Wykład

EMAS - System zarządzania środowiskowego

System eko-zarządzania i eko-auditu

29 czerwca 1993 roku Komisja Europejska wydała rozporządzenie Nr 1836/93 dotyczące dobrowolnego układu przedsiębiorstw przemysłowych we Wspólnym Schemacie Przeglądu Zarządzania Środowiskiem

(ECO-MANAGEMENT AND AUDIT SCHEME - EMAS).10 lipca 1993 roku opublikowano ją jako zarządzenie w Official Journal of European Communities pod nazwą „Zarządzenie Komisji Wspólnot Europejskich w sprawie dopuszczenia do dobrowolnego udziału przedsiębiorstw sektora przemysłowego Wspólnoty w systemie eko-zarządzania i eko-auditu'

EMAS.

EMAS wszedł w życie w kwietniu 1995 roku i jako zarządzenie został automatycznie wprowadzony we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej.Kraje członkowskie Unii Europejskiej miały obowiązek przygotowania systemu akredytacji weryfikatorów systemu zarządzania środowiskowego zgodnie z EMAS oraz systemu rejestracji przedsiębiorstw w rejestrze EMAS.

Podstawowy cel EMAS

Podstawowym celem EMAS jest stworzenie systemu zarządzania ekologicznego w przedsiębiorstwie opartego na procesie ciągłych usprawnień zarówno w odniesieniu do procesów produkcyjnych jak i technik zarządzania. Cel ten można osiągnąć poprzez opracowanie i wdrożenie w przedsiębiorstwie polityk, programów środowiskowych, systematyczną, obiektywną i okresową ocenę funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Proces wdrażania EMAS

Proces wdrażania EMAS składa się z 7 etapów:

1.   Opracowanie polityki ekologicznej.

2.   Przeprowadzenie wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa.

3.   Opracowanie programu środowiskowego.

4.   Wdrożenie systemu ekologicznego zarządzania.

5.   Przeprowadzenie przeglądu ekologicznego.

6.   Opracowanie deklaracji środowiskowej.

7.   Zatwierdzenia i uprawomocnienia.

Polityka ekologiczna przedsiębiorstwa

Polityka ekologiczna przedsiębiorstwa jest głównym instrumentem ukazującym priorytetowe działania środowiskowe

Polityka ekologiczna powinna:

- stanowić podstawę do określenia celów środowiskowych, zadań, programu i systemu zarządzania,

- nawiązywać do wszystkich zagadnień środowiskowych

- angażować przedsiębiorstwo w praktykę dobrego zarządzania

- deklarować konieczność spełnienia wszystkich wymagań prawnych z zakresu ochrony środowiska,

- deklarować wdrożenie ciągłych usprawnień w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa w odniesieniu do wymagań środowiskowych

- być zatwierdzona na najwyższym szczeblu systemu zarządzania,

- mieć formę pisemną,

- być dostępna dla całej załogi i lokalneg społeczeństwa,

- być okresowo weryfikowana.

Cel wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa

Celem wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa jest:

- określenie miejsca występowania negatywnych oddziaływań na środowisko,

- określenie, które z tych oddziaływań powinny być zlikwidowane,

- określenie zakresu niezbędnych usprawnień,

- określenie w jakim zakresie zakład dostosowuje się do obowiązujących regulacji prawnych,

- określenie zakresu efektywnego i rzeczywistego zużycia surowców i materiałów oraz wielkości wydalanych zanieczyszczeń stałych, ciekłych i gazowych itp.,

- określenie zmian w polityce środowiskowej przedsiębiorstwa.

Wstępny przegląd przedsiębiorstwa

Wyniki wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa powinny być dokumentowane w formie raportów dotyczących systemu zarządzania, inwentaryzacji surowców, inwentaryzacji odpadów, oceny zużycia energii lub w formie rejestrów wszystkich regulacji prawnych z zakresu ochrony środowiska obowiązujących zakład itp.

Na podstawie zgromadzonych dokumentów, przyjęta polityka środowiskowa przedsiębiorstwa powinna zostać zmieniona lub uzupełniona.

Program środowiskowy zapewnia realizację celów i zadań związanych z polityką i zdefiniowanych podczas wstępnego przeglądu przedsiębiorstwa.

Celem programu jest zagwarantowanie, że wszystkie cele i zadania założone w polityce przedsiębiorstwa zostaną osiągnięte. Założone cele muszą zostać ujęte w harmonogramie

Program środowiskowy powinien:

- wyznaczać odpowiedzialność za określone cele w każdej jednostce funkcjonalnej i na każdym szczeblu zarządzania przedsiębiorstwem,

- określać środki za pomocą których cele mają być osiągnięte.

W odniesieniu do działań związanych z rozwojem przedsiębiorstwa, rozwojem nowych lub modyfikowaniem istniejących produktów, usług i procesów, powinny zostać opracowane oddzielne programy określające:

- cele ekologiczne jakie mają być osiągnięte,

- mechanizmy ich osiągnięcia,

- procedury postępowania ze zmianami,

- mechanizmy naprawcze.

Zgodnie z wymaganiami EMAS system zarządzania w przedsiębiorstwie powinien:

- określać zakres odpowiedzialności za środowisko wśród wszystkich pracowników na wszystkich poziomach,

- oceniać oddziaływanie na środowisko wszystkich działań, procesów i produktów,

- oceniać i monitorować wszystkie obecnie podejmowane działania, zapobiegać, eliminować i redukować emisję zanieczyszczeń do środowiska,

- podejmować działania w celu ochrony przed wypadkami, przeciekami, emisjami itp.,

- wdrażać i aktualizować obowiązujące procedury (we współpracy z samorządami lokalnymi),

- kontrolować spełnienie wymogów środowiskowych,

- dostarczać kompletnej informacji do publicznej wiadomości na temat działań środowiskowych przedsiębiorstwa.

System zarządzania przedsiębiorstwem

- System zarządzania przedsiębiorstwem musi być dostatecznie silny by podążać za polityką środowiskową, założonymi celami i programem.

- Wdrażając system ekologicznego zarządzania, należy przeanalizować istniejący system zarządzania przedsiębiorstwem, w szczególności strukturę organizacyjną i odpowiedzialność na różnych poziomach zarządzania i pracy.

- Wszelkie podejmowane działania w ramach systemu powinny być udokumentowane w formie pisemnej: procedury kontrolne, indywidualna odpowiedzialność pracowników, instrukcje pracy, zatwierdzenia zmian dotyczących procesu produkcyjnego, regulacje prawne.

- Dokumentacja musi zawierać diagram struktury organizacyjnej ukazujący kto jest odpowiedzialny i za jakie części programu.

System zarządzania ekologicznego

System zarządzania ekologicznego musi zawierać zakres działań o charakterze szkoleniowym. Szkolenia mają na celu uświadomienie pracowników przedsiębiorstwa, przedstawienie ich obowiązków w zakresie ochrony środowiska i skutków ich nie wypełniania.

W trakcie szkoleń pracownicy powinni zostać zapoznani z podjętymi działaniami, które zapewniają realizację polityki środowiskowej przedsiębiorstwa.

Podstawowym efektem szkolenia powinno być lepsze zintegrowanie zarządzania ekologicznego z praktyką pracy przedsiębiorstwa

Przegląd ekologiczny przedsiębiorstwa

Przegląd ekologiczny przedsiębiorstwa to:

- systematyczna, udokumentowana, okresowa i celowa ocena osiągnięć organizacji, systemu zarządzania i procesów stworzonych w celu ochrony środowiska.

Celem przeglądu jest:

- pomoc w zarządzaniu w celu kontroli wszystkich działań praktycznych, które mogą powodować skutki środowiskowe i pomoc w ich ocenie, czyli w określeniu w jakim zakresie przedsiębiorstwo dostosowało się do swojej własnej polityki środowiskowej.

Celem audytu jest również ocena systemu zarządzania
i określenie zgodności z polityką środowiskową
i programem środowiskowym przedsiębiorstwa, który musi być zgodny z istniejącymi wymaganiami środowiskowymi.

Częstość i procedura przeprowadzania przeglądów

Kierownictwo przedsiębiorstwa określa częstość przeprowadzania przeglądów. Przeglądy muszą być przeprowadzane w odstępach czasu nie dłuższych niż trzy lata. Kierownictwo przedsiębiorstwa powinno także określić procedury audytu.

Procedura przeprowadzenia przeglądu ekologicznego składa się z trzech etapów:

1.   Przygotowanie

2.   Przeprowadzenie przeglądu

3.   Działania po przeprowadzeniu przeglądu

Etapy przygotowania i przeprowadzania przeglądu

Etap przygotowania obejmuje zapoznanie się z rodzajem prowadzonej działalności w przedsiębiorstwie, z istniejącym systemem zarządzania ochroną środowiska oraz z wynikami poprzednich przeglądów ekologicznych.

 Na etapie przeprowadzania przeglądu należy zgromadzić wszystkie dodatkowe dokumenty dotyczące procedur kontrolnych z zakresu ochrony środowiska i przejrzeć je pod kątem efektywności.

Po przeanalizowaniu dokumentacji należy zweryfikować uzyskane dane z istniejącą rzeczywistością w przedsiębiorstwie.

Podstawą tego typu działań są wywiady z pracownikami przedsiębiorstwa, mające na celu zapoznanie się ze wszystkimi procesami produkcyjnymi, systemami i narzędziami, które były zastosowane w celu poprawy warunków środowiskowych.

Cele raportu z przeglądu

Po przeprowadzeniu przeglądu przygotowywany jest pisemny raport dla przedsiębiorstwa.

Podstawowymi celami raportu z przeglądu są:

- udokumentowanie efektów przeglądu,

- dostarczenie informacji o stanie realizacji polityki ekologicznej przedsiębiorstwa,

- dostarczenie informacji dotyczącej efektywności i

- wiarygodności urządzeń do monitorowania oddziaływań zakładu na środowisko,

- wykazanie potrzeb działań naprawczych.

Proces przeglądu ekologicznego kończy się przygotowaniem i wdrożeniem odpowiednich działań naprawczych.

Zespół przeprowadzający audyt

Przegląd ekologiczny przedsiębiorstwa może być przeprowadzany przez osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie lub osoby z zewnątrz, podstawowym jednak wymaganiem jest to, że muszą to być osoby kompetentne, bezstronne i wystarczająco niezależne.

Zespół przeprowadzający audyt powinien się składać z kilku osób, których specjalności odpowiadają wszystkim obszarom merytorycznym przeglądu.

Deklaracja środowiskowa najważniejsza cecha systemu EMAS

Deklaracja środowiskowa

 Jedną z najważniejszych cech systemu EMAS jest wymóg publikowania deklaracji środowiskowej, która powinna być zatwierdzona przez akredytowanych i niezależnych weryfikatorów. Oświadczenie musi zostać opublikowane przed pierwszą rejestracją EMAS i potem na koniec każdego pełnego przeglądu.

W niektórych przypadkach, w zależności od charakteru przedsiębiorstwa i odpowiedzialności środowiskowej, weryfikatorzy mogą nakazać wykonanie pełnego oświadczenia co roku.

Oświadczenie środowiskowe

Oświadczenie środowiskowe powinno zawierać:

- charakterystykę działań, które są podejmowane w przedsiębiorstwie,

- dane o emisji zanieczyszczeń, ilości gromadzonych odpadów,

- dane o zużyciu surowców, energii i wody,

- informacje o wszystkich innych znaczących oddziaływaniach na środowisko,

- znaczące zmiany w polityce, programie czy samym przedsiębiorstwie od czasu opracowania ostatniego oświadczenia,

- przewidywany termin opracowania następnego oświadczenia,

- dane akredytowanych weryfikatorów, którzy zatwierdzili oświadczenie.

Weryfikacja i ocena systemu EMAS

Ostatnim krokiem procesu wdrażania EMAS jest ocena oświadczenia środowiskowego przez zewnętrznych akredytowanych weryfikatorów.Weryfikatorzy muszą być osobami akredytowanymi przez EMAS i kompetentnymi do oceny osiągnięć danego przedsiębiorstwa.

 Ocenę systemu EMAS przeprowadza się zgodnie z następującymi wymaganiami:

·  oceny może dokonywać akredytowany weryfikator,

·  polityka przedsiębiorstwa musi odpowiadać wymaganiom EMAS,

·  program i system zarządzania musi odpowiadać wymaganiom EMAS,

·  procedury przeglądu muszą być ocenione z punktu technicznego,

·  techniczne wady muszą zostać zlikwidowane,

·  zmiany i uzupełnienia w oświadczeniu muszą zostać zatwierdzone przez weryfikatorów.

Zatwierdzanie systemu EMAS

W procesie zatwierdzania systemu EMAS weryfikatorzy będą sprawdzać i oceniać:

·   czy polityka zakładu, organizacja systemu, program środowiskowy, stosowane procedury i system audytingu działają efektywnie,

·    czy wszystkie wykorzystane procedury oraz metody przeglądu ekologicznego są poprawne z technicznego punktu widzenia,

·   czy wszystkie informacje, które zostały dostarczone są kompletne, czy zostały zidentyfikowane wszystkie obszary o znaczącym oddziaływaniu przedsiębiorstwa na środowisko

Raport końcowy

Przygotowując raport końcowy weryfikatorzy zwracają uwagę na wszystkie wypadki niezgodności i techniczne defekty w procedurach przedsiębiorstwa oraz określają niezbędne uzupełnienia w oświadczeniu.

Jeżeli weryfikatorzy podpisali się pod oświadczeniem środowiskowym, to przedsiębiorstwo jest gotowe do zgłoszenia swojej rejestracji w EMAS.

EMAS-Systemy zarządzania środowiskowego

Wstęp

System EMAS, wprowadzy został w Polsce z dniem przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej w oparciu o:

- Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczającym dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS),

- ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS)

- oraz trzy akty wykonawcze obejmujące

- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych oraz wzorów dokumentów, formy, częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestru wojewódzkiego do rejestru krajowego;

- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację organizacji w rejestrze wojewódzkim;

- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie współczynników różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).

Szkolenie przeznaczone jest dla osób zainteresowanych systemem ekozarządzania i audytu EMAS i jest zakończone testem sprawdzającym nabytą wiedzę

Rozporządzenie EMAS jako wynik ewolucji strategii ochrony środowiska

- Podczas szczytu w Lizbonie w 2000 r. Rada Unii Europejskiej ustaliła, że strategicznym celem Unii jest przekształcenie jej do roku 2010 w najbardziej dynamiczne, konkurencyjne oraz oparte na wiedzy społeczeństwo na świecie.

- Aby to osiągnąć, UE musi mocniej zaangażować się w realizację zadań gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

- Z punktu widzenia ochrony środowiska, oznacza to konieczność uniezależnienia stopnia degradacji środowiska od poziomu wzrostu gospodarczego, wprowadzenie zasad zrównoważonej produkcji i konsumpcji, jak również ochronę zasobów naturalnych i zrównoważoną gospodarkę tymi zasobami

- Wzrost znaczenia ochrony środowiska w gospodarce

jest wynikiem coraz wyższej świadomości ekologicznej społeczeństwa. Świadomość ta przekłada się na presję wywieraną na podmioty gospodarcze i organy administracji.

- Społeczeństwo wymaga od przedsiębiorców stosowania praktyk bezpiecznych dla środowiska, a od administracji skutecznego nadzoru nad przedsiębiorstwami.

- Klienci coraz częściej interesują się wyrobami i usługami spełniającymi coraz wyższe standardy środowiskowe, a administracja stale zaostrza wymagania prawne.

- Sytuacja ta zmusza przedsiębiorców do systemowego poszukiwania sposobów osiągania coraz wyższych standardów, a administrację do poszukiwania efektywnych metod ich egzekwowania

- Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ), którym w pierwszej połowie lat 90 nadano formalne ramy poprzez opublikowanie szeregu standardów, znakomicie spełniają oczekiwania obu stron.

- Dzięki nim organizacje wypracowują spójną strategię działań na rzecz ochrony środowiska, a administracja może przenieść część odpowiedzialności za egzekwowanie wymagań na zaangażowane organizacje.

- Uwaga: Norma ISO 14001 i Rozporządzenie EMAS odnoszą termin “organizacje” do wszystkich podmiotów wdrażających systemy zarządzania środowiskowego. W określeniu tym mieszczą się zarówno przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną i usługową jak i organy administracji publicznej i instytucje pożytku publicznego.

- Proces wprowadzania instrumentów stosowanych dobrowolnie przez organizacje zastępujących do pewnego stopnia tradycyjny system nakazowo-zakazowy został zapoczątkowany jeszcze w latach 80. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w dokumentach programowych UE, a mianowicie w 5. Wspólnotowym Programie Działania na Rzecz Środowiska: "W stronę Zrównoważonego Rozwoju" opublikowanym w 1993 r.

- Program ten podkreślał rolę przemysłu w kreowaniu wzrostu gospodarczego oraz konieczność przejęcia przez przemysł odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego. Zakładał on poszerzenie spektrum stosowanych instrumentów w dziedzinie ochrony środowiska, kładąc szczególny nacisk na mechanizmy rynkowe w celu zobowiązania organizacji do przyjęcia aktywnej postawy w zakresie osiągania zgodności z właściwymi wymaganiami prawnymi dotyczącymi środowiska.

- W tym samym roku Parlament Europejski i Rada UE przyjęły pierwsze Rozporządzanie EMAS. Rozporządzenie to weszło w życie w kwietniu 1995 r. i nakładało na państwa członkowskie UE obowiązek stworzenia infrastruktury administracyjnej umożliwiającej organizacjom rejestrację w unijnym systemie EMAS.

Warunkiem rejestracji było wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu EMAS, opublikowanie deklaracji środowiskowej oraz poddanie obu tych elementów niezależnej ocenie

- W 2001 r. opublikowano zweryfikowane Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r., dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS).

- Zasadniczą zmianą wprowadzoną w znowelizowanym Rozporządzeniu EMAS było dopuszczenie udziału w systemie organizacji pozaprzemysłowych a także zastąpienie dotychczasowej treści Załącznika I do Rozporządzenia EMAS, zawierającego wymagania w stosunku do SZŚ, tekstem normy międzynarodowej ISO 14001.

- Ponadto zmieniono definicję podmiotu, który może zostać zarejestrowany. Zrezygnowano z zasady, ze rejestrowane są poszczególne obiekty. Obecnie możliwe jest rejestrowanie organizacji, która może być częścią obiektu lub też składać się z kilku obiektów.

- W najbliższym czasie spodziewane są kolejne zmiany, w ramach których Załącznik 1 zostanie poddany aktualizacji ze względu na opublikowanie normy ISO 14001:20044. Rozważana jest również możliwość dopuszczenia do rejestracji organizacji spoza terenu UE.

- Obowiązujący obecnie 6. Program Działania na Rzecz Środowiska Unii Europejskiej przyjęty w 2002 r., podkreśla rolę systemu EMAS jako narzędzia, które pomaga organizacjom w przestrzeganiu przepisów ochrony środowiska, a także we wprowadzaniu niezbędnych zmian wzorców produkcji i konsumpcji na bardziej zrównoważone.

- Jednym z priorytetowych zadań uznano zachęcanie do szerszego korzystania z systemu EMAS, m.in. w celu upowszechniania skłonności do publikowania szczegółowej i niezależnie zweryfikowanej informacji o oddziaływaniu na środowisko

- Rejestracja w systemie EMAS nie zwalnia organizacji z obowiązku przestrzegania przepisów prawa. Przeciwnie - zgodność z prawem jest warunkiem rejestracji. Jego zasadniczym założeniem jest dostrzeżenie i nagradzanie tych organizacji, które dobrowolnie wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i w sposób stały poprawiają efekty swojej działalności środowiskowej.

- Obecnie w rejestrze EMAS znajduje się ok. 3200 organizacji (obejmujących ok. 4200 obiektów).

- Po chwilowym spadku liczby rejestracji obserwowanym od przełomu lat 2002 i 2003, liczba ta zaczęła znowu wzrastać. Niekwestionowanym liderem są Niemcy, gdzie liczba zarejestrowanych organizacji sięga 1600 (ponad 2000 obiektów).

EMAS-Systemy zarządzania środowiskowego

Wymagania Rozporządzenia EMAS

 - Rozporządzanie EMAS składa się z 18 artykułów i 8 załączników. W przeciwieństwie do innych norm dotyczących systemów zarządzania, treść załączników jest wiążąca.

- Poniżej przedstawiono krótki przegląd artykułów i załączników do Rozporządzenia EMAS.

Wymagania Rozporządzenia EMAS

 - Artykuł 1: “System ekozarządzania i audytu oraz jego cele” - artykuł definiuje system EMAS, jego nadrzędne cele i sposoby promowania stałej poprawy w zakresie efektów działalności środowiskowej organizacji.

- Artykuł 2: “Definicje” - artykuł wyjaśnia terminy stosowane do celów Rozporządzenia EMAS, np. “polityka środowiskowa”, “efekty działalności środowiskowej”, “ciągłe doskonalenie efektów działalności środowiskowej” etc.

- Artykuł 3: “Udział w EMAS” - artykuł stanowi, że program jest otwarty dla każdej organizacji, “która zamierza poprawić efekty działalności środowiskowej” oraz definiuje warunki, na jakich organizacja może być zarejestrowana w systemie EMAS.

- Artykuł 4: “System akredytacji” - artykuł przedstawia obowiązki państw członkowskich w zakresie tworzenia i utrzymywania systemu akredytacji niezależnych weryfikatorów, wykonywania czynności weryfikacyjnych w innych państwach członkowskich, jak również obowiązek Komisji w zakresie promowania współpracy państw członkowskich. Akredytacja weryfikatorów środowiskowych i nadzór nad ich działaniami muszą być zgodne z wymaganiami Załącznika V do Rozporządzenia EMAS.

- Artykuł 5: “Właściwe organy” - artykuł przedstawia obowiązki państw członkowskich w zakresie wyznaczania właściwego organu, zapewniania jego niezależności i neutralności, posiadania wytycznych dla właściwych organów oraz odpowiedzialności właściwego organu za rejestrację organizacji w systemie EMAS. Przewiduje się również posiedzenia roczne właściwych organów w obecności przedstawiciela Komisji.

- Artykuł 6: “Rejestracja organizacji” - artykuł określa warunki rejestracji organizacji w systemie EMAS oraz warunki odmowy, zawieszenia rejestracji lub wykreślenia z rejestru przez właściwy organ.

- Artykuł 7: Wykaz zarejestrowanych organizacji i weryfikatorów środowiskowych" -artykuł przedstawia obowiązki organów akredytujących i właściwych organów w zakresie prowadzenia wykazów weryfikatorów środowiskowych i zarejestrowanych organizacji oraz ich aktualizacji. Rejestr weryfikatorów środowiskowych i organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS prowadzony jest i podawany do wiadomości publicznej przez Komisję.

- Artykuł 8: “Logo” - artykuł określa warunki, w których organizacja posiadająca aktualną rejestrację w systemie, może używać logo EMAS, jak również warunki, gdy nie można korzystać z logo. Bardziej szczegółowy opis logo EMAS przedstawiono w Załączniku IV do Rozporządzenia EMAS.

- Artykuł 9: “Związki z normami europejskimi i międzynarodowymi” - artykuł opisuje sposób, w jaki rozpoznaje się zgodność organizacji z normami dotyczącymi zagadnień środowiskowych na podstawie Rozporządzenia EMAS.

- Uznaje się, że organizacje wdrażające normy europejskie lub międzynarodowe dotyczące zagadnień środowiskowych istotnych w kontekście Rozporządzenia EMAS spełniają odpowiednie wymagania Rozporządzenia EMAS.

- Odniesienie do uznanych norm i wymagań akredytacyjnych opublikowano w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

- Artykuł 10: “Związki z innymi aktami prawnymi z zakresu ochrony środowiska we Wspólnocie” - artykuł stanowi, że Rozporządzenie EMAS pozostaje bez uszczerbku dla prawa wspólnotowego lub prawa krajowego lub norm technicznych oraz obowiązków organizacji wynikających z tego prawa oraz norm dotyczących ochrony środowiska. Artykuł ten wskazuje również na obowiązek uwzględniania przez panstwa członkowskie faktu rejestracji w systemie EMAS we wdrażaniu i egzekwowaniu prawa ochrony środowiska tak, by "uniknąć niepotrzebnego powielania wysiłków zarówno organizacji, jak i właściwych organów wykonawczych.

- Artykuł 11: “Wspieranie uczestnictwa organizacji, w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw” - artykuł określa obowiązki państw członkowskich w zakresie wspierania uczestnictwa w systemie EMAS oraz sposobu, w jaki należy to robić.Inny istotny warunek, tego artykułu dotyczy uwzględniania rejestracji w systemie EMAS przy ustalaniu kryteriów w zakresie strategii zamówień publicznych Komisji oraz innych instytucji wspólnotowych. Jest to jednoznaczny sygnał dla władz państwowych, że należy wprowadzić bardziej “przyjazne dla środowiska” procedury zamówień publicznych.

- Artykuł 12: “Informacja” - artykuł określa obowiązki państw członkowskich, mające na celu zapewnienie uzyskania przez organizacje i opinię publiczną informacji na temat treści, celów i podstawowych elementów składowych systemu EMAS.

Za promocję systemu EMAS na szczeblu Wspólnoty odpowiada Komisja.

- Artykuł 13: “Naruszenia” - artykuł określa obowiązek państw członkowskich w zakresie podjęcia właściwych środków prawnych i administracyjnych w przypadku nieprzestrzegania postanowień Rozporządzenia EMAS

- Artykuł 14: “Komitet” - artykuł określa przewidywane wsparcie dla Komisji Europejskiej ze strony Komitetu zgodnie z artykułem 14 Rozporządzenia EMAS (organu doradczego).

- Artykuł 15: “Przegląd” - określa wymagania wobec Komisji w zakresie weryfikacji Rozporządzenia EMAS nie później niż pięć lat po jego wejściu w życie, przyjęcie Załączników do Rozporządzenia przez Komisję (z wyjątkiem Załącznika V do Rozporządzenia EMAS) oraz przeprowadzenia oceny wykorzystania, uznawania i interpretacji logo EMAS przez Komisję we współpracy z państwami członkowskimi

- Artykuł 16: “Koszty i opłaty” - daje państwom członkowskim prawo ustanowienia systemu opłat na pokrycie kosztów rejestracji, akredytacji i innych czynności z tym związanych.

- Artykuł 17: “Uchylenie Rozporządzenia (EWG) Nr 1836/93” - artykuł stanowi, że Rozporządzenie (EWG) Nr 1836/93 zostaje uchylone od daty wejścia w życie znowelizowanego Rozporządzenia EMAS.

Artykuł ten przedstawia również warunki pozostających w mocy krajowych systemów akredytacji oraz właściwych organów oraz możliwość kontynuowania działalności przez weryfikatorów oraz zarejestrowane obiekty pozostające w rejestrze EMAS. Dotyczy to jedynie tych państw członkowskich, które przyjęły i wdrożyły stare Rozporządzanie EMAS 1836/93.

- Artykuł 18: “Wejście w życie” - w artykule stwierdza się, że Rozporządzenie EMAS weszło w życie trzeciego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Poniżej przedstawiono listę załączników do Rozporządzenia EMAS:

• Załącznik I:

• A.Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego

• B.Kwestie kierowane przez organizacje wdrażające EMAS

• Załącznik II: Wymagania dotyczące wewnętrznego audytu środowiskowego

• Załącznik III: Deklaracja środowiskowa

• Załącznik IV: Logo

• Załącznik V: Akredytacja, nadzór i funkcje weryfikatorów środowiskowych

• Załącznik VI: Aspekty środowiskowe

• Załącznik VII: Przegląd środowiskowy

• Załącznik VIII: Informacje do celów rejestracji

Komisja Europejska wydała również osiem dokumentów zawierających wytyczne dotyczące wybranych elementów systemu EMAS. Należą do nich:

Lp.	Tytuł wytycznych	Tytuł dokumentu WE
1.	Załącznik I Wytyczne w sprawie podmiotów odpowiednich dla rejestracji w systemie EMAS	DECYZJA KOMISJI z dnia 7 września 2001 r. w sprawie wytycznych dotyczących wykonania rozporządzenia (WE) nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady dopuszczającego dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) (2001/681/EC)
2.	Załącznik II Wytyczne w sprawie weryfikacji, zatwierdzania deklaracji i częstotliwości audytu
3.	Załącznik III Wytyczne w sprawie używania logo EMAS
4.	Załącznik I Wytyczne w sprawie deklaracji środowiskowej EMAS		Zalecenie Komisji w sprawie wytycznych dotyczących wdrożenia rozporządzenia (WE) nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady dopuszczającego dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) (2001/680/EC)
5.	Załącznik II Wytyczne w sprawie uczestnictwa pracowników w ramach EMAS
6.	Załącznik III Wytyczne w sprawie identyfikacji aspektów środowiskowych oraz oceny ich znaczenia
7	Załącznik IV Wytyczne dla weryfikatorów w sprawie weryfikacji małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) a w szczególności mikroprzedsiębiorstw		Zalecenia Komisji z dnia 10 lipca 2003 r. w sprawie wytycznych wdrażania Rozporządzenia Rady i Parlamentu Unii Europejskiej Nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie umożliwienia dobrowolnego uczestnictwa organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) w zakresie doboru i stosowania wskaźników efektywności działań środowiskowych (2003/532/EC)
8	Załącznik I Wytyczne doboru i stosowania wskaźników efektywności działań środowiskowych zgodnie z rozporządzeniem EMAS

EMAS-System zarządzania środowiskowego

- Pierwsze trzy z wymienionych dokumentów mają charakter wiążących wytycznych. Natomiast pozostałe mają charakter zaleceń stanowiących wskazówki interpretacyjne, które winny być stosowane, jeżeli to możliwe

- Wymagania Rozporządzenia EMAS dotyczą państw członkowskich UE oraz organizacji. W zakresie dotyczącym państw członkowskich wymagania są wiążące, natomiast stosowanie wymagań przez organizacje jest dobrowolne. Państwa członkowskie są zobowiązane do stworzenia infrastruktury administracyjnej, w skład której wchodzą:

- właściwy organ - odpowiedzialny za proces rejestracji i prowadzenie wykazów zarejestrowanych organizacji i akredytowanych weryfikatorów,

- organ akredytujący - odpowiedzialny za akredytacje weryfikatorów i nadzór nad ich działalnością,

- akredytowani weryfikatorzy - instytucje, bądź osoby indywidualne, odpowiedzialne za weryfikację systemów zarządzania środowiskowego i zatwierdzanie deklaracji środowiskowych

- Natomiast organizacje chcące uzyskać rejestrację w systemie EMAS muszą spełniać następujące wymagania Rozporządzenia EMAS:

• przeprowadzić przegląd środowiskowy, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty środowiskowe swoich działań, wyrobów i usług, metody ich oceny, wymagania prawne i inne oraz istniejące praktyki i procedury zarządzania środowiskowego,

• uwzględniając wyniki przeglądu wdrożyć efektywny system zarządzania środowiskowego, ukierunkowany na osiąganie założeń polityki środowiskowej, zdefiniowanej przez kierownictwo najwyższego szczebla,

• przeprowadzić wewnętrzny audyt środowiskowy oceniający w szczególności istniejący system zarządzania środowiskowego oraz zgodność z polityką i programem organizacji, jak również zgodność z wymaganiami prawnymi i innymi dotyczącymi ochrony środowiska,

• sporządzić deklarację środowiskową, opisującą SZŚ oraz efekty działalności środowiskowej.

• Przegląd środowiskowy, system zarządzania środowiskowego oraz procedura audytu są poddawane ocenie akredytowanego weryfikatora EMAS.

• Pozytywna ocena weryfikatora skutkuje zatwierdzeniem deklaracji środowiskowej, która wraz z odpowiednim wnioskiem jest następnie przesyłana do tzw. właściwego organu, który dokonuje rejestracji i podaje ten fakt do publicznej wiadomości.

Zarejestrowane organizacje uzyskują prawo do stosowania logo EMAS, które powinno się znaleźć m.in. na publicznie dostępnej deklaracji środowiskowej

System EMAS w Polsce

- Systemy zarządzania środowiskowego stanowią ważny instrument w zakresie aktywizacji rynku do działań na rzecz środowiska.

- W Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 znalazł się zapis:

System EMAS w Polsce

• “Duże nadzieje, jeżeli chodzi o kształtowanie świadomości ekologicznej i współodpowiedzialności za stan środowiska wśród przedsiębiorców, sprzyjające rozwiązywaniu problemów środowiskowych z wykorzystaniem partnerskiego dialogu

i współdziałania instytucji publicznych ze sferą biznesu, były

i nadal są wiązane z upowszechnianiem w przedsiębiorstwach, na zasadzie dobrowolności, systemów zarządzania środowiskowego, spełniających wymagania stosownych, międzynarodowych i krajowych norm lub uzgodnionych przez zainteresowane podmioty uregulowań o charakterze programowym (przede wszystkim normy PN-EN-ISO 14001

i norm związanych, Rozporządzenia Rady 761/2001/WE w sprawie możliwości dobrowolnego udziału organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i przeglądów ekologicznych Wspólnoty (EMAS)...”

• System zarządzania środowiskowego oparty na normie ISO 14001 wdrożyło w Polsce niemal 1000 organizacji. Przed akcesją do Unii Europejskiej norma ta stanowiła dla polskich organizacji jedyną podstawę certyfikacji SZŚ.

• Z dniem 1 maja 2004 r. sytuacja uległa zmianie. Rozporządzenie EMAS zaczęło obowiązywać również w naszym kraju.

• Jego wymagania w stosunku do państw członkowskich zostały sformułowane na poziomie ogólności, dającym możliwość zbudowania infrastruktury administracyjnej odpowiadającej specyfice każdego z państw.

EMAS-System zarządzania środowiskowego

• W Polsce system EMAS opiera się (poza samym Rozporządzeniem EMAS) na ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz. 631 z późn. zm.) oraz trzech aktach wykonawczych:

• Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych oraz wzorów dokumentów, formy, częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestru wojewódzkiego do rejestru krajowego (Dz. U. Nr 94, poz. 930).

• Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację organizacji w rejestrze wojewódzkim. (Dz. U. Nr 94, poz. 931)

• Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie współczynników różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 94, poz. 932).

EMAS-System zarządzania środowiskowego

• Wymieniona ustawa wskazuje organy odpowiedzialne za realizację zapisów Rozporządzenia EMAS w Polsce.

• Rolę właściwego organu (organu rejestrującego) pełni minister środowiska.

• W imieniu ministra w terenie działają wojewodowie, gdyż to oni bezpośrednio rozpatrują wnioski organizacji o rejestrację i prowadzą tzw. rejestr wojewódzki.

• Minister środowiska prowadzi rejestr krajowy organizacji oraz przekazuje dane Komisji Europejskiej, która prowadzi rejestr wspólnotowy.

• Rolę jednostki akredytującej przypisano Polskiemu Centrum Akredytacji (PCA), które dotychczas akredytowało m.in. jednostki certyfikujące systemy zarządzania środowiskowego na zgodność z normą ISO 14001. Weryfikatorzy działający w Polsce muszą być akredytowani przez PCA lub też organ akredytujący innego państwa członkowskiego

• W skład polskiej infrastruktury wchodzi również Krajowa Rada Ekozarządzania będąca organem opiniodawczo-doradczym ministra środowiska.

• Do zakresu jej kompetencji należą m.in. promowanie systemu EMAS, analizowanie funkcjonowania systemu i opiniowanie związanych aktów prawnych.

• Elementy polskiego systemu EMAS przedstawiono na rysunku 1.

• Wymienione wyżej akty wykonawcze do ustawy EMAS określają szczegóły procedury rejestracji organizacji.

Wykład 4

Monitoring środowiska podstawy

Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) został utworzony ustawą z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska w celu zapewnienia wiarygodnych informacji
o stanie środowiska. Według obowiązującego Prawa ochrony środowiska z 2001 r., Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) jest systemem pomiarów ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania
i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Gromadzone informacje służą wspomaganiu działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:

• jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska lub innych wymagań określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów lub innych wymagań,

• występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych, przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych, takich jak: postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany zagospodarowania przestrzennego.

Informacje wytwarzane w systemie PMŚ są ponadto wykorzystywane w pracach nad formułowaniem stanowisk negocjacyjnych Polski dotyczących propozycji nowych uregulowań prawnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska.

PMŚ zapewnia dane podlegające udostępnianiu w myśl przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska, regulujących sprawy swobodnego dostępu do informacji

Państwowy Monitoring Środowiska jest źródłem informacji o środowisku, będących wynikiem pomiarów i ocen jego stanu jak i analizą wpływu różnych czynników, w tym presji będących wynikiem działalności człowieka.

W celu zapewnienia tak szerokiego spektrum informacji, zadania PMŚ realizowane będą w ramach struktury opartej na modelu DPSIR (driving forces/czynniki sprawcze - presures/presje - state/stan - impact/oddziaływanie - response/środki przeciwdziałania) stosowanej przez Komisję Europejską, Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Europejską Agencję Środowiska, do sporządzania ocen zintegrowanych oraz ocen skuteczności polityki ekologicznej.

Wyżej wymienione kategorie informacji zostały ujęte w trzech blokach PMŚ, różniących się istotnie pod względem funkcji, jakie pełnią w systemie:

• blok- presje (emisje),

• blok-stan (jakość),

• blok - oceny i prognozy

Pojęcie monitoringu

Pojęcie monitoringu obejmuje między innymi badanie stanu środowiska, przetwarzanie uzyskanych informacji oraz podejmowanie na ich podstawie decyzji celem których jest zmniejszenie ujemnych skutków oddziaływania na środowisko naturalne w wyniku działalności człowieka, odnowa zniszczonych obszarów, a także wybór optymalnych rozwiązań wynikających z realizowanych przez państwo celów społeczno-gospodarczych.

Monitoring środowiska przyrodniczego

• Monitoring środowiska jest to kontrolno-decyzyjny system oceny stanu i dynamiki zmian biosfery lub dowolnego jej elementu wykonywany równocześnie w dużej ilości punktów i powtarzany w czasie metodami powszechnie dostępnymi.

• Monitoring powinien być rozumiany jako system ostrzegania możliwy do szerokiego stosowania w praktyce.

Metody stosowane w monitoringu powinny być łatwe i szybkie

Do sterowania i realizacji różnych form ochrony środowiska i prowadzenia oszczędnej gospodarki zasobami przyrody są potrzebne informacje o wprowadzanym do środowiska obecnym i przewidywanym ładunku zanieczyszczeń, jego źródłach i szkodliwości dla poszczególnych komponentów środowiska i dla jednostek przestrzennych o względnie jednorodnych warunkach i zasobach przyrody.

Informacje o takim zakresie można uzyskiwać przy funkcjonującym monitoringu środowiska przyrodniczego jako systemie informacyjnym typu kontrolno-decyzyjnego

Monitoring środowiska przyrodniczego

Monitoring środowiska przyrodniczego obejmuje komponenty abiotyczne (powietrze, woda) jak i biotyczne.

W skład globalnego systemu kontroli środowiska wchodzą:

1. pomiary i obserwacje opisujące stan środowiska i jego zmiany,

2. ocena i analiza danych dla określania możliwych trendów i tworzenia systemu ostrzegania,

określanie kierunków zapobiegania dewastacji środowiska

Cele monitoringu środowiska przyrodniczego

Podstawowe cele monitoringu środowiska przyrodniczego można określić następująco:

• ustalenie granic tolerancji różnych rodzajów środowiska na poszczególne czynniki degradacyjne (naturalne i sztuczne)

• przewidywanie niekorzystnych zmian (odkształceń) środowiska przyrodniczego i wczesne ostrzeganie o zbliżaniu się takich zmian

• opracowanie wskazań i środków zapobiegawczych

Realizacja wymienionych celów wymaga ciągłych pomiarów i obserwacji stanu biosfery, atmosfery, hydrosfery i pedosfery.

Monitoring chemicznych właściwości środowiska przyrodniczego

Monitoring chemicznych właściwości środowiska przyrodniczego jest terminem odnoszącym się do systemu automatycznego ciągłego pomiaru zawartości pierwiastków lub substancji w wybranych elementach środowiska. Pojęcie to obejmuje także powtarzane w określonych interwałach czasowych analizy materiału pobieranego w wyznaczonych stałych miejscach.Wynikiem pomiarów monitoringowych jest duża liczba danych, które po komputerowym opracowaniu stwarzają podstawę do oceny stanu oraz określania kierunku i zakresu zmian zachodzących w chemicznych właściwościach badanych elementów środowiska .

Organizacja systemu monitoringu

Organizacja systemu monitoringu musi obejmować:

• prowadzenie wg jednolitych metod, w określonych terminach i w stałej sieci punktów naziemnych oraz zdalnych obserwacji i pomiarów kontrolnych stanów komponentów środowiska i ich sprzężonego układu oraz inwentaryzacji danych o przestrzennym zróżnicowaniu warunków przyrodniczego obszaru Polski i źródeł zagrożenia środowiska

• gromadzenie wyników obserwacji i pomiarów w komputerowej bazie danych i ich przetwarzanie w czasie i w zakresie zgodnym z celami użytkowania systemu,

• dostarczanie informacji ostrzegawczych o obecnych i przewidywanych stanach środowiska jako całości i jego komponentów w różnych układach odniesienia problemowego, przestrzennego oraz w czasie rzeczywistym umożliwiającym stosowanie środków zaradczych.

System monitoringu

W tym ujęciu system monitoringu, służąc różnym działaniom w zakresie ochrony środowiska i gospodarki zasobami przyrody jest podstawowym instrumentem praktycznego stosowania przepisów prawnych stanowiących o obowiązkach ochrony środowiska przyrodniczego.

Wdrożenie systemu monitoringu

Wdrożenie systemu monitoringu wg przedstawionej koncepcji wymaga przede wszystkim zintegrowania posiadanego potencjału badawczego i wykonawczego w tym zakresie przez skoncentrowanie na rzecz monitoringu aktualnie dostępnych środków, rozproszonych na fragmentaryczne badania i kontrolowanie środowiska przyrodniczego.

Cele monitoringu

O ile projektuje się efektywnym systemem postępowania ze środowiskiem niezbędne są informacje o:

• substancjach wnikających (emitowanych) do środowiska, ich ilościach, źródłach i rozprzestrzenianiu się

• skutkach oddziaływania tych substancji

• trendach w stężeniach, ich wpływie oraz przyczynach tych zmian

• w jakim zakresie wnikające do środowiska substancje, ich stężenia, trendy i ich wpływ może być modyfikowany, jakimi sposobami i jakim kosztem?

Projektowanie schematu monitoringu

Każdy program pomiarów, nadzoru i monitoringu nieodwołalnie wymaga decyzji:

- co mierzyć?

- gdzie to mierzyć, (w jakiej przestrzennej sieci pobierania prób)?

- kiedy mierzyć? (w jakich odstępach czasowych pobierać próby)

- jakie metody należy stosować?

- jak postępować z gromadzonymi informacjami?

Projektowanie schematu monitoringu

W programach pomiarów, nadzoru i monitoringu dokonuje się pomiarów dwóch rodzajów rzeczy:

• aktualnych lub potencjalnych receptorów

(zdefiniowanych tutaj jako wszystko co może służyć do pokazania zmian w rozprzestrzenianiu się lub funkcjonowaniu),

• czynników lub potencjalnych czynników

(zdefiniowanych jako wszystko co może być odpowiedzialne za powodowanie zmian w środowisku lub w żywych receptorach).

MONITORING RECEPTORÓW
RECEPTOR	POMIARY
SYSTEMY FIZYCZNE
1. ATMOSFERA 2. SYSTEMY UJŚCIOWE I MORSKIE 3. WODY SŁODKIE 4. SYSTEMY LĄDOWE 5. STRUKTURY I MATERIAŁY	KRĄŻENIE ,SKŁAD KRĄŻENIE SKŁAD KRĄŻENIE ,SKŁAD ROZMIESZCZENIE, SKŁAD KOROZJA, ZUŻYCIE, ZABRUDZENIE
SYSTEMY BIOLOGICZNE
1. EKOSYSTEMY	ROZMIESZCZENIE, SKŁAD, CAŁOŚCIOWE DZIAŁANIE (GŁÓWNIE PRZEPŁYWY MATERII I ENERGII)
2. GATUNKI I POPULACJE CZŁOWIEK b. UPRAWY ( WŁĄCZAJĄC (OGRODOWE I LEŚNE) i ZWIERZĘTA GPOSPODARSKIE c. ZWIERZĘTA DZIKIE d. GATUNKI WSKAŹNIKOWE	SKŁAD, WYSTĘPOWANIE ROZMIESZCZENIE , DZIAŁALNOŚĆ (WŁĄCZAJĄC DANE EPIDEMIOLOGICZNE) WYSTĘPOWANIE I ROZMIESZCZENIE WYSTĘPOWANIE I ROZMIESZCZENIE WYSTĘPOWANIE I ROZMIESZCZENIE
3. POSZCZEGÓLNE RECEPTORY LUB GATUNKI WSKAŹNIKOWE	FIZJOLOGICZNE I BIOCHEMICZNE PARAMETRY, WSKAŹNIKI WYSTĘPOWANIA POZOSTAŁOŚCI JAKO POMOC W ANALIZACH

Monitoring występowania receptorów

- Monitoring występowania receptorów skupia się na rzeczach, które chcemy chronić i może nam powiedzieć wręcz natychmiast czy odnosimy sukces w ochronie.

- Trudnością przy monitoringu receptorów jest to, że biologiczne receptory reagują stale na oddziaływanie wzajemne tak wielu zmiennych i posiadają pojemność homeostatyczną do obniżania efektów niektórych oddziaływań.

- Zmiany w rozmieszczeniu i występowaniu ekologicznych systemów lub organizmów nie mogą zawsze być powiązane ze szczególną fizyczną lub chemiczną przyczyną.

- Monitoringiem receptorów można wykryć zmiany i uzyskać ostrzeżenie, że coś się złego dzieje.

- Niezbędne mogą jednak być badania zanim będziemy w stanie zidentyfikować przyczynę i przedsięwziąć środki ochronne.

Praktyczny schemat badań monitoringowych powinien uwzględniać następujące kategorie

1.. Receptory , które obejmuje narodowa lub międzynarodowa polityka ochronna

• człowiek

• zwierzęta gospodarskie

• uprawy, lasy i rybołówstwo

• zwierzęta dziko żyjące

• krajobrazy o dużej wartości z uwagi na ich piękno

• struktury i materiały

2. Receptory, które mogą służyć jako użyteczne wskaźniki zagrożeń dla poszczególnych kategorii i receptorów

• organizmy pokazujące zmiany zanim nastąpią zmiany w receptorach o największym znaczeniu (system wczesnego ostrzegania)

• organizmy będące akumulatorami zanieczyszczeń

(toksycznych substancji, które mogą zagrażać najważniejszym receptorom lub całemu systemowi.

3.Czynniki, które są znane z oddziaływania na główne receptory i wiadomo, że są emitowane w wyniku działalności ludzkiej lub modyfikowane przez taką działalność.

4. Naturalne czynniki środowiskowe znane z działania na receptory, których badania szczegółowe są niezbędne jako część określania tła bez którego znajomości niemożliwa jest interpretacja wyników uzyskanych z monitoringu.

5. Substancje znane z tego, że są emitowane do środowiska przez człowieka w znacznych ilościach ale jednak bez potwierdzonego wpływu, wymagające jednak zachowania środków ostrożności jako potencjalne czynniki zagrażające.

Monitoring czynników

W monitoring czynników z drugiej strony wchodzą trzy główne kategorie pomiarów:

• fizyczne atrybuty środowiska odpowiedzialne za oddziaływanie receptora (np. temperatur promieniowanie, zmętnienie, pokrywa chmur itp.)

• zmienne chemiczne z podobnym potencjalnym wpływem (np. dwutlenek siarki, cząsteczki stałe zanieczyszczeń, węglowodory lub utleniacze w powietrzu i metale lub węglowodory w wodzie)

• zmienne biologiczne odpowiedzialne za oddziaływanie na inne organizmy lub fizyczne środowisko (np. choroby, aktywność roślinożerców, mięsożerców i organizmów prowadzących rozkład).

Niektóre charakterystyki schematu monitoringu receptorów

• Monitoring receptorów wymaga podobnego sposobu podejścia. Tego typu monitoring skupiający się na zapisach zmian w rozmieszczeniu ekosystemów lub gatunków, względnie zmian występowaniu gatunków na dużych obszarach jest często najlepiej wykonywany poprzez okresowe powtarzanie dokładnych badań środowiskowych.

Badania takie są z reguły trojakiego rodzaju:

• Badania prowadzone w miejscu mające za zadanie określić stopień zróżnicowania na określonym obszarze ( który może być różnych rozmiarów).

• Pomiędzy określonymi miejscami badań - przeznaczone do odnotowania jak poszczególne systemy różnią się pomiędzy poszczególnymi miejscami.

• Badania prowadzone w obrębie gatunków - przeznaczone do określenia zmian w gatunkach w zależności od zakresu ich występowania.

Gdzie i kiedy wykonywać pomiary monitoringowe

Monitoring danego czynnika może być wykonywany w wielu punktach wzdłuż drogi przejścia zanieczyszczenia ze źródła do receptora.

W szczególności może być to monitoring umieszczony:

• w trakcie procesów przemysłowych( monitoring procesów )

• w punktach emisji do środowiska ( monitoring emisji)

• w sieci punktów w środowisku ( monitoring środowiska)

• na powierzchni receptora (monitoring ekspozycyjny )

• w receptorze ( monitoring wewnętrzny).

Monitoring procesów i emisji

• Oczywiste jest, że gdy wprowadza się normy lub kontrolę na zrzuty zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych podstawowa sprawą jest monitoring poszczególnych emisji dla ustalenia czy występują przekroczenia.

• Z chwilą gdy emitowane zanieczyszczenia zostaną zmieszane po wprowadzeniu ich do środowiska może być sprawa zupełnie niemożliwą przypisanie określonemu źródłu emisji nadmiernego stężenia zanieczyszczeń w jego otoczeniu.

• Monitoring emisji jednoznacznie określa z jakiego źródła pochodzą pobierane próbki zanieczyszczeń.

• Dla producentów małą pociechą jest znajomość faktu, że emisja zanieczyszczeń przekracza dopuszczalną normę po wejściu z zakładu do środowiska. O ile proces wytwarzania ma być regulowany niezbędny jest monitoring procesu wytwarzania ustanowiony na drodze do punktów emisji.

• Większość nowoczesnych zakładów wyposażona jest w skomplikowane systemy zwrotne do centralnego punktu kontrolnego (centralnej sterowni), które reagują na każde nieprawidłowe działanie jakiegokolwiek komponentu, włączając w to również urządzenia do zatrzymywania zanieczyszczeń, na przykład działanie filtrów elektrostatycznych lub tkaninowych ( workowych).

• Dlatego monitoring procesów i emisji pokazuje co wydostaje się z zakładu.

• Natomiast normy wprowadzane są z powodu tego co emitowane zanieczyszczenia mogą spowodować w środowisku co związane jest z koncepcją oceny zachowania się zanieczyszczenia w środowisku po drodze do receptora

Metody monitoringu i wymagane środki do jego realizacji

Metody monitoringu i wymagane środki do jego realizacji. Dużo łatwiej jest myśleć o parametrach, które trzeba badać niż ustalić zdolność działania dla przeprowadzenia badań i wykonania związanych z tym prac. Istnieje nie tylko potrzeba ustalenia uzasadnionego systemu pobierania próbek w środowisku ale nawet gdy jest to już zrobione można uzyskiwać wyniki bez większej wartości o ile nie będą stosowane w zaproponowanym schemacie monitoringu techniki usuwania błędów i będzie zapewniona rzetelność uzyskiwanych wyników.

Aby to osiągnąć należy przeprowadzić rozważania nad:

• ogólną zdolnością pomiarów bardzo niskich stężeń bardzo prawie wszystkich zanieczyszczeń

• porównywalnością pomiarów i metodach kontrolnych (odniesienia)

• rzetelności i kalibracji automatycznej aparatury pomiarowej

• metodach pobierania prób gazów i pyłów kominowych

Przy czym trzy pierwsze punkty dotyczą ogólnych rozważań , które mają zastosowanie zarówno do zanieczyszczeń środowiska wodnego jak też do pozostałości w organizmach

Monitoring receptorów i czynników

• Monitoring receptorów może być prowadzony na lub w receptorze i określa całkowitą reakcję receptora lub reakcję jego niektórych komponentów. Tego rodzaju monitoring różni się także od monitoringu czynników tym, że w monitoringu czynników zakłada się, że istotnym jest badany czynnik .

• Monitoring czynników prowadzony jest tak, że mogą być czynione w oparciu o kryteria przewidywania o prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia oraz może być sprawdzana efektywność działań kontrolnych.

• W monitoringu receptorów kontrolę zaczyna się od drugiego końca. Odnotowuje się zmiany w receptorze bez kontroli wcześniejszej drogi przemieszczania się zanieczyszczeń oraz konieczności upewnienia się co do przyczyn powodujących zmiany w receptorze.

Jednak z chwilą wykrycia zmian w receptorze następnym krokiem powinna być natychmiast kontrola emisji i stężeń zanieczyszczeń w środowisku, co prowadzi do ustalenia kryteriów i kalibracji reakcji receptora na zmiany w środowisku.

Niektóre charakterystyki schematu monitoringu receptorów

• Monitoring receptorów wymaga podobnego sposobu podejścia.

Tego typu monitoring skupiający się na zapisach zmian w rozmieszczeniu ekosystemów lub gatunków, względnie zmian występowaniu gatunków na dużych obszarach jest często najlepiej wykonywany poprzez okresowe powtarzanie dokładnych badań środowiskowych.

Badania takie są z reguły trojakiego rodzaju:

• Badania prowadzone w miejscu mające za zadanie określić stopień zróżnicowania na określonym obszarze ( który może być różnych rozmiarów).

• Pomiędzy określonymi miejscami badań - przeznaczone do odnotowania jak poszczególne systemy różnią się pomiędzy poszczególnymi miejscami.

• Badania prowadzone w obrębie gatunków - przeznaczone do określenia zmian w gatunkach w zależności od zakresu ich występowania.

• Każde takie pomiary mogą stać się programem monitoringu przy odpowiednim ich powtarzaniu.

Niektóre charakterystyki schematu monitoringu czynników

Teoretycznie monitoring procesów, emisji i niektóre monitoringi ekspozycji mogą obejmować 100% pobieranych prób, tzn., że można zapisywać nieprzerwanie emisję z każdego źródła lub ekspozycję każdego receptora.Tak postępuje się przy monitoringu najbardziej niebezpiecznych procesów i emisji zanieczyszczeń takich jak z zakładów przetwarzających i oczyszczających odpady nuklearne, względnie dla najbardziej niebezpiecznych ekspozycji ludzi takich jak narażenie na promieniowanie lub narażenie na pewne toksyczne substancje w miejscu pracy.

Monitoring ekspozycyjny

• Takie pomiary przeprowadzane są indywidualnie zapisując stopień zróżnicowania w ekspozycji oraz pozwalają na obliczenie średniej ekspozycji. Jednak nie koniecznie dają one pełny zapis zróżnicowania oddziaływania w czasie. Na przykład poziom ołowiu we krwi odzwierciedla poziom równowagi pomiędzy pobieraniem a wydalaniem w określonym czasie. Podobnie monitoring promieniowania zapisuje skumulowaną dawkę.

• Pomiary takie pozwalają jednakże określić „najgorszy przypadek” oddziaływania na receptor oraz jak wiele receptorów przypada na poszczególne kategorie zagrożeń.

Typ monitoringu ekspozycyjnego nie zindywidualizowany

• Innym typem monitoringu ekspozycyjnego to typ nie zindywidualizowany, który jest przeznaczony do uzyskiwania ważnych wskazówek o przeciętnej ekspozycji populacji. Przykładem takiego monitoringu jest monitorowanie żywności. Pozyskiwane są próbki różnych diet z losowo wybranych sklepów rozmieszczonych w różnych częściach kraju i w każdej określane są proporcje w jakich występują zanieczyszczenia, a wyniki podawane są jako średnia ważona zgodnie z tym jaki jest udział danego składnika w przeciętnej diecie.

• Wyniki takich badań są ważne jako wskaźnik ekspozycji hipotetycznego „ przeciętnego człowieka” ale mówią niewiele o ekstremalnej ekspozycji człowieka , który pod wpływem osobistych upodobań lub chwilowej mody je tylko jeden lub dwa rodzaje żywności względnie osoby, która ma nieszczęście odżywiać się żywnością pochodzącą z jednego lub kilku obszarów o zanieczyszczeniu wyższym niż przeciętne.

Sposób pobierania próbek

• Sposób pobierania próbek może być tak opracowany aby oddawał zróżnicowanie w poziomie zanieczyszczeń i rodzaju spożywanej żywności, a przy równoległym zastosowaniu monitoringu uwzględniającego przyzwyczajenia dietetyczne oraz ich zróżnicowanie co pozwalałoby na określenie prawdopodobieństwa występowania ekstremalnych(„najgorszych przypadków”) występujących w mniejszości. Można tego dokonać tylko w niektórych przypadkach na przykład przy określaniu maksymalnej ekspozycji na radioizotopy.

• Prowadzone są badania dla ustalenia takich zakresów ekspozycji na inne zanieczyszczenia na przykład określające zawartość rtęci w rybach co pozwala na obliczenie zarówno przeciętnej jak i maksymalnej ekspozycji na ten pierwiastek.

Monitoring środowiska

• Pomiędzy stosunkowo jednoznacznym monitoringiem obu końców dróg przemieszczania się zanieczyszczeń mieści się środowisko, w którym zaprojektowanie systemów monitorowania jest dużo trudniejsze.

• Do środowiska dostaje się duża ilość emitowanych zanieczyszczeń i nie wszystkie źródła emisji są odnotowane.

• Przepływ powietrza lub wody powoduje mieszanie i rozcieńczanie zanieczyszczeń. Niektóre z nich ulegają wzajemnym chemicznym przemianom w wyniku, których powstają nowe substancje.

• Część z tych, które mogłyby dotrzeć do powierzchni gleby zatrzymywana jest przez listowie drzew, a następnie wypłukiwana przez deszcz, a w środowisku wodnym część jest filtrowana przez roślinność wodną lub wiązana chemicznie względnie fizycznie przez osady denne. na dnie rzek, jezior lub mórz.

Uwagi końcowe

• Zarówno sam monitoring czynników jak i receptorów nie jest wystarczający.

• System pobierania prób powinien być zintegrowany tak żeby można było ustalić korelacje między przypuszczalnymi sprawcami( przyczynami) a skutkami stwierdzonymi podczas badań.

• Aby wykonać to w skali regionalnej lub krajowej muszą być one opracowane w odpowiednim powszechnie stosowanym formacie.

• Nie jest dobrze gdy mamy tylko jeden program monitoringu.

• W pewnych przypadkach celowe może okazać się pobieranie prób w okręgach ( jednostkach administracyjnych), w innych przypadkach lepiej pobierać je w siatce kwadratów, a z innego programu uzyskiwać informację np. o średnim poziomie zanieczyszczenia w całej zlewni rzeki.

• Na przykład statystyki odnośnie stanu zdrowia zbierane są i prowadzone w okręgach administracyjnych, które nie są użyteczną jednostką do badań naukowych. ponieważ różnią się wielkością i nie zapewniają dokładnie porównywalnych próbek.

• Mimo to możliwe jest używanie okręgów administracyjnych jako jednostek , które służą do pobierania próbek zanieczyszczenia atmosfery lub rzek oraz poziomu pozostałości metali lub pestycydów w organizmach lub w glebie.

Wykład

Cele i zadania monitoringu środowiska

Definicja monitoringu środowiska

Monitoring środowiska jest to system pomiarów i obserwacji, które umożliwiają śledzenie stanu środowiska oraz pozwalają na prognozowanie zmian zachodzących w środowisku

Powody uzasadniające prowadzenie monitoringu środowiska

1.Potrzeba porównania jakości środowiska z wymaganymi standardami jakościowymi;

2. Ustalenie związku pomiędzy emisjami zanieczyszczeń do środowiska a jego stanem;

3. Dostarczanie danych do kształtowania polityki ekologicznej państwa

Państwowy Monitoring Środowiska w Polsce realizowany jest na podstawie:

• Wieloletnich programów opracowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzanych przez ministra właściwego do spraw ochrony środowiska;

• wojewódzkich programów monitoringu opracowanych przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzonych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

Cele i zadania PMŚ

Cele monitoringu:

• informowanie administracji państwowej i społeczeństwa o stanie środowiska w Polsce;

• prowadzenie badań jakości środowiska i ustalaniu obszarów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych standardów;

• sporządzanie ocen skuteczności realizowania polityk, programów i strategii ochrony środowiska na każdym szczeblu zarządzania;

• identyfikacja zmian zachodzących w poszczególnych elementach środowiska i poszukiwanie ich przyczyn;

• ustalenie przyczyn powiązań przyczynowo - skutkowych występujących pomiędzy emisją i imisją
  w celu określenia trendów zmian jakości środowiska.

Zadania monitoringu:

• wykonywanie badań wskaźników charakteryzujących poszczególne komponenty środowiska;

• prowadzenie w terenie obserwacji poszczególnych elementów środowiska;

• analizę danych pomiarowych i wyników obserwacji;

• gromadzenie danych emisyjnych;

• określenie powiązań występujących pomiędzy przyczynami (miejscem i wielkością zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska) i skutkami (stanem zanieczyszczenia środowiska);

• identyfikację obszarów przekroczeń standardów jakości środowiska;

• opracowywanie raportów o stanie środowiska;

• rozwój technik modelowania w ocenie stanu środowiska.

Osiągnięcie celu poprzez realizację zadań

Struktura i organizacja PMŚ

PMŚ jest zorganizowany w sieci:

Krajową - koordynowaną przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzoną przez Ministra Ochrony Środowiska;

Regionalne (wojewódzkie i międzywojewódzkie) - koordynowane przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska;

Lokalne - koordynowane przez wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Środowiska.

Realizacja P M Ś

1. Inspekcja Ochrony Środowiska - jest koordynatorem realizacji PMŚ i sama realizuje znaczną cześć badań monitoringowych;

2. Inne organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego oraz niektóre instytucje państwowe (Sanepid);

3. Instytuty branżowe (IMGW, IKŚ) i uczelnie.

Wszystkie instytucje, dokonujące pomiarów i analiz stanu środowiska zobowiązane są do dostarczenia informacji o środowisku do IOŚ.

Wytwarzane i gromadzone informacje o stanie środowiska przez inne organy administracji są związane z systemem opłat za korzystanie ze środowiska i związany z tym obowiązek składania informacji o wielkości emisji, które obejmują:

• zanieczyszczenia powietrza - emitujący je podmiot ma obowiązek prowadzić ewidencję i co kwartał składać w Urzędzie Marszałkowskim informacje o ilości emitowanych zanieczyszczeń.

• odpady - wytwarzający odpady jest zobowiązany raz w roku składać Marszałkowi Województwa oraz władzom lokalnym informacje o rodzaju i ilości umieszczonych na składowisku odpadów oraz o czasie ich składowania.

• pobór wody i odprowadzanie ścieków, które wymagają pozwolenia wodno - prawnego. Podmiot korzystający w ten sposób z wody składa odpowiednią informacje Wojewodzie.

Warunki zapewniające wiarygodność danych PMŚ

Są one zagwarantowane przez kontynuację i doskonalenie takich działań jak:

• akredytacja laboratoriów badawczych;

• modernizacja aparatury pomiarowej;

• modernizacja narzędzi informatycznych do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych;

• opracowanie i doskonalenie nowych metod pomiarowych;

• wdrażanie systemów jakości w podsystemach monitoringu;

• organizacja i udział w krajowych i międzynarodowych badaniach porównawczych,

• szkolenia.

Źródła finansowania PMŚ

Część zadań PMŚ realizowana jest w ramach obowiązków ustawowych jednostek organizacyjnych z ich środków własnych.

Pozostałe zadania finansowane są ze środków budżetowych GIOŚ oraz WIOŚ przy udziale środków FOŚiGW

Rozwój infrastruktury pomiarowej oraz modernizacja systemu informatycznego są finansowane ze środków FOŚiGW przy udziale środków PHARE (Fundusz Spójności) i in

W Polsce budżet Państwa pokrywa średnio w skali kraju ok. 20% kosztów realizacji programu PMŚ. O pozostałe środki finansowe muszą zabiegać koordynatorzy i wykonawcy programu.

Akty prawne związane z monitoringiem środowiska

Podstawowe uregulowania prawne odnoszące się do PMŚ zawarte są w:

1. Ustawie z dn. 20.07.1991 o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. 1991, Nr 77, poz. 335;

2. Ustawie z dn. 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 627;

3. Ustawie z dn. 10.07.2001 Prawo wodne (Dz. U. 2001, Nr 115, poz. 1229).

Ogólne pojęcia związane z monitoringiem środowiska

Emisja - wielkość substancji (zanieczyszczeń) i energii (ciepło, hałas, wibracje, pola elektromagnetyczne) wprowadzanych bezpośrednio lub pośrednio do środowiska (powietrze, wody, gleby lub ziemi), w wyniku działalności człowieka.

Ładunek zanieczyszczeń w czasie dm3/d wprowadzane do wody

Ładunek zanieczyszczeń w czasie kg/d wprowadzane do atmosfery z komina

Imisja - obecność w środowisku substancji nie stanowiących jego normalnego składu. Obecność tych substancji (zanieczyszczeń) jest określana w sposób zależny od rodzaju substancji i rodzaju środowiska. Stężenie substancji zanieczyszczających.

Standardy emisyjne - dopuszczalne wielkości emisji (imisji)

Dopuszczalne ilości dwutlenku siarki (ze spalania paliw stałych)

Moc cieplna źródła w MWt	Dopuszczalna ilość dwutlenku siarki w mg/m^3 suchych gazów odlotowych w warunkach normalnych, przy zawartości tlenu 6% w gazach odlotowych
	węgiel kamienny i brunatny	koks
< 5	1.500	800
5-50	1.300	800
50-100	850	-
100-500	liniowy spadek od 850 do 400	-
500	400	-

Przekrój pomiarowy - powierzchnia, na której rozmieszczono punkty pomiarowe do badania emisji (ilości) zanieczyszczeń.

Substancja niebezpieczna - rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstałą w wyniku awarii.

Substancje niebezpieczne dzielimy na: bardzo toksyczne, toksyczne, utleniające, wybuchowe, łatwopalne, niebezpieczne w szczególności dla ludzi lub środowiska.

Surowiec ropa naftowa, azbest, ruda uranowa, gaz ziemny..

Produkt: wolne kwasy i zasady, środki ochrony roślin, antybiotyki..

Odpad: odpady stałe, ciekłe i gazowe zawierające metale ciężkie, WWA...

Awaria: produkcja ropy naftowej, synteza związków organicznych, produkcja kwasów...

Zanieczyszczenia transgeniczne - zanieczyszczenia wprowadzone do środowiska w jednym punkcie geograficznym i przemieszczane do innego punktu w wyniku zachodzących procesów naturalnych lub prowadzonych działań technicznych.

Zrównoważony rozwój - rozwój społeczno - gospodarczy integrujący działania społeczne, gospodarcze i polityczne, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności i obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Podsystem monitoringu powietrza

Obejmuje 4 główne zadania

Zadanie 1 - badanie i ocena jakości powietrza w zakresie zanieczyszczeń, dla których prawnie określono standardy jakości.

Zadanie 2 - badania na poziomie tła zanieczyszczeń ukierunkowane na śledzenie zjawisk o charakterze kontynentalnym (zanieczyszczenia transgeniczne, zakwaszenie środowiska).

Zadanie 3 - badania chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża.

Zadanie 4 - badania mające na celu obserwację zjawisk o charakterze globalnym, takim jak ubożenie warstwy ozonowej.

Zadanie 1 - badanie i ocena jakości powietrza w zakresie zanieczyszczeń, dla których prawnie określono standardy jakości.

• Kryteria oceny jakości powietrza;

• Ustalanie stref oceny jakości powietrza;

• Ocena jakości powietrza i klasyfikacji stref;

• Znaczenie marginesu tolerancji;

• Wymagana liczba punktów pomiarowych w strefie;

• Wymagania lokalizacyjne dla punktów pomiarowych;

• Sposób prowadzenia pomiarów;

• Przykłady oceny jakości powietrza.

Kryteria oceny jakości powietrza

Ocena jakości powietrza prowadzona jest w odniesieniu do dwóch grup kryteriów:

• Kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi - obejmują dopuszczalne poziomy stężeń: benzenu, NO2, SO2, Pb, CO, O3, pyłu PM 10 oraz, w przypadku pięciu zanieczyszczeń (SO2, NO2, Pb, C5H6, CO), obejmują bardziej zaostrzone dopuszczalne poziomy stężeń dla obszarów ochrony uzdrowiskowej.

• Kryteria ustanowione ze względu na ochronę roślin - obejmują dopuszczalne poziomy stężeń: SO2, Nox, obejmują bardziej zaostrzone dopuszczalne poziomy stężeń dla obszarów Parków Narodowych

Ustalenie stref oceny jakości powietrza

Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach, którą stanowi:

1. Aglomeracja o liczbie mieszkańców > 250 tys.,

2. Obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji

Ocena jakości powietrza i klasyfikacja stref

Ocena jakości powietrza jest wykonywana raz w roku na podstawie poziomów stężeń monitorowanych substancji w danej strefie. Uzyskane wyniki służą do klasyfikacji stref według następującej skali:

• Strefa A, w której poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego.

• Strefa B, w której poziom choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji.

• Strefa C, w której poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji.

Przez margines tolerancji rozumie się wartość określoną w przepisach, o którą przekroczenie dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu nie powoduje obowiązku przygotowania planu ochrony powietrza. Jeżeli dla substancji nie został określony margines tolerancji, to obszar, na którym poziom tej substancji w powietrzu przekracza poziom dopuszczalny, zalicza się do strefy C.

Wymagana liczba punktów pomiarowych w strefie

Minimalna liczba stałych punktów pomiarowych przy prowadzeniu pomiarów poziomów NOx i SO2 w powietrzu ze względu na ochronę roślin wynosi:

• 1 punkt na 20 000 km2, jeżeli poziom substancji w powietrzu przekraczają górny próg oszacowania;

• 1 punkt na 40 000 km2, jeśli poziomy substancji w powietrzu nie przekraczają górnego progu oszacowania i są wyższe od dolnego progu oszacowania.

Podana wyżej minimalna liczba stałych punktów pomiarowych dotyczy przypadku, gdy pomiary stanowią jedyne źródło informacji o jakości powietrza.

---