Polityka regionalna UE i fundusze strukturalne
Egzamin - dwie osobne grupy, opisowy, krótkie odpowiedzi na pytania np. zdefiniować politykę regionalną. Około 4 pytań
Globalizacja zmieniają się granice niezależności państw, gospodarka jest coraz bardziej powiązana na całym świecie.
Globalizacji towarzyszy tendencja do regionalizacji - tworzenia się tzw. Regionów międzynarodowych, regionów złożonych z państw sąsiadujących ze sobą np. UE. Wynika to z dążenia do wzmocnienia ciężaru ekonomicznego państw sąsiadujących do walki ekonomicznej na świecie. Globalizacja pociąga za sobą tworzenie się regionów międzynarodowych.
Przedmiotem zainteresowania polityki regionalnej są regiony w skali kraju lub rozumiane jako część UE (euroregiony).
Euroregion to obszar współpracy transgranicznej.
Regionem może być:
(kryterium geograficzne) - region geograficzno - fizyczny - część kraju wyodrębniona w oparciu o cechy fizyczne danego terenu np. ukształtowanie powierzchni czy usytuowanie na mapie: region górski, wyżynny, nizinny, nadmorski.
(kryterium historyczne-kulturowe) - region jako obszar posiadający wspólną przeszłość, kulturę, zwyczaje, stroje ludowe, język np. małopolska, wielkopolska.
(kryterium ekonomiczne) - region rozumiany jako geograficzno - ekonomiczny. Wyodrębnienie regionu ze względu na cechy gospodarcze na danym terenie. Region ekonomiczny jest kategorią obiektywną, nie zależną od człowieka. Stanowi obszar przestrzennie zwarty, charakteryzujący się swoistymi formami zagospodarowania o0dróżniającymi go od otaczających obszarów. Jest to system społeczno - gospodarczy. Każdy region ekonomiczny posiada przynajmniej jedną większą aglomerację miejską - stolicę regionu i z reguły określoną specjalizację będącą efektem specyficznych relacji między różnymi sektorami gospodarki na danym terenie. Ta relacja różnych działów może powodować wyodrębnieni regionów np. przemysłowo- miejskich, przemysłowo- rolniczych, rolno- leśnych, metropolitarnych (duża aglomeracja miejska stanowi odrębny region)
region administracyjny powstaje najczęściej w wyniku odgórnych decyzji administracyjnych wg których wyznaczono granice administracyjne. Podstawą podziału jest odrębność i specyfika danych regionów. Nie można narzucić odgórnego modelu podziału dla wszystkich państw UE. Regiony administracyjne mogą mieć w każdym kraju inny status. Porównywanie np. naszych województw z niemieckimi landami jest nie na miejscu ponieważ to co innego- mają inne zadania i właściwości.
Podział regionów:
regiony rządowe np. stare województwa - to taki region w którym organ władzy jest organem mianowanym przez władzę centralną (wojewoda, gubernator, komisarz), reprezentuje on punkt widzenia władz centralnych.
region rządowo - samorządowy - istnieje władza regionalna wyłaniana w demokratycznych wyborach (organ uchwałodawczy), władza wykonawcza należy do przedstawiciela państwa w regionie (Holandia)
region samorządowo - rządowy - obecne województwa - faktycznym gospodarzem w regionie jest wyłaniany w demokratycznych wyborach samorząd. Obok organów samorządowych istnieje także przedstawiciel władzy rządowej w regionie.
region samorządowy - na obszarze regionu istnieje tylko władza samorządowa - w państwach unitarnych występuje z reguły przedstawiciel władzy centralnej w terenie
region autonomiczny - demokratycznie wyłaniana władza w regionie ma kompetencje legislacyjne.
region funkcjonalny - nie stanowi jednostki podziału administracyjnego, lecz wyodrębniony jest dla określonego celu polityki gospodarczej. Najczęściej ma charakter regionu planistycznego, dla potrzeb planowania regionalnego. W regionach planistycznych z reguły istnieją regionalne agendy centralnego organu planowania. Do lipca 2003 istniały w Polsce makroregiony planistyczne utworzone w połowie lat 70-tych po wprowadzeniu małych województw.
Asymetryczna regionalizacja - w państwach unitarnych niektóre regiony mają status regionów autonomicznych (mają władzę ustawodawczą) np. w Finlandii archipelag Aland ma autonomiczne uprawnienia - obowiązującym jest język szwedzki.
Podział regionalny jest podziałem usytuowanym bezpośrednio poniżej szczebla centralnego (powyżej regionu jest tylko władza centralna)
Regionalizacja - z reguły jest czynnością odgórną (podział kraju na regiony, podział środków regionu)
Regionalizacja ekonomiczna - wyodrębnienie regionów ekonomicznych w oparciu o dane statystyczne.
Regionalizm - słowo powstało pod koniec XIX wieku we Francji i wówczas oznaczało prąd kulturowy stawiający sobie za cel ochronę kultury i języka prowansalskiego.
Ewolucja poglądów na rozwój regionalny - w ewolucji można wyodrębnić trzy chronologicznie istniejące koncepcje (paradygmaty):
koncepcja rozwoju egzogenicznego
koncepcja rozwoju endogenicznego
mieszana koncepcja rozwoju (koncepcja zdecentralizowanego rozwoju regionalnego)
Paradygmat oznacza sytuację, kiedy istnieje zgodność poglądów w danej dyscyplinie wiedzy, ekonomice rozwoju.
Consensus omnium - zgoda powszechna. Nigdy nie ma takiej sytuacji że panuje powszechna zgoda bo zawsze są osoby które mają odmienne poglądy ale oznacza to większość zgodnych.
O zmianie paradygmatów mówi się wtedy gdy dochodzi do zastąpienia dotychczasowych poglądów nowymi, zupełnie innymi a nawet sprzecznymi z pierwotnymi. Kun zauważył że w każdej dyscyplinie są momenty w których dochodzi do rewolucji np. naukowej (np. Kopernik).
Koncepcja egzogenicznego rozwoju regionalnego - oznacza uzależnienie rozwoju regionu od czynników zewnętrznych - poza regionalnych. To równocześnie rozwój odgórny, scentralizowany. Oznacza rozwój którym kieruje państwo. Państwo jako władza centralna jest zewnętrzna względem regionu. Ukierunkowany jest na zewnątrz, sektorowy, funkcjonalny.
Podstawę teoretyczną dla koncepcji rozwoju egzogenicznego stworzyła teoria keynesowska oraz szkoła neoklasyczna w ekonomii. Połączenie tych dwóch nurtów stanowiła tzw. synteza neoklasyczna której istotę można sprowadzić do twierdzenia że samoczynnie działające mechanizmy rynkowe uzupełniane regulującą rolą państwa są w stanie zapewnić sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki.
Keynes stworzył teoretyczne podstawy interwencjonizmu państwowego. Poglądy te dominowały do połowy lat 70-tych i stanowiły podstawę do wytworzenia się koncepcji egzogenicznego rozwoju regionalnego. Była ona efektem przeniesienia dominujących w teorii ekonomii poglądów na funkcjonowanie całej gospodarki na skalę regionalną. Takie podejście jest podejściem a przestrzennym nie uwzględniającym specyfiki każdego regiony. Tutaj nie ma standardu, każdy region ma swoją specyfikę (inne władze, inną infrastrukturę).
Oprócz tych głównych nurtów teoretycznych na koncepcję egzogenicznego rozwoju regionalnego miały wpływ także inne teorie, takie jak: teoria korzyści skali (udowadnia że produkcja w większej skali jest bardziej opłacalna ponieważ istnieje część stałych kosztów które rozkładają się na większą produkcję), teoria trzech sektorów (chodzi o podział gospodarki na trzy sektory. I - przemysł wydobywczy i rolnictwo - to te dziedziny które zajmują się pozyskiwaniem dóbr naturalnych, II - przemysł przetwórczy i budownictwo, III - usługi. Podział taki jest bardzo często stosowany, wprowadzony był po długiej obserwacji struktury zatrudnienia. Wiąże się to ze stopniem rozwoju danego kraju. Sektor I to sektor podstawowy w słabo rozwiniętych krajach. Wraz z rozwojem następuje przechodzenie części pracowników do wyższych sektorów. W najbardziej rozwiniętych krajach świata mamy dominację sektora usług. Sektor usług jest różnorodny- nie da się porównywać ze sobą wszystkich usług. Wyodrębnia się usługi tradycyjne (dla ludności) i usługi wyższego rzędu (usługi dla przedsiębiorstw, usługi konsultingowe, finansowe). Usługi wyższego rzędu można też zakwalifikować jako osobny sektor - IV).
Teoria wymiany międzynarodowej też znalazła odzwierciedlenie w tym paradygmacie.
Z teorii bardziej „regionalnych”, podstawowe znaczenie dla wykształcenia się paradygmatu rozwoju egzogenicznego miały dwie doktryny: teoria bazy eksportowej (ekonomicznej) oraz koncepcja biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego.
Teoria bazy ekonomicznej została opracowana przez amerykańskich uczonych przed II wojną światową w wyniku ich badań nad rozwojem miast. Wg tej teorii warunek istnienia miasta stanowią tzw. bazowe miejsca pracy które znajdują się w gałęziach gospodarki produkującej na eksport poza region lub obszar miasta. Miejsca te zapewniają przypływ dochodów z zewnątrz i pociągają za sobą rozwój tzw. sektora rezydencjalnego (produkującego na zaspokojenie potrzeb zewnętrznych - rzemiosło, produkcja żywności). W przypadku sektora rezydencjalnego nie możliwe jest zdynamizowanie rozwoju regionu ponieważ jego rozwój zależy od lokalnych dochodów i bez dochodu z zewnątrz nie mogą się rozwijać. Zatem czynnikiem powodującym rozwój jest dopływ dochodów z zewnątrz. Warunkiem rozwoju regionalnego jest czynnik zewnętrzny (popyt zewnętrzny) skierowany na produkcję regionalną.
Teoria bazy eksportowej była rozwijana po II wojnie światowej i posłużyła do sformułowania zasad rozwoju regionalnego.
Douglas North - badał rozwój Waszyngtonu i Kalifornii i dostrzegł jak w czasie gorączki złota wzrosło zapotrzebowanie na zboże i drzewo. W ten sposób dostrzegł wpływ czynnika zewnętrznego na rozwój regionu. Teoria ta została później przeniesiona na skalę regionalną i posłużyła do sformułowania zasad rozwoju regionalnego. Zgodnie z tymi zasadami, zacofanie gospodarcze regionu tłumaczone było brakiem sektora bazowego w regionie i nadmiernie rozbudowanym sektorem rezydencjalnym. W dalszym rozwoju teorii bazy wskazywano jeszcze na inne czynniki zewnętrzne które stymulują rozwój regionu np. napływ turystów spoza regionu, wydatki publiczne państwa ponoszone w danym regionie czy wszelkiego rodzaju transfery w regionie (np. społeczne).
Teoria bazy w połowie lat 70-tych poddana została krytyce ponieważ całkowicie ignorowała znaczenie czynników wewnętrznych, tkwiących w regionie.
Teoria - coś co udowodniono naukowo
Doktryna - nie ma uzasadnienia naukowego
Doktryna biegunu wzrostu i rozwoju spolaryzowanego została stworzona przez francuską szkołę gospodarki przestrzennej. F. PERROUX - twórca tej doktryny.
Istota tej doktryny sprowadza się do twierdzenia że siłą aktywizującą rozwój są tzw. bieguny wzrostu którymi mogą być firmy albo przemysły motoryczne - napędowe. Z doktryny tej wynika że różnice w rozwoju regionalnym mogą zostać zmniejszone poprzez stworzenie biegunów wzrostu w regionach opóźnionych w rozwoju i mechanizmy polaryzacji oznaczające rozszerzanie wzrostu na obszary nie rozwinięte. Tradycyjnie, słowo polaryzacja rozumiane jest jako wykształcenie się biegunów, w tej teorii rozwój spolaryzowany oznacza rozwój indukowany poprzez działalność bieguna wzrostu (emanuje na regiony nie rozwinięte).
Polaryzacja może mieć znaczenie pozytywne lub negatywne. Ta polaryzacja ma aktywować rozwój. Nie jest to rozwój skoncentrowany w regionie.
Doktryna bieguna wzrostu (powstała w latach 50-tych) zrobiła światową karierę i zainspirowała politykę regionalną w wielu krajach świata. Doktryna ta dostarczała łatwej recepty na aktywizowanie rozwoju regionalnego (jest to okres kiedy państwo odgrywa rolę równie ważną jak rynek)
Rozwój można aktywizować poprzez lokalizację dużych zakładów przemysłowych na obszarze terenów słabo rozwiniętych. Albo państwo samo podejmowało decyzje o budowie zakładu produkcyjnego albo za pomocą różnych bodźców kierowało prywatnych inwestorów na inwestowanie w tym regionie. W niektórych przypadkach praktyczna realizacja tej doktryny poniosła fiasko i doprowadziła do tworzenia „katedr na pustyni”. Pustynią ekonomiczną był region zacofany, katedry były jednymi z wyższych i bardziej rozbudowanych budowli. Powstały duże kompleksy zakładów w słabo rozwiniętych regionach które niczego nie rozwiązały.
Doktryna ta została skrytykowana. Niektórzy wyobrażali sobie że ta doktryna jest dalej otwarta tyle że biegun się zmienił - nie jest to do końca prawdą np. parki technologiczne mają zazwyczaj lepszy kontakt z dalszym otoczeniem niż z najbliższym.
Paradygmat rozwoju egzogenicznego został podważony w latach 70-tych podobnie jak dominujące koncepcje w teorii ekonomii np. synteza neoklasyczna. Przyczyną zakwestionowania dotychczasowych poglądów był kryzys strukturalny który w całej pełni ujawnił się po pierwszym szoku naftowym. Wraz z kryzysem utraciły swoją aktualność dotychczasowe założenia na których bazował model egzogenicznego rozwoju regionalnego:
spadek tempa wzrostu zmniejszył możliwości finansowe państwa aktywizowania rozwoju regionalnego
wystąpił kryzys przemysłów motorycznych, napędowych - górnictwo, hutnictwo, przemysł stoczniowy
ujawniły się negatywne efekty dotychczasowego modelu rozwoju regionalnego (degradacja środowiska naturalnego i nadmiernego eksploatowania nie odnawialnych zasobów w regionach).
Pierwszy raport rzymski „spór o granicę wzrostu” dotychczasowy rozwój był postrzegany jako wzrost i nagle zorientowano się że jest to położenie nacisku tylko na wzrost ilościowy. Doszło do zanieczyszczenia środowiska na wielką skalę i coraz szybszego wyczerpywania się zasobów naturalnych. Raport podziałał otrzeźwiająco na cały świat.
Drugi raport „ludność w punkcie zwrotnym” pomimo iż krytykował pesymistyczne prognozy pierwszego raportu ale wskazywał też potrzebę innego podejścia do wzrostu.
Trzeci raport „o nowy ład międzynarodowy” dotyczył propozycji nowego rozwoju dla państw trzeciego świata. Przy czym zauważono że wymiana handlowa jaka miała miejsce do tej pory, odbywa się z korzyścią dla państw bogatych, które to kupowały towary im potrzebne od państw słabo rozwiniętych, płacąc niewiele lub dokonując wymiany za przestarzałe technologie.
Pojawiły się nowe zjawiska, takie jak:
wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw (wcześniej dominacja dużej skali). Nagle okazało się że małe i średnie przedsiębiorstwa najlepiej nadają się do walki z bezrobociem. Małe przedsiębiorstwa są bardziej elastyczne i mogą szybciej wprowadzać innowacje i dostosowywać do potrzeb rynku. Małe przedsiębiorstwa mają tą zaletę że działają w kierunku stabilizowania rozwoju regionalnego. Wykazano że duże przedsiębiorstwa są w stanie łatwo i szybko przenosić produkcję w inne miejsce. Tam gdzie jest tania siła robocza i oferuje się przywileje tam przenosi się zakład. Jeżeli korzyści i przywileje się kończą to zakład zwija interes i przenosi się w inne miejsce. Małego zakładu nie stać na to aby się przenosić i są bardzo uzależnione od lokalnego otoczenia.
Wykształcenie się nowego przestrzennego podziału pracy polegającego na lokalizowaniu różnych faz procesu wytwórczego w różnych miejscach. Zauważono że skończyła się sytuacja jedności lokalizacyjnej całego procesu wytwórczego. Funkcje bardziej szlachetne np. zarządzanie są lokalizowane w bogatszych regionach a proces wytwórczy tworzony jest tam gdzie jest tania siła robocza.
Nasilenie się tendencji decentralizacyjnych w związku z dążeniem społeczeństwa do możliwości decydowania o własnym losie - był to proces skierowany przeciwko centralizacji państwa. Tendencje te doprowadziły do decentralizacji interwencjonizmu gospodarczego.
Ujawnianie się terytorialnych źródeł innowacji. Pojęcie „terytorium” w tym przypadku oznacza coś więcej niż przestrzeń fizyczną, jest to obszar zamieszkiwany przez określoną społeczność wraz z podmiotami gospodarczymi i instytucjami funkcjonującymi w obrębie tej społeczności oraz siecią wzajemnych relacji między wszystkimi „aktorami” życia społeczno - gospodarczego w regionie (obszarze). Wskazano że to terytorium inspiruje innowacje w obrębie tego obszaru.
Terytorialny sposób zorganizowania produkcji - produkcja może być zintegrowana w jednym przedsiębiorstwie ale też można realizować w poszczególnych zakładach kolejne fazy produkcji aż do końcowego wyrobu i dopiero całość tych zakładów działających w sąsiedztwie daje ostateczny efekt np. dystrykty przemysłowe włoskie - dostrzeżono że zaletą terytorialnego zorganizowania produkcji jest możliwość jej różnorodności w tym samym produkcie można różnicować wyroby np. produkcja butów - buty skórzane, buty tekstylne, sportowe, przemysłowe. W danej dziedzinie można wytwarzać różne odmiany produktu o uzyskuje się oszczędności asortymentowe. To terytorium działające na zasadzie wzajemnych powiązań i relacji może emanować innowacje i nowe rozwiązania. W obrębie terytorium obserwuje się także proces zbiorowego uczenia się poprzez „cichą wiedzę”. Rozróżnia się wiedzę sformalizowaną, skodyfikowaną - taką która ma cenę, oraz wiedzę milczącą - każdy wie więcej niż jest w stanie przekazać w formie wiedzy sformalizowanej. Poprzez wzajemne interakcje można się uczyć (wzajemne współdziałanie i współpraca). W wyniku współdziałania uzyskuje się efekty synergiczne. SYNERGIA - coś więcej niż suma arytmetyczna składników.
Paradygmat rozwoju endogenicznego
Na przełomie lat 70-tych i 80-tych rozwój endogeniczny był rozumiany jako wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkańców danego regionu przede wszystkim w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb. Rozwój endogeniczny miał się opierać na dwóch głównych zasadach: zasadzie selektywnej autarkii i regionalnej przewagi strategicznej.
Autarkia - gospodarka samowystarczalna.
Autarkia selektywna miała oznaczać rozwijanie produkcji opartej na zasobach miejscowych i równoczesne preferowanie przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji. Konsekwencją realizacji tej zasady miało być zahamowanie międzynarodowego podziału pracy. Było to dążenie pod prąd, ponieważ był to okres kiedy gospodarka się umiędzynaradawiała.
Zasada regionalnej przewagi strategicznej miała oznaczać ograniczenie działalności eksportowej do sektorów ściśle kontrolowanych przez region, w zakresie których region posiada korzystną pozycję negocjacyjną. Chodziło o to aby można było dyktować warunki tej wymiany. Podstawę rozwoju produkcji eksportowej powinno stanowić poszerzanie wewnętrznych zdolności eksportowych a nie zewnętrzne zapotrzebowanie na zasoby regionalne (eksportujemy to co chcemy i ile chcemy). Warunkiem wstępnym i koniecznym rozwoju endogenicznego musi być wola wspólnego działania mieszkańców oraz ich inicjatywność, ponieważ tylko w ten sposób można podejmować świadome decyzje biorąc pod uwagę interes danej społeczności i w ten sposób można przeciwstawiać się potędze wielkich firm międzynarodowych i scentralizowanej władzy państwowej.
W celu uniemożliwienia przejęcia władzy i decyzji przez duże organizacje, rozwój endogeniczny bazować miał na małej skali zarówno w odniesieniu do przedsiębiorstw jak i do wszystkich organizacji społecznych - w małych miastach, małych przedsiębiorstwach, małych wspólnotach. Małe przedsiębiorstwa są silniej zakorzenione w lokalnym środowisku, dzięki temu działają w kierunku stabilizowania rozwoju regionalnego. Wynika to ze słabości małej skali - np. mała siła finansowa. W rozwoju endogenicznym chodzi równocześnie o rozwijanie powiązań - relacji sieciowych (w przeciwieństwie do wcześniej istniejących powiązań hierarchicznych) i stosunków partnerskich co ma tę dodatkową zaletę że ułatwia przenikanie idei i wymianę informacji. W rozwoju endogenicznym każdy region powinien posiadać autonomię rozumianą jako samodzielność, samofinansowanie i samozarządzanie. Natomiast rola państwa powinna ograniczać się do ochrony granic, utrzymywania pokoju wewnętrznego, ułatwiania i pomocy w realizacji programów lokalnych oraz redystrybucji zasobów między zamożnymi a biednymi regionami.
Koncepcja ta bardzo szybko poddana została krytyce jako model nierealny i utopijny.
Za utopijne uznano dążenie do zahamowania międzynarodowego podziału pracy w epoce coraz bardziej umiędzynaradawiania się gospodarek. Zakwestionowano także możliwość samodzielnego rozwoju regionów o ograniczonych zasobach (regionów peryferyjnych). Prowadziło by to do pogłębiania przestrzennych dysproporcji rozwoju. Wskazano także że bardzo trudno jest zakładać wystarczająco silny w każdym przypadku patriotyzm lokalny który w tym modelu miałby mieć determinujące znaczenie dla rozwoju endogenicznego jeżeli chodzi o zaangażowanie wszystkich mieszkańców do działania na rzecz regionu. W związku z tą krytyką koncepcja endogenicznego rozwoju regionalnego dość szybko ewoluowała w kierunku rozwiązania pośredniego czyli koncepcji łączącej niektóre cechy rozwoju egzogenicznego i endogenicznego.
Ten typ rozwoju który jest aktualnie realizowany określono mianem koncepcji rozwoju zdecentralizowanego (koncepcji mieszanej). Oznacza uznanie komplementarności rozwoju egzogenicznego i endogenicznego. Obydwa podejścia są niezbędne i wzajemnie się warunkują. W tym rozwoju uznano że przeciwstawienie tych poprzednich paradygmatów jest popadaniem w skrajności. Koncepcja rozwoju zdecentralizowanego odrzuca popadanie z jednej skrajności w drugą. Rozwój wymaga bowiem dokonywania wyborów zarówno w skali makroekonomicznej (całej gospodarki narodowej) jak i uwzględnienia specyfiki i potencjału rozwojowego poszczególnych regionów. Rozwój oddolny konieczny jest dla zwiększenia efektywności ekonomicznej i przeciwstawienia się tzw. logice sektorowej. Natomiast rozwój odgórny jest konieczny dla uwzględniania priorytetów ogólnokrajowych i koordynowania wyborów dokonywanych w skali regionalnej. Podstawowym narzędziem realizacji rozwoju mieszanego (zdecentralizowanego) stały się procedury umowne czyli procedury oparte na umowach (umowy i kontrakty podpisywane przez władze regionalne z władzami centralnymi). Idea kontraktów polega na tym że rozwój regionalny jest samodzielnie planowany przez władze regionalne ale biorą one pod uwagę strategiczne priorytety ogólnokrajowe (najpierw państwo powinno zdefiniować swoje priorytety). Władze regionalne powinny ale nie muszą uwzględniać priorytetów państwa. Po to aby zachęcić regiony do uwzględniania w strategii lokalnej priorytetów ogólnokrajowych, państwo współ finansuje kontrakty. W rozwoju mieszanym podstawowa rola przypada poziomowi regionalnemu. Region stanowi płaszczyznę styku dynamiki oddolnej i odgórnej.
Top - down - odgórna
Button up - oddolna
W koncepcji rozwoju zdecentralizowanego podstawowego znaczenia nabiera pojęcie rozwoju lokalnego.
Rozwój lokalny to przede wszystkim oddolny kierunek generowania dynamiki rozwoju. To jest rozwój oparty przede wszystkim na potencjale endogenicznym. Rozwój lokalny często wykracza poza granice administracyjne gmin, powiatów czy województw. Rozwój lokalny nie oznacza rozwoju w małej skali a lokalny w skali większej. Dlatego rozwój ten często nazywa się rozwojem o zróżnicowanej geometrii. Skala przestrzenna ma tutaj drugorzędne znaczenie. Zależy od spójności społeczności zamieszkującej dany teren. Podstawą rozwoju lokalnego jest oddolny kierunek dynamiki rozwoju. Równocześnie rozwój lokalny nie oznacza wykluczenia działania czynników zewnętrznych. Najważniejsze w rozwoju lokalnym jest wykorzystanie lokalnego potencjału rozwoju i zaangażowanie społeczności i władz lokalnych. Czynniki zewnętrzne powinny być katalizatorami rozwoju regionalnego (ułatwić rozwój na danym terenie).
Ewolucja polityki regionalnej (praktyki rozwoju regionalnego) sięga okresu 20-lecia międzywojennego i jako kraj pionierski w tej dziedzinie podaje się Stany Zjednoczone. W latach 30-tych prezydent F.D. Roosevelt realizował program New Deal (polityka nowego ładu) - w ramach tego programu jako przykład polityki regionalnej podaje się program zagospodarowania doliny rzeki Tennessee. Utworzono wtedy zarząd doliny rzeki Tennessee który realizował ten program zagospodarowania doliny rzeki. Obszar objęty tym programem był ogromny, ale też był to rozwój regionalny. Kryzys lat 30-tych spowodował różne skutki w różnych regionach. Był to także okres w którym działał aktywnie i opracowywał swoją koncepcję wybitny ekonomista angielski J.M. Keynes, i on doradzał prezydentowi jeszcze bardziej zdecydowane działania bo w obliczu kryzysu państwo nie może siedzieć z założonymi rękami.
Dolina rzeki Tennessee był to tradycyjny obszar rolniczy ale spustoszony ekonomicznie przez rabunkową gospodarkę leśną (przetrzebione lasy), wyjałowione gleby przez monokulturę bawełny i kukurydzy, region nawiedzany przez powodzie w którym dochód na jednego mieszkańca kształtował się poniżej 40% średniej krajowej.
Program działał kompleksowo- uregulowano rzekę, zbudowano 28 zapór wodnych i uruchomiono produkcję energii elektrycznej i produkcję aluminium. Wokół dużych sztucznych jezior jakie powstały zagospodarowano tereny turystyczne i rekreacyjne. Wcześniej istniejące tam zakłady zbrojeniowe zlikwidowano lub przekwalifikowano w centra badawcze. W wyniku tego programu dochód ludności wzrósł do 70% średniej krajowej, zahamowano odpływ ludności.
Drugi program na taką skalę realizował w latach 60-tych prezydent Kenedy.
W Europie za kraj pionierski w zakresie polityki regionalnej uważa się Wlk. Brytanię. Wlk. Brytania była krajem wysoko uprzemysłowionym i po wielkim kryzysie wystąpiło największe zróżnicowanie problemów rozwoju regionalnego np. wystąpiły regiony rekonwersji przemysłu (upadającego przemysłu dotkniętego skutkami wielkiego kryzysu), wystąpiły przykłady regionów które jeszcze w ogóle nie zostały dotknięte rewolucją przemysłową a więc opóźnione w rozwoju, wystąpiły przykłady regionów górskich w których aktywizowanie rozwoju musi inaczej wyglądać niż w innych regionach, przykład regionów zatłoczonych np. Londyn, wystąpił region o gospodarce dualnej którego część była już uprzemysłowiona a część jeszcze nie np. płn. Irlandia. Wielka Brytania jest krajem pionierskim pod względem zaproponowanych rozwiązań w zakresie polityki regionalnej np. polityka tworzenia nowych miast - polega to na tym że tworzy się nową aglomerację w pobliżu starych zatłoczonych miast po to aby je odciążyć i nie powodować dalszego zatłoczenia. Francja zastosowała później ten pomysł w regionie paryskim. Nie zawsze ta polityka zdawał egzamin ponieważ nowe miasta stawały się niejednokrotnie „sypialniami” z których ludzie i tak dojeżdżali do pracy do starej części miasta.
Z wielkiej Brytanii wywodzi się także pomysł tworzenia stref przemysłowych których koncepcja polega na wydzielaniu pewnego obszaru pod inwestycje przemysłowe i równocześnie zagospodarowaniu tego terenu (uzbrojenie i wybudowanie infrastruktury). Chodziło o to aby zakłady przemysłowe skoncentrowane były w jednym miejscu a nie na całym obszarze miasta. W Wielkiej Brytanii doszło do opracowania „Raportu Barlowa” (swoistej „konstytucji polityki regionalnej”). W raporcie tym doszło do zidentyfikowania problemów rozwoju regionalnego i sformułowanie zaleceń pod adresem władz w celu rozwiązania tych problemów. Został opracowany w 1939 a więc szybko stracił na znaczeniu w obliczu wojny.
W większości krajów europejskich po II wojnie światowej podjęto politykę regionalną. Najpóźniej politykę regionalną podjęła Belgia nie chcąc akcentować różnic w rozwoju regionów. Do krajów pionierskich w zakresie polityki regionalnej należała także Polska w okresie 20-lecia międzywojennego, przed wielkim kryzysem lat 20-tych- wynikało to z powstania na nowo państwa polskiego. Po 123 latach zaborów powstało państwo które trzeba było doprowadzić do jakiejś spójności.
Podjęcie budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego u zbiegu granic rozbiorowych, zagospodarowanie odzyskanego odcinka wybrzeża Bałtyku i budowa portu w Gdyni miały powodować rozwój państwa. Niektóre rozwiązania wprowadzone w Polsce, które potem w ramach polityki regionalnej były powszechnie stosowane, po raz pierwszy zostały zastosowane w Polsce.
W ramach polityki regionalnej (w tamtym systemie) była prowadzona polityka równomiernego rozmieszczenia sił wytwórczych. Równomierne rozmieszczanie przemysłu na terenie całego kraju i industrializacja wszystkich regionów. Na początku transformacji gospodarczej, różnice w rozwoju regionalnym na terenie kraju były mniejsze niż na zachodzie ale od tego czasu dysproporcje w rozwoju regionów zaczęły się powiększać. Przyczyną tego było wprowadzenie mechanizmów rynkowych przy jednoczesnym braku polityki regionalnej.
Istota polityki regionalnej.
W tradycyjnym ujęciu polityka regionalna rozumiana była jako działalność państwa mająca na celu wspieranie rozwoju i rozwiązywanie problemów w regionach problemowych i wyrównywanie międzyregionalnych dysproporcji rozwoju. Podmiotem polityki regionalnej była władza centralna a podstawowym celem wyrównywanie poziomu rozwoju w przekroju regionalnym. Działania państwa szły w trzech kierunkach:
tworzenie i rozwój infrastruktury ciężkiej (podstawowej) - drogi, autostrady, porty lotnicze, porty morskie. Inwestycje te były finansowane i realizowane przez państwo.
Tworzenie biegunów wzrostu w regionach opóźnionych w rozwoju (lokalizowanie dużych zakładów w regionach słabo rozwiniętych)
„odstraszanie inwestorów od regionów zatłoczonych” poprzez odpowiednie regulacje prawne zakazujące lokalizowania nowych inwestycji w tych regionach, albo poprzez wprowadzenie potrzeby uzyskania specjalnych zezwoleń na lokalizację zakładu w tym regionie. Uzyskanie zezwolenia wiązało się z ponoszeniem wysokich opłat lub wydawano zezwolenia na lokalizację powierzchni biurowych. Była to polityka przeciwdziałania powiększania skali zatłoczenia aglomeracji. Była to polityka polegająca na deglomeracji biernej - polega na nie powiększaniu istniejącej skali aglomeracji i zakazie lokalizowania nowych inwestycji w regionach zatłoczonych. Oprócz tego może istnieć tzw. deglomeracja czynna - oznacza przenoszenie istniejących już zakładów czy instytucji z aglomeracji poza jej obręb czyli do innych regionów.
Polityka regionalna UE i fundusze strukturalne
24.04.05
Deglomeracja bierna - polega na nie powiększaniu istniejącej skali aglomeracji
Deglomeracja czynna - oznacza przenoszenie istniejących już zakładów czy instytucji z miejsca nadmiernej aglomeracji, poza jej obręb.
Przykładem deglomeracji czynnej może być to że rząd Francji w latach 90-tych podjął decyzje o przeniesieniu 30tys miejsc pracy poza region paryski m.in. instytucją którą postanowiono przemieścić była słynna Szkoła Administracji Publicznej. Jest to delokalizacja prowadzona w ramach świadomej polityki regionalnej.
Delokalizacja może być także zjawiskiem negatywnym np. „łowcy premii” - przedsiębiorstwa przenoszą zakłady z jednego regionu w drugi, tylko po to aby skorzystać z ulg podatkowych lub tańszej siły roboczej. W momencie kiedy kończą się korzyści, zakład zostaje zamknięty. Delokalizację prowadzoną w ramach świadomej polityki regionalnej należy odróżnić od delokalizacji w pogoni za korzyściami. Przedsiębiorstwo powinno być maksymalnie wplecione w dany region. Powinno przyczyniać się do rozwoju danego regionu a nie wykorzystywać zasoby regionu dla osiągnięcia własnych korzyści
Nowa polityka regionalna realizowana jest od lat 80-tych, a w UE od połowy lat 80-tych. Polityka regionalna uległa reorientacji. Zmiana dotyczyła podmiotów polityki regionalnej i jej celów.
Politykę regionalną możemy zdefiniować jako całokształt działań podejmowanych przez władze publiczne (centralne, terytorialne, instytucje wspólnotowe), sektor prywatny (zasada 3P - partnerstwo publiczno-prywatne) oraz inne instytucje i organizacje w regionach mających na celu dostosowania strukturalne w gospodarkach regionu, zwiększenie konkurencyjności gospodarek regionalnych oraz redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju między regionami.
W nowej polityce regionalnej nastąpiło kilka zmian:
w oddolnej polityce regionalnej wzrosła liczba podmiotów polityki regionalnej
zmodyfikowane zostały cele i hierarchia tych celów (dostosowywanie strukturalne w regionach)
zwiększenie konkurencyjności (nie konkurencji między regionami) gospodarek regionalnych (produktów i usług wytwarzanych w regionie). Najbardziej syntetycznym wskaźnikiem konkurencyjności regionów jest wskaźnik PKB na jednego mieszkańca regionu
dąży się do redukowania przestrzennych dysproporcji regionów. Nikt nie postuluje wyrównywania dysproporcji między regionami. Po wielu latach praktyki wiemy że wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów nie jest możliwe ale chodzi o to aby dysproporcje między nimi się nie powiększały bo mogło by to zaszkodzić jedności i spójności kraju.
Kierunki oddziaływania aktualnej polityki regionalnej.
Pierwszy kierunek oddziaływania.
Tradycyjna polityka regionalna wspierała infrastrukturę ciężką. Obecnie promowana jest infrastruktura lekka. Żyjemy w dobie społeczeństwa informacyjnego, bo informacja jest podstawowym zasobem, żyjemy w gospodarce coraz bardziej opartej na wiedzy. W związku z rozwojem infrastruktury lekkiej używa się skrótu NTIK - Nowoczesne Techniki Informacji i Komunikowania. Wraz z postępem gospodarki opartej na wiedzy rozwija się cały sektor instytucji kształcenia, ośrodków badawczych i rozwojowych - to też infrastruktura lekka.
Działanie na rozwój kapitału ludzkiego - kapitał ludzki to wiedza i umiejętności reprezentowane przez człowieka. Gospodarka coraz bardziej się dematerializuje - w wytworzonym produkcie udział wiedzy jest coraz większy.
Drugi kierunek działania to tworzenie otoczenia instytucjonalnego, sprzyjającego powstawaniu i rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw. W tradycyjnej polityce regionalnej oddziaływano bezpośrednio na przedsiębiorstwo a teraz oddziałuje się na otoczenie tych przedsiębiorstw. Polityka bezpośrednia jest coraz bardziej ograniczana. Otoczeniem są wszystkie instytucje działające na rzecz przedsiębiorstw. Są to przede wszystkim instytucje ułatwiające dostęp przedsiębiorcom do kapitału i nowych form finansowania. Tradycyjne banki nastawione są na duże przedsiębiorstwa. W związku z tym w krajach zachodnich powstały instytucje finansowe ukierunkowane na dostarczanie kapitału do instytucji.
VENTURE CAPITAL - są to fundusze tworzone mające na celu finansowanie innowacji (w Polsce noszą nazwę „kapitał wysokiego ryzyka”) W USA ryzyko jest wyzwaniem, natomiast w Europie położona nacisk na negatywny aspekt. Są to fundusze które wcale nie są zainteresowane stratą. Istnieje co prawda większe ryzyko straty ale w przypadku powodzenia zyski są kilkukrotnie wyższe niż w przypadku tradycyjnych dziedzin inwestycji.
Inną formą są tzw. Aniołowie biznesu - indywidualne osoby dysponujące odpowiednimi zasobami, które inwestują w rozwijające się przedsiębiorstwa. Z reguły ten sposób wspierania przedsiębiorstw połączony jest z doradztwem merytorycznym.
Innymi instytucjami działającymi w otoczeniu biznesu są firmy konsultingowe i doradcze. Do władz publicznych należy wspieranie korzystania z tych usług.
Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości (forma wspierania przedsiębiorczości)- pomieszczenia udostępniane i wynajmowane osobom które jeszcze nie mają żadnego biznesu ale mają dobry pomysł jak rozpocząć. Ceny wynajmowanych pomieszczeń są niższe od cen rynkowych.
Bardzo ważna jest rola władz publicznych we wspieraniu tego otoczenia.
Bardzo ważny czynnik rozwoju regionalnego stanowi kapitał społeczny - są to sieci relacji oparte na wzajemności i zaufaniu, istniejące w danej społeczności, wykraczające poza mechanizmy rynkowe. Oprócz kapitału społecznego w nowej polityce regionalnej prymat przypisywany jest także zasobom endogenicznym - czyli rynkom tkwiącym w regionie. Podstawowym zasobem endogenicznym jest człowiek.
Geneza i ewolucja polityki regionalnej Unii Europejskiej.
Polityka regionalna nie została przewidziana traktatem rzymskim. Została ona świadomie pominięta.
Przed traktatem rzymskim został opracowany raport P.H.Spaaka - w tym raporcie zalecono prowadzenie polityki regionalnej, ale podstawowym czynnikiem który spowodował brak zapisu w traktacie rzymskim była liberalna doktryna - upatrująca możliwości wyrównania poziomu rozwoju przestrzeni w mechanizmach rynkowych. Uważano że rynek sam w wyniku działania nieskrępowanych mechanizmów rynkowych wyrówna rozwój regionów.
Podstawowym celem traktatu rzymskiego (tworzącego EWG) stało się stworzenie normalnych warunków konkurencji w łonie wspólnego rynku. W związku z tym w traktacie zapisano zakaz przyznawania pomocy publicznej. Przewidziano jednak pewne wyjątki:
zezwolenie na przyznawanie pomocy o charakterze socjalnym
na usuwanie skutków klęsk żywiołowych
pomoc na cele rozwoju regionalnego (jedyny przypadek zapisany imiennie) - zezwolono na pomoc dla tych regionów RFN które dotknięte zostały podziałem państwa w wyniku II wojny światowej. Zapis ten dotyczył regionów byłej RFN które znalazły się w sąsiedztwie wrogiego obozu. Te regiony znalazły się w niekorzystnej sytuacji bo wszystkie tradycyjne więzi zostały przerwane. Zapis ten stracił rację bytu w roku 1990 kiedy doszło do zjednoczenia Niemiec. Obecnie jest to zapis dla nas niekorzystny ponieważ powoduje wzrost konkurencyjności wschodnich landów Niemieckich w stosunku do Polski.
możliwość udzielania wsparcia regionom o anormalnie niskim poziomie życia (regionom opóźnionym)
regionom dotkniętym niewystarczającą ilością miejsc pracy
regionom w których jest to szczególnie uzasadnione względami gospodarczymi, jeżeli pomoc ta nie pozostaje sprzeczna z interesem ogólno wspólnotowym.
Wyjątki te nie oznaczały że UE będzie udzielać pomocy. Wyjątki te umożliwiały prowadzenie polityki regionalnej przez państwa członkowskie na ich własnym terenie.
Jedyną instytucją wspólną państw członkowskich ustanowioną na mocy traktatu rzymskiego i mogącą wspierać rozwój regionalny był Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) w Luksemburgu który powstał jako instytucja niezależna od wspólnot tzn. że ma swoje organy zarządcze. W statusie tego banku przewidziano że może on udzielać kredytów przedsiębiorstwom w celu waloryzacji zasobów regionalnych. Bank powstał jako instytucja nie mająca na celu zysku, to też kredyty są mniej oprocentowane niż w bankach komercyjnych.
Instytucją która od samego początku zaczęła działać na rzecz wspólnot był parlament europejski który opowiadał się za przyjęciem polityki regionalnej przez wspólnoty. Pierwszy krok w kierunku powstania polityki regionalnej został podjęty w 1968 roku kiedy to uchwalona została dyrekcja generalna szesnasta która została utworzona jako dyrekcja generalna polityki regionalnej.( w tej chwili nazwa brzmi DG REGIO)
29.05.2005
1968r- Utworzenie Dyrekcji Generalnej Polityki Regionalnej (Dyrekcja Generalna 16-sta). Utworzenie tej dyrekcji nastąpiło w chwili reformy instytucjonalnej we wspólnotach, w chwili połączenia instytucji trzech wspólnot (na samym początku były to tylko trzy państwa) w połowie lat 60-tych wszedł traktat o połączeniu instytucji tych trzech państw i powstaniu jednej instytucji wspólnotowej. Wtedy też powstała jedna rada ministrów która po dzień dzisiejszy jest najwyższym organem ustawodawczym w nomenklaturze wspólnotowej i jedna komisja europejska. Była to daleko idąca reforma instytucjonalna. W ramach jednej komisji europejskiej powołano do życia Dyrekcję Generalną Polityki regionalnej. W ten sposób powstał pomiot wspólnotowej polityki regionalnej który wypracowuje koncepcję polityki a potem ją realizuję.
Podmiotami UE są: Komisja Europejska z Dyrekcją Generalną 16-stą, Rada Ministrów, Rada UE, Parlament.
Był to pierwszy krok który zapoczątkował politykę regionalną. Dyrekcja Generalna rozpoczęła swoje działania od koordynowania polityk regionalnych prowadzonych przez państwa członkowskie. Koordynacja ta przybrała formę „kontroli antydopingowej” - tak w języku brukselskim określono kontrolę pomocy przyznawanej przez państwa członkowskie na rozwój regionalny na ich terenie. Początek tej kontroli polegał na wyznaczeniu górnego pułapu pomocy przyznawanej przez państwa członkowskie w regionach centralnych wspólnot który to pułap ustalono na poziomie 20% kosztów realizowanych inwestycji (regiony centralne to tereny ciągnące się od Londynu przez środek Europy zachodniej aż do północnych Włoch). Są to regiony najlepiej rozwinięte i posiadające największą dynamikę rozwoju i chodziło o to żeby przez udzielanie wsparcia tych regionach nie potęgować różnic w rozwoju. Od roku 1979 kontrolą antydopingową objęty został cały obszar wspólnot przy czym zróżnicowano wysokość dopuszczalnej kwoty w różnych regionach. Najwyższy poziom pomocy sięgający 75% kosztów inwestycji był dozwolony w regionach ultra peryferyjnych (albo super peryferyjnych) to jest szczególna kategoria regionów do której w 1979 zaliczane były tylko departamenty zamorskie Francji - Gujana w Ameryce Południowej, Gwadelupa i Martynika w Ameryce środkowej i wyspa Reunion na Oceanie Indyjskim u wschodnich wybrzeży Afryki. W późniejszym okresie do grupy regionów ultra peryferyjnych dołączyły jeszcze: Wyspy Kanaryjskie - Hiszpańskie oraz Portugalskie Azory i Medera. Łącznie jest siedem regionów ultra peryferyjnych. Był to jeden z kierunków działań w którym poszła Dyrekcja Generalna 16-sta. Zaczęto także myśleć o wykorzystaniu instrumentów finansowych. Pierwsze instrumenty finansowe w polityce regionalnej powstały w roku 1972 kiedy to podjęto decyzję o przeznaczeniu przeważającej części dwóch funduszy budżetowych wspólnot na wydatki ukierunkowane regionalnie.
Fundusze strukturalne:
Europejski Fundusz Społeczny (EFS)- powstał na mocy Traktatu rzymskiego w roku 1960, przeznaczony była na różne wydatki związane np. z pomocą dla osób bezrobotnych, ale nie miał regionalnego ukierunkowania. W 1972 podjęto decyzję że ponad 60% jego środków ma być przeznaczona na walkę z bezrobociem w regionach upadającego przemysłu albo w regionach opóźnionych w rozwoju.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (EFOiGR) - z nazwy wynika że fundusz składa się z dwóch części - nam chodzi tylko o sekcję Orientacji (bo tylko ta stanowi fundusz strukturalny). Sekcja Gwarancji finansuje wspólną politykę rolną - nas to nie interesuje. Około 2/3 środków sekcji orientacji postanowiono przeznaczyć na wydatki służące poprawie struktury rolnictwa w regionach wiejskich o niskim wskaźniku PKB na mieszkańca. W następnych latach środki tej sekcji skierowano także do regionów górskich oraz śródziemnomorskich obszarów wiejskich.
Dyrekcja Generalna 16-sta dostała w ten sposób narzędzia finansowe (na początku skromne ale ewolucja w kierunku wykształcania się instrumentów finansowych polityki regionalnej wspólnotowej została zapoczątkowana).
Inne fundusze strukturalne:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) - w roku 1975 nastąpił przełom - jeżeli chodzi o instrumenty finansowe - kiedy to utworzony został trzeci fundusz strukturalny (najważniejszy). Środki tego funduszu mają służyć rozwojowi regionalnemu. O powstaniu tego funduszu zdecydowały poza merytoryczne przesłanki - przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich. Wielka Brytania domagała się utworzenia tego funduszu z myślą o możliwości uzyskania większych środków z budżetu wspólnotowego. Brytyjczycy obliczyli że będą wpłacać do budżetu więcej niż inne państwa i niewiele z tego będą odzyskiwać dlatego że podstawowe wydatki budżetu wspólnotowego w owym czasie szły na politykę rolną a wielkiej Brytanii liczba rolników została zredukowana do niezbędnego minimum (poniżej 1% ludności czynnej zawodowo jest zatrudnione w rolnictwie). Z powodu małej liczby rolników (do których bezpośrednio kierowane są wypłaty z budżetu wspólnotowego) Wielka Brytania z tego tytułu wielkich środków miała nie otrzymywać. Z kolei wpłaty do budżetu miały być duże. Dodatkowo Wielka Bratania dużo produktów rolnych sprowadza ze swoich byłych kolonii z terytorium spoza wspólnot. Towary te są obciążone opłatami dodatkowymi i cłami które zasilają budżet a z drugiej strony obciążają obywateli brytyjskich. Brytyjczycy wymyślili sobie że jeżeliby powstał Fundusz Rozwoju Regionalnego to mogliby ubiegać się o środki z niego bo przecież tak jak pozostałe państwa, Wielka Bratania ma obszary słabiej rozwinięte. Brytyjczycy przystąpili do Wspólnot wraz z Irlandią i Danią w 1973 roku. Margaret Tacher na jednym z posiedzeń Rady Europejskiej uderzyła pięścią w stół i powiedziała „I want my money back” - i jak się uparła to nie było wyjścia jak tylko jej oddać to co Wielka Brytania wniosła do budżetu. W roku 1984 został przyznany Wielkiej Brytanii tzw. rabat. Rabat Brytyjski oznaczał że przyznano Wielkiej Brytanii ulgę we wpłatach do budżetu (wynosi on około 4,5mld euro rocznie). Na rabat Brytyjski składają wszystkie pozostałe państwa wspólnotowe.
Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołówstwa - FIUR - powstał w roku 1993, jest to najmniejszy z funduszy strukturalnych, jest nastawiony na wspieranie regionów uzależnionych od rybołówstwa. W rozporządzeniu na mocy którego utworzono Fundusz Rozwoju Regionalnego, sprecyzowane zostały zasady wykorzystania środków FIUR.
Podstawowe zasady funduszy strukturalnych:
1.zasada juste retor ( słusznego, sprawiedliwego zwrotu)
Podstawową zasadę jaką przyjęto przy podziale środków była zasada „sprawiedliwego zwrotu” - oznacza ona że w podziale środków bierze się pod uwagę wysokość wkładów każdego państwa do budżetu wspólnotowego. Zasada ta jest także przywoływana w odniesieniu do całego budżetu wspólnot. Podział środków funduszu przybrał formę kwot krajowych określonych procentowo udziałów każdego państwa w środkach funduszu.
2.Druga zasada dotyczyła uzupełniającego charakteru pomocy finansowanej z tego funduszu pomocy czyli po prostu wspierania ze środków funduszu inwestycji publicznych max do wysokości 30% ich kosztów oraz inwestycji prywatnych do wysokości 20% kosztów./
3. zasada to ograniczenie pomocy do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego (państwa podawały listę inwestycji które będą współ finansowały ze środków funduszu - ale te inwestycje musiały być zgodne z programami rozwoju regionalnego które państwa członkowskie przestawiały komitetowi polityki regionalnej - organowi konsultacyjnemu Komisji Europejskiej utworzony równocześnie z Funduszem Rozwoju Regionalnego. W jego skład wchodzili wysocy urzędnicy państwowi z krajów członkowskich, odpowiedzialni za politykę regionalną).
4. zasada - zastrzeżenie wyłączności wniosków o subwencję do kompetencji poszczególnych państw. Wniosek o wsparcie kierują władze centralne państw członkowskich a nie bezpośrednio władze terytorialne czy indywidualne podmioty.
To były początki funkcjonowania tego podstawowego instrumentu finansowego wspólnotowej polityki regionalnej. Fundusz Rozwoju Regionalnego od samego początku był rodzajem skarbonki do którego państwa członkowskie wpłacały składki a potem w postaci kwot krajowych, każde państwo część tego funduszu sobie odbierało, nie było żadnej kontroli ze strony komisji europejskiej nad wykorzystaniem tego funduszu. Praktyka pokazała że każde państwo wykorzystywało te kwoty jak chciało - jedne łatały dziury w budżecie lub już z góry przy planowaniu budżetu zmniejszały wydatki na politykę regionalną bo wiedziały że dostana te pieniądze z budżetu wspólnoty. Kwota krajowa powinna wspierać rozwój regionalny a nie zastępować wydatki krajowe.
Pierwsza zmiana w zasadach podziału środków Funduszu Rozwoju Regionalnego została wprowadzona w roku 1980. została wprowadzona pięcioprocentowa część poza kwotowa tzn. tylko 95% środków funduszu było dzielonych wg zasady kwotowej. Część poza kwotowa została do dyspozycji komisji europejskiej która mogła z tych środków finansować priorytety wspólnotowe rozwoju regionalnego. Ta część poza kwotowa była pierwszym prawdziwie wspólnotowym instrumentem polityki regionalnej. Komisja wydatkowała te środki albo na finansowanie tzw. Akcji specyficznych podejmowanych z inicjatywy komisji europejskiej. Celem tych akcji było wzmacnianie pozytywnych efektów regionalnych innych polityk wspólnotowych (np. polityki prowadzonej przez wspólnotę węgla i stali) lub kompensowanie efektów negatywnych regionalnych innych polityk wspólnotowych (np. wspólnej polityki rolnej.
Zasadnicza reforma funduszu regionalnego miała miejsce w roku 1985 i wprowadzała istotne zmiany. 1. zmiana. Przede wszystkim w wyniku tej reformy kwoty krajowe zostały zastąpione widełkami interwencji czyli określeniem dolnego i górnego udziału każdego państwa w środkach funduszu regionalnego, przy równoczesnym zagwarantowaniu środków jedynie na poziomie dolnej granicy udziału w okresie 3 lat. Pozostała część funduszu przeznaczana była na finansowanie priorytetów określonych przez komisję europejską. Reforma ta zwiększała wspólnotowy charakter polityki regionalnej prowadzonej przez komisję europejską, ponieważ poszczególne państwa przeznaczały fundusze na regiony opóźnione w skali własnego kraju, a komisja mogła spojrzeć na ten problem w ujęciu całej wspólnoty.
2. zmiana wprowadzona tą reformą polegała na wprowadzeniu zasady stopniowego zastępowania wsparcia pojedynczych projektów inwestycyjnych dofinansowywaniem kompleksowych programów rozwoju. Wprowadzono przy tym dwa rodzaje programów: PNIC - programy narodowe o znaczeniu wspólnotowym, oraz PIC - programy opracowywane z inicjatywy wspólnotowej (programy które opracowywała komisja europejska i proponowała państwom wspólnotowym)- w tej chwili noszą nazwę „inicjatywy wspólnotowej”
3. zmiana która nastąpiła w wyniku tej reformy to reorientacja polityki regionalnej, tradycyjnie nastawionej na przyciąganie inwestorów z zewnątrz do regionu w kierunku stymulowania rozwoju i wykorzystania potencjału lokalnego i mobilizowania zasobów lokalnych tkwiących w regionach.
4. zmiana - podjęto decyzję o skoncentrowaniu środków na mniejszej ilości celów przez podniesienie udziału jego środków do 50-55% publicznych nakładów inwestycyjnych przeznaczonych na dany program.
Jeszcze jednym bardzo ważnym faktem w ewolucji polityki wspólnotowej była realizacja od połowy lat osiemdziesiątych tzw. Zintegrowanych programów śródziemnomorskich -idea tych programów zrodziła się w dyrekcji generalnej polityki rolnej ale ze względu na ich regionalne ukierunkowanie została bardzo mocno wsparta przez dyrekcję generalną 16-stą (odpowiedzialną za politykę regionalną). Idea tych programów powstała w związku z kolejnym poszerzeniem wspólnot w roku 1986 o Portugalię i Hiszpanię i płynącym z tego powodu zagrożeniem dla śródziemnomorskich regionów starych państw członkowskich reprezentujących ten sam rodzaj produkcji rolnej (np. Francuzi obawiali się że produkcja win w Hiszpanii będzie stanowiła konkurencję dla nich). W ramach tych programów podjęto działania na rzecz dostosowania rolnictwa śródziemnomorskiego do konkurencji z nowymi państwami członkowskimi - np. działania na rzecz modernizacji rolnictwa, restrukturyzacji rybołówstwa, pobudzania przedsiębiorczości, rozwoju turystyki. Programy te realizowane były przez 7 lat od roku 1986 do 1993. zintegrowane programy śródziemnomorskie były nowością w polityce wspólnotowej. Sporządzenie tych programów powierzono władzom terytorialnym i społecznościom lokalnym. Te władze terytorialne stały się także stroną przy podpisywaniu porozumień z komisją europejską. Nowością także było to że inicjatywa ta miała charakter ponadnarodowy.
Przełomem w ewolucji wspólnotowej polityki regionalnej był rok 1988, kiedy to przygotowana została pierwsza reforma funduszy strukturalnych, która weszła w życie w następnym roku i objęła lata 1989-1993. Reforma ta była następstwem wejścia w życie Jednolitego Aktu Europejskiego 1 lipca 1987 roku. Po raz pierwszy w tym traktacie wpisany został nowy tytuł „spójność ekonomiczna i społeczna” podstawową rolę w realizowaniu tego celu spójności ekonomiczno-społecznej przypisano wspólnotowej polityce regionalnej której instrumentami finansowymi stały się fundusze strukturalne m.in. Fundusz Rozwoju Regionalnego. Po raz pierwszy wspólnotowa polityka regionalna trafiła do traktatu europejskiego i uzyskała podstawy traktatowe. JAE dokonał nobilitacji wspólnotowej polityki regionalnej. Po raz pierwszy w traktacie znalazł się także zapis dotyczący EFRR.
JAE powodował że trzeba było przygotować głęboką reformę polityki regionalnej aby nadać jej wspólnotowy charakter. Głównym celem JAE było utworzenie jednolitego rynku europejskiego z dniem 31 grudnia 1992 roku. Oznacza on swobodny przepływ towarów, usług, kapitałów i ludności. Najwięcej kontrowersji spowodowała kwestia swobodnego przepływu usług i ludności. Zaczęto się zastanawiać jak zniesienie granic może wpłynąć na dynamikę rozwoju regionalnego i doszli do wniosku że będzie to korzyścią dla najlepiej rozwiniętych regionów które będą przyciągać kapitał w związku z tym regionom mniej rozwiniętym grozi wyludnienie. Zapobiegnięcie temu było główną przyczyną wpisania polityki regionalnej do JAE.
1