RESOCJALIZACJA W WARUNKACH OTWARTYCH. GRANICE RESOCJALIZACJI. INSTYTUCJE RESOCJALIZACJI NIELETNICH. METODY PRACY W PLACÓWKACH RESOCJALIZACYJNYCH I TERAPEUTYCZNYCH.
RESOCJALIZACJA W WARUNKACH OTWARTYCH
Coraz częściej przenosi się punkt zainteresowania z resocjalizacji w warunkach izolacyjnych na formy działań resocjalizacyjnych w środowisku otwartym. Już od końca XIX wieku obserwuje się w świecie tendencje do ograniczenia stosowania, zwłaszcza wobec nieletnich, izolacyjnych środków poprawczych, które nie pozwalają oddziaływać na jednostkę w warunkach otwartego środowiska wychowawczego. Wiąże się z tym wzrost liczby nieletnich obejmowanych corocznie nadzorem kuratora sądowego, dochodzących w latach 80 XX wieku do 80% ogółu stosowanych przez sąd środków wychowawczych, leczniczo- wychowawczych i poprawczych.
Jak wskazuje praktyka pracy resocjalizacyjnej, izolacja nieletniego od środowiska naturalnego ( rodziny) przynosi często wątpliwe efekty, jeśli zostanie on włączony na dłuższy czas do grupy osób obciążonych podobnym bądź większym stopniem resocjalizacji.
Oddziaływania wychowawcze w środowisku otwartym stwarzają znacznie większe możliwości resocjalizacji nieletnich. Problemem najbardziej istotnym jest fakt, iż proces resocjalizacji przebiega w warunkach naturalnych. Jego efekty podlegają ciągłej weryfikacji, a proces- jest doskonalony. Konieczność funkcjonowania w naturalnym środowisku społecznym pozwala stwierdzić gdzie i jakie są przeszkody do pełnej resocjalizacji nieletnich. Resocjalizacja w środowisku otwartym daje także możliwość uniknięcia negatywnych zjawisk podkultury jaka wytwarza się w zakładach poprawczych i wychowawczych z destruktywnym oddziaływaniem grup podkulturowych na nieletnich mamy także do czynienia w środowisku otwartym; jednak siła ich oddziaływania jest znacznie mniejsza. Przynależność do grupy podkulturowej w środowisku otwartym jest mniej atrakcyjna niż w zakładzie poprawczym. W warunkach wolnościowych znacznie łatwiej przeciwstawić się negatywnym oddziaływaniom gryp destruktywnych. Nie występuje tu czynnik najsilniej wzmacniający przynależność do grup nieformalnych, w którym dochodzi do wzajemnego antagonizmu między wychowawcami a wychowankami. W warunkach środowiska otwartego są znacznie bogatsze i większe możliwości stymulowania aktywności społecznej wychowanka przez włączenie go do pracy grup formalnych, jak np. zespołów sportowych, muzycznych lub teatralnych w młodzieżowych domach kultury. Atrakcyjność takich grup można modyfikować by stały się one wystarczająco duże dla wychowanka pozostającego pod nadzorem sądu. W środowisku otwartym nieletni funkcjonuje w różnych układach społecznych, ma dużą swobodę w zakresie doboru grup formalnych, jak np. zespoły sportowe, ZHP, towarzystwa turystyczne, zespoły prowadzące działalność w domach kultury i klubach osiedlowych. Dla organizacji procesu resocjalizacji stwarza to dodatkowe trudności, ale jest zarazem okazją do korzystania z wielu możliwych rozwiązań organizacyjno- metodycznych, które w warunkach zakładowych są niemożliwe i niedostępne. Stwarza to możliwość kompensacji niepowodzeń, z jakimi styka się nieletni w trakcie różnych kontaktów społecznych. W efekcie tego siła napięć, która powstaje na skutek tych niepowodzeń, czy braku zaspokojenie potrzeb jest o wiele mniejsza. Problem stanowi umiejętne pokierowanie nieletnim tak, by ukazać mu możliwość kompensowania braku i ukierunkowania własnej aktywności. Taka funkcję w procesie resocjalizacji w środowisku otwartym może spełniać kurator, instruktor kuratorskiego ośródka pracy lub kierownik ogniska wychowania resocjalizującego. Są to najbardziej podstawowe walory resocjalizacji w środowisku otwartym w porównaniu z wychowaniem w zakładach poprawczych i wychowawczych. Organizację resocjalizacji w środowisku otwartym mogą jednak utrudniać liczne zjawiska, przeciwdziałające osiąganiu pozytywnych wyników. Mogą nie wynikać z intensywnych przemian w sferze wartości, wzorów i norm społecznych, które prowadzą często do dezorganizacji społeczeństwa, a zatem - do zjawisk patologicznych. Najbardziej dotkliwe są odczuwalne skutki dezintegracji więzi w rodzinie, która jest podstawową komórką społeczną. Społeczeństwo oczekuje do rodziny podjęcia wychowania młodego pokolenia i przygotowania go do samodzielnego uczestnictwa w życiu społecznym. Rodzina ma być pierwszą szkołą, w której młody człowiek uczy się pełnienia odpowiedzialnych ról społecznych, a wdrażanie do pełnienia tych ról odbywa się przez uczestnictwo w życiu rodzinnym. Zaburzenie funkcji spełnianej przez rodzinę odbija się niekorzystnie na efektach resocjalizacji. Nie znaczy to, że za efekty procesu resocjalizacji w środowisku otwartym odpowiedzialna jest tylko rodzina. Socjalizacja jest następstwem działalności także i innych grup społecznych. (Według K. Przecławskiego) W procesie resocjalizacji uczestniczy poza rodziną wiele instytucji specjalnych w środowisku lokalnym. Od jakości pracy tych instytucji zależy w dużym stopniu wynik podejmowanych środków oddziaływań resocjalizacyjnych.
Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich. (Dz. U. Z dnia 26 października 2001 r.)
I. Zakłady resocjalizacyjne otwarte są przeznaczone dla nieletnich, którzy:
1) nie przebywali w aresztach śledczych lub zakładach karnych,
2) nie dopuścili się czynu karalnego
3) wyrażają wolę uczestniczenia w procesie resocjalizacji i których postawa oraz zachowanie w schronisku za tym przemawia,
4) nie identyfikują się z podkulturą przestępczą.
II W zakładach, o których mowa w ust. 1, mogą być umieszczani wychowankowie z innych zakładów resocjalizacyjnych, jeżeli przemawiają za tym ich zachowanie, postawy lub wskazania zespołu diagnostyczno-korekcyjnego.
III W zakładach, o których mowa w ust. 1:
1) kształcenie ogólne i zawodowe oraz zatrudnianie prowadzi się na terenie zakładu lub poza zakładem, z uwzględnieniem postaw, potrzeb, uzdolnień i zainteresowań wychowanków,
2) praktyczna nauka zawodu wychowanków może odbywać się poza zakładem,
3) zajęcia o charakterze kulturalnym, oświatowym, sportowym i rekreacyjnym, w czasie wolnym od nauki i pracy, prowadzi się na terenie zakładu lub poza zakładem.
IV. W zakładach, o których mowa w ust. 1, liczba wychowanków w grupie wychowawczej i oddziale szkolnym powinna wynosić 12.
W placówkach resocjalizacyjnych otwartych pracują wychowawcy, psychologowie, pracownicy socjalni. Lekarze, interniści, psychiatrzy.
Zadaniem takiego ośrodka jest prowadzenie obserwacji nieletnich w jego naturalnym środowisku. Obserwacje te są prowadzone na zlecenie sądu dla nieletnich. Prowadzone są cały czas. Polega to na przeprowadzaniu wywiadów środowiskowych, badań psychologicznych, ogólnolekarskich psychiatrycznych oraz orientacji zawodowej. Na zakończenie okresu obserwacji zespół przedstawia sędziemu raport sugerujący zastosowanie środka wychowawczego. Instytucje w środowisku otwartym to: kurator sadowy, ośrodek konsultacyjnej orientacji wychowawczej.
GRANICE RESOCJALIZACJI
Granice resocjalizacji są wyznaczone przez:
1. stopień wykolejenia i zaburzeń charakterologicznych dziecka,
2. środowisko wychowujące.
Nawet trudne przypadki niedostosowania społecznego nie powinny zniechęcać
wychowawcy. Jeżeli zważy się, że jednym z podstawowych czynników, od których zależny
jest rozwój społeczno-moralny dziecka, jest środowisko wychowawcze, a więc praca
wychowawcza i różne formy organicznego oddziaływania na dziecko, zespół czynników
zależnych również od wychowawcy to należy zawsze dążyć do doskonalenia metod
postępowania, by uczynić wszystko, co jest możliwe dla zwiększenia skuteczności działania
resocjalizacyjnego.
Granice skuteczności resocjalizacji rozszerzać się będą tym bardziej, im wcześniej podjęta
zostanie działalność zapobiegawcza i resocjalizacyjna. Stwierdzenie możliwości resocjalizacji
u dziecka nie powinno sugerować ograniczenia działalności wychowawczej. Wręcz
przeciwnie: im trudniejszy przypadek, tym bardziej potrzebna jest pomoc i opieka. Dziecko
charakteropatyczne nie może odzyskać wrażliwości emocjonalnej, ale jednak świadoma
i wytrwała praca wychowawcza może doprowadzić do zrozumienia konieczności
podporządkowania się ustalonym normom społecznym.
Wśród jednostek niedostosowanych społecznie wyższy jest wskaźnik ilościowy
upośledzenia umysłowego i innych rodzajów zaburzeń i zmian niż w ogóle populacji.
Czynniki dziedziczne, wrodzone i chorobowe, powodujące zaburzenia zachowania, mogą być
także przyczyną innych upośledzeń.
Jeżeli dziecko jest upośledzone umysłowo i w dodatku sprawia trudności wychowawcze
na skutek zaburzeń charakterologicznych, wówczas najłatwiej wyzwala się u wychowawcy
zniechęcenie do dziecka. W takich przypadkach zapadać mogą łatwo subiektywne diagnozy,
niekorzystne dla jednostki. Oparte są one na mylnym przeświadczeniu, że dziecko, które
notorycznie sprzeciwia się lub uchyla od wykonania określonych zadań, nie jest istotnie
zdolne do spełnienia tych zadań. Nie dostrzega się ukrytych za zdolnościami
wychowawczymi potencjalnych możliwości rozwojowych dziecka.
Diagnoza oraz prognoza medyczna ma ogromny wpływ na ustalanie odpowiedniego
działania resocjalizacyjnego. Jednak granice resocjalizacji dostrzegalne są jedynie w procesie
resocjalizacji. Jedynie podczas pracy resocjalizacyjnej z wychowankiem można poznać jego
możliwości, tempo i rytm rozwoju, aktywność i zaangażowanie emocjonalne, gotowość do
spełniania zadań, kształtowanie się jego zainteresowania zabawą i pracą, rozwój form
społecznego zachowania się, samodzielności oraz wytrwałości.
Najczęściej zdarza się tak, że dziecko niedostosowane społecznie, które wymaga działania
resocjalizacyjnego, jest bardziej surowo oceniane w swoim środowisku. Dzieje się tak dzięki
agresywności i złośliwości, jaką wykazują właśnie niedostosowani społecznie. Jeżeli
dołączymy do zaburzeń charakterologicznych inne upośledzenia, to jeszcze łatwiej tracimy
wiarę w skuteczność pracy resocjalizacyjnej. Taka ocena jest zawsze niekorzystna dla
dziecka, ponieważ sprawia że zwiększa się nieprzychylność otoczenia oraz ogranicza jego
działanie resocjalizacyjne.
U dzieci niedostosowanych społecznie ze złożonymi upośledzeniami zdarzają się także
różne zainteresowania i uzdolnienia, które niestety są często trudne do wykrycia, nie są
dostrzegalne, ponieważ dominują cechy ujemne. To właśnie poprzez wspieranie rozwoju i
kształtowanie szczególnych zainteresowań i uzdolnień wychowanka może spowodować inna
organizacja jego zajęć, zmienić jego pozycję w środowisku. Może to wpłynąć na inne
ukierunkowanie całej jego osobowości.
Granice resocjalizacji, wg. Lipkowskiego
Na podstawie rozważań na temat granic resocjalizacji można wyszczególnić następujące wnioski:
1. granice resocjalizacji mieszczą się w granicach wychowalności i rozwoju jednostki, człowiek rodzi się z zadatkami umożliwiającymi jego rozwój, ale te właśnie zadatki mogą się w pełni ukształtować w sprzyjających warunkach środowiska. Im skromniejsze są zadatki i im słabsze są siły rozwojowe, tym bardziej rozwój jest zależny od pomocy i współdziałania środowiska wychowującego.
2. uświadomienia przez wychowawców możliwości i zakresu resocjalizacji ma duże znaczenie, ponieważ skłania go do poszukiwania i stosowania odpowiednich metod działania i wychowania jednostki niedostosowanej społecznie.
3. możliwości resocjalizacji są zależne od działania wychowawcy, wpływów środowiska i psychofizycznego stanu dziecka. Jednostki niedostosowane społecznie pochodzą często ze środowiska niesprzyjającego ich rozwojowi. Zmiana warunków wychowania oraz środki terapeutyczne mogą spowodować zasadnicze zmiany.
4. granice resocjalizacji poszerzyły się znacznie poprzez rozwój pedagogiki specjalnej, psychiatrii, psychopatologii. Granice te nie są statyczne.
5. szersze granice resocjalizacji i większa skuteczność występuje gdy wcześniej zostanie rozpoczęta działalność resocjalizacyjna.
6. na zakres i skuteczność działań resocjalizacyjnych duży wpływ wywiera opinia społeczna, nastawienia i poglądy społeczeństwa oraz jego stosunek do osób społecznie niedostosowanych. Negatywne sądy, będące wyrazem niechęci względem trudnych jednostek osłabiają działania resocjalizacyjne.
7. pełnowartościowym staje się człowiek poprzez wychowanie. Prawo do wychowania ma każdy człowiek, również jednostka niedostosowana społecznie i zdemoralizowana. O możliwościach resocjalizacji mówi się jako o stopniach wychowalności. Są one różne, ponieważ zależą od różnych czynników biologicznych i społecznych.
INSTYTUCJE RESOCJALIZACJI NIELETNICH
Podstawową formą resocjalizacji w warunkach otwartych jest kuratela sądowa. Zadania kuratora.sądowego związane z postępowaniem opiekuńczym, dotyczą sprawowania nadzoru nad
sposobem.wykonywania przez rodziców ich obowiązków wobec dzieci(przy ograniczeniu władzy rodzicielskiej).Rola kuratora w takim przypadku sprowadza się do bycia doradcą rodziny, a nawet organizatorem jej.życia. Nadzór kuratorski nad rodziną ma na celu profilaktykę rozumianą jako zapobieganie zjawiskom,które jeszcze nie wystąpiły, ale których należy się spodziewać.
Najbardziej popularną metodą ich pracy.jest metoda indywidualnych przypadków, zwana Casework - udzielanie pomocy nieletnim i ich rodzinom. Tego rodzaju kuratela jest modelem psychoterapeutycznym (Sawicka). Nadzór kuratorski realizuje cele resocjalizacyjne w przypadku nieletnich sprawców czynów karalnych, lub cele wychowawcze, w przypadku małoletnich.
Praca kuratora ukierunkowana jest na korygowanie środowiska wychowawczego i.na kształtowanie pożądanych zachowań i postaw podopiecznego realizowanego metodą indywidualnych.przypadków.Polega ona na bezpośrednim wpływie kuratora na osobę wychowanka , co wiąże się z nawiązaniem osobistych kontaktów i budowaniem więzi emocjonalnej o charakterze
wychowawczym, korekcyjnym oraz na udostępnianiu podopiecznym świadczeń społecznych.
Na działanie kuratora składa się: postępowanie diagnostyczne (określenie głównego problemu, aktualnych i potencjalnych możliwości rozwojowych, przyczyn funkcjonowania i stanu środowiska społecznego);
sporządzenie planu postępowania korekcyjnego i wychowawczego; prowadzenie indywidualnego przypadku wg opracowanego planu.
Kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą:
Do podstawowych instytucji resocjalizacyjnych o charakterze otwartym działających w miejscu zamieszkania nieletniego należy kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą, rodzina zastępcza i kurator sądowy. Organizacje i zakres działalności kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą reguluje zarządzenie ministra sprawiedliwości z 26 kwietnia 1983 r. Do ośrodków kieruje się nieletnich na podstawie orzeczeń sądowych. Mogą z nich korzystać także nieletni mający rodziców, wobec których orzeczono ograniczenie władzy rodzicielskiej i jeżeli pozostają oni bez należytego nadzoru i opieki w czasie wolnym od zajęć szkolnych lub pracy oraz, gdy ze względu na cechy osobowości i sytuację życiową wymagają systematycznej kontroli i pomocy .
Zadaniem ośrodków jest wdrażanie uczestników do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego oraz kształtowanie właściwego stosunku do nauki i pracy, a także budzenie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień poprzez:
- udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych;
- podnoszenie poziomu kultury osobistej;
- wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społecznie użytecznej;
- udzielanie pomocy w nauce przy zdobywaniu przygotowania zawodowego;
- organizowanie wolnego czasu;
- udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych;
-udzielnie pomocy materialnej.
A więc działalność kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą obejmuje takie funkcje, jak: wychowanie, opieka i psychoterapia. Uważa się również, że kuratorskie ośrodki pracy
z młodzieżą powinny jednocześnie prowadzić działalność resocjalizującą potencjalnie, czyli - profilaktyczną. Chodzi tu szczególnie o profilaktykę objawową, która polega na interwencji wychowawczej obejmującej dzieci i młodzież, zdradzające wstępne objawy wykolejenia społecznego.
Funkcje i zadania realizowane w kuratorskich ośrodkach pracy z młodzieżą można wyodrębnić, analizując działalność kuratora dla nieletnich oraz wychowawcy - instruktora pracujących w ośrodku. Do nich między innymi należy:
przeprowadzanie zajęć dydaktyczno-wychowawczych z nieletnimi;
współdziałanie z rodzicami lub opiekunami uczestników zajęć;
współpraca ze szkołami, do których uczęszczają nieletni lub też z zakładami pracy, w których pracują lub odbywają praktyki;
stosowanie indywidualnej pracy wychowawczej i zaleceń wynikających z opieki psychologiczno-lekarskiej nad nieletnimi; w uzasadnionych przypadkach składanie wniosków o skierowanie uczestników na badania specjalistyczne;
kontrolowanie wyników w nauce i udzielanie pomocy nieletnim w zakresie
wyrównywania braków w nauce szkolnej.
Na podstawie analizy tych zadań i kierunków działań opiekuńczo-wychowawczych podejmowanych wobec nieletnich można wyodrębnić następujące funkcje pełnione przez kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą: opiekuńczo- wychowawczą, dydaktyczną, profilaktyczno-kompensacyjną i resocjalizacyjną oraz integracyjno-społeczną. Działania te obejmują wiele złożonych zadań, niezbędnych nie tylko na terenie ośrodka, ale również w takich środowiskach wychowawczych, jak: rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza czy też
osiedle. Kuratorskie ośrodki przede wszystkim pełnią funkcję opiekuńczo- wychowawczą i dydaktyczną, tzn. zapewniają opiekę w godzinach popołudniowych pod kierunkiem kuratorów społecznych i instruktorów zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, organizują zajęcia świetlicowe oraz stwarzają odpowiednie sytuacje wychowawcze, a także przygotowują do zajęć samoobsługowych. Niezmiernie ważna jest także odpowiednia realizacja zadań z zakresu usuwania braków i zaniedbań w nauce, podnoszenie sprawności w nauczaniu i uczeniu się oraz częściowa reedukacja.
Następna funkcja, którą pełnią ośrodki, to funkcja integracyjno-społeczną. Są to zadania polegające na współdziałaniu kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, rodzicami, szkołą, instytucjami i placówkami społeczno-wychowawczymi oraz kulturalno-oświatowymi. Działania te stanowią zresztą znikomy procent zadań kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą. Ośrodki te w ostatnim okresie są wolno modyfikowane, rozszerzając formy
pracy nie tylko w zakresie kompensowania braków w opiece domowej nieletnich, ale także w zakresie opieki specjalistycznej, pedagogicznej, psychologicznej, medycznej oraz w zakresie podnoszenia poziomu organizacyjnego.
Ogniska wychowawcze:
1. Celem ognisk wychowawczych jest :
Udzielanie wszechstronnej pomocy młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym i jej rodzicom, a zwłaszcza dzieciom z rodzin znajdujących się w szczególnie trudnych sytuacjach życiowych.
2. Udzielają pomocy:
- materialnej
- usługowej
- doradczej(w rozwiązywaniu trudności wychowawczych).
3. Do ognisk wychowawczych przyjmuje się:
Dzieci i młodzież zagrożoną wykolejeniem społecznym i wykolejającą się, a nie upośledzoną. Chodzi tu o młodzież mieszkającą z rodzicami, którzy akceptują pomoc ze strony ognisk i sami rokują nadzieje, że będą właściwie wychowywać dziecko. Każde dziecko w ognisku ma prawo wyboru wychowawcy i nawiązania z nim bliskiego, indywidualnego kontaktu.
4. Stosuje się oddziaływanie przez grupę:
Grupy wychowawcze są złożone z chłopców i dziewcząt, prowadzone przez mężczyznę i kobietę, a ich struktura jest zbliżona do struktury rodziny. Wychowankowie wybierają sobie grupę, do której pragną należeć. Wychowawcy uczestniczą w życiu grupy i udzielają pomocy w nauce szkolnej, prowadzą ponadto zajęcia hobbistyczne, w których uczestnictwo jest dobrowolne i nie ograniczone przynależnością do określonej grupy. Zajęcia te są bardzo zróżnicowane, gdyż obejmują zarówno sport i turystykę, jak i zajęcia teatralne, muzyczne, politechniczne, modelarskie, hodowlę kwiatów czy też rybek w akwariach.
5. Ogniska organizują również:
- wycieczki turystyczne,
- kolonie
- obozy wędrowne.
6. Zadania ogniska:
Pomaganie wychowankom w otrzymaniu pracy i adaptacji do środowiska zawodowego.
7. Środowiskowe ogniska wychowawcze:
Łączy funkcję placówki otwartej dla wszystkich dzieci z najbliższego środowiska z funkcją specjalistycznej placówki opiekuńczo-wychowawczej. Wychowanek dobrowolnie zgłaszający się do ogniska, uzyskuje:
- pomoc w nauce
- może uczestniczyć w zajęciach ogólnorozwojowych, sportowych, kołach zainteresowań, wycieczkach, obozach
- otrzymać gorący posiłek
- inne formy pomocy socjalnej
- w czasie wakacji może pojechać na kolonie, biwak lub obóz.
Deklarując chęć pozostania w ognisku, zawiera z nim swoisty kontrakt, a przede wszystkim przyjmuje obowiązek uczestnictwa w indywidualnym, dostosowanym do jego potrzeb programie, a także przyjmuje inne, najczęściej dotąd mu obce obowiązki, np. odpowiedzialność za własne postępowanie, pomoc słabszym i prawdomówność. Praca ognisk środowiskowych jest wzbogacana przez autonomiczne środowiskowe programy pedagogiczne.
8. Ogniska wychowawcze współpracują z:
- rodzicami,
- szkołami,
- instytucjami pomocniczymi.
9. Funkcje:
- opieka- zaspokajanie potrzeb dzieci oraz uczenie właściwych form ich realizacji
- wychowanie- kształtowanie mechanizmów kontroli wewnętrznej (reguł i norm kulturalnego zachowania);
- terapia (korygowanie) nawyków i zachowań prospołecznych.
10. Główne cechy wychowawcy środowiskowego:
- gotowość niesienia pomocy dziecku;
- tolerancyjność i wyrozumiałość wobec dziecka i jego problemów.
Ochotnicze hufce pracy:
1. Komenda Główna Ochotniczych Hufców Pracy:
Na jej czele stoi komendant powołany przez ministra pracy i polityki socjalnej.
Zadanie:
- tworzenie pozostałym jednostkom organizacyjnym OHP optymalnych warunków działania, umożliwiających pełną realizację powierzanych zadań
- inspirowanie do twórczych działań oraz merytorycznych i organizacyjnych rozwiązań.
2. Wojewódzkie komendy OHP:
Są drugim szczeblem organizacyjnym (jest ich tyle, ile województw, tzn. 16, a teren ich działania pokrywa się z administracyjnym obszarem województw).
Głównym celem jest organizowanie :
- hufców pracy
- środowiskowych hufców pracy
- ośrodków szkolenia i wychowania
- krótkoterminowego zatrudnienia młodzieży szkół ponadpodstawowych
- organizowanie i realizowanie pomocy dla bezrobotnej młodzieży w celu umożliwienia jej zdobycia zawodu czy przekwalifikowania się
- prowadzenie pośrednictwa pracy.
3. Młodzieżowe biura pracy- podlegające wojewódzkim komendom OHP.
Realizują zadania w zakresie:
- pośrednictwa pracy poprzez poszukiwanie i gromadzenie ofert pracy, a także informowanie poszukujących pracy o możliwościach zatrudnienia
- kierowania bezrobotnych do pracy zgodnie z wybraną ofertą, prowadzenia ewidencji osób poszukujących pracy
- poradnictwa zawodowego dla młodzieży i osób pełnoletnich pozostających bez pracy poprzez utworzenie i prowadzenie „banku informacji" o zawodach, na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy
- udzielania porad w sprawie możliwości zdobycia zawodu
- kierowania zainteresowanych na kursy celem kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego.
Należy do nich np. krótkoterminowe zatrudnianie uczniów szkół ponadpodstawowych, organizowanie i nadzór nad działalnością hufców, organizowanie i nadzór nad przebiegiem praktyk zawodowych, organizowanie zagranicznej wymiany młodzieży.
4. Kluby pracy- są jedną z form działalności młodzieżowych biur pracy.
Skupiają one młodych ludzi powyżej 15 roku życia. Wspierają młodzież w poszukiwaniu pracy, gromadzą oferty pracy. Naczelnym zadaniem klubów jest działalność wychowawcza polegająca głównie na kształtowaniu poczucia zaradności, wiary we własne możliwości, zapobieganiu degradacji intelektualnej. Kluby organizują odczyty, prelekcje, dyskusje o tematyce życia codziennego młodzieży w różnych sytuacjach życiowych.
5. Ośrodki szkolenia zawodowego- funkcjonują w strukturach gospodarstw pomocniczych OHP.
Organizują i prowadzą kursy w zakresie:
- zdobywania zawodu
- podwyższenia kwalifikacji
- przekwalifikowania zawodowego.
Część kursów jest finansowana przez urzędy pracy, kursy nie zlecone przez urzędy pracy opłacane są przez ich uczestników.
6. Młodzieżowe biura turystyki- są przeznaczone dla:
- młodzieży szkół ponadpodstawowych
- uczestników hufców pracy
- uczestników ośrodków szkolenia i wychowania.
Wykorzystuje się w tej działalności posiadaną przez OHP bazę hotelowo-żywieniową.
7. Gospodarstwa pomocnicze OHP:
Funkcjonują przy Komendzie Głównej i wojewódzkich komendach OHP. Podstawowym ich celem jest świadczenie usług, po kosztach własnych, na rzecz jednostek organizacyjnych OHP, zwłaszcza centrów kształcenia i wychowania oraz ośrodków szkolenia i wychowania.
8. Hufce pracy- są najstarszą formą organizacyjną OHP.
Ich celem jest umożliwienie uzupełnienia wykształcenia i zdobycia kwalifikacji zawodowych przez młodzież z rodzin patologicznych, wymagających specjalnej troski. Do OHP zgłasza się młodzież kierowana przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, kuratorów sądowych i przez szkoły podstawowe.
9. Środowiskowy hufiec pracy- najmłodsza podstawowa jednostka organizacyjna.
Jej struktura organizacyjna powinna być dostosowana do potrzeb środowiska. W skład środowiskowego hufca wchodzą:
- grupy wychowawcze
- grupy zajęciowe
- filie młodzieżowe biur pracy
- kluby pracy
- sekcje i koła zainteresowań.
10. Centra kształcenia i wychowania- są najwyższą formą organizacyjna jednostek podstawowych.
Cel:
- kształcenia i wychowania uczestników
- dokształcanie kadr OHP
- walka z bezrobociem
- pomaganie młodzieży spoza OHP.
W skład centrum wchodzą:
- ośrodek szkolenia i wychowania
- ośrodek kształcenia kadr OHP
- kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą
- poradnie zawodowe, psychologiczne i terapeutyczne
- kluby pracy
- ośrodki szkolenia zawodowego.
11. Ośrodek szkolenia i wychowania OHP- jest placówką szkoleniowo-wychowawczą.
Jest jednostką organizacyjną trzeciego szczebla, ośrodki tworzą i rozwiązują komendanci wojewódzcy OHP za zgodą Komendanta Głównego OHP. Do głównych celów należą:
- przeciwdziałanie bezrobociu,
- tworzenie warunków umożliwiających podnoszenie kwalifikacji,
- organizowanie doskonalenia zawodowego,
- prowadzenie działalności wychowawczej, profilaktycznej i resocjalizacyjnej wśród młodzieży zagrożonej patologią i wymagającej działań wychowawczych.
Rodzaje ośrodków:
- stacjonarne - zapewniające kształcenie ogólne, przygotowanie zawodowe, opiekę wychowawczą, zakwaterowanie i wyżywienie młodzieży;
- bez zakwaterowania - przeznaczone dla młodzieży dochodzącej, zapewniające uczestnikom kształcenie ogólne, przygotowanie zawodowe i opiekę wychowawczą;
- mieszane (część stacjonarna i część bez zakwaterowania);
- stacjonarne - integracyjne z udziałem młodzieży niepełnosprawnej;
- stacjonarne - integracyjne z udziałem młodzieży z innych krajów;
- wakacyjne i śródroczne dla młodzieży szkolnej w kraju i za granicą;
- dla uczestników międzynarodowych obozów młodzieży.
Ośrodek stosuje wyróżnienia:
- pochwały
- dyplomy
- nagrody rzeczowe
- listy itp.
Jako kary stosuje się:
- upomnienie
- naganę
- powiadomienie rodziców
- ostrzeżenie o wydaleniu z ośrodka.
Zarówno kary, jak i nagrody wpisuje się do akt osobowych uczestnika. Kary po upływie sześciu miesięcy uważa się za niebyłe. Nagród i kar udziela kierownik ośrodka. Uczestnicy ośrodka mają prawo do pracy w radzie uczestników.
Metody i formy pracy są dostosowywane do możliwości uczestników. Placówka współpracuje z policją, kuratorami, sądami, środowiskiem i rodzicami. Informacje o uczestnikach pochodzą z indywidualnych rozmów z nimi, kontaktów z rodzicami lub opiekunami prawnymi, a także wywiadów środowiskowych oraz z nauczycielami, analizy postępów w nauce, obserwacji, z wyników badań lekarskich i psychologicznych. Jeśli uczestnicy wykazują zaburzenia, placówka jest zobowiązana do organizowania zajęć terapeutycznych.
Młodzież, która nie ukończyła szkoły podstawowej, może się uczyć:
- w szkołach podstawowych dla dorosłych
- w podstawowych studiach zawodowych
- w szkołach przysposabiających do zawodu.
Młodzież po ukończeniu szkoły podstawowej uzupełnia wykształcenie:
- w szkołach zasadniczych dla dorosłych
- na kursach zawodowych.
Zadania kadry opiekuńczo-wychowawczej w zakresie kształcenia ogólnego i zawodowego to:
- dokonywanie okresowych ocen wyników kształcenia;
- organizowanie kształcenia ogólnego i zawodowego;
- informowanie rodziców lub opiekunów o wynikach kształcenia uczestników;
- ocena wyników praktycznej nauki zawodu;
- kontrolowanie realizacji praktycznej nauki zawodu i warunków jej odbywania;
- organizowanie pomocy w ramach zespołów wyrównawczych dla uczestników mających zaległości w nauce.
Rodzinny ośrodek diagnostyczny - jego zadania i formy pracy
Zajmuje się:
- diagnozą
- poradnictwem i opieką specjalistyczną w sprawach nieletnich, opiekuńczych i rodzinnych
Działa przez:
- prowadzenie badań psychologicznych
- prowadzenie badań pedagogicznych, lekarskich
- prowadzi wywiady środowiskowe
- ośrodek wypracowuje opinię o nieletnich i małoletnich oraz o środowisku rodzinnym
- udziela pomocy specjalistycznej w Zakładach poprawczych i środowiskach dla nieletnich
- prowadzi poradnictwo rodzinne dotyczące opieki nad nieletnimi i małoletnimi
- współpracuje z Poradnią psychologiczną- Pedagogiczną, Poradnią Zdrowia Psychicznego, Poradnią Przedmałżeńską, Sądem rodzinnym dla nieletnich
- sugeruje sądowi, jakie działania są najbardziej wskazane
- współpracuje i wspiera Kuratora sądowego dla nieletnich
Pogotowie Opiekuńcze - zadania, przedmioty działania, formy pracy:
Działa na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty z 1983 r.
Zadania:
- zapewnia doraźną, okresową opiekę nad dziećmi opuszczonymi, osieroconymi bądź wymagającymi
odizolowania od środowiska rodzinnego w wieku od 3 do 18 lat
- organizuje opiekę kompensacyjną, resocjalizacyjną
- zapewnia realizację obowiązku szkolnego
- kwalifikuje dzieci do dalszej opieki (powrót do rodziny, domy dziecka, rodziny zastępcze, adopcje)
Wychowankowie pogotowia opiekuńczego:
- dzieci nagle pozbawione opieki
- dzieci kierowane przez sąd, z wnioskiem dyrektora szkoły, inspektora oświaty, policji-konsultacje z sądem
- wiek od 3 do 18 lat
- czas pobytu do 3 miesięcy, za zgodą sądu można przedłużyć o dalsze 3 miesiące
W Pogotowiu Opiekuńczym działa zespół diagnostyczno-kwalifikacyjny:
- psycholog
- lekarz
- pielęgniarka
- wychowawcy
- pracownicy Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie
Zadania tego zespołu:
- kwalifikowanie na pobyt (wnioskowanie o umieszczenie w placówce, o powrocie do rodziny, domu dziecka,
rodziny zastępczej, adopcji)
- opracowanie programu dla każdego dziecka ( psychoterapia, indywidualna korekcja)
- ukierunkowuje obserwacje zmierzającą do diagnostyki resocjalizacyjnej
Pogotowie opiekuńcze prowadzi zajęcia ( w grupach 8-12 dzieci):
- lekcyjne
- koła zainteresowań
- rekreacyjne.
Organizacja działalności resocjalizacyjnej w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym.
M.O.W.- to ośrodek wychowawczy dla młodzieży niedostosowanej społecznie
Organizację i zasady działania reguluje Statut MOW opracowany na podstawie Rozporządzenia MEN Dz. U. Nr 41 z 1994 roku, Dz. U. Nr 14 z 1999 roku, Dz. U. Nr 67 z 1999 roku
Umieszczenie w ośrodku na podstawie orzeczenia sądu ( 13-18 lat).
Diagnozę do umieszczenia w ośrodku może przygotowywać:
- sąd,
- schronisko dla nieletnich
- pogotowie opiekuńcze,
- poradnia psychologiczno-pedagogiczna.
Zadania:
1. praca nad usuwaniem przyczyn i powodów skierowania do ośrodka - diagnoza stanu pierwotnego
2. pomoc w adaptacji i prawidłowym funkcjonowaniu w ośrodku
3. praca z rodzina i opiekunami wychowanków
Rodziny zastępcze:
Można wyodrębnić trzy typy rodzin zastępczych (Różańska, Tynelski 1981):
rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem w stopniu pozwalającym na powstanie obowiązku alimentacyjnego; rodzicami zastępczymi są wówczas bracia, siostry lub dziadkowie;
rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem, ale z uwagi na dalszy stopień pokrewieństwa nie zobowiązane do alimentacji; niektóre z nich biorą dziecko na wychowanie tylko na pewien czas, np. w wypadku długotrwałej choroby rodziców lub ich pobytu w więzieniu albo w związku z poważnymi konfliktami między rodzicami dziecka, przejściowym brakiem stabilizacji w rodzinie; inne zaś rodziny wychowują dziecko aż do jego pełnoletniości lub usamodzielnienia się;
rodziny zastępcze obce w stosunku do dziecka przyjętego pod opiekę i na wychowanie (np. rodziny, które zobowiązały się wykonywać środki wychowawcze tego typu orzeczone przez sąd rodzinny); mogą to być także rodziny zaprzyjaźnione, a więc takie, które znały dziecko wcześniej.
Podstawowym obowiązkiem rodziny zastępczej jest sprawowanie faktycznej bieżącej opieki nad dzieckiem i jego wychowywanie. Dziecko może zostać umieszczone w rodzinie zastępczej w wypadku ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej oraz jeśli takie umieszczenie w rodzinie zastępczej zostało orzeczone jako środek wychowawczy. W rodzinie zastępczej można również umieścić dziecko na wniosek lub za zgodą rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska, jeżeli znajdują się oni w wyjątkowo trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej zapewnienie mu podstawowych warunków opieki i wychowania. Państwo udziela pomocy materialnej rodzinom zastępczym. Pomoc pieniężna jest udzielana od chwili zawarcia umowy aż do ukończenia 18 lat, a jeżeli nieletni kontynuuje naukę, nie dłużej niż do 25. roku życia, pod warunkiem, że nie osiąga on z tytułu własnej pracy dochodów przekraczających minimalną miesięczną kwotę wynagrodzenia, obowiązującą w uspołecznionym zakładzie pracy. Rodzina zastępcza korzysta ze świadczeń zakładowego funduszu socjalnego i z zakładowego funduszu mieszkaniowego na takich samych
zasadach, jakie obowiązują pracowników z tytułu posiadania własnych dzieci. Rodzina zastępcza jest zobowiązana do tego, aby starać się stworzenie rodzinnej atmosfery, o zaspokojenie potrzeb psychicznych dziecka, a także zapewnienie mu całkowitej opieki bieżącej, o wszechstronny
rozwój intelektualny i społeczno-moralny oraz o przygotowanie do życia w społeczeństwie i pomoc w usamodzielnieniu się, w uzyskaniu pracy mieszkania.
METODY PRACY W PLACÓWKACH RESOCJALIZACYJNYCH I TERAPEUTYCZNYCH
Antropotechnika - gł. elementami są osoby wychowujące oraz psychotechniki wychowania resocjalizującego: -zależność za względu na osobę wychowującego, - ukierunkowanie aktywności (doradzanie, przekonywanie do aktywności wychowanka). Głównym środkiem oddziaływań jest osoba wychowawcy, która stosuje metodę wpływu osobistego. Podstawowym czynnikiem jest więź osobowa z wychowankiem, grupą oraz środowiskiem.
Socjotechnika - głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne, wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi grupami). Podstawowym środkiem oddziaływania jest grupa wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu grupowego
Kulturotechnika - wykorzystuje się elementy dóbr kultury ( pracę, naukę, rekreację, turystykę). Wymienia się trzy odmiany; kulturotechnika aktywności szkolnej, pracowniczej, rekreacyjnej.
Efektywność metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, od sprawności metodycznej, a wiec kwalifikacji kadry, umiejętności wychowawców oraz od klimatu w instytucji resocjalizacyjnej.
Socjo i psychoterapia - jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna, czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeniom zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia. Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów klienta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii. Socjoterapię i psychoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych o charakterze leczniczym, adresowanych do dzieci i młodzieży. Jej istotą jest praca w grupie. Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi, dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Cele terapii ściśle korespondują z wiekiem jej uczestników, są dostosowane do kolejnych faz życia, pozwalają zrealizować określone potrzeby dziecka, nieodzowne w jego dalszym rozwoju. Ćwiczenia socjo i psychoterapeutyczne są doskonałą okazja do wypróbowania i wyćwiczenia przez dziecko nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności zwłaszcza interpersonalnych. Chodzi tu o takie umiejętności jak; asertywność, podejmowanie decyzji, radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, otwartość. W programach tych stosuje się najróżniejsze metody pracy z grupą. Każdy ma bezpośredni kontakt wzrokowy z uczestnikami, sprzyja to nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego w grupie, uczy dziecko, że może samo się wypowiedzieć, bez lęku i obawy przed kompromitacją. Odblokowuje to dziecko, sprawia, że jest ono otwarte i spontaniczne. ”Burza mózgów” pozwala zaktywizować grupę i wyzwolić jej potencjał twórczy. Dziecko może nauczyć się jak szukać dobrych sposobów na rozwiązywanie problemów, uczy się, że sposoby te są w nim, trzeba je tylko odnaleźć. Twórczość plastyczna sprzyja lepszemu porozumiewaniu się. Zabawa jest często stosowana w socjoterapii. Podejmując działalność zabawową dziecko uwalnia się na ten czas od codziennych zdarzeń życiowych, od wymagań otoczenia, od podejmowania ważnych decyzji. Pozwala to też na doświadczenie humoru, nieskrępowanej radości, przyjemności z bycia razem bez zobowiązań, na doświadczeniu odprężenia fizycznego i psychicznego.
Praca socjalna i resocjalizacja nie stanowią jakichś specyficznych, rozłącznych wobec siebie modeli postępowania ze skazanymi, lecz są swoistymi wariantami, które mogą, a wręcz powinny działać razem. Praca socjalna obejmuje zarówno tradycyjnie rozumiana pomoc społeczną świadczoną ubogim jak i pracę z osobami ze środowisk zdegenerowanych, które weszły w konflikt z prawem. Praca socjalna ze skazanym oparta jest o idee wyposażenia przebywającego w więzieniu w pewien minimalny zespół warunków do życia zgodnego z prawem w środowisku otwartym. System postępowania ze skazanymi opiera się o klasyczną triadę; wychowanie korekcyjne, leczenie oraz wspomaganie społeczne.
Mediacja jest metodą resocjalizacji stosowaną w Polsce od niedawna, bo od 1995 roku. Mediacja to dobrowolne porozumienie się stron, będących w konflikcie, w obecności osoby arbitralnej (mediatora), w celu dojścia do ugody miedzy pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa, w kwestii takiego zadośćuczynienia, które będzie do przyjęcia przez obie strony. Do najważniejszych profitów mediacyjnych należą: realna szansa na sprawną formę rekompensaty za popełnione przestępstwo, możliwość odreagowanie emocji, daje ofierze możliwość przebaczenia, kończy spór pozytywnie. Sprawca może ponadto współdecydować o swojej sprawie, zrozumieć wyrządzoną szkodę, przyjąć odpowiedzialność za własne czyny, ma wpływ na rodzaj zadośćuczynienia.
Metody resocjalizacji dzieli się głównie: na środki, jakimi dysponuje wychowawca, S.Górski podaje cztery rodzaje środków:
- osobiste walory- walory własne i innych osób (zdolności, talenty wychowawcy, cechy osobowościowe)
- sytuacje społeczne - oznaczają układ między jednostką a innymi, pomiędzy grupą czy jednostką a instytucją
- grupy formalne i nieformalne, - w jakich uczestniczą bądź, w jakich chcieliby uczestniczyć podopieczni
- elementy kultury - wytwory (szkolne, książka, film, teatr, środki masowego przekazu) wzory osobowościowe, styl życia
Środki te sprowadzają się do wyróżnienia kolejnych metod:
- metody bezpośrednie - wychowawca wpływa na wychowanka za pomocą osobistych walorów, ważna jest też komunikacja werbalna i niewerbalna
- metody pośrednie- wychowawca wpływa na wychowanka w sposób pożądany poprzez sytuacje społeczne, grupy i elementy kultury.
Metody opieki resocjalizacyjnej:
1.Wszechstronnej i perspektywicznej opieki - polega na stałej gotowości wychowawcy do niesienia pomocy podopiecznym w różnych sytuacjach życiowych, nakazuje wychowawcy liczenie się z potrzebą wychowanka, przy czym wychowawca uczy podopiecznego sposobu zaspokajania tych potrzeb, uwzględnienie przyszłych potrzeb podopiecznego,
2. Wymagań - polega na tym, aby wychowawca stawiał jednoznacznie i konsekwentne wymagania, ucząc jednocześnie orientacji w otoczeniu, odróżniania dobra od zła, wychowawcę obowiązują zasada stopniowania wymagań w zależności od możliwości i wieku wychowanka,
3. Respektowania- informuje o tym, że wychowawca powinien liczyć się z wychowankiem jako z podmiotem swojej pracy, a więc działania wychowawcy powinny zmierzać do inspirowania procesów samowychowania podopiecznego,
4. Akceptacji - wymaga od wychowawcy postawy terapeutycznej, która wyróżnia się w pełnej akceptacji każdego wychowanka takim, jakim on jest, akceptacja warunkuje nawiązanie prawdziwego kontaktu z podopiecznym.
Alternatywą mogą być programy profilaktyczne, realizowane przez przygotowanych do tego terapeutów, zresztą już od dawna wiadomo, że korzystniej jest zapobiegać niż leczyć.
Bibliografia:
Lesław Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1991.
Czapów Cz., Wychowanie resocjalizacyjne. Elementy metodyki i diagnostyki, PWM Warszawa 1980.
Czapów Cz., Jedlewski S., Pedagogika resocjalizacyjna, PWN, Warszawa 1971.
Makowski A., Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, WNPWN, Warszawa 1994.