz naczynie napełnione wodą.
Potrafi jeździć na trzykołowym rowerku, zręcznie omija przeszkody.
Między 2-3 rokiem życia wzrasta precyzja ruchów ręki, dzięki połączeniu ruchu i kontroli wzrokowej czyli koordynacji wzrokowo- ruchowej.
. Jak można obliczyć precyzję ruchów dziecka : wskaźnikiem może być np. piętrzenie klocków, jeśli ruchy są nieprecyzyjne to wieże z klocków szybko się rozwalają. W miarę wzrastania precyzji 15 miesięczne nakłada jeden klocek na drugi, 18 miesięczne ustawia wieżę z trzech klocków,21miesięczne z 5, w wieku 24miesięcy z 6 klocków, a w30 miesiącu życia z 8 klocków.
Następnie dziecko opanowuje pod kierunkiem dorosłych posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku, tzn. uczy się :
jeść łyżką, pić z kubeczka, posługiwać się widelcem, grzebieniem, mydłem, ręcznikiem, ubierać się - wkładać buciki ( potem nauka wiązania sznurowadeł), czapeczkę , koszulkę (potem zapinać guziki), uczy się rysować i lepić, wycinać, obecnie obsługa urządzeń elektronicznych, włączanie komputera, piloty, radia itp. W rezultacie motoryka dziecka kształtuje się w wyniku doskonalenia posługiwania się przedmiotami codziennego użytku.
Psychologia rozwojowa podaje także że zręby osobowości dziecka są już ukształtowane w wieku trzech lat ( okres przekory, mówienia nie).
Wiek przedszkolny 3-7 lat
W tym wieku następuje dalszy rozwój organizmu przede wszystkim zwiększają się wymiary i masa ciała jednak w porównaniu z poprzednim okresem dziecko w okresie przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze ok. ( 2-3) kilogramów rocznie natomiast rośnie- przyrost wysokości ciała jest 5-7cm.
Na początku okresu przedszkolnego kościec dziecka jest bardzo wrażliwy i giętki, stawy mają dużą ruchomość, więzadła stawowe są słabe i rozciągliwe, muskulatura jest bardzo słaba, dziecko nie jest wytrzymale na wysiłek fizyczny. W tym wieku może wytworzyć się wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozłożeniu ruchu i spoczynku.
W fazie wieku przedszkolnego rozpoczyna się proces kostnienia, najbardziej zaznacza się on najwyraźniej w kościach nadgarstka, co w znaczny sposób usprawnia dłonie pięciolatków.
W wieku 6-7 lat zaczynają się wyrzynać zęby stałe.
W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów np. płuca 3-latka wykonują 30 oddechów na minutę, 6- latka ok.23 oddechów na minutę ( u dorosłego 16).
Serce w spoczynku wykonuje 90-100 uderzeń na minutę( u dorosłego 60-80), tętno u dzieci jest jednak nieregularne i dopiero ok. 7-8 roku życia staje się bardziej regularne.
Układ nerwowy rozwija się w wieku przedszkolnym w wolniejszym tempie niż w pierwszych 3 latach życia, natomiast doskonali się i rozwija jego budowa i funkcja (dojrzewanie i różnicowanie się), zewnętrznym przejawem tych zmian strukturalnych jest wzrost wagi mózgu do ok. 1200g ( dorosły ok. 1400g).
Wzrasta wydolność komórek nerwowych, a więc dziecko jest w stanie dłużej odbierać bodźce zew. Jednak nadal układ nerwowy jest nadal podatny na zmęczenie. ( zajęcia urozmaicone np. różne ćwiczenia).
Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu. I dlatego można w tym okresie wytwarzać odruchy warunkowe nie tylko metodą warunkowania klasycznego, przez łączenie w tym samym czasie bodźca bezwarunkowego z bodźcem warunkowym, lecz także na zasadzie naśladownictwa i na podstawie odruchu orientacyjnego. Niektóre odruchy mogą się wytworzyć bez wzmacniania przez powtarzanie, od razu po jednym połączeniu.
Rozwój ruchowy dziecka w okresie przedszkolnym jest mniej gwałtowny i szybki niż w poprzednich okresach.
Do podstawowych sprawności ruchowych , które doskonalą się w tym okresie należy : chód, bieg, skoki, wspinanie się i inne formy pokonywania przeszkód terenowych.
Filmowano bieg i na tej podstawie stwierdzono, ze pierwotne formy biegu tzw. faza lotu czyli odrywanie stóp od podłoża pojawia się w wieku poniemowlęcym jednak właściwa czynność biegu doskonali się w wieku przedszkolnym. I tak wzrasta długość chodu z 38cm u 3- latków do 80cm u6- latków.
Skok trudny dla 3-latkówjest raczej wydłużonym krokiem u 6- latków jest bardziej dynamiczny a odbicie i faza lotu są wyraźnie zaznaczone.
Utrzymywanie ciała w równowadze statycznej lub dynamicznej jest przejawem rozwoju ruchów postawnych.
Wskaźnikiem równowagi statycznej jest stanie na jednej nodze na całej stopie lub na palcach, a wskaźnikiem równowagi dynamicznej są rozmaite ćwiczenia na równoważni, również obroty i skoki.
W okresie przedszkolnym następuje dalszy rozwój ruchów narzędziowych. 5-latki mają jeszcze kłopoty z wiązaniem sznurowadeł i zapinaniem guzików, jednak dzieci 7-letnie już dobrze sobie z tym radzą.( jeśli dorośli pozwalają im ćwiczyć te czynności).
Młodszy wiek szkolny 7- 12 lat
Wiek ten charakteryzuje się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad przyrostem wysokości ciała.
Coroczny przyrost wzrostu jest mniejszy między 7-12 rokiem życia niż w wieku przedszkolnym i wynosi 4-5cm.
Przyrost wysokości i masy ciała jest w tym okresie raczej równomierny poza krótkim okresem czasowym między 6-8 rokiem życia, w którym zachodzi tzw. krótki skok wzrostowy zwany inaczej „ skokiem szkolnym” (zjawisko nie jest jeszcze w pełni zbadane).
W okresie tym zostaje prawie zakończony rozrost mózgu i tak mózg 9-latka waży ok. 1300g (dorosły 1400g) waga ta zostanie osiągnięta wciągu dalszych 8-9 lat.
Zapis prądów czynnościowych mózgu(EEG) staje się podobny do zapisu osób dorosłych.
Mięśnie są jeszcze słabo rozwinięte, ogólna masa mięśni stanowi27,2% ciężaru ciała
( u dorosłego mężczyzny 44,2%).
Dzieci w tym wieku łatwiej wykonują ruchy zamaszyste i o dużym zasięgu niż ruchy drobne i precyzyjne, prędzej też się męczą przy wykonywaniu ruchów precyzyjnych. Dlatego należy u dzieci w tym wieku ćwiczyć zespoły mięśni drobnych.
W tym wieku 7-12 lat potrzeba ruchu jest tak silna ,ze tzw. zręczność ruchowa jest nazywana naczelną cechą tego wieku.
nazywana naczelną cechą tego wieku.
Układ kostny dziecka w młodszym wieku szkolnym zawiera znaczną ilość tkanki chrzęstnej co sprawia, że kościec jest dość miękki i elastyczny.
Nieprawidłowa postawa przy siedzeniu (złe ławki czy stoliki, tornistry wypełnione nadmiarem książek powodują sylwetkę.
W tym okresie części kośćca krzepną- kostnieją w różnej kolejności np. między 9-11 rokiem życia kostnieje przegub, co zwiększa zdolność dziecka do pracy pozwala na jego większe obciążenie pracami piśmiennymi w szkole szczególnie między 10-12 rokiem życia. Nie wolno jednak tego robić wcześniej.
li
Rozwój psychomotoryczny dzieci czy silny związek rozwoju fizycznego i psychicznego, dlatego psychomotoryczny, zapoznawaliśmy się, z kartą psychomotorycznego rozwoju dziecka 1-12 miesiąca życia) można rozpatrywać od strony uzdolnień - wrodzonych zdolności ruchowych, jak i od strony sprawności psychomotorycznych, których poziom zależy od ćwiczeń.
Uzdolnienia ruchowe rozwijają się w miarę fizycznego i umysłowego rozwoju, a poziom sprawności pozostaje zawsze w zależności od czasu i intensywności ćwiczenia.
Cechy psychomotoryczne można mierzyć i ustalać wiek ruchowy dziecka.
Uzdolnienia ruchowe utożsamiane są przez
J. Pietera z inteligencja motoryczna, na którą składają się odrębne elementy takie jak: siła, wytrzymałość, szybkość reakcji ruchowych, koordynacja statyczna, koordynacja dynamiczna, pamięć i wyobraźnia motoryczna, ekonomia ruchu.
Skale i normy sprawności motorycznej charakterystyczne dla poszczególnych grup wiekowych można wykorzystywać do stawiania wymagań dzieciom w tej dziedzinie.
Wymagania te traktujemy jako zadania rozwojowe, pobudzające dzieci do aktywności własnej, będącej czynnikiem rozwojowym.
( okres najbliższego rozwoju)
Do głównych cech motoryki, którymi posługujemy się przy śledzeniu rozwoju motorycznego należą:
Siła mięśniowa- zdolność organizmu do pokonywania zewnętrznych oporów (ćwiczenia z pacjentami)
Szybkość motoryczna- zdolność wykonywania ruchów w najkrótszym czasie ( oceniamy np. bieg na krótkim odcinku).
Wytrzymałość- zdolność do wykonywania długotrwałej pracy bez objawów zmęczenia obniżających jej wydajność.
Zwinność - nie jest jednoznacznie definiowana , można ją określić jako umiejętność władania własnym ciałem oraz szybkiego dostosowywania działań ruchowych do zmieniających się warunków otoczenia.
Przejawy zwinności w czynnościach manualnych nazywamy zręcznością.
Ruch o poprawnym przebiegu czyli ruch właściwie skoordynowany odznacza się płynnością, odpowiednim tempem, elastycznością i precyzją jest harmonijny i ekonomiczny.
Płynność motoryczna- ruch przebiega po zaokrąglonych torach, jest ciągły, i wykazuje właściwe przyśpieszenie i zwolnienie akcji czyli ma stopniowe przejście miedzy napięciami mięśniowymi.
Rytm ruchu polega na odpowiednim cyklu napięć i rozluźnień mięśni wykonujących czynność.
Elastyczność ruchu- umiejętność hamowania rozpędu ciała, przechodzenia z ruchu do ruchu, dostosowania sprężystości własnego ciała do sprężystości podłoża.
Precyzja ruchu polega na takim ukierunkowaniu przebiegów ruchowych, aby prowadziły do osiągnięcia celu np. trafienia w wybrany punkt.
W ocenie motoryki można także posłużyć się pojęciem harmonii. Harmonię rozumiemy tu jako ład w kompozycji elementów częściowych tj. pojedynczych ruchów podporządkowanych ogólnemu celowi czynności.
Dziecko przed pokwitaniem ( dojrzewaniem płciowym) odznacz się harmonią przebiegów ruchowych, zaś w okresie pokwitania ginie, pojawia się dopiero u dorosłych kobiet i mężczyzn.
Wykład przygotowany na podstawie Psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej
i Dojrzewania, pod red. Andrzeja Jaczewskiego
POKWITANIE
Pokwitanie, Adolescencja, Dorastanie
Dorastanie jest okresem w życiu człowieka, w którym przeobraża się on z dziecka w osobę dorosłą.
Uzyskuje on w tym okresie zdolność do dawania nowego życia oraz zdolność do samodzielnego kształtowania życia własnego
Proces dorastania jest niezwykle skomplikowany, obejmuje wiele dziedzin naszej osobowości.
I tak do najistotniejszych dziedzin należy:
Dojrzewanie fizjologiczne( biologiczne), dorastanie społeczne, dorastanie kulturowe, dojrzewanie -dorastanie umysłowe, dojrzewanie emocjonalne.
Proces dorastania zaczyna się okresem pokwitania.
Pokwitanie - początek dojrzewania seksualnego zaczynający się po ukończeniu 10 roku życia. Po nim pojawia się okres zwany adolescencją jest to okres, który zaczyna się pokwitaniem i trwa aż do osiągnięcia dorosłości.
Proces dorastania kończy się w momencie osiągnięcia dorosłości.
Niektórzy badacze są zwolennikami dzielenia jeszcze adolescencji na fazy do nich należy E. Harlock, która proponuje następujący podział:
Preadolescencja 10-11 lat (dz.) 11-13 lat (ch.)
Wczesna adolescencja 12-16 lat (dz.) 14-17 lat (ch.)
Późna adolescencja 17-20-21 lat(dz.)
18-21lat(ch.)
Niektórzy badacze są zdecydowanymi przeciwnikami wydzielania faz i podokresów rozwojowych z uwagi brak wyraźnych granic między fazami i okresami
Charakterystyczne zmiany następujące w okresie adolescencji.
Skok pokwitaniowy- wzmożone tempo przyrostu długości ciała i jego ciężaru w ciągu stosunkowo krótkiego czasu(2-3lata).
Skok pokwitaniowy dotyczy także innych wymiarów ciała, takich jak długość kończyn, obwodu głowy, szerokości miednicy u dziewcząt i pasa barkowego u chłopców, a także zmieniają się proporcje twarzy , następuje zwiększenie jej dolnej części, zmiana proporcji nosa.
Skok pokwitaniowy występuje zarówno u dziewcząt i u chłopców jednak u chłopców zaczyna się on 2 lata później i trwa dłużej niż u dziewcząt.
Szybkie tempo rozwoju powoduje przejściowe dysproporcje w sylwetkach np. zbyt długie kończyny, co niekorzystnie odbija się na ruchach i ogólnej zręczności.
Inne zmiany rozwojowe w adolescencji
-Zwiększona działalność gruczołów wydzielniczych skóry( łojowych i potowych), co skutkuje łojotokiem skory, poceniem się ,przetłuszczaniem się włosów (przemysł kosmetyczny, reklamy).
-Układ kostny rozwija się szybciej niż układ mięśniowy, co może powodować bóle mięśniowe i zaburza koordynację ruchową.
-Wzrost ciężaru i objętości serca (12-16lat), musi on podołać rozprowadzeniu krwi do szybko zwiększającej się powierzchni i masy ciała. Następuje pogłębienie i zwolnienie częstotliwości skurczów, co wpływa na zwiększenie ciśnienia w naczyniach krwionośnych. Naczynia krwionośne wykazują wielką wrażliwość, co można zaobserwować w zmianach ukrwienia skóry pod wpływem bodźców psychicznych- nagłe czerwienienie się i blednięcie.
-Zwiększanie się rozmiaru komórek mózgowych, różnicowanie się ich funkcji, następuje także wzrost rozgałęzień końcowych dendrytów i neurytów, powstaje coraz więcej włókien nerwowych, zwiększa się też ich specjalizacja.
Zmiany te objawiają się nadmierną wrażliwością i pobudliwością układu nerwowego, zachwiana zostaje równowaga między procesami przewodzenia i hamowania- funkcje hamowania ulegają wyraźnemu obniżeniu, czyli obserwujemy u tych młodych ludzi nerwowość, drażliwość, brak opanowania, przeczulenie i rozdrażnienie.
- wzmożone wydzielanie gruczołów dokrewnych, takich jak przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, grasica, trzustka, nadnercza i jajniki, jądra, stanowi fizjologiczne podłoże przemian wieku adolescencji.
- wzmożone wydzielanie gruczołów dokrewnych, takich jak przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, grasica, trzustka, nadnercza i jajniki, jądra, stanowi fizjologiczne podłoże przemian wieku adolescencji.
Gruczoły te wydzielają hormony, które wywierają wpływ na rozwój poszczególnych tkanek w organizmie.
-dojrzewanie płciowe- najistotniejszą rolę w dojrzewaniu płciowym odgrywają przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza i gruczoły płciowe- gonady.
Hormony przysadki mózgowej nazywane są hormonami pierwszorzędnymi hormony wydzielane przez wszystkie inne gruczoły nazywamy hormonami drugorzędnymi.
Przysadka mózgowa wydziela siedem dobrze poznanych hormonów: hormon wzrostu, hormon tyreotropowy, hormon kortykotropowy, hormon dojrzewania pęcherzyków, hormon luteinizujący, prolaktynę i hormon melanotropowy.
Hormony przysadki mózgowej działają pobudzająco na czynności tarczycy i kory nadnerczy, oraz przyczyniają się do rozwoju gruczołów płciowych - jąder i jajników
Jądra i jajniki stanowią tzw. pierwszorzędne cechy płciowe ( owulacja, produkcja spermy).
Hormony kory nadnerczy wpływają na rozwój drugorzędnych cech płciowych, tzn. różnic anatomicznych w budowie męskich i żeńskich narządów płciowych.
Hormony wytwarzane przez narządy płciowe są odpowiedzialne za różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny. Różnice w budowie ciała są trzeciorzędnymi cechami płciowymi.
cechy trzeciorzędne - zaliczamy tu wszystkie pozostałe zjawiska, które różnią sylwetkę, wygląd, ruchy, a nawet psychikę mężczyzny i kobiety: np. różnica w budowie - u chłopca muskularna, szerokie barki, wąskie biodra, u dziewczyny tkanka tłuszczowa a więc szerokie biodra i wąskie ramiona; owłosienie, zarost twarzy u chłopców, rozrost chrząstki krtaniowej u chłopców, wydłużenie strun głosowych (tzw. mutacja); różne usposobienie u chłopca i dziewczyny.
Hormony wytwarzane przez gruczoły płciowe są nie tylko odpowiedzialne za trzeciorzędowe cechy płciowe, są one odpowiedzialne za wzrost organizmu ponieważ powodują kostnienie ośrodków chrzęstnych, które znajdują się w kościach długich.
Badania ujawniły ścisłą zależność między rozwojem płciowym a kostnym.
Udowodniono, że kiedy organy płciowe osiągną dojrzałość zakończony zostaje wzrost ciała.
Badania nad rozwojem kośćca dostarczyły norm pozwalających na różnicowanie dojrzałości seksualnej w grupach tego samego wieku.
Najbardziej diagnostycznym badaniem wieku kostnego( mówiliśmy o tym w pierwszym semestrze) okazało się zdjęcie rentgenowskie, a najbardziej dogodnym obiektem badań okazała się ręka, a szczególnie nadgarstek (kostnienie nadgarstka- wzrost precyzji ruchu ręki).
I tak badania pokazują ,że w rozwoju kości na (podstawie kości dłoni i nadgarstka ręki)
Dziewczynki w każdym wieku wyprzedzają chłopców, w wieku 4 lat jest to wyprzedzenie ok. jeden rok, dziewczynki 15 letnie wyprzedzają chłopców o ok. 2 lata.
Gruczoły wydzielania wewnętrznego działają na zasadzie samoregulacji w ścisłym związku z układem nerwowym.
Jeśli nasz układ nerwowy otrzymał informację z narządów wewnętrznych, że jest niedobór hormonów drugorzędnych ( gruczoły inne niż przysadka), to ten niedobór wpływa pobudzająco na przysadkę mózgową, która zaczyna wytwarzać hormony pierwszorzędne, które wpływają na wydzielanie wszystkich innych hormonów( aby zniwelować niedobór)._
Jeśli nasz układ nerwowy odbierze informację o nadmiarze hormonów drugorzędnych, to nadmiar ten hamuje wydzielanie przysadki mózgowej.
Zaburzenia w funkcjonowania gruczołów dokrewnych mogą prowadzić do nieprawidłowego rozwoju np. złe funkcjonowanie przysadki mózgowej może prowadzić do zaburzeń wzrostu- karłowatość przysadkowa lub gigantyzm.
Złe funkcjonowanie tarczycy: nadczynność- objaw: nerwowość, nadpobudliwość, wytrzeszcz oczu, chudnięcie, a niedoczynność tarczycy- ospałość, powolność, duży przyrost masy ciała ( prenatalnie uszkodzenie płodu- upośledzenie umysłowe).
Reasumując to co się dzieje w adolescencji jeśli chodzi o rozwój ruchowy to mamy młodą osobę o nieproporcjonalnej sylwetce- dość wysoką, chudą, o zbyt długich kończynach, poruszającą się w niezgrabny sposób, mało zręcznie, z zaburzoną harmonią ruchu, często pryszczatą i z przetłuszczonymi włosami.
( tzw. brzydkie kaczątko)
Bardzo istotna sprawą na, którą chciałabym zwrócić uwagę na charakter emocji jakich doświadcza młoda osoba w okresie adolescencji.
W tym okresie emocje charakteryzuje niezwykła intensywność i żywość przeżyć.
Smutek jest przeżywany niezwykle głęboko ma często charakter tragedii, radość osiąga szczyty uniesienia.
Łatwo następuje oscylacja między nastrojami krańcowymi tzn. szybkie przechodzenie od radości do smutku, od entuzjazmu do zniechęcenia.
Występuje chwiejność emocjonalna, młoda osoba przejawia krańcowo przeciwne skłonności i upodobania np. Raz garnie się do ludzi innym razem ucieka od nich chce być sama, raz jest przesadnie pewny siebie i ten stan przechodzi bardzo szybko w stan załamania , niewiary we własne siły.
Charakterystycznym zjawiskiem jest również bezprzedmiotowość uczuć tzn. uczucia radości i smutku nie wiążą się z żadnym konkretnym powodem, czyli młody człowiek sam nie wie dlaczego w danej chwili jest mu smutno lub radośnie, dlaczego w jednej chwili wszystko go cieszy, a zaraz potem drażni.
Rodzaje uczuć( L.Cole)
1. stany obronne- strach, lęk, niepokój , nieśmiałość, zakłopotanie
2. stany agresywne- gniew (najczęstsza reakcja na frustrację), zazdrość, nienawiść, wrogość
3. uczucia pozytywne- miłość, wzruszenie, przyjemność, radość.
Bardzo istotna dla osób pracujących z młodzieżą jest wiedza o tendencji do maskowania przez nich uczuć, poprzez przybieranie póz np. wesołkowatość, fanfaronada, nonszalancja itp., a także do ukrywania, konspirowania swoich przeżyć.
( samobójstwa wśród młodzieży, czyny gwałtowne- strzelanina).
Bardzo istotnym spośród lęków jakie przeżywa młoda osoba jest lęk i obawa przed kontaktami społecznymi, np. występowanie przed całą klasą, nawiązywanie kontaktów z płcią przeciwną itp. są to leki natury społecznej.
Dla nastolatka aprobata społeczna jest rzeczą bardzo ważną ( aprobata grupy rówieśniczej).
Jeżeli spotyka się on z dezaprobatą, wyśmiewaniem, upokorzeniem, wyjścia szuka w agresji, ucieczce w najgorszym razie w samobójstwie. Szczególnie drażliwą dla nastolatka jest sprawa wyglądu zewnętrznego (cera, włosy, figura), i wiążąca się z nim sprawa zwrócenia na siebie uwagi płci przeciwnej.
Grupa rówieśnicza ustala normy postępowania i oczekuje ich respektowania od członków grupy, przyjmowanie norm spotyka się z aprobatą grupy, wyłamywanie się pociąga sankcje. Dla dorastającej młodzieży akceptacja grupy jest tak ważna, że postępować wbrew własnym przekonaniom, gotowa jest aby tylko znaleźć uznanie grupy.
Adolescencja jest tym wiekiem, w którym zmniejszają się związki z rodziną( rodzice nic nie rozumieją, stale coś krytykują, czasami są nawet przeszkodą) najważniejsze stają się związki z rówieśnikami i akceptacja grupy rówieśniczej staje się niezwykle ważna.
W tym okresie mówi się o kryzysie autorytetu rodziców. Pojawia się on jako rezultat wzrostu krytycyzmu na tle rozwoju sprawności umysłowych. Dzieci zauważają u rodziców cech których dotychczas nie zauważały, analizują ich postępowanie, motywy jakie nimi kierują, oceniają rezultaty. Rodzice spadają z piedestału i stają się w oczach dorastających dzieci zwykłymi ludźmi pełnymi wad i uchybień, dlatego nieraz tracą oni zaufanie do rodziców i przestają im się zwierzać, szukają zaś powierników w grupie rówieśniczej
Młodzież zaczyna też mieć swoje własne tajemnice i domaga się uszanowania ich, ingerencje dorodnych przyjmuje niechętnie
Rodzaje i funkcje związków( grup) rówieśniczych ( Dunphy 1963)
Paczka, małe intymne grupy złożone najpierw z osób tej samej płci, później obu płci, w tym samym wieku, z podobnych środowisk w paczce nawiązują się ścisłe związki interpersonalne.
Wokół paczki istnieją bardziej bezosobowe, większe grupy stanowiące Tłum. Tłum to grupa łącząca ludzi o podobnych szerszych zainteresowaniach społecznych np. osoby zamierzające studiować i osoby zaczynające pracę itp.
Młodzi ludzie oprócz przynależności do paczki i tłumu mają zazwyczaj jednego (jedną)
lub dwie (dwóch) bliskich przyjaciół.
Przyjaźnie zakładają bardziej intensywny i intymny związek niż w przypadku paczki i stwarzają taką sytuację psychologiczną, że młodzi ludzie mogą być sobą, mogą wyrażać najskrytsze uczucia, obawy itp.
Brendt(1982) twierdzi, ze przyjaźnie w okresie adolescencji mogą poprawić poczucie własnej wartości, ponadto umożliwiają doskonalenie umiejętności społecznych i zapewniają poczucie bezpieczeństwa.
Dwa poglądy na adolescencję.
Tradycyjny- zakłada, że jest to czas zaburzenia równowagi i buntu. Adolescencję charakteryzuje występowanie zmian o szczególnym nasileniu - fizycznych, emocjonalnych, poznawczych, seksualnych, pojawia się konieczność podejmowania pierwszych decyzji, dostosowywanie się do grupy rówieśniczej. Wszystkie te czynniki i zmiany przyczyniają się do powstawania rożnych zaburzeń.
Okres adolescencji jest nazywany OKRESEM BURZY I NAPORU.
Psychoanaliza zwraca szczególną uwagę na adolescencję poprzez pryzmat seksualności- emocji i dążeń. Dążenie do zaspokojenia popędów seksualnych może doprowadzić do zaburzenia równowagi emocjonalnej.
Drugi pogląd
Antropolog Margaret Mead (1939) postawiła następujące pytanie: Czy obraz adolescencji jako okresu zaburzeń i niepokoju ukształtowany w kulturze zachodniej znajduje potwierdzenie w innych kulturach?
Szukając odpowiedzi na to pytanie przeprowadziła ona własne badania na wyspach Samoa na Południowym Pacyfiku.
Na wyspach tych chłopcy i dziewczęta wcześnie zapoznają się z podstawowymi kwestiami życiowymi takimi jak seks i śmierć.
Seksualność jest traktowana w sposób otwarty, jeszcze przed adolescencją młodzi ludzie mogą się swobodnie angażować w różne związki seksualne. Ponieważ jest to akceptowane, młodzi ludzie w dużo mniejszym stopniu mają poczucie winy czy wstydu, w mniejszym także stopniu przeżywają uczucia lęku i zagubienia ( w mniejszym w stosunku do rówieśników w kulturze zachodniej.
Życie i dorastanie na Samoa jest łatwiejsze, dzieci wychowuje się bez cech reżimu i dyscypliny, rywalizacja i ambicje własne są prawie niezauważalne. W rezultacie w okresie adolescencji brak jest wydarzeń mogących być źródłem niepokoju czy napięć.
W społeczeństwach zachodnich młodzież w okresie adolescencji realizuje różne wyzwania , ambicje, potrzeby osiągnięć w konsekwencji powodujących ciągły stres.
Margaret Mead zwraca uwagę na szeroki zakres wyzwań przed jakimi staje młodzież zachodu, a także zwraca uwagę na ciągłą presję związaną z podejmowaniem rozmaitych decyzji życiowych, są to w/g niej przyczyny powstawania konfliktów i stresów w bardziej cywilizowanych środowiskach.
Jednak badaczka ta nie zachęca do usuwania wszelkich stresów (wychowanie bezstresowe).
Sugeruje raczej szukanie lepszych sposobów przygotowania młodych ludzi do dokonywania wyborów, których muszą dokonać.
Poglądy tej badaczki na adolescencję znalazły ostatnio odbicie w teorii socjologicznej. Teoria ta sugeruje, że socjalizacja i zmiana ról życiowych (rola dziecka, ojca, matki, przedszkolaka, ucznia itp.) są w okresie adolescencji ważniejsze niż w jakimkolwiek okresie rozwojowym.
Następuje przejście od roli dziecka do roli dorosłego czyli uniezależnianie się od rodziców i innych autorytetów, następuje większe zaangażowanie w grupę rówieśniczą i jednoczesny wzrost podatności- wrażliwości na ocenę społeczną.
Zmiany takie jak: zmiana szkoły, internat, wyjazd na studia, opuszczenie domu, podjęcie pracy, prowadzą do ukształtowania się nowych związków interpersonalnych.
Rywalizują ze sobą takie grupy jak rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza, oferują młodym ludziom różne wartości i ideały.
Wszystkie powyższe czynniki mogą powodować konflikty wewnętrzne, lęki i zaburzenia emocjonalne, adaptacyjne.
Badacze zajmujący się tą teorią wskazują, że w obecnym wieku młodzi ludzie mają bardzo trudną sytuację. ( wykład o dzieciństwie, skrócenie jego czasu, dodatkowe zajęcia, inwestycja w dziecko).
W adolescencji mówi się także o ustalaniu się poczucia tożsamości czyli kształtowania się obrazu samego siebie.
Obraz samego siebie ( za Prztacznikową) to wyobrażenia i pojęcia jakie jednostka ma o sobie tj. o swoim wyglądzie zewnętrznym, zdolnościach, możliwościach podejmowania i wykonywania zadań, stosunku do innych ludzi, a także sposób w jaki przeżywa i odbiera swe środowisko.
Zdaniem Przetacznikowej kształtowanie się obrazu samego siebie odbywa się przede wszystkim pod wpływem otoczenia społecznego i określonych doświadczeń życiowych. Odgrywają tu rolę takie elementy jak: opinie i oceny dorosłych i rówieśników, aprobata i dezaprobata, pochwały i nagany, sukcesy i niepowodzenia, porównywanie się z innymi. Znaczenie także mają czynniki indywidualne takie jak typ układu nerwowego, aktualny stan organizmu np. choroba.
„Jesteś już na tyle dorosły by tego nie robić”
i „ Jesteś jeszcze nie dość dorosły żeby to robić”.
Jak postępować z dorastającymi? Odpowiedź nie jest łatwa oto 10 zasad postępowania.
Zasada akceptacji
Dorastający ma prawo do własnego życia, nie musi realizować niespełnionych marzeń rodziców, pozwólmy mu na podjęcie własnych planów.
Zasada wiarygodności
Zachowanie rodziców( osób zajmujących się młodzieżą- wychowawców, psychologów, fizjoterapeutów) powinny być wiarygodne.
Robimy to co mówimy, słowami wyrażamy to co gestami (mowa ciała), młodzież bardzo szybko wyłapuje fałsz.
Zasada poszanowania intymności
Młodzież ma prawo do intymności, nie przeszukujemy szuflad, nie czytamy pamiętników, nie ciągniemy za język, jednak czuwamy nad dzieckiem, interesujemy się z kim i jak spędza czas, a także nad tym czy jego rozwój psychiczny nie jest zagrożony.
Zasada równych zobowiązań
Zobowiązania dotyczą zarówno dzieci jak i rodziców. Jeżeli młoda osoba podjęła się wykonania czegokolwiek to należy to wyegzekwować, ale zobowiązania rodziców także powinny być zrealizowane. Nie podejmować pochopnych zobowiązań.
Zasada stabilności
Z uwagi na chwiejność emocji i przekonań młodych ludzi ważne jest przeciwstawić im stabilność życia rodzinnego, czyli pewne uporządkowanie czynności i czasu, ważna jest też stabilność wartości i przekonań wyznawanych przez rodziców.
Zasada próby
Polecenia do młodzieży powinny być kierowane w postaci konkretnych próśb wypowiadanych głosem spokojnym, bez stosowania form bezosobowych „należy zrobić”. Dorastający ma prawo odmówić wykonania polecenia jeśli to logicznie uzasadni. Nie należy zrzędzić !
Zasada otwartości na informacje
Zasada otwartości na informacje szczególnie na krytykę powinna obowiązywać zarówno dzieci jak i rodziców. Rodzice mogą bardzo wiele nauczyć się od dorastających dzieci
Zasada konsekwencji
Dorastający musi wiedzieć jakich konsekwencji oczekiwać po takim czy innym swoim zachowaniu. Konsekwencje takie same dla członków rodziny.
Zasada humoru
Napięcie i atmosferę zdenerwowania( w początkowej fazie) rozładować przy pomocy humoru. Wytwarza on dystans do problemów.
Jeśli umiemy podejść do własnych niezręczności z humorem dzieci są bardziej pobłażliwe wobec nas.
Humor jest bardzo ważnym elementem w także procesie leczniczym.
Zasada współdecydowania
Dorastający stopniowo zostaje wprowadzony w problemy rodziny, jej zobowiązania, problemy finansowe, kontakty przyjacielskie, zaczyna stopniowo zabierać głos w sprawach istotnych dla rodziny, doradza rodzicom.
Warto czasami zwoływać narady rodzinne!
Zjawisko akceleryzacja( trend sekularny)
Oprócz skoku pokwitaniowego w okresie dojrzewania notuje się inne szersze zjawisko przyśpieszania rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z pokolenia na pokolenie.
Zjawisko to nosi nazwę akceleryzacji lub dla podkreślenia długotrwałości tego zjawiska - trendem sekularnym.
To przyśpieszenie rozwoju całego organizmu w każdej następnej generacji w porównaniu z poprzednią uwidacznia się wyraźnie w okresie dorastania i dotyczy przede wszystkim skoku pokwitaniowego. Zjawisko to ma szerszy kontekst, zwrócili na nie uwagę badacze z rożnych krajów.
Szczególnie zwrócili oni uwagę na czynnik wzrostu.
Każde następne pokolenie jest wyższe od poprzedniego!
Analogiczny proces obserwuje się w dziedzinie dojrzewania płciowego. Obniżenie wieku pierwszej miesiączki, u chłopców wcześniejsze występowanie polucji.
Badania nad zjawiskiem akceleryzacja pozwoliły stwierdzić,że proces ten dotyczy nie tylko wzrostu i dojrzewania płciowego, ale także innych wskaźników rozwoju fizycznego takich jak: wymiary czaszki, wiek wyrzynania się zębów stałych, sprawność mięśniowa
Także zaobserwowano zjawisko akceleryzacja w rozwoju intelektualnym ( szczególnie podczas skoku pokwitaniowego).
Zjawisko to zaczyna się od urodzenie dziecka( może nawet w życiu płodowym - rodzą się większe dzieci) i występuje we wszystkich krajach i we wszystkich środowiskach społecznych. Jednak silniej się zaznacza w warstwach ekonomicznych lepiej sytuowanych.
Czym jest spowodowane zjawisko akceleryzacji?
Ogólnie za przyczynę akceleryzacja uważa się wzrost kultury materialnej, polepszenie warunków higienicznych, obniżenie liczby i natężenia chorób zakaźnych w dzieciństwie (uwaga pojawiają się znowu- sepsa, zapalenie opon mózgowych)
Polepszenie warunków życiowych, liczne bodźce fizyczne i psychiczne (wzbogacanie środowiska) mogą pobudzająco wpływać na rozwój kory mózgowej, pośrednio stymulując przysadkę mózgową, której to z kolei działalność aktywizuje gruczoły dokrewne, decydujące o szybszym dojrzewaniu płciowym.
Problem uczenia dzieci 6- letnich, czy należy zaczynać uczyć dzieci w wieku lat 6 i jak do tego się przygotować?
Wykład przygotowany w oparciu o Psychologię rozwojową dzieci i młodzieży M. Zebrowskiej, Psychologie rozwojową A. Brich, artykuł mgr A. Nowik