Pochodzenie człowieka i początki ludzkości

Chociaż najwięcej znalezisk archeologicznych 
związanych z ewolucją człowieka pochodzi z Europy, nie ulega dzisiaj wątpliwości, że kolebka ludzkości znajdowała się w Afryce, a dokładniej w Wielkim Rowie Afrykańskim.

Z zachowanych fragmentów kości i szkieletów pochodzących ze stanowisk w Kenii, Tanzanii, Etiopii i Ugandzie niezbicie wynika, że rodowód człowieka sięga ponad 4 miliony lat wstecz. Odkrycia te dowodzą również, że istniały też inne gatunki człowiekowatych, które wygasły.

Rodzaj Homo wyodrębnił się około 2,5-2 mln lat temu, prawdopodobnie na porośniętych sawanną wyżynach środk. i pd. Afryki. Najstarszym jego przedstawicielem był Homo habilis ('człowiek uzdolniony'), który świadomie zaczął wytwarzać narzędzia. Następnym ogniwem ewolucji jest Homo erectus ('człowiek wyprostowany').

Jego szczątki kopalne pochodzą z okresu od 1,8-1,5 mln do 200 tys. p.n.e. Wiemy, że Homo erectus posługiwał się dość skomplikowanymi narzędziami kamiennymi, potrafił wytwarzać odzież ze skór, korzystał z ognia, zamieszkiwał w jaskiniach nie tylko w Afryce, ale również w Europie i Azji. Z tego okresu pochodzą również najstarsze ślady bytowania człowieka na ziemiach polskich (ok. 500-400 tys. p.n.e., okolice Trzebnicy).

Na następnym etapie rozwoju człowieka, Homo sapiens ('człowiek rozumny'), występowały obok siebie dwa gatunki: Homo sapiens neandertalensis (człowiek rozumny neandertalski) i Homo sapiens sapiens ('człowiek rozumny właściwy').

Ślady pierwszego z nich pochodzą gł. z Europy i Azji, z okresu od 300-250 tys. p.n.e. do 35 tys. p.n.e. Natomiast „nasz bezpośredni przodek”, Homo sapiens sapiens, wykształcił się prawdopodobnie w Afryce, około 40 tys. p.n.e. Z Afryki wywędrował do Europy i Azji, a następnie do Ameryki Pn. i Australii.

Dzieje ludzkości dzielimy umownie, w zależności od materiału, z którego ludzie najczęściej wykonywali narzędzia, na ery kamienia, brązu i żelaza. W najdłużej trwającej erze kamienia wyróżniamy epoki: starszą (paleolit), średnią (mezolit) i młodszą (neolit).

Ze względu na zróżnicowane warunki naturalne (klimat, ukształtowanie terenu, roślinność), w różnych regionach świata te same zmiany w sposobie bytowania człowieka zachodziły w różnym tempie.

Z perspektywy czasu widzimy, że najważniejszym wydarzeniem tych dziejów była rewolucja neolityczna. Miejsce łowiecko-zbierackich grup wędrownych zajęły wówczas osiadłe społeczności uprawiające rolę i hodujące zwierzęta. Można stwierdzić, że wtedy „człowiek z poziomu drapieżnika wzniósł się do poziomu producenta”. Paleolit był epoką myśliwych, neolit — rolników. Mezolit — epoką pośrednią, w której obok siebie żyli i łowcy, i rolnicy. Osiadły tryb życia zaowocował wieloma wynalazkami, które zmieniły jakość ludzkiego bytowania. Zaczęto korzystać między innymi z radła i pługa, z koła garncarskiego i warsztatu tkackiego, z żaren i koła transportowego.

---